Janubiy Amerika materigi geografik o'rni
![MAVZU:
JANUBIY AMERIKA
MATERIGINING
GEOGRAFIK O’RNI,
O’RGANISH TARIXI,
GEOLOGIK TUZILISHI,
FOYDALI
QAZILMALARI.
RELYEFI](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_1.png)
![Dunyodagi eng uzun va eng sersuv
daryosi, eng baland va eng keng sharsharasi, eng
katta iloni, eng mitti „odamxo‘r“ balig‘i, eng uzun
tog‘i, eng katta daryo havzasi, eng balandda
joylashgan chuchuk suvli katta ko‘li, eng baland
harakatdagi vulqoni, eng qalin Amazoniya
o‘rmonlari —„sayyoramiz o‘pkasi“ bor. Eng
sernam materik.](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_2.png)
![Janubiy Amerika to‘liq G‘arbiy
yarimsharda
joylashgan. Uning shimoliy
qismidan ekvator kesib o‘tadi.
Shimoldan janubga 7 000 km,
g‘arbdan sharqqa 5 000 km
cho‘zilgan. U Amerika qit’asining
bir bo‘lagi. Shimoliy va Janubiy
Amerika materiklarining chegarasi
shartli ravishda Panama kanali
orqali o‘tkaziladi. Materikni
shimolda Karib dengizi, g‘arbda
Òinch okean, sharqda esa
Atlantika okeani suvlari yuvib
turadi](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_3.png)
![JANUBIY
AMERIKA](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_4.png)
![O‘rganilish tarixi
Amerikaning kashf etilishi haqida aniq
ma’lumotlar yo‘q. X. Kolumbgacha, ya’ni XV
asrdan oldin Amerikaga xitoylar, yaponlar,
finikiyaliklar, arablar, inglizlar,
skandinaviyaliklar, okeaniyaliklar borganligi
haqida dalillar topilmoqda. Vatandoshimiz Abu
Rayhon Beruniy o‘zining „Hindiston“ asarida
Amerika quruqligining mavjudligini X.
Kolumb kashfiyotidan 450 yil oldin bashorat
qilgan.](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_5.png)
![X. Kolumb „Yer shar shaklida“
degan g‘oyaga asoslanib, Hindistonga
g‘arbdan yaqin dengiz yo‘li bilan
borish uchun safarga chiqadi. U 1492-
yilning 12- oktabr kuni San-Salvador
(ispancha xaloskor degani) oroliga
keladi. Bu sana Amerika kashf etilgan
kun tariqasida geografiya tarixiga
kiritilgan. Buyuk geografik
kashfiyotlar davrini boshlab bergan X.
Kolumb o‘zining to‘rt marta
Amerikaga qilgan safarlari chog‘ida
ham o‘zi borgan yerlarini Hindiston
deb o‘ylagan X. Kolumb
A. Vespuchchi](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_6.png)
![](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_7.png)
![](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_8.png)
![](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_9.png)
![A. Gumbold
E. Bonplan
G.I. Langsdorf
N.G.Rubsov
A.I.Vayeykov
N.I. Vavilov A. Nino
R. Bastidas
V. Ya. Pinson
D. Lepe
X. D. Solis P. Ya. Kabral F. Magellan
F. Dreyk
D. Deyvis
D. Strong
A. S. Ionin
N. M. Albov Janubiy Amrikani o’rgangan sayohatchi olimlar](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_10.png)
![](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_11.png)
![Geologik tuzilishi
Qadimda Janubiy Amerika yirik Gondvana
quruqligi tarkibida bo‘lgan. Keyingi geologik
davrlarda mustaqil materikka ajralgan Tektonik
harakatlar ta’sirida Janubiy Amerika platformasining
cho‘kkan joylarida botiqlar (Amazonka, Orinoko,
LaPlata) va ko‘tarilgan qismlarida yassitog‘liklar
(Gviana, Braziliya) tarkib topgan. Yassitog‘liklarda
lava — vulqon yotqiziqlari ko‘p uchraydi. Alp tog‘
burmalanishida yosh And tog‘ tizmalari
shakllangan. Bu yerlarda harakatdagi vulqonlar,
kuchli zilzilalar bo‘lib turadi. Shu xususiyatiga ko‘ra
sohil zonasi Tinch okean „olovli halqasi“ga
kiritilgan](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_12.png)
![Foydali qazilmalari
Materikda rudali va noruda qazilma
boyliklar ko‘p tarqalgan. And tog‘larining
magmatik va metamorfik jinslarida mis, qalay,
qo‘rg‘oshin, oltin, kumush, platina , noruda
konlardan oltingugurt, bor, yod, tabiiy selitra
mavjud. Braziliya yassitog‘ligidagi bazaltli va
metamorfik jinslarda temir, olmos, uran,
marganes, nikel, kobalt, volfram zaxiralari
ko‘p. Cho‘kindi tog‘ jinslari to‘plangan
botiqlarda neft, tabiiy gaz, toshko‘mir konlari
bor.](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_13.png)
![](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_14.png)
![Relyefi
Janubiy Amerika hududi relyef tuzilishiga ko‘ra ikki
qismga bo‘linadi. Birinchisi tog‘li g‘arb . Bu deyarli meridianal
yo‘nalishdagi eng uzun (9 000 km) And tog‘ tizmalaridir. And
tog‘lari ko‘p qismida tog‘ tizmalarini, markaziy qismida tog‘lik
va yassitog‘liklarni (3 500 — 4 500 m) hosil qiladi. Bu yerda
dunyodagi eng baland harakatdagi vulqon — Lyulyaylyako (6
723 m), materikning eng baland nuqtasi Akonkagua (6 960 m) va
boshqalar bor.](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_15.png)
![](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_16.png)
![Dunyodagi eng baland tog‘ ko‘llaridan biri (Titikaka,
3 810 m) ham shu yerda joylashgan. Materikning
ikkinchi — sharqiy qismi katta maydonlarni egallagan
tekislik va yassitog‘liklardan iborat. Dunyodagi eng yirik
Amazonka, nisbatan kichikroq La-Plata va Orinoko
pasttekisliklari, ular oralig‘idagi Braziliya va Gviana
yassitog‘liklari shu hududda joylashgan.](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_17.png)
![](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_18.png)
![E’TIBORINGIZ
UCHUN
RAHMAT](/data/documents/3e38aebc-03a7-4092-bde9-ff3b4049ef97/page_19.png)
MAVZU: JANUBIY AMERIKA MATERIGINING GEOGRAFIK O’RNI, O’RGANISH TARIXI, GEOLOGIK TUZILISHI, FOYDALI QAZILMALARI. RELYEFI
Dunyodagi eng uzun va eng sersuv daryosi, eng baland va eng keng sharsharasi, eng katta iloni, eng mitti „odamxo‘r“ balig‘i, eng uzun tog‘i, eng katta daryo havzasi, eng balandda joylashgan chuchuk suvli katta ko‘li, eng baland harakatdagi vulqoni, eng qalin Amazoniya o‘rmonlari —„sayyoramiz o‘pkasi“ bor. Eng sernam materik.
Janubiy Amerika to‘liq G‘arbiy yarimsharda joylashgan. Uning shimoliy qismidan ekvator kesib o‘tadi. Shimoldan janubga 7 000 km, g‘arbdan sharqqa 5 000 km cho‘zilgan. U Amerika qit’asining bir bo‘lagi. Shimoliy va Janubiy Amerika materiklarining chegarasi shartli ravishda Panama kanali orqali o‘tkaziladi. Materikni shimolda Karib dengizi, g‘arbda Òinch okean, sharqda esa Atlantika okeani suvlari yuvib turadi
JANUBIY AMERIKA
O‘rganilish tarixi Amerikaning kashf etilishi haqida aniq ma’lumotlar yo‘q. X. Kolumbgacha, ya’ni XV asrdan oldin Amerikaga xitoylar, yaponlar, finikiyaliklar, arablar, inglizlar, skandinaviyaliklar, okeaniyaliklar borganligi haqida dalillar topilmoqda. Vatandoshimiz Abu Rayhon Beruniy o‘zining „Hindiston“ asarida Amerika quruqligining mavjudligini X. Kolumb kashfiyotidan 450 yil oldin bashorat qilgan.