logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Fuqarolik sud ishlarini yuritish ishtirokchilari

Fuqarolik sud ishlarini yuritish ishtirokchilari

Yuklangan vaqt:

19.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3642.1240234375 KB
Ko'chirib olish
Fuqarolik sud ishlarini yuritish ishtirokchilari Reja  Ishda ishtirok etuvchi shaxslar tushunchasi , tarkibi h amda ularning huquq va majburiyatlari  Odil sudlovni amalga oshirishga ko‘maklashuvchi shaxslar, ularning protsessual huquqiy h olati  Fuqarolik protsessida taraflar tushunchasi va turlari  Fuqarolik protsessida uchinchi shaxslar tushunchasi va ularning turlari Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:  O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi/Toshkent.2023.  O`zbekiston Respublikasi Fuqorolik kodeksi.  Shoraxmetov Sh.Sh. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual huquqi. Darslik  Xabibullayev D.Yu. Fuqarolik protsessual huquqi (savollar va javoblar) . – Toshkent: TDYuI, 201 8. – 300 b.  M.M.Mamasiddiqov, Z.N.Esanova, D.Y.Xabibullayev. Fuqarolik protsessual huquqi.. -Toshkent, nashriyoti, 2019. – 252 b.  Fuqarolik sud ishlarini yuritish ishtirokchilarining asosiy guruhini ishda ishtirok etuvchi shaxslar tashkil qiladi. Xususan, Fuqarolik protsessual kodeksining “Fuqarolik sud ishlarini yuritish ishtirokchilari” deb nomlangan 6-bobida ishda ishtirok etuvchi shaxslar alohida (39-modda) bayon etilgan. Bu esa protsess ishtirokchilarining doirasi ishda ishtirok etuvchi shaxslar doirasidan birmuncha keng ekanligini ko‘rsatadi. Ishda ishtirok etuvchi shaxslarning huquqlari Ishda ishtirok etuvchi shaxslarning majburiyatlari Ishda ishtirok etuvchi shaxslar ish materiallari bilan tanishish , ulardan ko‘chirmalar olish , nusxalar ko‘chirish , rad etish to‘g‘risida arz qilish , dalillar taqdim etish , dalillarni tekshirishda ishtirok etish , ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarga va odil sudlovni amalga oshirishga ko‘maklashayotgan shaxslarga savollar berish , arz qilish , iltimosnomalar taqdim etish , sudga og‘zaki va yozma tushuntirishlar berish , sud muhokamasi davomida yuzaga keladigan barcha masalalar bo‘yicha o‘zlarining vajlarini bayon qilish , boshqa shaxslarning arzlari , iltimosnomalari , vajlariga qarshi e’tirozlar bildirish , sud hujjatlari ustidan shikoyat qilish , sud hujjatlarining majburi y ijrosini talab qilish , davlat ijrochisi tomonidan harakatlar sodir etilishida hozir bo‘lish va o‘z huquqlarini amalga oshirish huquqiga egadir . Ishda ishtirok etuvchi shaxslar FPKda nazarda tutilgan boshqa protsessual huquqlardan ham foydalanadi . Sudga o‘z vaqtida kelish va sud majlisida tartibga rioya qilish ; har bir taraf o‘zining talablari va e’tirozlariga asos qilib ko‘rsatgan holatlarni isbotlashi shart ; davlat bojini to‘lash ; dalillarni taqdim etish va boshqalar ; ishda ishtirok etuvchi shaxslar o‘zlariga berilgan barcha protsessual huquqlardan insofli ravishda foydalanishi va o‘z zimmasiga yuklatilgan majburiyatlarni bajarishi shart . Fuqarolik protsessual huquqiy munosabat subyektlarining keyingi guruhini odil sudlovni amalga oshirishga ko‘maklashuvchi shaxslar tashkil etadi. Guvohlar, ekspertlar, mutaxas-sislar, tarjimonlar, yozma va ashyoviy dalillarni saqlovchilar, ijro ishi yuritish xolislari va saqlovchilari odil sudlovni amalga oshirishga ko‘maklashuvchi shaxslardir (FPKning 54-moddasi). Odil sudlovni amalga oshirishga ko‘maklashuvchi shaxslarning huquq va majburiyatlari haqida shuni aytish kerakki, ushbu shaxslar ishda ishtirok etuvchi shaxslardan farqli ravishda FPKda ko‘rsatilgan ishda ishtirok etuvchi shaxslarning protsessual huquqlaridan foydalana olmaydilar. Aynan ular ishning hal etilishidan moddiy manfaatdor bo‘lmaganliklari tufayli ham, masalan, taraflarning protsessual huquqlaridan (da’vogarning o‘z arzida bayon qilingan talablarning asosini yoki predmetini o‘zgartirishi, da’vo talablarining miqdorini oshirishi yoki kamaytirishi, ulardan butunlay yoki qisman voz kechishi, javobgarning da’vogar talabini to‘liq yoki qisman tan olishi, har ikkala tarafning protsessning istalgan bosqichida kelishuv bitimi tuzish orqali ishni yakunlash huquqi shular jumlasidandir) foydalana olmaydilar. Odil sudlovni amalga oshirishga ko‘maklashuvchi shaxslar o‘z tushuntirishlarini og‘zaki yoki yozma ravishda bayon qilishga, yozuvlardan foydalanishga haqlidirlar. Odil sudlovni amalga oshirishga ko‘maklashuvchi shaxslar o‘z zimmalariga yuklatilgan protsessual majburiyatlarni bajarishlari lozim. Masalan, guvoh, ekspert yoki mutaxassisning sud majlisiga kelish majburiyati shular jumlasidandir. Agar ushbu shaxslar sud majlisiga sud uzrsiz deb topgan sabablarga ko‘ra kelmasa, sud ishda ishtirok etuvchi shaxslarning ishni guvoh, ekspert yoki mutaxassis kelmasa ham ko‘rish mumkinligi haqidagi fikrini eshitib, ishni sudda ko‘rishni davom ettirish yoki ishni ko‘rishni keyinga qoldirish to‘g‘risida ajrim chiqaradi. Agar chaqirilgan guvoh sud uzrsiz deb topgan sabablarga ko‘ra sud majlisiga kelmasa, u sudga hurmatsizlik qilganligi uchun O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi 180- moddasiga asosan javobgarlikka tortilishi mumkin. Agar chaqirilgan guvoh ikkinchi chaqiruv bo‘yicha ham sud majlisiga kelmasa, u sudning ajrimiga binoan majburiy tartibda keltirilishi mumkin. Ekspert yoki mutaxassisning sud majlisiga kelmaganligi FPK ning 60 va 62-moddalarida nazarda tutilgan oqibatlarga sabab bo‘ladi. Da’vo tartibida ko‘riladigan fuqarolik ishlarida taraflar protsess ishtirokchilari ichida markaziy va asosiy o‘rinni egallaydi. Aynan taraflar fuqarolik huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan kelishmovchiliklarning manbai hisoblanadi, ularning tashabbusi bilan fuqarolik sud ishlarini yuritish qo‘zg‘atiladi, aynan ular o‘rtasida kelishuv bitimining tuzilishi ish yuritishni tugatishga olib keladi va hokazo. FPKning 43-moddasi birinchi qismiga binoan da’vogar va javobgar fuqarolik protsessining taraflaridir. Demak, fuqarolik protsessida ikki taraf: da’vogar va javobgar ishtirok etadi. Bu o‘rinda har ikki tomonda necha shaxs ishtirok etishi ahamiyat ga ega emas. Masalan, ishga tiklash, majburiy bekor yurgan vaqti uchun ish haqi undirish to‘g‘risida bir necha shaxs sudga da’vo taqdim etgan taqdirda ham ularning barchasi bir taraf, ya’ni da’vogar hisoblanadi. Qonunga muvofiq fuqarolik protsessida taraflar fuqaro va tashkilotlar bo‘lishi mumkin. Da’vogar deganda, o‘zining buzilgan yoki nizolashilayotgan huquqlari yoxud qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish maqsadida sudga murojaat etgan yoinki manfaatini ko‘zlab ish qo‘zg‘atilgan shaxsga aytiladi. Mazkur ta’rif da’vogarning fuqarolik protsessidagi ishtirokining ikki shakli mavjudligini ko‘rsatadi: birinchidan, da’vogar deganda, o‘zining buzilgan yoki nizolashilayotgan huquqlari yoxud qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish maqsadida sudga murojaat etgan shaxs tushunilsa, ikkinchidan, da’vogar deb boshqa shaxslarning huquqlarini himoya qilish maqsadida sudga murojaat qiluvchi shaxslarning arizasiga ko‘ra ish qo‘zg‘atilgan shaxs tushuniladi. Birinchi holatda da’vogar protsessni boshlab beradi, ikkinchisida esa, sud protsessi boshlanganligi haqida xabardor qilingan holda sud tomonidan jalb etiladi. Javobgar da’vogar talabiga muvofiq sud tomonidan da’vogarning buzilgan huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlari yuzasidan javob berish uchun jalb etilgan shaxsdir. Taraflarning protsessual huquqlari umumiy va maxsus huquqlarga ajratiladi. FPKning 40-moddasida hamda boshqa moddalarda nazarda tutilgan hamda ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslar ham foydalanishi mumkin bo‘lgan huquqlar taraflarning umumiy huquqlar i hisoblanadi. FPKning 44-moddasi hamda boshqa moddalarda nazarda tutilgan hamda faqat taraflargina foydalanishi mumkin bo‘lgan huquqlar maxsus huquqlar sanaladi. Taraflarning maxsus huquqlari sifatida da’vogarning da’vo asosini yoki predmetini o‘zgartirishga, qo‘shimcha talablar taqdim etishga, da’vo talablarining miqdorini oshirishga yoxud kamaytirishga, ulardan to‘liq yoki qisman vos kechishga haqli. Javobgar da’voning talabini to‘liq yoki qisman tan olishga, qarshi da’vo taqdim etishga haqli. Undan tashqari, da’vo ishini yuritishda taraflar sud protsessining har qanday bosqichida kelishuv bitimi tuzish orqali ishni yakunlashga haqlidirlar (FPKning 44-moddasi). Sud da’vogarning da’vodan voz kechishini, javobgarning da’voga iqrorligini basharti, bu harakatlar qonunga xilof bo‘lsa yoki kimning bo‘lmasin huquqini va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzsa, qabul qilmaydi va taraflarning kelishuv bitimini tasdiqlamaydi. Shuningdek, agar da’vodan voz kechish, da’voga iqror bo‘lish, kelishuv bitimi taraflarning erkiga, qonunga, davlat manfaatlariga xilof bo‘lsa, taraflardan birining yoki boshqa shaxslarning manfaatlariga zarar keltiradigan bo‘lsa, sud ish yuzasidan to‘plangan dalillarni tekshirishni davom ettiradi va mazkur ishning holatlariga muvofiq tarzda qaror chiqaradi. Fuqarolik protsessida taraflar teng protsessual huquqlardan foydalanadilar. Taraflar o‘zlariga berilgan barcha protsessual huquqlardan vijdonan, insofli ravishda foydalanishga majburlar. Jarayonni cho‘zish yoki buzish maqsadida har qanday g‘ayriqonuniy harakatlar qilinishiga sud yo‘l qo‘ymaydi. Taraflarning protsessual huquqlari ularning protsessual majburiyatlari bilan bog‘liq. Taraflar protsessual majburiyatlarini sidqidildan bajarishlari lozim. Har bir taraf o‘zining talablari va e’tirozlariga asos qilib ko‘rsatgan holatlarni isbotlashi shart (FPKning 71-moddasi). Taraflar ish yuritilayotgan vaqtda familiyasini, ismini, otasining ismini o‘zgartirganligi, manzili o‘zgarganligi haqida sudga xabar qilishi shart (FPKning 163-moddasi), ular qonunda nazarda tutilgan sud xarajatlari va qonunda nazarda tutilgan boshqa bir qator majburiyatlarni o‘z zimmalariga oladilar Fuqarolik protsessual huquqiy munosabatlar sudda o‘zining huquqi yoki qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatini himoya qilishni so‘rab murojaat qilgan shaxsning, prokurorning hamda agar davlat boshqaruvi organlari, tashkilotlar va ayrim fuqarolar qonunga muvofiq boshqa shaxslarning huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish uchun sudga murojaat etishga haqli bo‘lsalar, ularning bergan arizalari bo‘yicha qo‘zg‘atilgan ishlar natijasida yuzaga keladi. Protsessda yana shunday shaxslar ham borki, ular boshqa shaxslar tomonidan boshlangan jarayonga kirib keladilar va fuqarolik huquqiy nizolarning hal etilishidan taraflar kabi manfaatdor bo‘ladilar. Da’vogar va javobgarga nisbatan ushbu shaxslar (hisob bo‘yicha) uchinchi shaxslar deb e’tirof etiladi va shuning uchun ham ushbu shaxslar fuqarolik protsessida uchinchi shaxslar deb nomlanadi. FPKning 39-moddasiga muvofiq, uchinchi shaxslar ishda ishtirok etuvchi shaxslar tarkibiga kiradi. Uchinchi shaxslar fuqarolik protsessida taraflarga tenglashtiriladi. Fuqarolik protsessida ishtirok etuvchi uchinchi shaxslar ishning hal etilishidan qanday mazmunda manfaatdor ekanliklari hamda ish yuzasidan chiqariladigan hal qiluv qarori bilan qanday oqibatlar yuzaga kelishiga qarab, quyidagi ikki turga ajratiladi: nizo predmetiga nisbatan m ustaqil talab bilan arz qiluvchi uchinchi shaxslar; nizo predmetiga nisbatan mustaqil talab bilan arz qilmaydigan uchinchi shaxslar. FPKning 48-moddasiga asosan nizoning predmetiga nisbatan mustaqil talablar bilan arz qiluvchi uchinchi shaxslar sud hal qiluv qarorini chiqarguniga qadar ishga kirishishlari mumkin. Ular da’vogarning hamma huquqlaridan foydalanadilar va uning hamma majburiyatlarini o‘z zimmalariga oladilar. Xususan, uchinchi shaxs-lar o‘z arzida bayon qilingan talablarning asosini yoki predmetini o‘zgartirishga, da’vo talablarining miqdorini oshirishga yoki kamaytirishga, ulardan butunlay yoki qisman voz kechishga haqli. Undan tashqari, protsessning istalgan bosqichida kelishuv bitimi tuzish orqali ishni yakunlashga haqlidirlar. Mazkur shaxslarning da’vogarlardan birgina farqi mavjud bo‘lib, u ham bo‘lsa, protsessga kirishish vaqtida namoyon bo‘ladi. Elektronni adabiyotlar  http//www,lex.uz  http//www.edu.uz  http//www.ziyo.uz  http//www.tsul.uz

Fuqarolik sud ishlarini yuritish ishtirokchilari

Reja  Ishda ishtirok etuvchi shaxslar tushunchasi , tarkibi h amda ularning huquq va majburiyatlari  Odil sudlovni amalga oshirishga ko‘maklashuvchi shaxslar, ularning protsessual huquqiy h olati  Fuqarolik protsessida taraflar tushunchasi va turlari  Fuqarolik protsessida uchinchi shaxslar tushunchasi va ularning turlari

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:  O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi/Toshkent.2023.  O`zbekiston Respublikasi Fuqorolik kodeksi.  Shoraxmetov Sh.Sh. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual huquqi. Darslik  Xabibullayev D.Yu. Fuqarolik protsessual huquqi (savollar va javoblar) . – Toshkent: TDYuI, 201 8. – 300 b.  M.M.Mamasiddiqov, Z.N.Esanova, D.Y.Xabibullayev. Fuqarolik protsessual huquqi.. -Toshkent, nashriyoti, 2019. – 252 b.

 Fuqarolik sud ishlarini yuritish ishtirokchilarining asosiy guruhini ishda ishtirok etuvchi shaxslar tashkil qiladi. Xususan, Fuqarolik protsessual kodeksining “Fuqarolik sud ishlarini yuritish ishtirokchilari” deb nomlangan 6-bobida ishda ishtirok etuvchi shaxslar alohida (39-modda) bayon etilgan. Bu esa protsess ishtirokchilarining doirasi ishda ishtirok etuvchi shaxslar doirasidan birmuncha keng ekanligini ko‘rsatadi.

O'xshashlar

FUQAROLIK SUD ISHLARINI YURITISHDA ADVOKAT ISHTIROKI
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING MA’MURIY SUD ISHLARINI YURITISH TO‘G‘RISIDA
Ma’muriy sud ishlarini yuritish vazifalari va prinsiplari
Ma’muriy sud ishlarini yuritishda dastlabki himoya choralari
Sudyani va ma’muriy sud ishlarini yuritishning boshqa ishtirokchilarini rad qilish