logo

Introduksya usullari

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4909.876953125 KB
Mav zu: 
Int roduk sy
a usullari •
Int roduk t siy a  m oxiy at i.  
•
Int roduk t siy ada  ilmiy   
t adqiqot   ishlari.  Mak sadi 
 v a v azifalari. 
•
Ek oint rodu k si y a  
ek ot arix iy  int roduk siy a 
v a     t urk um k omplek s      
usullari.   Int roduk siy a  haqida 
qisqacha
I nt roduk siy a (lot . int roduct io -joriy  qilish), oʻsim lik lar 
int roduk siy asi — t urli oʻsim lik lar t urlari v a nav larini oʻz 
t abiiy  arealidan ilgari uchram agan hududlarga 
k oʻchirish ( jalb et ish).
" I nt roduk siy a "  t ushunchasi 19-asrning 2-y armidan 
buy on qoʻllanib k elinm oqda. Oʻsim lik lar I .si 
nazariy asini shv ey sariy alik  bot anik            A. De-k andol 
(1806—93) 1855-y ilda asoslab bergan. N . I . Vav ilov  oʻzi 
y arat gan m adaniy  oʻsim lik larning k elib chiqish 
mark azlari nazariy asi asosida 1920-y ilda I .ning ilm iy  
asoslarini ishlab chik di. Bir hududda 
uchray digan 
o'simlik ni boshqa 
uchramay digan 
hududga int raduk sy a 
qilish mumk in y ok i 
shuhududda uchray di 
lek in y ov v oy i holda, 
shu o'limlik ni ham 
madaniy lasht irib 
iqlimlasht irish 
mumk in Artemicia cina Berg. – 
Darmana shuvoq Apocynum androsae 
mifolium L. – Kendir Ek ologik  areali t or o‘simlik larni 
int roduk siy a qilinay ot ganda erni 
maxsus t ay y orlanadi, ularni t abiiy  
o‘say ot gan joy i sharoit iga 
y aqinlasht iriladi. Erga galofi t  ost iga 
sho‘rxok  t uproq, psammofi t lar ost iga 
o‘ralar k ov lanadi v a ular qum bilan 
t o‘ldiriladi, gipsofi t lar ost iga esa 
t ark ibida gips saqlagan t uproq solinadi 
(ular o‘simlik ni t abiiy  o‘say ot gan 
joy idan k elt iriladi).Bir xil o‘simlik lar bu 
y arat ilgan sharoit da y axshi o‘sib 
riv ojlanadi boshqalari esa oddiy  
sharoit da ham o‘sav eradi. O’simliklarning qandaydir xillarini boshqa rayon (mintaqalar)dan 
olib kelib selektsiya ishida foydalanish introduktsiya bilan 
bog’liq. Introduktsiya lotinchada (introductio) kiritish demakdir. 
Introduktsiya deb, o’simlik tur yoki navlarini ular ilgari o’smagan 
(ekilmagan) mamlakat yoki mintaqaga (o’smagan joyga yoki 
sharoitga) olib (ko’chirib) kelib kiritilishiga aytiladi. Makkajo’xori, 
kartoshka, tamaki, kungaboqar, pomidor, ingichka tolali g’o’za 
kabi ekinlar mamlakatimizga Amerika qit’asidan introduktsiya 
qilingan. O’simliklar selektsiyasida introduktsiyaning ahamiyati 
juda katta.   N.I.Vavilov o’simliklar introduktsiyasining nazariy 
asoslarini yaratib, madaniy o’simliklarning geografik 
tarqalishi bilan bog’liq bo’lgan o’zgaruvchanlikning 
qator muhim qonuniyatlarini aniqladi. N.I.Vavilov 
kuzatishlari natijasida o’simliklarning tur va xillari yer 
yuzida bir tekisda taqsimlanmaganligi aniqlandi. 
O’simlik turlarining ko’pchilik qismi yer sharining bir 
qator mintaqalarda (janubiy-sharqiy Xitoyda, 
Hindistonda, Janubiy-G’arbiy Osiyoda, Efiopiyada 
(Habashiston), Markaziy va janubiy Amerikada, O’rta yer 
dengizi qirg’og’i mamlakatlarida (Old Osiyoda) 
tarqalgan. Kavkaz va O’rta Osiyoning tog’ etaklari 
o’simlik turlariga boy joylar hisoblanadi. O’simliklar 
birlamchi introduktsiyasi qadimiy zamonlarda, odamlar 
dehqonchilik bilan shug’ullana boshlaganda vujudga 
keladi. Ilgari faqat mahalliy o’simliklar, odamlar 
yashagan joy oldida ekilgan bo’lsa, keyinchalik qo’shni 
qishloq qabilalar o’rtasida urug’ almashtirish o’tkazilib, 
sifati va hosildorligi past o’simliklar siqib chiqarilgan.  Ekointroduksiya 
X IX  asrning boshlarida o'simlik larning 
t arqalishida iqlim omillariga (issiqlik , 
y og'ingarchilik k a) asosiy  e't ibor berilgan, 
lek in o'xshash bo'lgan alohida regionlarni 
o'rganishda edafi k  omil k at t a ahamiy at ga 
ega bo'lgan.  Yuqoidagi fi k rlardan 
k o'rinadik i int roduk siy a uchun o'simlik lar 
ek ologiy asi juda muhim omil 
hisoblanadi.Albert  ek ologik  masalalarga 
t o'xt alib, o'simlik lar qishk i t inim dav rining 
sabablari, ular oziqlanishi, t uproq 
sharoit iga, quy osh issiqligiga bo'liq holda 
o'sishi v a k o'pay ishi t o'g'risidagi fi k rlarai 
bay on qildi. XVI-XVIII asrlarda o'sha davrning ko'zga 
ko'ringan botaniklari hisoblangan 
Chezalpino, Turnefor, Djon Rey, KXinney 
va boshqalarning ishlarida o'simlil 
ekologiyasiga doir ko'plab ma'lumotlarni 
uchratish mumkin. Akademik I.I.Lepexin 
(1740-1802) mo'tadil iqlim zonalari, tropik 
va cho'llar landshafti o'simliklarini 
ta'riflagan, o'simliklarning tarqalishi 
iqlimga bog'liqligini va baland tog' hamda 
tundra o'simliklarining o'xshashligini 
ko'rsatib o'tgan.   1910-y ilda Bry usselda I II  
X alqaro bot anik a 
k ongressida ek ologiy a 
bot anik aning must aqil 
sohasi deb rasmiy  
rav ishda e'l on qilingan 
bo'lsa-da,          E ugenius 
Var min g o'simlik lar 
ek ologiy asining ot asi 
hisoblanadi. U ay niqsa, 
o'simlik larning hay ot i 
birgal ik da (guruh-guruh 
bo'lib) o't adi v a ularning 
o'zi muhit ga t a'sir 
k o'rsat adi deb 
t a'k idlay di. •
Har bir o'simlikka tashqi tomonidan quyidagi 
omillar ta'sir etadi.
•
         Biotik omillar - tirik organizmlarning o'zaro 
ta'siri.
•
         Fitogen - o'simliklarning o'zaro bir-biriga 
bevosita ta'siri.
•
         Zoogen - hayvonlarning, hasharotlarning, 
mikroorganizmlarning o'simliklarga ta'siri.
         Antropogen omillar - insonlarning tabiatga 
ta'siri bo'lib, unga kishilarning o'simliklarga, 
o'simliklar qoplamiga va ular yashab turgan muhit 
sharoitiga turli shakldagi ta'sir omillari kiradi. 
O'simliklar bilan ularni qurshab olgan muhit o'rtasida 
doimiy ravishda moddalar va energiya almashinuvi 
boradi. Bulardan tashqari o'simliklar tanasining 
o'zida ham doimiy ravishda hujayralararb va 
o'simlikning organlari hamda qismlari o'rtasida 
o'zaro moddalar almashinuvi ro'y beradi. O'simliklarYorug'likka bo'lgan 
talabiga qarab o'simliklar uch 
guruhga: a) yorug'sevar 
o'simliklar (gelofitlar), b) 
soyasevar yoki soyada o'suvchi 
o'simliklar (ssiofitlar), 
yorug'likka chidamli o'simliklar 
yoki yorug'lik kam tushadigan 
sharoitga moslasha oladigan 
o'simliklarga bo'linadi.   •
  Suv bilan ta'minlanishiga yoki 
namlik sharoitiga 
moslashishiga ko'ra quyidagi 
ekologik guruhlarga bo'linadi:
Gidatofitlar.
Gidrofitlar.
Gigrofitlar.
Mezofitlar.
Kserofitlar. Yuqorida sanalgan har bir omillar 
o'simlik larning int raduk siy asiga 
muhim t a'sir k o'rsat adi. Masalan 
soy asev ar o'simlik  y orug' k o'p 
t ushadigan muhit ga moslasha olmay  
nobud bo'ladi y ok i gigrofi t lar mezofi t  
o'sadigan arealda moslashmay di   Mezofi t
Sk lerofi t Y o v v oy i holda o‘suv chi doriv or 
o‘simlik larni (DO‘) ek ologik  o‘ziga 
xosligini bilish ham, zarur bo‘lib, bu 
bilimlarsiz (DO‘) larni madaniy lasht irish 
 v a iqlimlasht ish  mumk in emas. Etiboringiz uchun 
rahamat

Mav zu: Int roduk sy a usullari • Int roduk t siy a m oxiy at i. • Int roduk t siy ada ilmiy t adqiqot ishlari. Mak sadi v a v azifalari. • Ek oint rodu k si y a ek ot arix iy int roduk siy a v a t urk um k omplek s usullari.

Int roduk siy a haqida qisqacha I nt roduk siy a (lot . int roduct io -joriy qilish), oʻsim lik lar int roduk siy asi — t urli oʻsim lik lar t urlari v a nav larini oʻz t abiiy arealidan ilgari uchram agan hududlarga k oʻchirish ( jalb et ish). " I nt roduk siy a " t ushunchasi 19-asrning 2-y armidan buy on qoʻllanib k elinm oqda. Oʻsim lik lar I .si nazariy asini shv ey sariy alik bot anik A. De-k andol (1806—93) 1855-y ilda asoslab bergan. N . I . Vav ilov oʻzi y arat gan m adaniy oʻsim lik larning k elib chiqish mark azlari nazariy asi asosida 1920-y ilda I .ning ilm iy asoslarini ishlab chik di.

Bir hududda uchray digan o'simlik ni boshqa uchramay digan hududga int raduk sy a qilish mumk in y ok i shuhududda uchray di lek in y ov v oy i holda, shu o'limlik ni ham madaniy lasht irib iqlimlasht irish mumk in

Artemicia cina Berg. – Darmana shuvoq Apocynum androsae mifolium L. – Kendir

Ek ologik areali t or o‘simlik larni int roduk siy a qilinay ot ganda erni maxsus t ay y orlanadi, ularni t abiiy o‘say ot gan joy i sharoit iga y aqinlasht iriladi. Erga galofi t ost iga sho‘rxok t uproq, psammofi t lar ost iga o‘ralar k ov lanadi v a ular qum bilan t o‘ldiriladi, gipsofi t lar ost iga esa t ark ibida gips saqlagan t uproq solinadi (ular o‘simlik ni t abiiy o‘say ot gan joy idan k elt iriladi).Bir xil o‘simlik lar bu y arat ilgan sharoit da y axshi o‘sib riv ojlanadi boshqalari esa oddiy sharoit da ham o‘sav eradi.