Litosferadagi tabiiy geografik jarayonlar.

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

829 KB

Ko'chirib olish

Mavzu:

Litosferadagi tabiiy geografik jarayonlar.

Reja:
1.Litosfera
2.Tabiiy geografik jarayonlar
3.Nurash
4.Deflatsiya
5.Karst jarayonlar

Litosfera
Litosfera ( grekcha : λίθος - tosh, σφαίρα - o ram; — tosh o ram) ʻ ʻ
—
yerning qattiq holatdagi tosh o ramining qalinligi ʻ okean tubida 5–7 km,
quruqlikda 30–40
km va tog li o lkalarda 70–80 km gacha boradi, u ʻ ʻ
cho kindi, metamorfik va magmatik tog jinslaridan tashkil topgan. Yer
ʻ ʻ
sathida, asosan, cho kindi tog jinslari tarqalgan bo lib, ularning qalinligi
ʻ ʻ ʻ
20
km gacha, okean tublarida esa bir necha yuz metrga yetadi. Ular tarkibi
bo yicha chaqiq, kimyoviy va organik cho'kindilardan tashkil topgan
ʻ
bo lishi mumkin. Cho'kindilarning ostida 10–40
km qalinlikdagi granit ʻ
qobig i joylashgan bo ladi, okean tubida ular uchramaydi. Granit va okean
ʻ ʻ
cho'kindilari qobig i ostida bazal’t qobig i joylashgandir. Uning qalinligi
ʻ ʻ
oke
an tubida 5–7 km va quruqlikda 20–30 km ga boradi.

Tabiiy geografik jarayonlar
Ta biiy geografik jarayonlar deb, Yerning tashqi (ekzogen) kuchlari va inson xo‘jalik faoliyati ta’sirida
sodir bo‘ladigan jarayonlarga aytiladi.
Tabiiy
geografik jarayonlar tog‘ jinslarining yemirilishida, tog‘ jinslari fizik holatining o‘zgarishida, yer

yuzasi relyefining shakllanishi va o‘zgarishida, atmosfera hodisalari rivojlanishida namoyon bo‘ladi. Ular
rivojlangan hududlarda turli xil inshootlarni joylashtirish,
qurish va ishlatishda ma’lum bir qiyinchiliklar
yuzaga keladi.
Shuning uchun bunday jarayonlar rivojlangan va tarqalgan joylarda turli xil inshootlar
qurishning ilmiy
asoslarini ishlab chiqish muammosi vujudga kelmoqda.
Ye rning
ichki kuchlari endogen (yunoncha «endo» – ichki, «genos» – kelib chiqish) kuchlar deb

ataladi. Ular ta’sirida vulqonlar otiladi, zilzilalar, tektonik harakatlar sodir bo‘ladi. Bunday jarayonlar

endogen yoki geologik jarayonlar deb ataladi.

Tashqi omillar
ekzogen (yunoncha «ekzo» – tashqi, «genos» – kelib chiqish) omillar yoki kuchlar deb

ataladi. Tashqi kuchlar ta’sirida vujudga keladigan jarayonlar ekzogen jarayonlar yoki tabiiy geografik
jarayonlar deb ataladi. Bunday jarayonlar Quyosh issiqligi, og‘irlik kuchi,
yer usti va osti suvlari hamda

organizmlar ta’sirida vujudga keladi va rivojlanadi. Ekzogen jarayonlarga nurash, eroziya, abraziya,
deﬂyatsiya,
surilma, karst, sel, qor ko‘chkisi kabi hodisalar kiradi.

Nurash uch turga ajratiladi: ﬁzik, kimyoviy va organik nurash. Fizik
nurash, asosan, harorat
va namlikning o‘zgarishi natijasida sodir

bo‘ladi. Kunduzi havo haroratining ko‘tarilib ketishi natijasida tog‘
jinslarida darzlar hosil bo‘lib, ular bo‘laklarga bo‘linib ketadi. Ammo tog‘
jinslarining
kimyoviy tarkibi o‘zgarmaydi.
Fizik
nurash cho‘llarda va qoyali tog‘larda keng tarqalgan.
Kimyoviy nurash deb, havo, suv ta’sirida tog‘ jinslarining yemirilishi
va

kimyoviy o‘zgarishiga aytiladi. Kimyoviy nurash ta’sirida barqaror

minerallar hosil bo‘ladi.
Organik nurash
deb, tog‘ jinslarining organizmlar (o‘simlik, hayvonot
dunyosi, mikroorganizmlar) ta’sirida yemirilishiga aytiladi.
Nurash

Organik nurash deb, tog‘ jinslarining organizmlar

(o‘simlik, hayvonot dunyosi, mikroorganizmlar)
ta’sirida yemirilishiga aytiladi.

Deﬂyatsiya (lotincha "deﬂ atsio” – puﬂash) – tog‘ jinslarining
shamol
ta’sirida yemirilib, maydalangan zarralarning boshqa
joylarga
ko‘chishi. Deﬂyatsiya qurg‘oqchil o‘lkalarda,
ayniqsa, qumli cho‘llarda kuchli bo‘ladi. Shamol qumlarni
to‘zg‘itib, bir joydan ikkinchi joyga tashib uylarga,
yo‘llarga,
quduqlarga zarar yetkazadi. Ayniqsa, o‘simlik qoplamini
zararlab chorvachilikka ziyon keltiradi. Deﬂyatsiyaning oldini
olish va zararini kamaytirish uchun daraxt va buta
o‘simliklarini ekish lozim.

Karst deb, suvda yaxshi eriydigan tog‘ jinslarining yer usti va osti suvlari ta’sirida
eritilib, oqizib ketilishiga va yerostida turli xil bo‘shliqlar
(g‘orlar)ning, yer yuzasida esa
o‘pirilmalar va chuqurliklar hosil bo‘lishiga aytiladi. Suvda tez eriydigan jinslarga ohaktosh,
dolomit, bo‘r, mergel,
gips va turli xil tuzlar kiradi. Bunday jinslar tarqalgan joylarda

qurilish ishlari olib borish ancha murakkab jarayon hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Umumiy yer bilimi (majmua)
2.Shubayev. Umumiy yer bilimi
Internet saytlari
1. https://geografiya.uz
2. https://uz.wikipedia.org
3. https://uz.denemetr.com

Mavzu:  Litosferadagi tabiiy geografik jarayonlar.

Reja: 1.Litosfera 2.Tabiiy geografik jarayonlar 3.Nurash 4.Deflatsiya 5.Karst jarayonlar

Litosfera Litosfera ( grekcha : λίθος - tosh, σφαίρα - o ram; — tosh o ram) ʻ ʻ — yerning qattiq holatdagi tosh o ramining qalinligi ʻ okean tubida 5–7 km, quruqlikda 30–40 km va tog li o lkalarda 70–80 km gacha boradi, u ʻ ʻ cho kindi, metamorfik va magmatik tog jinslaridan tashkil topgan. Yer ʻ ʻ sathida, asosan, cho kindi tog jinslari tarqalgan bo lib, ularning qalinligi ʻ ʻ ʻ 20 km gacha, okean tublarida esa bir necha yuz metrga yetadi. Ular tarkibi bo yicha chaqiq, kimyoviy va organik cho'kindilardan tashkil topgan ʻ bo lishi mumkin. Cho'kindilarning ostida 10–40 km qalinlikdagi granit ʻ qobig i joylashgan bo ladi, okean tubida ular uchramaydi. Granit va okean ʻ ʻ cho'kindilari qobig i ostida bazal’t qobig i joylashgandir. Uning qalinligi ʻ ʻ oke an tubida 5–7 km va quruqlikda 20–30 km ga boradi.

Ye r litosferasining tektonik xaritasi

O'xshashlar

TABIIY GEOGRAFIK JARAYONLAR

SURXONDARYO TABIIY GEOGRAFIK OKRUGI

FARG‘ONA TABIIY GEOGRAFIK OKRUGI

OROL TABIIY GEOGRAFIK OKRUGI

QIZILQUM TABIIY GEOGRAFIK OKRUGI