Geografik xaritalar
![Geografi k xarit alar Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_1.png)
![At amalar v a sav ollar](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_2.png)
![Globus
Globusda materiklar, okeanlar, orol hamda
yarimorollar shakli ancha aniq, lekin juda
kichraytirilgan
holda tasvirlanadi. Sayyoramiz tabiati
haqida umumiy
tasavvurni
shakllantirishda
Yerning modeli —
globus hamda
xaritalarning
ahamiyati beqiyos.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_3.png)
![Globusda Shimoliy qutb doim yuqori tomonda,
janubiy
qutb esa past tomonda ko‘rsatiladi. Yerning
aylanish o‘qi esa aslida qanday bo‘lsa, shunday
holatda, ya’ni bir tomonga og‘gan holatda
tasvirlanadi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_4.png)
![Lekin materiklar, okeanlar,
dengiz va ko‘llar, tog‘ va
tekisliklar juda kichik
o‘lchamda tasvirlangani
uchun ularning aniq
shakllari haqida
mukammalroq tasavvur
hosil qilib bo‘lmaydi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_5.png)
![Geografi k xarit a da Yer yuzasi tekis yuzada juda
kichraytirilgan holda shartli belgilar bilan
tasvirlanadi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_6.png)
![Xaritalarda butun Yer yuzini ham, uning ayrim
qismlarini ham tasvirlash mumkin.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_7.png)
![Yerning qabariq yuzasi tekis yuzada (qog‘ozda)
tasvirlanganda ayrim xatoliklar bo‘ladi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_8.png)
![Bunda asosiy xatoliklar ikki xil bo‘ladi: maydon
xatoligi va yo‘nalish xatoligi.
Yo‘nalish xatoligi Maydon xatoligi](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_9.png)
![Masalan, Dunyo xaritasida shimoliy va janubiy
qutblarga yaqin orollar, dengizlar aslidan
kattaroq tasvirlanadi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_10.png)
![Xaritadan Avstraliya materigi va Grenlandiya orolini
toping. Ularning maydonlarini solishtiring. Xatoliklar
farqini aniqlang va buning sababini do‘stlaringiz bilan
muhokama qiling. Xaritalarda Yer yuzasidagi hamma
narsani ko‘rsatib bo‘lmaydi. Shuning uchun xaritalar
nimalarni aks ettirishiga qarab har xil bo‘ladi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_11.png)
![Geografik xaritalarni shartli ravishda 3 turga
bo‘lish mumkin: tabiiy geografik, siyosiy-
ma’muriy va
ijtimoiy-iqtisodiy xaritalar.
1 2
3](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_12.png)
![Tabiiy geografi k xarit alar : relyef xaritasi,
foydali
qazilmalar xaritasi, tuproqlar xaritasi, o‘simliklar
xaritasi, hayvonot dunyosi xaritasi va boshqalar.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_13.png)
![Masalan, rely ef xarit alari da quruqlik
yuzasidagi va dengiz ostidagi notekisliklar —
tog‘lar, qirlar, tekisliklar tasvirlanadi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_14.png)
![O‘simlik lar xarit alari da turli hududlardagi
o‘simliklar, ularning qanday tarqalgani
ko‘rsatiladi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_15.png)
![Foy dali qazilmalar xarit alari da ko‘mir, neft,
gaz, temir rudasi va Yerning boshqa mineral
boyliklari qayerlarda joylashgani shartli belgilar
bilan aks ettiriladi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_16.png)
![Iqlim x arit alari da Yer yuzining qayerida
qancha yog‘in yog‘ishi, havo harorati qanday
bo‘lishi, shamollar yo‘nalishi ko‘rsatiladi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_17.png)
![Tabiat zonalari xarit alari da Yer yuzida tabiat
zonalarining qanday
joylashganligi, bu zonalarda qanday turdagi o‘simliklar
o‘sishi, qanday tuproqlar tarqalgani ko‘rsatiladi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_18.png)
![Siy osiy -ma’muriy xarit alar da dunyodagi davlatlar,
ularning ma’muriy qismlari (viloyatlari, tumanlari,
shaharlari), asosiy transport yo‘llari va boshqalar
tasvirlanadi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_19.png)
![Ijt imoiy -iqt isodiy xarit alar da sanoat
korxonalari va qishloq xo‘jaligi ekinlari,
transport yo‘llari shartli belgilar bilan
tasvirlanadi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_20.png)
![Yuqoridagi barcha xaritalarda ma’lum mavzuga
oid geografik narsa (predmet) va hodisalar
tasvirlangan bo‘ladi. Shuning uchun bunday
xaritalar mav zuli
xarit alar deb ataladi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_21.png)
![Geografik xaritalar Dunyo xaritasi, materik va
okeanlar
xaritasi hamda alohida o‘lkalar, davlatlar
xaritalariga bo‘linadi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_22.png)
![Mavzuli xaritalardan tashqari umumgeografi k
xarit alar ham mavjud.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_23.png)
![Mavzuli xaritalardan tashqari umumgeografi k
xarit alar ham mavjud. Ularda hududning umumiy
ko‘rinishi, ya’ni relyef, daryolar, ko‘llar, dengizlar,
shaharlar, okeanlardagi yirik oqimlar va boshqalar
ko‘rsatiladi. Bunday xaritalar t abiiy xarit alar deb
ataladi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_24.png)
![Tabiiy xaritalar ham har xil bo‘ladi: Dunyo (Yarimsharlar)
ning tabiiy xaritasi, alohida materiklarning tabiiy
xaritalari, ayrim davlat va o‘lkalarning tabiiy xaritalari (7-
rasm).](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_25.png)
![Hozirgi kunda zamonaviy axborot
texnologiyalaridan foydalanib raqamli
xarit alar yaratilmoqda.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_26.png)
![X arit alarning shart li belgilari .
Xaritalarda turli
predmet va
hodisalarni
tasvirlash
uchun
xaritaning
o‘ziga xos tili
hisoblangan
shart li
belgilardan
foydalaniladi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_27.png)
![Yer yuzasining relyefi xaritalarda har xil ranglar bilan
tasvirlanadi. Bunda 0 metrdan (dengiz sathidan) 200
metrgacha bo‘lgan pasttekisliklar yashil rangga, 200
dan 500 metrgacha baland bo‘lgan qirlar sariq rangga,
undan baland yerlar jigarrangga bo‘yaladi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_28.png)
![Har bir rang qanday balandlikni bildirishi
xaritaning shartli belgisida beriladi. Bunday
belgilar balandlik lar shk alasi deb ataladi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_29.png)
![Chuqurlik lar shk alasi ham shunday tuzilgan.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_30.png)
![Ba’zi bir tog‘ cho‘qqilarining balandligi, ayrim
okean botiqlarining chuqurligi xarita va
globuslarda metr (raqam) bilan ko‘rsatib
qo‘yiladi (atlasdagi xaritadan toping).](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_31.png)
![Foydali qazilmalar (neft, gaz, ko‘mir, temir, oltin,
mis, olmos va boshqalar) xaritada maxsus
belgilar bilan ko‘rsatiladi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_32.png)
![Xaritalarda turli obyekt va hodisalarning
harakati, siljishi harakat yo‘nalishi belgisi —
st relk a bilan tasvirlanadi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_33.png)
![Masalan, dengiz
oqimlari, shamol
yo‘nalishi strelkalar
yordamida ko‘rsatiladi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_34.png)
![](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_35.png)
![](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_36.png)
![© Foydalanilgan adabiyotlar:
•
M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M.
AVEZOV, M. T. HOJIYEVA , umumiy o‘rta ta’lim
maktablarining 7-sinfi uchun darslik, Respublika
ta’lim markazi.](/data/documents/14cc89b8-4cda-4bd6-a54a-a77cffc20838/page_37.png)
Geografi k xarit alar Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
At amalar v a sav ollar
Globus Globusda materiklar, okeanlar, orol hamda yarimorollar shakli ancha aniq, lekin juda kichraytirilgan holda tasvirlanadi. Sayyoramiz tabiati haqida umumiy tasavvurni shakllantirishda Yerning modeli — globus hamda xaritalarning ahamiyati beqiyos.
Globusda Shimoliy qutb doim yuqori tomonda, janubiy qutb esa past tomonda ko‘rsatiladi. Yerning aylanish o‘qi esa aslida qanday bo‘lsa, shunday holatda, ya’ni bir tomonga og‘gan holatda tasvirlanadi.
Lekin materiklar, okeanlar, dengiz va ko‘llar, tog‘ va tekisliklar juda kichik o‘lchamda tasvirlangani uchun ularning aniq shakllari haqida mukammalroq tasavvur hosil qilib bo‘lmaydi.