logo

Homo sapiens paydo bo‘lishi va antropogenez jarayonining tugallanishi.

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6739.798828125 KB
Homo sapiens paydo bo‘lishi va 
antropogenez jarayonining tugallanishi. Reja:
1.  Homo sapianslarning v ujudga k elishi.
2. Charliz darv in nazariy asi 2. Evolyutsion jarayon
Evolyutsiya  bugungi  kunda  zamonaviy  fanda  insonning  vujudga  kelishi  xaqidagi  asosiy  ta’limotlardan 
hisoblanadi.  Evolyutsiyaning  hozirgi  kundagi  modelini  fanda  birinchi  bo‘lib  Ch.  Darvin  kiritgan.  1959  yilda 
Darvining  fikriga  ko‘ra  yerda  hayotning  davomiyligi  barcha  geologik  davrlarda  turlarning  bir  biridan 
ko‘payganligi bilan izohlaydi. 
Xo‘sh evolyutsion jarayon o‘zi nima?  Birinchisi, zamonaviy 
mintaqalar asl insonlar 
guruhidan emas, balki 
o'z-o'zidan rivojlanib 
kelayotgan avvalgi 
turlarning bir necha 
guruhlaridan kelib 
chiqqanligini himoya 
qilib, ko'p mintaqaviy 
gipoteza deb ham 
ataladigan poligenizm. Ikkinchisi, hozirgi antropologiya tomonidan eng ko'p himoya 
qilinadigan biri, bu birinchi odamlarning Afrikada yashaganligi va u 
erdan dunyoning boshqa qismlariga ko'chib ketganligi, shu tariqa 
turlarning tarqalishi va iqlim sharoitlariga, paydo bo'layotgan irqlarga 
moslashishini himoya qiladi. .  Insonlarning paydo bo’lishi haqidagi qarashlar
Odam yoki	 inson, shuningdek	 Homo 
sapiens	
 ham deyiladi ( lot.   ongli 
odam ),	
  sut   emizuvchilar  	sinfining	 
Hominidae  	
oilasiga mansub	  primat
 	
turidir. Odamlar	  abstrakt   fikrlash ,	 
nutq ,	
  introspeksiya  	qobiliyatli yuksak 
rivojlangan	
  miyaga  	egadirlar. Bunday 
miya bilan odamlar
  mehnat   qurollari
 	
ishlatishni o rganib, boshqa tur 	ʻ
hayvonlardan ilg orlashib ketdilar. 	
ʻ
Odam ijtimoiy mehnat asosida 
shakllangan tafakkur va nutqqa ega 
bo lishi, mehnat qurollari yasashi va 	
ʻ
atrof muhitga faol ta sir ko rsata 	
ʼ ʻ
olishi bilan boshqa tirik 
mavjudotlardan farq qiladi. Odamni	
 
antropologiya  	
fani o rganadi.	ʻ Odamning  kelib  chiqishi  va  tarixiy 
rivojlanishi  to g risida  turli  fikrlar  va 	
ʻ ʻ
nazariyalar  mavjud.  Odam  bilan  bog liq 	
ʻ
qadimgi  rivoyatlar  va  qadimgi  diniy 
kitoblarga  ko ra,  Odam  ato  va  Momo 	
ʻ
havo  Yer  yuzidagi  dastlabki  odamlar 
bo lgan.  Zardushtiylik  dinida  Odam 	
ʻ
tabiatning  bir  bo lagi,  unda  vujudga 	
ʻ
kelgan  va  yana  unga  qaytadi  deyiladi. 
Islom  diniga  ko ra,  xudo  "o zining  eng 	
ʻ ʻ
erka  va  erkin  bandasini  tiriklik  olamiga 
sardor  qilib  yuborgan",  ya ni  Odamni 	
ʼ
loydan  o zining  yerdagi  o rinbosari 	
ʻ ʻ
(xalifasi)  sifatida  yaratib,  unga  o z 	
ʻ
ruhidan  jon  ato  etgan,  unga  aql-idrok 
bergan.   Charlz Darvin 1809 yil 12 fevralda 
Angliyaning Shrewsbury shahrida 
tug'ilgan. Uning otasi tibbiy shifokor 
edi, onasi esa mashhur kulol Xosiah 
Vilgvudning qizi edi.
Darvin 1838 yilda Buyuk 
Britaniyalik faylasuf 
Tomas Maltusning 40 yil 
oldin yozgan  "Aholi 
tamoyiliga oid" nomli 
asarini  	
o'qidi. Maltusning 
g'oyalari Darvinga "eng 
qulay muhitda yashash" 
tushunchasini o'zgartirdi .1858 yil iyulda Darvin 
va Uolson 
Londonning Linnean 
jamiyati bilan 
birgalikda uchrashdi. 
1859-yil noyabrda 
Darvin	
  " Turlarning  
kelib   chiqishi "  nomli  
tabiiy   tanlov   orqali  	
o'z 
o'rnini ta'minlagan 
kitobni nashr etdi. Jamiyat Darvinning ishini 
muhokama qilar ekan, u ingliz 
qishloqlarida tinch hayot 
kechirardi, botanika 
eksperimentlarini o'tkazishga 
qodir. U juda katta hurmatga 
sazovor bo'lgan va katta qari 
keksa odam hisoblangan. 1882 
yil 19 aprelda vafot etgan va	
 
Londondagi  	
Vestminster 
Abbosida dafn etilgan.   Diniy kitoblarda esa odamzod Olloh taolo tomonidan yaratilgan deyiladi. Olimlar fikricha, yer 
yuzida odamzod 3-3.5 million yildan beri yashab kelar ekan. Odamzodnning paydo bo’lishi haqida 
turli xalqalar turlicha rivoyatlar to’qiganlar.
Olimlarning ma’lumotlariga 
qaraganda, odamzod dastlab 
Afrika, janubiy va janubi 
sharqiy Osiyoda paydo 
bo’lgan. Keyinroq esa 
Yevropaning ichkari 
hududlariga kirib borgan. Inson mehnat qilishi tufayli 
hayvonlar olamidan ajralib 
chiqib, uzoq rivojlanish 
bosqichini o’z boshidan 
kechirib, bundan 40-45 
ming yil ilgari hozirgi 
zamon qiyofasidagi 
odamga aylandi.   Odam ajdodiga yaqinroq maymunlardan 
yana biri ramapitek bo’lib, ulaening suyak 
qoldiqlari Shimoliy Hindistondagi Sivalika 
tepaligining quyi pliotsen yotqiziqlaridan 
topilgan. Ramapiteklarning qoldiqlari 
Sharqiy Afrikadagi Keniyadan topilib, u 
keniyapitek deb ham ataladi. Ular 1014 
million yil ilgari yashagan mavjudotdir .Olimlarning  fikr  mulohazalariga  ko’ra 
odamning  hamda  garilla  va 
shimpanzelarning  yaqin  umumiy 
ajdodi  hisoblangan  odamsimon 
qazilma  maymunlar  driopitek  bundan 
14-20  million  yillar  ilgaari  miotsen 
davrida,  Janubiy  Osiyo,  Janubiy 
Yevropa va Afrikada tarqalgan
Gruziyaning Sagarji rayonidagi 
Udobnopitek. Ramapiteklarning 
yoshi 10- 14 million yil ilgari 
yashagan bo’lsa Udobnopitek 
16-13 million yil ilgari yashagan 
deb taxmin qilinadi. Odamning 
dastlabki kelib chiqish 
markazining manzili 
masalasiga kelsak, bu borada 
ko’plab nuqtai nazarlar mavjud.   1958-  yilda  Fransiyaning 
Vallon  g’oridan  hayvon 
suyaklari,  tosh  qurollar  va 
ularning  parchalari  topilgan. 
Vengriyaning  poytaxti 
Budapesht  shahri  yaqinidagi 
Verteshsellesh,  Chehiya 
poytaxti  Praga  shahri 
yaqinidagi  Пржезлятитса 
degan joydan arxantroplarning 
tishi,  qadimgi  hayvonlarning 
suyaklari  va  odddiy  tosh 
qurollar topilgan3  So’nggi  ma’lumotlarga 
asoslanib  faraz  qilinishicha 
Yevropa arxantroplari 2 mln bilan 
100  ming  yil  oralig’ida  yashagan 
ekanlar.  Ammo  Yevropa 
kishilikning vatani bo’lmagan. 1907-yilda  Germaniyaning  Geydelberg  shahri  va  Mauer  qishlog’i  yaqinidan 
pitekantrop  va  sinantropga  zamondosh  bo’lgan  odam  suyaklari topilgan. Bu olimlar 
tomonidan  “Geydelberg  odami”  deb  nomlangan.  Geydelberg  g’oridan  suyak 
qoldiqlari  topilgan  bo’lsada,  tosh  qurollari  topilmagan  bo’lsada,  bu  odamlar  mehnat 
qurollari yasash qobiliyatiga ega bo’lgan degan farazlar mavjud.   xx asrning 50-yillaridan boshlab Afrikaning sharqiy mamlakatlarida yirik arxeologik 
qidiruv ishlari olib borildi. Bu izlanishlar natijasida insoniyatning dastlabki 
vakillarining qoldiqlari 
Afrikaning 
Olduvay 
darasidan Keniyaning 
Koobifor Efiopiyanin
g Turkana 
ko’li
Omo daryosi 
soxilidagi joylardan 
topilgan   01
03 G`arbiy Yevropadagi ilk neandertal 
odam makoni Fransiyaning 
Shatelperron degan joyidagi go`r 
hisoblanib, u yerdan topilgan 
qurollar o`ziga xos texnologik 
xususiyatga ega. Shu sabab bunday 
texnologiyalar tarqalgan makonlar  
Shatelperron madaniyati deb 
nomlanadi.  Madaniyatga xos 
mehnat qurollarning  50 % ni 
mustega xos qurollar tashkil etadi. 
1979-yilda shatelperron 
madaniyatiga oid Sen-Sezar 
g`oridan (Fransiyada)  36  ming 
yoshli  neandertal odam qoldiqlari 
t opildi.  0
1 1996 - yilda yana Fransiyada 
joylashgan  Arsisyur-Kyur makonidan 
33,000  yoshli bolaga tegishli suyak 
qoldiqlarini topilishi ularni tik turib 
yuruvchi odam va zamonaviy odamga 
yaqinligini bildiradi. Shatelperon 
madaniyati  neandertallarga tegishli 
bo`lsa  u holda G`arbiy Yevropada 
neandertallar bilan zamonaviy odamlar 
bir vaqtning o`zida mavjud bo`lganligini 
ko`rsatadi.    Odam ijtimoiy mehnat asosida 
shakllangan tafakkur va nutqqa ega 
bo lishi, mehnat qurollari yasashi va atrof ʻ
muhitga faol ta sir ko rsata olishi bilan 	
ʼ ʻ
boshqa tirik mavjudotlardan farq qiladi. 
Odamni	
  antropologiya  	fani o rganadi.	ʻOdam	
 yoki	 inson, shuningdek	 Homo 
sapiens	
 ham deyiladi ( lot.   ongli odam ),	  sut  
emizuvchilar  	
sinfining	  Hominidae  	oilasiga 
mansub	
  primat  	turidir.  Kaynazoy  davri  60-70  million 
yil  davom  etgan  .  Uchlamchi 
davr  oxirga  kelib,  hozirgi 
o’simlik  va  xayvonot  dunyosi 
shakllana  boshlaydi. 
Uchlamchi  davr  oxirida  paydo 
bo’lgan  mamont  ,  darlanda 
tishli  yo’lbarslar,  katta  tishli 
bug’ular  va  boshqa  hayvonlar 
to’rtlamchi  davr  mobaynida 
qirilib  ketadi  va  bu  davrda 
Yevro  Osiyo  va  shimoliy 
Amerikani  kattagina 
hududlarini  to’rt  marta  muzlik 
qoplagan.  Natijada  shu  hududlarda 
yashaydigan  hayvon  va  o’simliklar 
sovuq  natijasida  qirilib  ketadi  , 
lekin shu bilan bir qatorda muz oldi 
hududlarida  o’simliklarning  va 
hayvonlarning  ba’zi  bir  turlari 
yashab  qolishadi  .  Muzlik  davri 
tufayli  jahon  okeanlarining  sathi 
60-90  metrgacha  pasaygani 
natijasida  Yevropa  bilan  Angliya 
Osiyo  bilan  Shimoliy  Amerika 
o’rtasida  quruqlik  hosil  bo’ladi.  Bu 
quruqlik  orqali  o’zaro  aloqalar 
vujudga kelgan. Masalan, hayvonot 
va  o’simlik  dunyosining 
migratsiyasi  uchun  yahshi 
imkoniyat tug’ilgan. Hozirgi qiyofadagi odamlarning vujudga kelishida 
tabiiy omillar ta’siri. Insonga eng yaqin bo’lgan gurux bu driopitek maymunlari xisoblanadi. 
Ularning qoldiqlari G’arbiy Yevropa, Osiyo va Afrikadan topilgan. Ularning 
ichida bir necha turlari ajralib turadi. Aniq marfologik o’ziga xoslik bu oila yoki 
jamoa. Driopiteklar shunday primatlarki hozirgi zamonaviy shimpanzelarga 
yaqin. Ularga xos bo’lgan morfologik belgilar qoziq tishlar bilan kesuvchi 
tishlarni orasini kichrayganligi shunday qilib driopiteklarni insonlarga 
yaqinlashganini ro’rish mumkin.
Dunyodagi  tabiiy  o’zgarishlar  inson 
faoliyati  natijasida  kelaib  chiqadi. 
Ayniqsa  bu  Vladimir  Vernaticheskiy 
tomonidan  ilgari  surilgan  .  U  o’z  ishi 
faoliyatida  inson  faoliyatini  yer 
sayyorasini  ko’rinishini  o’zgarishiga 
qanday  katta  masshtablarida  ta’sir 
qilishini  uning  tashqi  qobig’iga 
ko’rsatgan  ta’siri  haqida  yozadi. 
Darvinning  fikricha  maymunlar 
insonga  yaqin  bo’lsada  o’sha  davrda 
yashayotgan  biron  bir  vakili  insonning 
ajdodlari  sifatida  sko’rilishi  kerak 
emas. Primatlar guruhlarini 
klassifikatsiyalashda gominidlar oilasi 
ajralib turadi, qaysiki, ular hozirgi 
zamonaviy inson bilan, ularning 
ajdodlarini bo’g’lab turuvchilardir. Bu 
oilani vakillari uchun tegishli bo’lgan 
ko’rinishlardan bittasi miya qutisining 
kattaligi, uning murakkabligi, 
gavdasining tik tutishi,to’rt oyoqlab 
emas, ikki oyoqlab yurishi, kaftdagi 
bosh barmoqning ajralib turishi ko’p 
seziladi.    Primatlarning rivojlanishi evolyutsion jarayon natijasida ular har qanday sharoitga 
moslashuvchanligini ko‘rsatib turadi. 
CH.  Darvin  istiqomat  qilgan 
davrlardan  boshlab  fanda  turlarning 
kelib  chiqishi  haqida  ko‘plab  bahs 
munozaralar  kelib  chiqgan.  Turlar 
yerda  hayot  davomiyligining  asosiy 
bo‘g‘ini hisoblanadi. Bugungi kunda 
yerda  10 mln  yaqin turlar mavjud. Shulardan  5000   ga  yaqini 
sutemizuvchilar  hisoblansa  ulardan 
435   ga  yaqini  primatlardir.  Bugungi 
kunda  fandan  bizga  shu  narsa 
ma’lumki  turlar  tabiatdan  bir  biriga 
qo‘shilmasligi  va  tabiiy  chegaralangan 
hududlarda  istiqomat  qilishini  yaxshi 
bilamiz.  Bu  turlar  orasida  insongina 
yer  yuzining  turli  xududlarida  yashab 
kelmoqda.   Garchi bugungi kunda birinchi 
odamlar Afrikada paydo bo'lgan 
bo'lishi kerak va keyinchalik ular 
butun dunyo bo'ylab ko'chib 
yurishgan degan fikrlar qabul 
qilingan bo'lsa ham, bu fikr har 
doim ham mavjud emas edi. 
Ning kelib chiqishini o'rganish 
davomida  Homo sapiens Bizning 
turimizning kelib chiqishi nima 
ekanligini tushuntirishga 
harakat qilgan ikkita asosiy 
nazariya ishlab chiqildi .  Insoniyatning birinchi migratsiyasi-eng qadimgi odamlar guruhlari birinchi marta 
Afrikadan  	
ko'chib,qo'ngan va butun dunyo bo'ylab tarqalib, Antarktidadan
 	
tashqari dunyoning barcha qismlariga ommaviy migratsiyadan boshlangan.Bu 
migratsiyaning umumiy sxemasi va ayrim xususiyatlari topilgan boyliklar, 
madaniy meroslar, aholi punktlari, DNK va	
  tillarning  	tarqalishi asosida turli xil 
artefaktlar asosida aniqlanadi.
Mavjud ma'lumotlarga ko'ra, taxminan 2 million yil oldin,Homo	
  erectus  	(Homo erectus)	 
Levant  	
koridori orqali Afrikani tark etib,dunyoning barcha burchaklariga tarqala 
boshlagan.
So'nggi
  muzlik  	cho'qqisidan so'ng,Shimoliy Yevrosiyo aholisi 20 ming yil oldin	 
Amerikaga  	
ko'chib o'tgan.Shimoliy Yevrosiyo aholisi esa 12000 yil oldin, Golosen
 	
davridan keyin joylashdilar.Paleo-Eskimos 4000 yil oldin	  Arktika   Kanada  	va 
Grenlandiyaga yetib borgan.	
  Polineziya  	2000 yil oldin Avstraliya 
ekspansiyasining so'nggi to'lqini paytida joylashgan.  E’tiboringiz uchun 
rahmat

Homo sapiens paydo bo‘lishi va antropogenez jarayonining tugallanishi.

Reja: 1. Homo sapianslarning v ujudga k elishi. 2. Charliz darv in nazariy asi

2. Evolyutsion jarayon Evolyutsiya bugungi kunda zamonaviy fanda insonning vujudga kelishi xaqidagi asosiy ta’limotlardan hisoblanadi. Evolyutsiyaning hozirgi kundagi modelini fanda birinchi bo‘lib Ch. Darvin kiritgan. 1959 yilda Darvining fikriga ko‘ra yerda hayotning davomiyligi barcha geologik davrlarda turlarning bir biridan ko‘payganligi bilan izohlaydi. Xo‘sh evolyutsion jarayon o‘zi nima?

Birinchisi, zamonaviy mintaqalar asl insonlar guruhidan emas, balki o'z-o'zidan rivojlanib kelayotgan avvalgi turlarning bir necha guruhlaridan kelib chiqqanligini himoya qilib, ko'p mintaqaviy gipoteza deb ham ataladigan poligenizm. Ikkinchisi, hozirgi antropologiya tomonidan eng ko'p himoya qilinadigan biri, bu birinchi odamlarning Afrikada yashaganligi va u erdan dunyoning boshqa qismlariga ko'chib ketganligi, shu tariqa turlarning tarqalishi va iqlim sharoitlariga, paydo bo'layotgan irqlarga moslashishini himoya qiladi. .

Insonlarning paydo bo’lishi haqidagi qarashlar Odam yoki inson, shuningdek Homo sapiens ham deyiladi ( lot. ongli odam ), sut emizuvchilar sinfining Hominidae oilasiga mansub primat turidir. Odamlar abstrakt fikrlash , nutq , introspeksiya qobiliyatli yuksak rivojlangan miyaga egadirlar. Bunday miya bilan odamlar mehnat qurollari ishlatishni o rganib, boshqa tur ʻ hayvonlardan ilg orlashib ketdilar. ʻ Odam ijtimoiy mehnat asosida shakllangan tafakkur va nutqqa ega bo lishi, mehnat qurollari yasashi va ʻ atrof muhitga faol ta sir ko rsata ʼ ʻ olishi bilan boshqa tirik mavjudotlardan farq qiladi. Odamni antropologiya fani o rganadi. ʻ Odamning kelib chiqishi va tarixiy rivojlanishi to g risida turli fikrlar va ʻ ʻ nazariyalar mavjud. Odam bilan bog liq ʻ qadimgi rivoyatlar va qadimgi diniy kitoblarga ko ra, Odam ato va Momo ʻ havo Yer yuzidagi dastlabki odamlar bo lgan. Zardushtiylik dinida Odam ʻ tabiatning bir bo lagi, unda vujudga ʻ kelgan va yana unga qaytadi deyiladi. Islom diniga ko ra, xudo "o zining eng ʻ ʻ erka va erkin bandasini tiriklik olamiga sardor qilib yuborgan", ya ni Odamni ʼ loydan o zining yerdagi o rinbosari ʻ ʻ (xalifasi) sifatida yaratib, unga o z ʻ ruhidan jon ato etgan, unga aql-idrok bergan.