Homo sapiens paydo bo‘lishi va antropogenez jarayonining tugallanishi.
![Homo sapiens paydo bo‘lishi va
antropogenez jarayonining tugallanishi.](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_1.png)
![Reja:
1. Homo sapianslarning v ujudga k elishi.
2. Charliz darv in nazariy asi](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_2.png)
![2. Evolyutsion jarayon
Evolyutsiya bugungi kunda zamonaviy fanda insonning vujudga kelishi xaqidagi asosiy ta’limotlardan
hisoblanadi. Evolyutsiyaning hozirgi kundagi modelini fanda birinchi bo‘lib Ch. Darvin kiritgan. 1959 yilda
Darvining fikriga ko‘ra yerda hayotning davomiyligi barcha geologik davrlarda turlarning bir biridan
ko‘payganligi bilan izohlaydi.
Xo‘sh evolyutsion jarayon o‘zi nima?](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_3.png)
![Birinchisi, zamonaviy
mintaqalar asl insonlar
guruhidan emas, balki
o'z-o'zidan rivojlanib
kelayotgan avvalgi
turlarning bir necha
guruhlaridan kelib
chiqqanligini himoya
qilib, ko'p mintaqaviy
gipoteza deb ham
ataladigan poligenizm. Ikkinchisi, hozirgi antropologiya tomonidan eng ko'p himoya
qilinadigan biri, bu birinchi odamlarning Afrikada yashaganligi va u
erdan dunyoning boshqa qismlariga ko'chib ketganligi, shu tariqa
turlarning tarqalishi va iqlim sharoitlariga, paydo bo'layotgan irqlarga
moslashishini himoya qiladi. .](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_4.png)
![Insonlarning paydo bo’lishi haqidagi qarashlar
Odam yoki inson, shuningdek Homo
sapiens
ham deyiladi ( lot. ongli
odam ),
sut emizuvchilar sinfining
Hominidae
oilasiga mansub primat
turidir. Odamlar abstrakt fikrlash ,
nutq ,
introspeksiya qobiliyatli yuksak
rivojlangan
miyaga egadirlar. Bunday
miya bilan odamlar
mehnat qurollari
ishlatishni o rganib, boshqa tur ʻ
hayvonlardan ilg orlashib ketdilar.
ʻ
Odam ijtimoiy mehnat asosida
shakllangan tafakkur va nutqqa ega
bo lishi, mehnat qurollari yasashi va
ʻ
atrof muhitga faol ta sir ko rsata
ʼ ʻ
olishi bilan boshqa tirik
mavjudotlardan farq qiladi. Odamni
antropologiya
fani o rganadi. ʻ Odamning kelib chiqishi va tarixiy
rivojlanishi to g risida turli fikrlar va
ʻ ʻ
nazariyalar mavjud. Odam bilan bog liq
ʻ
qadimgi rivoyatlar va qadimgi diniy
kitoblarga ko ra, Odam ato va Momo
ʻ
havo Yer yuzidagi dastlabki odamlar
bo lgan. Zardushtiylik dinida Odam
ʻ
tabiatning bir bo lagi, unda vujudga
ʻ
kelgan va yana unga qaytadi deyiladi.
Islom diniga ko ra, xudo "o zining eng
ʻ ʻ
erka va erkin bandasini tiriklik olamiga
sardor qilib yuborgan", ya ni Odamni
ʼ
loydan o zining yerdagi o rinbosari
ʻ ʻ
(xalifasi) sifatida yaratib, unga o z
ʻ
ruhidan jon ato etgan, unga aql-idrok
bergan.](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_5.png)
![Charlz Darvin 1809 yil 12 fevralda
Angliyaning Shrewsbury shahrida
tug'ilgan. Uning otasi tibbiy shifokor
edi, onasi esa mashhur kulol Xosiah
Vilgvudning qizi edi.
Darvin 1838 yilda Buyuk
Britaniyalik faylasuf
Tomas Maltusning 40 yil
oldin yozgan "Aholi
tamoyiliga oid" nomli
asarini
o'qidi. Maltusning
g'oyalari Darvinga "eng
qulay muhitda yashash"
tushunchasini o'zgartirdi .1858 yil iyulda Darvin
va Uolson
Londonning Linnean
jamiyati bilan
birgalikda uchrashdi.
1859-yil noyabrda
Darvin
" Turlarning
kelib chiqishi " nomli
tabiiy tanlov orqali
o'z
o'rnini ta'minlagan
kitobni nashr etdi. Jamiyat Darvinning ishini
muhokama qilar ekan, u ingliz
qishloqlarida tinch hayot
kechirardi, botanika
eksperimentlarini o'tkazishga
qodir. U juda katta hurmatga
sazovor bo'lgan va katta qari
keksa odam hisoblangan. 1882
yil 19 aprelda vafot etgan va
Londondagi
Vestminster
Abbosida dafn etilgan.](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_6.png)
![Diniy kitoblarda esa odamzod Olloh taolo tomonidan yaratilgan deyiladi. Olimlar fikricha, yer
yuzida odamzod 3-3.5 million yildan beri yashab kelar ekan. Odamzodnning paydo bo’lishi haqida
turli xalqalar turlicha rivoyatlar to’qiganlar.
Olimlarning ma’lumotlariga
qaraganda, odamzod dastlab
Afrika, janubiy va janubi
sharqiy Osiyoda paydo
bo’lgan. Keyinroq esa
Yevropaning ichkari
hududlariga kirib borgan. Inson mehnat qilishi tufayli
hayvonlar olamidan ajralib
chiqib, uzoq rivojlanish
bosqichini o’z boshidan
kechirib, bundan 40-45
ming yil ilgari hozirgi
zamon qiyofasidagi
odamga aylandi.](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_7.png)
![Odam ajdodiga yaqinroq maymunlardan
yana biri ramapitek bo’lib, ulaening suyak
qoldiqlari Shimoliy Hindistondagi Sivalika
tepaligining quyi pliotsen yotqiziqlaridan
topilgan. Ramapiteklarning qoldiqlari
Sharqiy Afrikadagi Keniyadan topilib, u
keniyapitek deb ham ataladi. Ular 1014
million yil ilgari yashagan mavjudotdir .Olimlarning fikr mulohazalariga ko’ra
odamning hamda garilla va
shimpanzelarning yaqin umumiy
ajdodi hisoblangan odamsimon
qazilma maymunlar driopitek bundan
14-20 million yillar ilgaari miotsen
davrida, Janubiy Osiyo, Janubiy
Yevropa va Afrikada tarqalgan
Gruziyaning Sagarji rayonidagi
Udobnopitek. Ramapiteklarning
yoshi 10- 14 million yil ilgari
yashagan bo’lsa Udobnopitek
16-13 million yil ilgari yashagan
deb taxmin qilinadi. Odamning
dastlabki kelib chiqish
markazining manzili
masalasiga kelsak, bu borada
ko’plab nuqtai nazarlar mavjud.](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_8.png)
![1958- yilda Fransiyaning
Vallon g’oridan hayvon
suyaklari, tosh qurollar va
ularning parchalari topilgan.
Vengriyaning poytaxti
Budapesht shahri yaqinidagi
Verteshsellesh, Chehiya
poytaxti Praga shahri
yaqinidagi Пржезлятитса
degan joydan arxantroplarning
tishi, qadimgi hayvonlarning
suyaklari va odddiy tosh
qurollar topilgan3 So’nggi ma’lumotlarga
asoslanib faraz qilinishicha
Yevropa arxantroplari 2 mln bilan
100 ming yil oralig’ida yashagan
ekanlar. Ammo Yevropa
kishilikning vatani bo’lmagan. 1907-yilda Germaniyaning Geydelberg shahri va Mauer qishlog’i yaqinidan
pitekantrop va sinantropga zamondosh bo’lgan odam suyaklari topilgan. Bu olimlar
tomonidan “Geydelberg odami” deb nomlangan. Geydelberg g’oridan suyak
qoldiqlari topilgan bo’lsada, tosh qurollari topilmagan bo’lsada, bu odamlar mehnat
qurollari yasash qobiliyatiga ega bo’lgan degan farazlar mavjud.](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_9.png)
![xx asrning 50-yillaridan boshlab Afrikaning sharqiy mamlakatlarida yirik arxeologik
qidiruv ishlari olib borildi. Bu izlanishlar natijasida insoniyatning dastlabki
vakillarining qoldiqlari
Afrikaning
Olduvay
darasidan Keniyaning
Koobifor Efiopiyanin
g Turkana
ko’li
Omo daryosi
soxilidagi joylardan
topilgan](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_10.png)
![01
03 G`arbiy Yevropadagi ilk neandertal
odam makoni Fransiyaning
Shatelperron degan joyidagi go`r
hisoblanib, u yerdan topilgan
qurollar o`ziga xos texnologik
xususiyatga ega. Shu sabab bunday
texnologiyalar tarqalgan makonlar
Shatelperron madaniyati deb
nomlanadi. Madaniyatga xos
mehnat qurollarning 50 % ni
mustega xos qurollar tashkil etadi.
1979-yilda shatelperron
madaniyatiga oid Sen-Sezar
g`oridan (Fransiyada) 36 ming
yoshli neandertal odam qoldiqlari
t opildi.](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_11.png)
![0
1 1996 - yilda yana Fransiyada
joylashgan Arsisyur-Kyur makonidan
33,000 yoshli bolaga tegishli suyak
qoldiqlarini topilishi ularni tik turib
yuruvchi odam va zamonaviy odamga
yaqinligini bildiradi. Shatelperon
madaniyati neandertallarga tegishli
bo`lsa u holda G`arbiy Yevropada
neandertallar bilan zamonaviy odamlar
bir vaqtning o`zida mavjud bo`lganligini
ko`rsatadi.](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_12.png)
![Odam ijtimoiy mehnat asosida
shakllangan tafakkur va nutqqa ega
bo lishi, mehnat qurollari yasashi va atrof ʻ
muhitga faol ta sir ko rsata olishi bilan
ʼ ʻ
boshqa tirik mavjudotlardan farq qiladi.
Odamni
antropologiya fani o rganadi. ʻOdam
yoki inson, shuningdek Homo
sapiens
ham deyiladi ( lot. ongli odam ), sut
emizuvchilar
sinfining Hominidae oilasiga
mansub
primat turidir.](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_13.png)
![](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_14.png)
![Kaynazoy davri 60-70 million
yil davom etgan . Uchlamchi
davr oxirga kelib, hozirgi
o’simlik va xayvonot dunyosi
shakllana boshlaydi.
Uchlamchi davr oxirida paydo
bo’lgan mamont , darlanda
tishli yo’lbarslar, katta tishli
bug’ular va boshqa hayvonlar
to’rtlamchi davr mobaynida
qirilib ketadi va bu davrda
Yevro Osiyo va shimoliy
Amerikani kattagina
hududlarini to’rt marta muzlik
qoplagan. Natijada shu hududlarda
yashaydigan hayvon va o’simliklar
sovuq natijasida qirilib ketadi ,
lekin shu bilan bir qatorda muz oldi
hududlarida o’simliklarning va
hayvonlarning ba’zi bir turlari
yashab qolishadi . Muzlik davri
tufayli jahon okeanlarining sathi
60-90 metrgacha pasaygani
natijasida Yevropa bilan Angliya
Osiyo bilan Shimoliy Amerika
o’rtasida quruqlik hosil bo’ladi. Bu
quruqlik orqali o’zaro aloqalar
vujudga kelgan. Masalan, hayvonot
va o’simlik dunyosining
migratsiyasi uchun yahshi
imkoniyat tug’ilgan. Hozirgi qiyofadagi odamlarning vujudga kelishida
tabiiy omillar ta’siri.](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_15.png)
![Insonga eng yaqin bo’lgan gurux bu driopitek maymunlari xisoblanadi.
Ularning qoldiqlari G’arbiy Yevropa, Osiyo va Afrikadan topilgan. Ularning
ichida bir necha turlari ajralib turadi. Aniq marfologik o’ziga xoslik bu oila yoki
jamoa. Driopiteklar shunday primatlarki hozirgi zamonaviy shimpanzelarga
yaqin. Ularga xos bo’lgan morfologik belgilar qoziq tishlar bilan kesuvchi
tishlarni orasini kichrayganligi shunday qilib driopiteklarni insonlarga
yaqinlashganini ro’rish mumkin.
Dunyodagi tabiiy o’zgarishlar inson
faoliyati natijasida kelaib chiqadi.
Ayniqsa bu Vladimir Vernaticheskiy
tomonidan ilgari surilgan . U o’z ishi
faoliyatida inson faoliyatini yer
sayyorasini ko’rinishini o’zgarishiga
qanday katta masshtablarida ta’sir
qilishini uning tashqi qobig’iga
ko’rsatgan ta’siri haqida yozadi.
Darvinning fikricha maymunlar
insonga yaqin bo’lsada o’sha davrda
yashayotgan biron bir vakili insonning
ajdodlari sifatida sko’rilishi kerak
emas. Primatlar guruhlarini
klassifikatsiyalashda gominidlar oilasi
ajralib turadi, qaysiki, ular hozirgi
zamonaviy inson bilan, ularning
ajdodlarini bo’g’lab turuvchilardir. Bu
oilani vakillari uchun tegishli bo’lgan
ko’rinishlardan bittasi miya qutisining
kattaligi, uning murakkabligi,
gavdasining tik tutishi,to’rt oyoqlab
emas, ikki oyoqlab yurishi, kaftdagi
bosh barmoqning ajralib turishi ko’p
seziladi.](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_16.png)
![](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_17.png)
![Primatlarning rivojlanishi evolyutsion jarayon natijasida ular har qanday sharoitga
moslashuvchanligini ko‘rsatib turadi.
CH. Darvin istiqomat qilgan
davrlardan boshlab fanda turlarning
kelib chiqishi haqida ko‘plab bahs
munozaralar kelib chiqgan. Turlar
yerda hayot davomiyligining asosiy
bo‘g‘ini hisoblanadi. Bugungi kunda
yerda 10 mln yaqin turlar mavjud. Shulardan 5000 ga yaqini
sutemizuvchilar hisoblansa ulardan
435 ga yaqini primatlardir. Bugungi
kunda fandan bizga shu narsa
ma’lumki turlar tabiatdan bir biriga
qo‘shilmasligi va tabiiy chegaralangan
hududlarda istiqomat qilishini yaxshi
bilamiz. Bu turlar orasida insongina
yer yuzining turli xududlarida yashab
kelmoqda.](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_18.png)
![Garchi bugungi kunda birinchi
odamlar Afrikada paydo bo'lgan
bo'lishi kerak va keyinchalik ular
butun dunyo bo'ylab ko'chib
yurishgan degan fikrlar qabul
qilingan bo'lsa ham, bu fikr har
doim ham mavjud emas edi.
Ning kelib chiqishini o'rganish
davomida Homo sapiens Bizning
turimizning kelib chiqishi nima
ekanligini tushuntirishga
harakat qilgan ikkita asosiy
nazariya ishlab chiqildi .](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_19.png)
![Insoniyatning birinchi migratsiyasi-eng qadimgi odamlar guruhlari birinchi marta
Afrikadan
ko'chib,qo'ngan va butun dunyo bo'ylab tarqalib, Antarktidadan
tashqari dunyoning barcha qismlariga ommaviy migratsiyadan boshlangan.Bu
migratsiyaning umumiy sxemasi va ayrim xususiyatlari topilgan boyliklar,
madaniy meroslar, aholi punktlari, DNK va
tillarning tarqalishi asosida turli xil
artefaktlar asosida aniqlanadi.
Mavjud ma'lumotlarga ko'ra, taxminan 2 million yil oldin,Homo
erectus (Homo erectus)
Levant
koridori orqali Afrikani tark etib,dunyoning barcha burchaklariga tarqala
boshlagan.
So'nggi
muzlik cho'qqisidan so'ng,Shimoliy Yevrosiyo aholisi 20 ming yil oldin
Amerikaga
ko'chib o'tgan.Shimoliy Yevrosiyo aholisi esa 12000 yil oldin, Golosen
davridan keyin joylashdilar.Paleo-Eskimos 4000 yil oldin Arktika Kanada va
Grenlandiyaga yetib borgan.
Polineziya 2000 yil oldin Avstraliya
ekspansiyasining so'nggi to'lqini paytida joylashgan.](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_20.png)
![](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_21.png)
![E’tiboringiz uchun
rahmat](/data/documents/2c09b867-a694-42c6-b43f-7fe640a69b73/page_22.png)
Homo sapiens paydo bo‘lishi va antropogenez jarayonining tugallanishi.
Reja: 1. Homo sapianslarning v ujudga k elishi. 2. Charliz darv in nazariy asi
2. Evolyutsion jarayon Evolyutsiya bugungi kunda zamonaviy fanda insonning vujudga kelishi xaqidagi asosiy ta’limotlardan hisoblanadi. Evolyutsiyaning hozirgi kundagi modelini fanda birinchi bo‘lib Ch. Darvin kiritgan. 1959 yilda Darvining fikriga ko‘ra yerda hayotning davomiyligi barcha geologik davrlarda turlarning bir biridan ko‘payganligi bilan izohlaydi. Xo‘sh evolyutsion jarayon o‘zi nima?
Birinchisi, zamonaviy mintaqalar asl insonlar guruhidan emas, balki o'z-o'zidan rivojlanib kelayotgan avvalgi turlarning bir necha guruhlaridan kelib chiqqanligini himoya qilib, ko'p mintaqaviy gipoteza deb ham ataladigan poligenizm. Ikkinchisi, hozirgi antropologiya tomonidan eng ko'p himoya qilinadigan biri, bu birinchi odamlarning Afrikada yashaganligi va u erdan dunyoning boshqa qismlariga ko'chib ketganligi, shu tariqa turlarning tarqalishi va iqlim sharoitlariga, paydo bo'layotgan irqlarga moslashishini himoya qiladi. .
Insonlarning paydo bo’lishi haqidagi qarashlar Odam yoki inson, shuningdek Homo sapiens ham deyiladi ( lot. ongli odam ), sut emizuvchilar sinfining Hominidae oilasiga mansub primat turidir. Odamlar abstrakt fikrlash , nutq , introspeksiya qobiliyatli yuksak rivojlangan miyaga egadirlar. Bunday miya bilan odamlar mehnat qurollari ishlatishni o rganib, boshqa tur ʻ hayvonlardan ilg orlashib ketdilar. ʻ Odam ijtimoiy mehnat asosida shakllangan tafakkur va nutqqa ega bo lishi, mehnat qurollari yasashi va ʻ atrof muhitga faol ta sir ko rsata ʼ ʻ olishi bilan boshqa tirik mavjudotlardan farq qiladi. Odamni antropologiya fani o rganadi. ʻ Odamning kelib chiqishi va tarixiy rivojlanishi to g risida turli fikrlar va ʻ ʻ nazariyalar mavjud. Odam bilan bog liq ʻ qadimgi rivoyatlar va qadimgi diniy kitoblarga ko ra, Odam ato va Momo ʻ havo Yer yuzidagi dastlabki odamlar bo lgan. Zardushtiylik dinida Odam ʻ tabiatning bir bo lagi, unda vujudga ʻ kelgan va yana unga qaytadi deyiladi. Islom diniga ko ra, xudo "o zining eng ʻ ʻ erka va erkin bandasini tiriklik olamiga sardor qilib yuborgan", ya ni Odamni ʼ loydan o zining yerdagi o rinbosari ʻ ʻ (xalifasi) sifatida yaratib, unga o z ʻ ruhidan jon ato etgan, unga aql-idrok bergan.