Ahmad Yugnakiyning Hibbatul haqoyiq asari muqaddima boblarining tasvvufiy ahamiyati

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1614.34765625 KB

Ko'chirib olish

Mavzu:Ahmad
Yugnakiyning"Hibbatul
haqoyiq" asari muqaddima
boblarining tasvvufiy ahamiyati

Reja:
I.Kirish.Ahmad Yugnakiyning "Hibbatul
haqoyiq"asari haqida.
Asar kompozitsiyasi
3.Asarning tarkibiy tahlili
4.Asarda ma'rifat talqini
5.Xulosa
6.Foydalanilgan adabiyotlar

Adib Ahmad binni
Mahmud Yugnakiy,
yirik adib, hadisshunos
va ta limiy didaktik ʼ
adabiyot namoyandasi.
Taxminlarga ko’ra u
XIIasrda Farg ona
ʻ
vodiysining Yugnak
qishlog ida tug ilgan.
ʻ ʻ


«Hibatul-haqoyiq»
(«Haqiqat sovgʻalari»)
asari Fargʻona hukmdori
Dod Sipohsolor bekka
bagʻishlangan.

Navoiyning
taʼriflashicha, tugʻma
koʻr boʻlgan. Asarning
arab va uygʻur
yozuvidagi qoʻlyozma
nusxalari (XV asrda
koʻchirilgan) Istanbulda
saqlanadi. Asar 14 bobni
tashkil qilgan Qurʼon va
Hadis hikmatlarining
badiiy sharhidir.


Ta limiy doston janriga mansub bu asarda ijtimoiy, siyosiy ʼ
masalalar bayon qilingan, bilim foydasi va til odobi kabi axloqiy
muammolar talqini berilgan. Adib Ahmad yashagan davri va
joyi haqida adabiyotshunoslikda turli qarashlar mavjud.


Asarining to la matni (izoh va nasriy bayon) e lon qilingan, rus
ʻ ʼ
olimlari S.Malov, E.Bertels, N.Baskakov, I.Stebleva; turk
olimlari F.Ko prulu, N.Osimbek, R.R.Arat, T.Takin va o zbek
ʻ ʻ
olimlari Fitrat, Q.Mahmudov, I.Haqqulov, M.Imomnazarov,
H.Boltaboevning tadqiqot va maqolalari bor. Dostonning o’rganilishi

Adib haqida

Tarjimai holi haqida deyarli maʼlumot yoʻq.
"Hibat ulhaqoyiq" ("Haqiqatlar tuhfasi") asari
bizgacha yetib kelgan. Uning oxirida Adib
Ahmad ismi tilga olinadi. Asar nusxalaridan
biriga temuriy amaldorlardan Arslonxoja Tarxon
tomonidan ilova qilingan 10 baytli masnaviyda
Yu. haqida baʼzi maʼlumotlar mavjud. Undan
maʼlum boʻlishicha, Adib Ahmad Yugnak degan
soʻlim va bahavo joyda tugʻilgan. Otasining oti
Mahmud Yugnakiy boʻlgan. Kitobi adabdan
iborat boʻlib,nomi —"Hibat ulhaqoyiq".


Kitob koshgʻariy tilda sheʼriy yoʻl bilan yozilgan.
"Qutadgʻu bilig"dan 1—2 a. keyin yaratilgan bu asar
oʻzbek mumtoz adabiyotining noyob durdonasi
hisoblanadi. Alisher Navoiy "Nasoyim ulmuhabbat"
tazkirasida Yu.ni Oʻrta Osiyoning mashhur shayxlari
qatoriga qoʻyib, uning tugʻma koʻrligi xususida
soʻzlaydi, yana Navoiy Husayn Boyqaroʼtt oʻgʻli
Badiuzzamonga yozgan xatlaridan birida ham "Hibat
ulhaqoyiq"dan parchalar keltiradi. "Hibat ulhaqoyiq"
asari shoir haqidagi maʼlumotlarni birmuncha
toʻldirishga, Yu. yashab ijod etgan davrni tahlil
qilishga imkon beradi.

Shoir&amp;amp;quot;Hibatulhaqoyiq&
amp;amp;amp;quot;nitugatib,unihukmdoriDo
dSipohsolorbekkataqdimetadi
MashhursharqshunosolimYe.E.Bertelsbuasarqadimiy
o zbekadabiytilidanmumtozo zbekadabiytiligao tishʻ ʻ ʻ
dabirko prikbo lganiniaytadi
ʻ ʻ
Asartilidaqadimiyturkiyso zlardanko ra,arabvaforsso
ʻ ʻ
zlariningko pqo llanganishundandalolatberadi.
ʻ ʻ ʻ


"Hibat ulhaqoyiq" 14 bob, 512 misradan
iborat. Dostonning 1bobi Allohga hamd, 2bobi
Muhammad (sav) na ti va choryorlar ta rifiga, ʼ ʼ
3bobi Dod Sipohsolorbek madhiga
bag ishlangan. 4bobda kitobning yozilish
ʻ
sabablari bayon qilingan. Dastlabki 4
muqaddima bobdan so ng asosiy qismga
ʻ
o tiladi.
ʻ


5bob — maʼrifatning foydasiyu jaholatning
zarari, 6bob — til odobi, 7bob — dunyoning
oʻtkinchiligi, 8 bob — saxiylik va baxillik, 9 va
10boblar turli masalalarga bagʻishlangan boʻlib,
11bob — kitobning xotimasi (asarning 1480 yil
Istanbulda Abdurazzoq Baxshi tomonidan
koʻchirilgan nusxasida 11 bob mavjud — 3 bob
yo tushib qolgan, yo boshqalariga qoʻshilib
ketgan).


Oʻziga xos axloq kitobi boʻlgan
bu asarga Qurʼoni karim va
Hadisi sharif maʼnolari
singdirilgan. U islom dini
axloqini tashviq qilish, komil
insonni tarbiyalab yetishtirish
maqsadi bilan yozilgan.

"Hibat ulhaqoyiq“va uning nusxalari

"Hibat ulhaqoyiq" ilk bor uygʻur yozuvida bitilgan. Uning
nusxalari koʻp boʻlib, ularda asar hajmi turlicha. Hozircha
maʼlum qoʻlyozmalardan 3 tasi (biri uygʻur yozuvi,
ikkinchisi arab va uygʻur yozuvi, uchinchisi esaarab
yozuvi bilan bitilgan) toʻliq, qolganlari parchalardan
iborat. 1444 yil Samarqandda Zaynulobidin baxshi, 1480
yil Istanbulda Abdurazzoq baxshi va Turkiyaning
Toʻpqopi kutubxonasidagi nomaʼlum kotib tomonidan
koʻchirilgan qoʻlyozmalar eʼtiborli nusxalar hisoblanadi.
Asarni 1marta turk olimi Najib Osimbek topib (inv.
№4757), nashr ettirgan (qisqartirilgan nashri — 1906,
toʻliq nashrlari1916, 1925).


Keyin 1951 va 1992 yillarda uni R.R. Arat soʻzboshi,
izohlar va 6 ta nusxasining faksimilesi va Turkiyada 16-
asrda koʻchirilgan arab yozuvidagi nusxasining tarjimasi
bilan nashr ettirgan. Oʻzbekistonda asardan parchalar
Fitrat, Oybek, P.Shamsiyev, S.Mutallibovlar tomonidan
oʻzbek adabiyoti namunalaridan tuzilgan majmualarda
eʼlon qilingan. Soʻng u Q.Mahmudov tomonidan alohida
kitob holida eʼlon qilindi (1968; 1971). Oʻtgan asr
oxirlarida uygʻur olimlari H.Temur va T.Ayyub, qozoq
olimlari E.Qurishjonov va boshqaSogʻindiqovlar uni asl
matni, tarjima va fotonusxalari bilan nashr ettirganlar.
Shuningdek, Ye.E.Bertels, Fitrat, Fuod Koʻprulu, T.Takin,
E.Rustamov, N.Mallayev, A.Qayumov, A.Hayitmetov,
A.Rustamov, M.Imomnazarov, B.Toʻxliyev, N.Rahmonov,
I.Haqqulov, G.Xoʻjanova va boshqalar Yu. va "Hibat
ulhaqoyiq" haqida u yoki bu darajada tadqiqot ishlarini
olib borganlar.


"Hibat ul-haqoyiq" yozma manbaining to'liq
nusxalaridan biri Hirotda, XV asrda qadimgi uyg'ur
yozuvi asosida ko'chirilgan, asarning ikkinchi to'liq
nusxasi 1480-yilda Istanbulda Abdurazzoq Baxshi
tomonidan arab yozuvi bilan ko'chirilgan. Dostonning
arab yozuvi bilan ko'chirilgan uchinchi nusxasi XVI asr
boshlariga mansub. "Hibat ul-haqoyiq"ning asosiy
nusxalari Turkiya kutubxonalarida, ayrim parchalardan
iborat bir nusxasi Berlinda saqlanmoqda. Asar 256 bayt,
ya'ni 512 misradan iborat. G'azal va to'rtliklar she'r
shaklida yozilgan. Adib Ahmad Yugnakiy ham boshqa
o'tgan buyuklar kabi Allohni madh etish bilan boshlaydi.


1972-yilda filologiya fanlari doktori,
qadimshunos, turkolog olim Qozoqboy
Mahmudov "Hibat ul-haqoyiq"ning akademik
nashrini chop ettirdi. Unda olim dostonning asli,
nasriy bayoni, tahliliy matn, izohli lug'at hamda
grammatik va fonetik tahlilni amalga oshirgan.
Shu paytgacha "Hibat ul-haqoyiq" dostoni
bugungi o'zbek tiliga she'riy tarjima qilinmagan

1-bob

ТАНГРИНИНГ МАДҲИ ҲАҚИДА

Тангрим, сенга ҳамду сано айтаман,

Раҳмингдан умидвор минг бир қатла ман.

Гуноҳкор тил сано айта олурму?

Ўзинг кўмак бергил,..ночор қолурму?

Жонли-жонсиз, борлиқ учган-югурган,

Сенинг борлиҳингга гувоҳлик берган.

Бир нарса ичинда минглаб далил бор,

Сенинг борлиғингни ҳар вақт далиллар

2-bob

МУҲАММАД ПАЙҒАМБАРНИНГ МАДҲИ

Энди ҳабиб фазли ҳақда байт айтай,

Эшит, ақлу ҳушинг бўлса англатай.

Эл аро яхшиларнинг яхшисидур,

Пайғаsарлар ичра ҳам нақши шудир.

Расулиллоҳ юзида нур порлаган,

Ҳидоятга, ибодатга чорлаган.

Унинг мадҳи билан бу тилим ширин,

Фақат у билади ғайбнинг-да сирин.

Насиб этса Тангрининг инояти,

Қиёмат кун толедур шафоати.

2-bob

ТЎРТ ХАЛИФАНИНГ МАДҲИ ҲАҚИДА

Чориёрларга ҳам салом йўллайман,

Тирикман, уларнинг йўлин қўллайман.

Содиқ билан Форуқ ва Зуннурайндир,

Али тўртинчиси - қўрқмас баҳодир.

Буларга кимда-ки бўлса хусумат,

Мен унга айтаман ҳамма вақт лаънат.

Мен, кўп хатоларга йўл қўйган қулинг,

Кечирган Эгамсан, кечиргил Тангрим.

3-bob

УЛУҒ АМИР ДОД СИПОҲСОЛАРБЕК

ТАНГРИ ЁРЛАҚАГУРНИНГ МАДҲИ

Эй тил, мадҳ айла, кел, баён этай,

Сўнг уни шоҳимга мен аён этай.

Саводхон кишилар руҳи севинсин,

Шоҳим мадҳин ўқиб, кўнгли овунсин.

Йўлбошчи — йўл кўрсатар адашганга,

Илм ўргатар омига, кўз қамашганга.

Эҳсонга тўладир вужуди анинг,

Элига аталган бор-буди анинг.

Ақлу ҳуш, яхши хислат манбаидур,

Билим манбаи, фазилат конидур.

Симак юлдузидан юксак ҳимати,

Саховатли, дардга дар.н хизмати.


Раиятга хушмуомала, шафқатли,

ҳазаб қилса арслон каби даҳшатли.

Умардек салобат ва қуввати бор,

Усмондек саховат ва ҳиммати бор.

Булутлар уялур саховатидан,

Душманлар қўрқади важоҳатидан.

Шоҳим, саноҳи йўқ фазилатларинг,

Юрт йўлида чеккан азиятларинг.

Раҳбарлик ишлари, барча сиёсат,

қўлингда, измингда аҳли раёсат

.Мурувватли қодир Аллоҳ ато этди,

Ҳйланг, Тангри қачон зарра хато этди?

Томчи сув ҳадя этса гар булут,

Денгиз тўлқинланар кўп-оз, демай қут.

Минг карра улуҳдир шоҳим денгиздан,

қабул айлармикан, шу ҳадя биздан.

4-bob

БУ КИТОБНИНГ ЁЗИЛИШ ТИРИХИ

ВА ЗАРУРАТИ ҲАҚИДА

Дунёда Сипоҳсолар оти қолсин, деб,

Ҳқиган кишидан дуо олсин, деб,

Эзгу номин авлодлар ҳам билсин,деб,

Унинг ёди билан диллар тўлсин, деб,

Саводли кишига нафи тийсин, деб,

Ёздим шу китобни, кўнгли ийсин, деб,

Ҳадя этдим: бир бор назар солсин, деб,

Меҳру муҳаббатим шоҳим билсин, деб.

Mavzu:Ahmad Yugnakiyning"Hibbatul haqoyiq" asari muqaddima boblarining tasvvufiy ahamiyati

Reja: I.Kirish.Ahmad Yugnakiyning "Hibbatul haqoyiq"asari haqida. Asar kompozitsiyasi 3.Asarning tarkibiy tahlili 4.Asarda ma'rifat talqini 5.Xulosa 6.Foydalanilgan adabiyotlar

Adib Ahmad binni Mahmud Yugnakiy, yirik adib, hadisshunos va ta limiy didaktik ʼ adabiyot namoyandasi. Taxminlarga ko’ra u XIIasrda Farg ona ʻ vodiysining Yugnak qishlog ida tug ilgan. ʻ ʻ

 «Hibatul-haqoyiq» («Haqiqat sovgʻalari») asari Fargʻona hukmdori Dod Sipohsolor bekka bagʻishlangan.  Navoiyning taʼriflashicha, tugʻma koʻr boʻlgan. Asarning arab va uygʻur yozuvidagi qoʻlyozma nusxalari (XV asrda koʻchirilgan) Istanbulda saqlanadi. Asar 14 bobni tashkil qilgan Qurʼon va Hadis hikmatlarining badiiy sharhidir.

 Ta limiy doston janriga mansub bu asarda ijtimoiy, siyosiy ʼ masalalar bayon qilingan, bilim foydasi va til odobi kabi axloqiy muammolar talqini berilgan. Adib Ahmad yashagan davri va joyi haqida adabiyotshunoslikda turli qarashlar mavjud.  Asarining to la matni (izoh va nasriy bayon) e lon qilingan, rus ʻ ʼ olimlari S.Malov, E.Bertels, N.Baskakov, I.Stebleva; turk olimlari F.Ko prulu, N.Osimbek, R.R.Arat, T.Takin va o zbek ʻ ʻ olimlari Fitrat, Q.Mahmudov, I.Haqqulov, M.Imomnazarov, H.Boltaboevning tadqiqot va maqolalari bor. Dostonning o’rganilishi

O'xshashlar

Mahmud Qoshg’ariyning “Devоni lug’оt-turk” asari, uning topilishi va o’rganilishi

M.Qoshg`ariyning “Devonu lug`atit turk” asari

Ahmad Taroziyning Funun ul-balog‘a asari haqida ma‘lumot

HIBAT UL-HAQOYIQ”DAGI ONOMASTIKA

Uyg’ur xoqonligi davri manbalari