logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. HIBAT UL-HAQOYIQ”DAGI ONOMASTIKA

HIBAT UL-HAQOYIQ”DAGI ONOMASTIKA

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1139.94921875 KB
Ko'chirib olish
“ HIBAT UL-HAQOY IQ”DAG I O NOMASTIKA” Reja: 1.”Haqiqatlar tufhasi” turkiy pandnoma adabiyotining noyob durdonasi 2.Asarning órganilish tarixiga bir nazar. 3.”Hibat ul-haqoyiq” asarining tili, leksikasi 4.Asarda keltirilgan onomastik birliklar Ax loq m u a lli m i n om i b ila n m a sh h u r b ólga n b u y u k sòz sa n ’a tkor i Ad i b Ah m a d Y u gn a kiy n in g Qu r ’on i ka r im va Ha d isi sh a r if m a ’n ola r i si n gd ir ili b , islom d in i a x loq in i ta r ģib q il ish va kom il in son n i ta r b i y a la b y eti sh tir ish m a q sa d i b il a n y ozil ga n “Hib a t u l-u l h a q oy iq ”( “Ha q iq a tla r tu h f a si ”) a sa r i tu r kiy pa n d n om a a d a b iy otin in g n oy ob d u r d on a sid i r. Ah m a d Y u gn a kiy n in g q a ch on y a sh a ga n li gi h a m u zoq va q t tor tish u vla r ga sa b a b b òlga n . Ay r im y a d q iq otch ila r Ad i b Ah m a d VIII a sr d a y a sh a ga n , d ega n d a ’vola r n i ilga r i su r a d ila r. ( Ma sa la n , M. Im om n a za r ov. ”Ad ib Ah m a d q a ch on y a sh a ga n ?) . As a r n in g tili u s lu b i,va zn i u n in g X II –X III a s r la r d a y ozilga n ligin i ta s d iq la y d i. X X a s r b osh la r id a A. Fitr a t “Ay b a t u l – a q oy iq ”n om li m a q ola s id a a sa r n in g tili,u s lu b iga a s osla n ib , u n i “Qu ta d ģu b ilig”d a n b ir –ikki a sr són gr a y ozilga n ligin i ta ’kid la ga n ed i.Sh u f a ktla r ga a sos la n ib a d ib n i X II-X III a sr la r d a y a s h a ga n d ega n x u los a ga kelis h m u m kin . Qor a x on iy la r d a vr id a ijtim oiy - siy osiy h a y otd a b ir q a d a r b a r q a r or lik va iq tisod iy -m a d a n iy r ivojla n ish kòzga ta sh la n d i. ”Qu ta d ģu b ilig”,”Devon i lu ģa tit-tu r k”a sa r la r i y u za ga keld i. Ah m a d Y u gn a kiy n in g “Hib a t u l-h a q oy iq ”a sa r i h a m q or a x on iy la r d a vr id a gi m a d a n iy y u ksa lish la r m eva la r id a n b ir id ir. «HIBAT UL-HAQOYIQ»NING O’RGANALISH TARIXIGA BIR NAZAR Amira Shukurova Sharq mumtoz pandnoma adabiyotinig vakili Ahmad Yugnakiy X-XII asrlarda ijod etgan iste’dodli shoiridir. Adib Ahmad hayoti va ijodini tadqiq etish uzoq asrlardan buyon davom etib kelmoqda. Bu borada Alisher Navoiyning “Nasoyim ul-muhabbat” asari alohida ahamiyatga ega. Qolaversa, usmonli turk adabiyotshunosligida ham yugnakiyshunoslik, “Hibat ul-haqoyiq”ni tahlil va talqin etilgan tadqiqotlar ancha. O’zbek adabiyotshunosligida Ahmad Yugnakiy va uning dostoniga doir ilmiy izlanishlar N. Mallaev, Q. Mahmudov, G. Xo’janova, R. Vohidov tadqiqotlarida, shuningdek, o’tgan asrning 90-yillar matbuotida e’lon qilingan M. Imomnazarov, E. Umarov, I. Haqqul, H. Boltaev, N. Rajabov, Q. Tohirov kabi olimlarning maqolalarida kuzatiladi. Usmonli turk adabiyotshunosligining vakili Banarli Nihad Samining “Resimli Turk Edebiyati Tarihi. Destanlar devrinden zamonamiza kadar”nomli asarida Adib Ahmad hayoti va ijodi masalasi yoritilgan maqola ham o’rin olgan. M.Imomnazarov dostonning 14 bobdan iborat ekanligini e’tirof etadi.6«O’zbek mumtoz adabiyoti namunalari» majmuasini to’plovchilarning fikriga ko’ra asar 16 bobdan iborat: «Pand-nasihat ruhidagi doston nomi bilan adabiyot tarixiga kirgan ushbu asar XVI bobdan iborat». Biroq ikkala o’rinda ham fikr izohlanmaydi. Bu masala S. Tohirovning “Adib Ahmad Yugnakiyning “Hibat ul-Haqoyiq” dostoni matn, tadqiq va tahlil” nomli riolasida ham tadqiq etilgan. Bunda tadkikotchi asar matniga tayanib, dostonni 14 bob deb e’tirof etadi  Ma’lumki, asarning topilishi va dastlabki nashri turk olimi Najib Osimbiy nomi bilan bog’liq. O’zbekistondak bu ishni birinchi marta Abdurauf Fitrat boshlab bergan. Fitrat o’sha davrning eng ommabop jurnali « Maorif va o’qitg’uvchi»da «Aybatul aqoyiq» nomli maqolasini e’lon qildi. Ushbu maqolada Fitrat o’zbek kitobxoni Ahmad Yugnakiy haqida yaxshi ma’lumotga ega bo’lmaganligi uchun eng avvalo, adibning tarjimai holiga katta e’tibor qaratadi. Bir muncha muddat O’zbekistonda yashab, ilmiy tadqiqot olib borgan rus sharqshunosi E.E.Bertelsning «Ahmad Yugnakiy va «Hibat ul-haqoyiq» nomli maqolasida asarning leksik, fonetik, grammatik jihatlari yoritib berilgan edi. Taniqli adabiyotshunos olim Natan Mallayevning «O’zbek adabiyoti tarixi» kitobida «Hibat ul-haqoyiq»ning g’oyaviy-badiiy xususiyatlariga alohida e’tibor qaratilgan. Filologiya fanlari doktori Q. Mahmudovning «Ahmad Yugnakiyning «Hibat ul-haqoyiq» asari haqida» deb nomlangan monografiyasida asarning yozilish davri, asosiy g’oyasi va muallifi haqida fikr yuritilgan. Mustaqillik yillarida bu asarni keng va chuqur o’rganish, tahlil qilishga katta e’tibor berila boshlandi. Tadqiqotchi Gulchehra Xo’janovaning olib borgan ilmiy izlanishlari ayniqsa, diqqatga sazovordir. Tadqiqotchi «Hibat ul- haqoyiq»ning nusxa va nashrlariga, islomiy g’oyalariga, tasavvufiy asoslari hamda badiiy xususiyatlariga e’tibor qaratadi. Ad ib Ah m a d “Hib a t u l-h a q oy iq ” a sa r i b ila n ôzb ek a d a b iy tili va a d a b iy oti r ivojiga ka tta h issa q òsh d i. Ma sh h u r sh a r q sh u n os olim Y. E. Ber tels b u a sa r q a d im gi ózb ek a d a b iy tikid a n m u m toz òzb ek a d a b iy tiliga òtish d a b ir kòpr ik b ólga n in i a y ta d i. Ta n iq li tilsh u n os Qozoq b oy Ma h m u d ovn in g a n iq la sh ich a , “ Hib a t u l –h a q oy iq ” d a a toq li otla r va a r a b tilid a y ozilga n sa r la vh a la r d a n ta sh q a r i 300 ga y a q in a r a b va f or s sòzla r i m a vju d b ólib , u la r a sa r d a gi ja m i sózla r n in g 20 f oizin i ta sh kil eta d i. XII-XIV asrlar yodnomalarida uchraydigan antroponimlarning leksik-semantik va uslubiy xususiyatlari dots. O’.A.Oripov, M.Temirov-Navoiy DPI Ahmad Yugnakiyning “Hibatul- haqoyiq”asari XII-XIII asirlarda yaratilgan bo`lib, doston o`n bir bob, 258 baytdan tashkil topgan. Ahmad Yugnakiy hayoti va faoliyati haqidagi ma`lumotlar juda cheklangan va kam.Asarning 248 baytida shoir “Atasi ati Mahmud Yugnakiy, Adib Ahmad o`g`li yo`q ul hech shaki ”deb yozishiga qaraganda otasining oti Mahmud Yugnakiy, adib Ahmad uning o`g`li ekanligiga hech shubha yo`q. Dostonning birinchi bobi ollohga bag`ishlangan bo`lib u “O`g`on”, “Habib”, “Holiq” ismlari bilan tilga olinadi. Ikkinchi bob payg`ambar (Habib, Nabi) va 4 halifaga bag`ishlangan: Sodiq birla Foruk uchun Zayn nurayn. Ali to`rtilanch ul eriksik to`nga (17 bayt). Ahmad Yugnakiy ushbu baytida 3 halifaning arab tilidagi laqablarini qo`llagan. Abu Bakrning laqabi – “Sodiq” (Siddiq), Umarning laqabi – “Foruq”, Usmonning laqabi – “Zayn Nurayn”. Uchinchi bob Dod Sipohsolor bekka bag`ishlangan: Dod Ispoxsolor bek uchun bu kitob chiqartim ochunda oti qolsum teb. Dod Ispoxsolor ismi forsiy tilga mansub bo`lib “lashkarboshi” degan ma`noni anglatadi. Shoir Ispohsolarning quvvait va sahovatda xalifalar Umar va Usmonga qiyoslaydi: Salovat ichinda Umar tek juvon, Saxovat samokat tutar Usmonni. Adolatda esa u Anushirvonlar ustun: “Dod insof tutar chin Anushirvoni” (28 bayt). • Umuman “Hibbat ul-haqoyiq” dagi 20 qismni quyidagicha tasnif qilish mumkin. Sof turkiy ism : Arslonxo`ja tarxon, O`g`on. Arabcha : Habib, Holiq,Sodiq,Foruk, Ali, Zayn nurayn, Umar, Usmon, Ahmad, Mahmud, Amir Sayfiddin . Forscha : Dod Ispohsolor, Xo`ja Arnob, Anushirvon . Qadimiy yahudiycha : Odam Ato,Havvo. “ Hib a t u l-h a q oy iq ”leksika si óziga x os x il m a -x i l m a vzu iy gu r u h la r n i ta sh kil etib , b i r n ech ta sem a n tik gu r u h va gu r u h ch a la r d a n ib or a td i r. Ma kon tu sh u n ch a si n i b il d ir u vch i sem a n ti k m a y d on : Topon im : Ka sh ģa r,Y u gn a k Ta m a m i er u r Ka sh ģa r iy ti li b ila . Z oon i m la r : a r slon ,y a ģa n ,y il a n , fi l , a lik Fil-leksem a si Na voiy a sa r la r id a fi l, pil ta r zd a u ch r a y d i. Alik- u sh b u leksem a En a soy y od gor likla r id a ,Y u su f X os Hojib n in g “Qu ta d ģu b ilig” d oston id a “u r ģoch i kiy ik”, ”y ovvoy i ech ki” m a ’n ola r id a q òlla n ilga n . • Foydalanilgan adabiyotlar 1.Ahmad Yugnakiy. «Hibat ul- haqoyiq». Toshkent 1971-yil. Nashrga tayyorlovchi va so’z boshi muallifi Q. Mahmudov. 2. Ahmad Yugnakiy. «Hibat ul- haqoyiq». / Qadimgi hikmatlar. Toshkent, 1987-yil.Tuzuvchi Nasimxon Rahmono v. 3. «HIBAT UL-HAQOYIQ»NING O’RGANALISH TARIXIGA BIR NAZARAmira Shukurova 4.XII-XIV asrlar yodnomalarida uchraydigan antroponimlarning leksik-semantik va uslubiy xususiyatlari.A.Oripov,M.Temirov 5.”Hibat ul – haqoyiq”dostonidagi sózlarning mavzuiy guruhlari va ularning leksik-semantik tabiati.Lutfulla Sindorov.journal.jspi.uz

“ HIBAT UL-HAQOY IQ”DAG I O NOMASTIKA”

Reja: 1.”Haqiqatlar tufhasi” turkiy pandnoma adabiyotining noyob durdonasi 2.Asarning órganilish tarixiga bir nazar. 3.”Hibat ul-haqoyiq” asarining tili, leksikasi 4.Asarda keltirilgan onomastik birliklar

Ax loq m u a lli m i n om i b ila n m a sh h u r b ólga n b u y u k sòz sa n ’a tkor i Ad i b Ah m a d Y u gn a kiy n in g Qu r ’on i ka r im va Ha d isi sh a r if m a ’n ola r i si n gd ir ili b , islom d in i a x loq in i ta r ģib q il ish va kom il in son n i ta r b i y a la b y eti sh tir ish m a q sa d i b il a n y ozil ga n “Hib a t u l-u l h a q oy iq ”( “Ha q iq a tla r tu h f a si ”) a sa r i tu r kiy pa n d n om a a d a b iy otin in g n oy ob d u r d on a sid i r.

Ah m a d Y u gn a kiy n in g q a ch on y a sh a ga n li gi h a m u zoq va q t tor tish u vla r ga sa b a b b òlga n . Ay r im y a d q iq otch ila r Ad i b Ah m a d VIII a sr d a y a sh a ga n , d ega n d a ’vola r n i ilga r i su r a d ila r. ( Ma sa la n , M. Im om n a za r ov. ”Ad ib Ah m a d q a ch on y a sh a ga n ?) .

O'xshashlar

“Devoni hikmat” va “Hibat ul-haqoyiq” asarlaridan tanlangan to’rtliklarning shakli va mazmunini qiyoslash
Ahmad Yugnakiyning Hibbatul haqoyiq asari muqaddima boblarining tasvvufiy ahamiyati
”HIBATUL XAQOYIQ”dagi onamastika
Bayt-ul hikma allomalari
Diniy notiqlik