logo

Imom Motrudiy hayoti va faoliyati

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1305.2197265625 KB
* MUSTAQIL ISH
FAN: Samarqand tamadduni tarixi
MAVZu: Imom Motrudiy hayoti va 
faoliyati * REJA:
* 1. Imom Motrudiy hayoti 
* 2. Imom Motrudiy faoliyati
* 3. Imom Motrudiy asarlari
* 4. Imom Motrudiy haqida rivoyatlar * Imom Motrudiy hayoti
    Ислом оламида “Имамул- уда” ва “Имамул-ҳ
мутакаллимин” ( а  йўлида  идоятга бошловчи имом, 	
Ҳ қ ҳ
калом олимларининг имоми) каби шарафли исмлар 
ила маш уру манзур бўлган  азрати Имом Абу Мансур 	
ҳ Ҳ
Му аммад ибн Му аммад ал-Мотуридий илмда, 	
ҳ ҳ
исломда, суннати сонияда ни оятда бе иёс 	
ҳ қ
хизматлари  амда жуда кўп маш ур шогирдлар 	
ҳ ҳ
етиштирганликлари учун  ам катта шу рат 	
ҳ ҳ
озонганлар. Ўтган тарихнавислар ул зотнинг наслу 	
қ
насабларини ансорийлардан бири, яъни  азрати 	
Ҳ
Пай амбар (с)нинг Мадина ша рига  ижратлари 	
ғ ҳ ҳ
ва тида, ул зоти шарифни ме мон  илган Абу Аюб 	
қ ҳ қ
Холид ибн Зайд ибн Кулайб ал-Ансорий авлодидан 
эканликларини ёзишса-да, ота-оналари ва оилалари 
а ида  еч бир маълумот беришмаган. Баъзи 	
ҳ қ ҳ
манбаларда отасининг номини Му аммад эмас, Ма муд 	
ҳ ҳ
деб келтиришган. Лекин кўпчилик ани  манбаларда 	
қ
отасини Му аммад деб, бобосининг исмини эса 	
ҳ
Ма муд деб ёзишган. 	
ҳ      Шундай  илиб, алломанинг номлари Му аммад; қ ҳ
куниялари Абу Мансур ва тахаллуслари Мотуридий (яъни, 
Мотурид мавзеида ту илганликлари учундир) бўлган. 201 	
ғ
Шу со анинг охирги тарихчиларидан бўлган Аюб Алининг 	
ҳ
фикри бўйича, Имом Мотуридий 238 (мил. 852) йил 
ту илган дейилишига  арамасдан, деярли бош а бирор 	
ғ қ қ
тарихчилар ту илиш санаси  а ида гапиришмаган. 	
ғ ҳ қ
Кейинги давр манбаларида, масалан, “Ислом” номли 
омусий китобда манба кўрсатилмаган  олда, 	
қ ҳ
“Мотуридий 870 йилда ту илган”, деб ёзилган. Чунки 	
ғ
каромат бўлиб, Имом Бухорий вафот этган йил Олло  	
ҳ
ислом оламига Имом Мотуридийни берди. 
Мотуридийнинг устозларидан бири Му аммад ибн 	
ҳ
Му отил ар-Розийнинг (248) 862 йилда вафот этганини 	
қ
исобга олган баъзи тарихчилар унинг шогирди бўлмиш 	
ҳ
Мотуридийни 100 йил умр кўрган, деб  ам ёзишган. 	
ҳ
Бизнингча, Мотуридий бу кишини ўзига “увайсий” (устоз, 
пир) деб  абул  илган кўринади (увайсий, яъни ўзидан 	
қ қ
анча олдин вафот этганларни пиру устоз деб эътироф 
этиш). * Imom Motrudiy 
faoliyati
     Имом Мотуридий ўз аркони ва устозлари бўлмиш бу улу  имомлардан илму урфонда ғ
ўзиб кетди ва уларнинг номларини тарихда абадий  олдирди. Ва олонки, кофирлар 	
қ ҳ
билан илмий жи од  илишиб, баъзилари ша ид кетишган ул устозлар илмда, амали 	
ҳ қ ҳ
ассосиётда ва та вода ягонаи замон ва пешвои даврон эдилар. Ул уламоларнинг 	
ҳ қ
такомиллашувига Имом Аъзамнинг “Ал-фи ул-акбар”, “Ар-рисола”, “Ал-фи ул-	
қҳ қҳ
абсод”, “Ал-олим”, “Ал-мутааллим”, “Ал-васия” каби асарлари ва  анафия 	
Ҳ
олимларининг “А оид” усулидаги китоблари асосий манбалар бўлиб хизмат  илган. 	
қ қ     Биро  “А оид” усули Имом Мотуридий ижодида ўзгача шакл олган бўлиб, ул зот туфайли қ қ
А оид-а ида со асидаги илмга айланади. Имом Мотуридий тўртта маш ур шогирд 	
қ қ ҳ ҳ
етиштирганки, уларнинг барчаси имомлик даражасига мушарраф бўлишган. Улар 
уйидагилар эди: 1. 340 (951) йилда вафот этган ва ўз исми билан довру  таратган 	
қ ғ
самар андлик Имом Абул  осим Ис о  ибн Му аммад ибн Исмоилдир; 2. Имом Абул  асан 	
қ Қ ҳ қ ҳ Ҳ
Али ибн Саид ар-Расту фоний (бош а манбаларда бу алломани Мотуридийнинг устози, деб 	
ғ қ
келтиришгандир). Биз ас-Самъонийнинг манбасига таяндик. 3. 390 (999) йилда вафот этган 
Имом Абу Му аммад Абдулкарим ибн Мусо ар-Раздавий. 4. Имом Абу Лайс Бухорий (ас-	
ҳ
Самар андий)дир.  азрати Имом Мотуридийнинг ушбу шогирдларидан таш ари яна ўнлаб 	
қ Ҳ қ
сало иятли издошлари  ам бўлган.	
ҳ ҳ * Imom Motrudiy asarlari
BAYONI MAXMIL-
MUTAZILA RADDIL 
USLIL-
ADULLA 
LIL- 
KABUL RADDI 
TAXSIBUL-
JADAL LIL-
KABUL KITOBUL-
JADAL     Имом Мотуридий ўз  аётини ва фаолиятини суннатдан таш ари чи иб, о ишган кишилар ҳ қ қ ғ
муло азаларини синдириш ва ислом а идасини  имоя этишга ба ишлаган. Унинг асарлари 	
ҳ қ ҳ ғ
илму урфонда, чунончи исломий ишлардан бўлмиш фи , усул ва каломда ўта мукаммал 	
қҳ
эканлигидан далолат бермо да.	
қ
     Имом Мотуридий ўша ва тларда асосий диний таълимот бўлган мўътазилиянинг барча 	
қ
муло азаларига жавоб бериб, уларни бобма-боб инкор этди  амда уларнинг бешта усулини 	
ҳ ҳ
усурли деб топди. Мотуридий, мўътазилиялардан бўлган ва улар томонидан “Бутун дунё 	
қ
имоми” номи берилган Каъбийни (бу шахс Мотуридийнинг замондоши эди) шахсан 
адамма- адам кузатди ва унинг  амма асарларини  усурли топиб, уларни йў а чи арди. 
қ қ ҳ қ ққ қ
    Мўътазилия маз аби илгари сурган фикр-муло азаларга жавоб бериш ва уларни тар атиш 	
ҳ ҳ қ
оясида Мотуридий ушбу асарларни ёзган: 	
ғ
    Шу билан бирга  азрати Имом Мотуридий тафсир ва калом илмлари со асида  ам а ли 	
Ҳ ҳ ҳ ҳ
суннат усули ила асарлар ёзганлар. Тафсир  а идаги китобига “Таъвилоту а ли сунна” 	
ҳ қ ҳ
(ёки бош ача номи “Ат-таъвилотул-Мотуридия фи баёни усули а ли суннат ва усули 	
қ ҳ
тав ид”) деб ном берган. Ушбу китоб  а ида Хожа Халифа номлик маш ур олим шундай 	
ҳ ҳ қ ҳ
деган эди: “Бу тенгсиз бир китобдир.  атто илми каломда бундан олдин ёзилган 	
Ҳ
китобларнинг  еч бири бунга тенг кела олмайди. Бу китоб бош а китобларга нисбатан 	
ҳ қ
жуда осон тушунилади ва истифода этилади”. “ Ножия фир аси” (нажот топувчилар фир аси) қ қ
аталмиш а ли суннат ва жамоатнинг калом 	
ҳ
илмида икки маз абий равияси мавжуддир. Кези 	
ҳ
келганда шуни ало ида таъкидламо чи эдикки, 	
ҳ қ
кейинги ва тларда сунний фир адаги равия ва 	
қ қ
маз абларни бир-бири билан чалкаштириб 	
ҳ
юбориш  оллари учрамо да. Сунний йўналишда 	
ҳ қ
тўрт маз аб бордир. Булар  анафия, Шофеъия, 
ҳ Ҳ
Моликия ва  анбалия маз абларидир. Ва икки 	
Ҳ ҳ
равия мавжуддир: бири  анафия маз аби 	
Ҳ ҳ
замиридаги “Мотуридия” равияси ва иккинчиси 
Шофеъия маз аби замиридаги “Ашъария” 	
ҳ
равиясидир. Демак, Мотуридия ва Ашъария 
равияларини  еч  ачон ушбу тўрт маз аб билан 
ҳ қ ҳ
чалкаштириш мумкин эмас. Манбаларда буларни 
“равия”, баъзан эса “фир а” деб ёзишган.	
қ    Биринчи равия  анафия маз абида бўлиб, Ҳ ҳ
асосчиси калом олимлари ва  идоятга бошловчилар 	
ҳ
имоми, ислом а идасини тиклаб тозалаган буюк 	
қ
ватандошимиз  азрати Шайх Абу Мансур Му аммад 
Ҳ ҳ
ал-Мотуридий ас-Самар андий бўлиб, бу равия 	
қ
“Мотуридия” деб аталади. Ва бош ача  илиб 	
қ қ
айтганда, Имом Аъзамнинг маз абига кирувчи 	
ҳ
суннийларнинг барчаси “Мотуридия” равиясига 
тобедирлар. Бу равия Кичик Осиё, Я ин Шар , Ўрта 	
қ қ
Осиё, Шар ий Туркистон (	
қ F арбий Хитой) каби 
юртларда устувор ва кенг тар алгандир. Бундан 	
қ
таш ари Шимолий Африканинг Тунис, ал-Жазоир 	
қ
мамлакатларигача тар алган бўлиб, та рибан 	
қ қ
дунёдаги сунний мусулмонларнинг учдан икки 
иссасини ташкил этади.	
ҳ
   Илмий фаолиятнинг бошида Имом Ашъарий ўзининг 
ўгай отаси ал-Жуббоний ра барлик  илаётган 	
ҳ қ
мўътазилийлар о имига киради	
қ . Ашъария равияси “Мотуридия” равиясига 
нисбатан кенг тар алмаган бўлса-да, калом илми қ
доирасидаги кейинги китобларда асосан Ашъарий 
а ида гапирилиб, Мотуридий  а ида деярли 	
ҳ қ ҳ қ
гапирилмайди. Ва олонки, аллома аз-Зубайдий 	
ҳ
ўзининг “Ит афис-саодатул-мутта ин” номли 	
ҳ қ
асарида шундай ёзган экан: “А ли суннат вал 	
ҳ
жамоат  а ида гапирилганда, Ашъарий ва 	
ҳ қ
Мотуридийлар назарда тутиладилар”. Лекин 
шунга  арамай, ўша ва тларда китобларда 	
қ қ
Мотуридийга кўп эътибор берилмай, аксинча 
Ашъарийга “ислом байро и” унвонлари берилиб, 	
ғ
сарафроз этилиб келинди.  изи и шундаки, 	
Қ ғ
Мотуридий а ли суннат вал жамоат маз абини 	
ҳ ҳ
имоя  илмиш хусусидаги хизматлари билан 	
ҳ қ
Ашъарийдан анча илгари ўзларини намоён  илган 	
қ
амда ёшлари  ам Ашъарийдан анча му аддамро  	
ҳ ҳ қ қ
эди.  олбуки, Ашъарий мўътазила маз абидан 	
Ҳ ҳ
етишиб чи ан бўлиб, 40 ёшларига  адар ўша 	
ққ қ
маз абда эдилар	
ҳ      Ва яна асосий сабаблардан бири шулки, ўша давр ислом халифалигининг пойтахти бўлган 
Ба дод ша ридаги халифа-подшо ларнинг деярли  аммалари Шофеъий маз абига мансуб ғ ҳ ҳ ҳ ҳ
эдилар. Шунинг учун  ам Шофеъий маз аби замиридаги Ашъария равияси кенг тусда тар ибот 	
ҳ ҳ ғ
этилар эди. Лекин шуларга  арамай, Мотуридия равиясидагилар Туркияда, Эронда, 	
қ
Аф онистонда, Ўрта Осиё мамлакатларида,  инду Покистонда, Шар ий Туркистону 	
ғ Ҳ қ F арбий 
Хитойда ва бош а шар ий мусулмон давлатларида асосий равия  исобланади	
қ қ ҳ * Мотуридий фикрича, Илм (Аълим) Олло  сифатларидан бири бўлиб, бу сифат ҳ
инсонда  ам бўлса (яъни, киши олим бўлса) Олло нинг сифати унга очилади. 	
ҳ ҳ
Мотуридийнинг бу назарияси Ас-Сабунининг “Кифоя” ва ат-Тафтазонийнинг 
“Шар ул-А оид” асарларида катта ба ога сазовор бўлган. Ас-Сабунининг 	
ҳ қ ҳ
таъкидлашича, Мотуридийнинг бу назарияси унга (Сабунига) маълум каломчи 
олимлар айтган назариянинг энг аълоси, энг яхшиси бўлган. Ашъария равиясидан 
бўлганларнинг барчаси (алломаи замон Имом Фахруддин Розийдан таш ари) 	
қ
Ашъарий далилини  абул  илишади. Имом Фахруддин Розий бу хусусда Имом 	
қ қ
Мотуридийнинг тарафдори эканлигини ва у билан бирга тафсирсиз равишда Олло и 	
ҳ
таоло кўринишининг на лий далил билан вожиб бўлганлигига ишонганлигини эълон 	
қ
илади  амда Мотуридия равиясига ўтади. Шунингдек, бу масалалар Мотуридия 	
қ ҳ
маз аб равиясининг баъзи олимлари Ашъария томонига ўтиб кетишади. Ушбу икки 	
ҳ
равия ўртасидаги асосий фар  нимадан иборат эди? Кейинги давр мутакаллим 	
қ
олимлари томонидан ўрганилиб,  исоблаб чи ишларича, бу ихтилофлар бор-йў и ўн 	
ҳ қ ғ
учта (13) кичик фар лардан иборат экан, холос. Уларнинг олтитаси нафсий ва 	
қ
еттитаси лафзий фар  экан. Имом Ашъарийнинг назарияси бўйича инсон та дирида 	
қ қ
бирор эркинлик бўлмай,  амма нарсани Олло нинг азалий та дирига бо лайди. 	
ҳ ҳ қ ғ
Унинг фикрича, инсон ички-ботиний хо ишини (каломи нафси) бош ариши мумкин; 	
ҳ қ
бунинг му обили бўлган зо ирий сўзларни (каломи лафзий) биринчисидан ажратади. 	
қ ҳ
Бош ача айтганда, каломи нафсий инсонни ўз хо иши билан пайдо бўлса, каломи 	
қ ҳ
лафзий Олло  томонидан та дир этилгандир.	
ҳ қ Имом Ашъарийнинг назарияси Шофеъийлар маз абида  андай шу рат топган бўлса, Имом ҳ қ ҳ
Мотуридийнинг  ам назариялари  анафий (Имом Аъзам) маз абида шундай шу рат топади. 	
ҳ Ҳ ҳ ҳ
Кейинчалик бир-бирига жуда я ин бўлган ушбу икки равия, барча сунний о имидаги тўрт 	
қ қ
маз аблар томонидан бир хил  у у ий-шаръий  укмга эга бўлганлигини эътироф этишган. 	
ҳ ҳ қ қ ҳ
А ли суннат вал-жамоат гуру ига кирган “а ли  адис” (улар  абул  илган мабдалар на лий 	
ҳ ҳ ҳ ҳ қ қ қ
далиллардурким, булар Китоб, суннат ва ижмоъдур) билан бирга Мотуридия ва Ашъария 
маз аб-равиялари (улар раъй ва а лий далилларни  абул  илгандир) дини ислом ва унинг 	
ҳ қ қ қ
шариатида, демак илму урфон 211  амда маданият-маънавиятда бе иёс хизмат  илгандирлар. 	
ҳ қ қ
Уларни Олло  Ўз ра матига сазовор  илган бўлсин. 	
ҳ ҳ қ * Yig‘ilishda bu mablag‘lardan samarali foydalanish va sarflanishini nazorat qilish masalalari 
muhиama qilindi.
* –  Kelgusi yildan “Obod mahalla”, “Obod qishloq”, yo‘l qurilishi va boshqa davlat investitsiya 
dasturlarini shakllantirish va amalga oshirishning yangi tizimiga o‘tamiz, – dedi davlat rahbari. – 
Ushbu dasturlar va xarajatlar faqat va faqat aholi ovoz bergan loyihalarga yo‘naltiriladi. 
Prиurorlar esa ajratilayotgan “har bir so‘m”ning o‘z o‘rnida ishlatilishini ta’minlab, nazorat 
qilishi lozim.
* Shu bois, yig‘ilishda O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori davlat dasturlari ijrosi yuzasidan 
yangi nazorat tizimini joriy etish, talon-torojlik va qonunbuzilishlarning oldini olish, 
 qurilishlarni ochiq-oshkora tizim asosida amalga oshirish choralari to‘g‘risida axborot berdi.
* Prezidentimiz qurilish jarayonlarini nazorat qilishda aholi ishtirиini kengaytirish, obektlarni 
qabul qilish komissiyalariga mahalla raislarini kiritish bo‘yicha ko‘rsatma berdi.
* Kelgusi yil 1 yanvardan boshlab, qiymati 10 milliard so‘mdan yuqori bo‘lgan qurilish obektlariga 
xorijiy texnik-nazorat mutaxassislari jalb qilinishi, davlat obektlari bo‘yicha loyiha hujjatlari 
“Qurilish resurslari klassifikatori” platformasi asosida ishlab chiqilishi belgilandi. Bu platforma 
qurilish materiallari narxlarini yagona tamoyil asosida shakllantirish imkonini beradi.
* Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligiga loyihalar, pudratchilar va qurilish haqidagi 
ma’lumotlarning jamoatchilik uchun ochiqligini ta’minlash vazifasi qo‘yildi.  Хулоса  илиб айтганда, нафа ат ислом қ қ
тарихнавислари,  атто Оврўпо тарихчиларининг 	
ҳ
ягона фикрлари бўйича ушбу фа и -	
қ ҳ
у у шунослар  анафия маз абининг энг буюк 	
ҳ қ қ Ҳ ҳ
имомлари  исобланади (Имом Аъзамдан таш ари): 	
ҳ қ
1.“Китабул-хирож” муаллифи Абу Юсуф Яъ убий 	
қ
(795 й. ваф.) 2. “Ал-Жомеъ ас-си ар” муаллифи 	
ғ
Му аммад Шайбоний (804 й. ваф.) 3. “ат-Тав ид” 	
ҳ ҳ
ва “ат-Таъвилот” муаллифи ал-Мотуридий (944 й. 
ваф) 4. “Ал-Мухтасар” муаллифи Имом ал-
удурий (1036 й. ваф.) 5. “Ал- идоя” муаллифи 	
Қ Ҳ
Бур ониддин Мар иноний (1197 й. ваф.) Бахтли 	
ҳ ғ
тасодиф (ёки тарихий та озо) шундаким, ушбу 	
қ
буюк фи  имомларининг икки нафари 	
қҳ
Самар андда яшаб ижод этган ва шу ерда дафн 	
қ
этилганлар.  айратланарлиси, биз уларни 	
Ҳ
унутдик,  абрларининг йў  бўлиб кетишига йўл 	
қ қ
ўйдик,  адриятларига бўлган бундай жо илона 	
қ қ ҳ
муносабатларимизнинг жазосини 70 йил тортдик. * Imom Motrudiy haqida rivoyatlar
Маш ур тарихчи ва фи шунос олим, муфтий Абу ҳ қҳ
То ирхожанинг ёзишмаларига  араганда, Самар анд 	
ҳ қ қ
ша рининг шимолидаги Бо и Майдон, Бо и Баланд 
ҳ ғ ғ
бо лари ва янада  адимийро  бўлган Мотурид бо и 
ғ қ қ ғ
азалдан Оби Ра мат ари и сувидан таъминланиб келган 	
ҳ ғ
сер осил мавзелар бўлган. Ривоятларга  араганда, 	
ҳ қ
исломнинг фоти  лашкарбошиларидан бири  утайба ибн 	
ҳ Қ
Муслим Самар андни фат  этгач, “Амири Му ожир”ни 	
қ ҳ ҳ
(хориждан, арабдан келган амирни) Самар андга  оким 	
қ ҳ
этиб тайинлагач, бу амир Оби Ра мат ари ини Кўхак 	
ҳ ғ
(Чўпон ота) то ининг жанубий этагидан  азиб о изган. 	
ғ қ қ
Амир Му ожир ушбу ари ни  азиётган чо да, ари  бошида 	
ҳ қ қ ғ қ
азрати Хизр учраб, “Нима истайсан?” (Мотуриду?), деб 	
Ҳ
сўраган. Амир 212 Му ожир: “Сув истайман” (Моуриду) 	
ҳ
деб жавоб берган. Шундан бери  азиб келтирилган ушбу 	
қ
Оби Ра мат сувидан илк марта су орилган ерларни 	
ҳ ғ
“Мотурид” деб аташ бошланган экан. Лекин бу мавзе 
номини Имом Мотуридий номларидан олинган, деювчилар 
ам бўлган. Бу нотў ри бўлиб, бу мавзе номи имом 	
ҳ ғ
ту илишидан илгари  ам мавжуд бўлган. 	
ғ ҳ Мотурид мавзеида ( озирги Да бедга борадиган катта йўлнинг шимолида) Имом Абу Мансур ҳ ҳ
Мотуридийнинг бо чалари бўлганки,  адимдан “ адамжойи Шайх” номи билан маш ур бўлган. 	
ғ қ Қ ҳ
Бу бо чада “Лисонул-асфур” деб аталадиган жуда эски бир дарахт бўлар эди. Унинг мевалари 	
ғ
форс тилида “Забони гунжишк” (яъни, чумчу  тили) деб аталади. Ушбу дарахт  утлу , му аддас 	
қ қ ғ қ
исобланиб, хал  томонидан зиёрат этиб келинган. Унинг меваларидан тиббиётда кўп яхши 	
ҳ қ
дорилар тайёрланар эди. Шу ерлик ў имишли Шайх Му аммад ибн Ма муднинг хонадонида 	
қ ҳ ҳ
ту илган Абу Мансур Мотуридийнинг Мотурид мавзеидаги ушбу бо ларида ул зот кўпинча дарахт 	
ғ ғ
кўчатларини ўз  ўллари билан ўтказар эканлар. Абу То ирхожанинг келтиришича, “ айратул-	
қ ҳ Ҳ
фу ахо” асарида ёзилишича, бир куни Шайх Абу Мансур Мотуридий ўз шогирди ёрдамида ток-	
қ
узум кўчатлари ўт азар эди. Шу пайт нога он муаззин азон айтади. Шайх ишини тўхтатиб, 	
қ ҳ
намозни адо этиш ма садида масжидга бормо чи бўладилар, лекин кўчатлардан бироз  олгани 	
қ қ қ
туфайли,  олганини  ам ўтказишга оши иб, намозга бироз кечикадилар. Шундан сўнг бир йил 	
қ ҳ қ
ва т ўтгач, юрт подшо и фу ароларнинг  ар бирининг бо идан бидъат ичимлик учун узум 	
қ ҳ қ ҳ ғ
соли ини солади. Имом Мотуридий “Ушбу бидъат соли  менинг узум кўчати ўтказишга маш ул 	
ғ қ ғ
бўлиб, намоз ишини кейинга  олдирганим туфайли юз берди”, деб бошларидаги муборак 	
қ
саллаларини ерга уриб йи лаган эканлар. Бу ривоят Имом Мотуридийнинг эъти оди 	
ғ қ
кучлилигининг намунасидир. Бош а ривоятда келтирибдиларки, Ба доддаги Аббосийлар 	
қ ғ
сулоласи халифаларидан бири калом-эъти од масаласи юзасидан бир саволга ислом олами 	
қ
пойтахти бўлган Ба дод уламоларидан жавоб топа олмагач, Самар андга элчи юбориб, Имом 	
ғ қ
Мотуридийдан жавоб топишни илтимос  илади (Имом 213 Мотуридий  аётларининг охирги ўн йил 	
қ ҳ
давомида Ба додда Ал- о ир (932–934), Ал-Рози (934–940) ва Ал-Му таф Болло  (940–944)лар 	
ғ Қ ҳ қ ҳ
укм сурган бўлиб, улардан бири элчи юборгандирлар). Элчи тинмай от чоптириб, Самар андга 	
ҳ қ
етиб келади ва Мотурид мавзеига бориб, имомнинг дарвозаларини та илла	
қ Яна бир ривоят  илишларича, Имом қ
Мотуридийнинг хотини жуда бадфеъл ва уруш о  	
қ қ
аёл бўлган экан. Бир куни Шайх тандирга ўт 
ўяётган эканлар, хотини жа л билан келиб, 	
қ ҳ
имомнинг муборак ор аларига беш маротаба 	
қ
тепади. Имом умрининг охирида бу  а да шундай 	
ҳ қ
деган эканлар: “Ўша беш тепки натижасида беш 
асрор пардаси ўртадан кўтарилди ва ўттиз икки 
йил рўза тутиб, кечалари бедор ўтказдим, токи 
олган икки парда ( ижоб) ўртадан кўтарилиши 	
қ ҳ
учундир.  анийди (ўшанда), яна икки тепки  ам 	
Қ ҳ
тепганда, бунчалик маша ат чекмаган бўлур 	
ққ
эдим”. Бу ривоят  азрати Шайх Мотуридийнинг 	
Ҳ
сабр- аноатлилиги ва жафокашлигининг ёр ин 	
қ қ
намунасидир. “Самария” ва “ андия”да Шайх 	
Қ
Мотуридийнинг со иб каромат, со иб ма омот 	
ҳ ҳ қ
одатликлари борасида  уйидаги ривоятлар 	
қ
келтирилган:   Самар анд уламолари ва имомнинг ёронлари калом ва фи  илмидан дарс олиш учун унинг бо ига келиб қ қҳ ғ
туришар эканлар.  иш фасли чи иб, ба ор энди кирай деб турган  амал ойида бўлиб ўтган дарс 	
Қ қ ҳ ҳ
мажлисларидан бирида Имом Мотуридий шогирдларини хушнуд этиш ма садида ўрик дарахтининг бир 	
қ
катта шохини  о ади. Каромат юз бериб, пиши чилик фасли бўлмаса-да, дарахтдан ўриклар ё илиб 	
қ қ қ ғ
тушади, шогирдлар эса уни еб тўядилар. Яна келтирибдурларким, ул замонда бир золим подшо бўлиб, 
хал  унинг зулмидан безор бўлиб, Имом Мотуридийга арз 214 билан келишибди. Имом Мотуридий 	
қ
бо ларидаги дарахт шоини синдириб, камон ясабдилар ва ша арга подшо  саройи томонга  араб 
ғ ҳ ҳ қ
отадилар. Ўша куни золим подшо  ўлади, хал  унинг зулмидан озод бўлади. Носириддин Ло урий-	
ҳ қ ҳ
анафийнинг “Фатвои барахна” асарида келтирилган эканким, Имом уз-замон Абу Мансур Мотуридий 	
Ҳ
дунёдан кетадиган кечаси етмиш маротаба  ожатга чи иб,  ар чи анларида та оратларини янгилар 	
ҳ қ ҳ ққ ҳ
эканлар. Ул зот деган: “Бу кечаси мен дунёдан-дорулфанодан дорулба ога кетаман. Расул алай иссалом 	
қ ҳ
(яъни, пай амбар) айтганларким, “Дунёдан та орат билан ўтган киши ша идлар  аторида бўлади”. 	
ғ ҳ ҳ қ
Мотуридийнинг вафотларидан кейин бир киши тушида 70 та Буро  от унинг ёнида турганини кўрган экан. 	
қ
Шунда Шайх Мотуридий унга: “Бу ўша  илган етмиш та оратимдир”, – деган. Яна бир на л бўйича, 	
қ ҳ қ
азрати Имом Мотуридий го о-го о  айридинлар ма алласига бориб, у ердаги йўлдан адашган а ли 	
Ҳ ҳ ҳ ғ ҳ ҳ
китобларга “тубу ав-муту” (яъни, тавба  илинглар ёки хароб бўлинглар) дер эканлар. Бу сўзни эшитганлар 	
қ
агар иймонга келмасалар, ўша за отиё  ўлар эканлар. Фикри ожизимизча, ушбу охирги ривоят сабабли 	
ҳ қ
кейинчалик Мотуридий  абрлари ва умуман, Чокардиза  абристони буткул ер билан текисланиб 	
қ қ
ташланганлигини а ли илм сезаётган бўлса керак.	
ҳ  E’TIBORINGIZ UCHUN 
TASHAKKUR

* MUSTAQIL ISH FAN: Samarqand tamadduni tarixi MAVZu: Imom Motrudiy hayoti va faoliyati

* REJA: * 1. Imom Motrudiy hayoti * 2. Imom Motrudiy faoliyati * 3. Imom Motrudiy asarlari * 4. Imom Motrudiy haqida rivoyatlar

* Imom Motrudiy hayoti Ислом оламида “Имамул- уда” ва “Имамул-ҳ мутакаллимин” ( а йўлида идоятга бошловчи имом, Ҳ қ ҳ калом олимларининг имоми) каби шарафли исмлар ила маш уру манзур бўлган азрати Имом Абу Мансур ҳ Ҳ Му аммад ибн Му аммад ал-Мотуридий илмда, ҳ ҳ исломда, суннати сонияда ни оятда бе иёс ҳ қ хизматлари амда жуда кўп маш ур шогирдлар ҳ ҳ етиштирганликлари учун ам катта шу рат ҳ ҳ озонганлар. Ўтган тарихнавислар ул зотнинг наслу қ насабларини ансорийлардан бири, яъни азрати Ҳ Пай амбар (с)нинг Мадина ша рига ижратлари ғ ҳ ҳ ва тида, ул зоти шарифни ме мон илган Абу Аюб қ ҳ қ Холид ибн Зайд ибн Кулайб ал-Ансорий авлодидан эканликларини ёзишса-да, ота-оналари ва оилалари а ида еч бир маълумот беришмаган. Баъзи ҳ қ ҳ манбаларда отасининг номини Му аммад эмас, Ма муд ҳ ҳ деб келтиришган. Лекин кўпчилик ани манбаларда қ отасини Му аммад деб, бобосининг исмини эса ҳ Ма муд деб ёзишган. ҳ

Шундай илиб, алломанинг номлари Му аммад; қ ҳ куниялари Абу Мансур ва тахаллуслари Мотуридий (яъни, Мотурид мавзеида ту илганликлари учундир) бўлган. 201 ғ Шу со анинг охирги тарихчиларидан бўлган Аюб Алининг ҳ фикри бўйича, Имом Мотуридий 238 (мил. 852) йил ту илган дейилишига арамасдан, деярли бош а бирор ғ қ қ тарихчилар ту илиш санаси а ида гапиришмаган. ғ ҳ қ Кейинги давр манбаларида, масалан, “Ислом” номли омусий китобда манба кўрсатилмаган олда, қ ҳ “Мотуридий 870 йилда ту илган”, деб ёзилган. Чунки ғ каромат бўлиб, Имом Бухорий вафот этган йил Олло ҳ ислом оламига Имом Мотуридийни берди. Мотуридийнинг устозларидан бири Му аммад ибн ҳ Му отил ар-Розийнинг (248) 862 йилда вафот этганини қ исобга олган баъзи тарихчилар унинг шогирди бўлмиш ҳ Мотуридийни 100 йил умр кўрган, деб ам ёзишган. ҳ Бизнингча, Мотуридий бу кишини ўзига “увайсий” (устоз, пир) деб абул илган кўринади (увайсий, яъни ўзидан қ қ анча олдин вафот этганларни пиру устоз деб эътироф этиш).

* Imom Motrudiy faoliyati Имом Мотуридий ўз аркони ва устозлари бўлмиш бу улу имомлардан илму урфонда ғ ўзиб кетди ва уларнинг номларини тарихда абадий олдирди. Ва олонки, кофирлар қ ҳ билан илмий жи од илишиб, баъзилари ша ид кетишган ул устозлар илмда, амали ҳ қ ҳ ассосиётда ва та вода ягонаи замон ва пешвои даврон эдилар. Ул уламоларнинг ҳ қ такомиллашувига Имом Аъзамнинг “Ал-фи ул-акбар”, “Ар-рисола”, “Ал-фи ул- қҳ қҳ абсод”, “Ал-олим”, “Ал-мутааллим”, “Ал-васия” каби асарлари ва анафия Ҳ олимларининг “А оид” усулидаги китоблари асосий манбалар бўлиб хизмат илган. қ қ