Moliyaviy-huquqiy munosabatlar
![Moliy av iy -huquqiy
munosabat lar](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_1.png)
![Reja:
1. Moliya tizimi
2. Moliyaning huquqiy asoslari
3. Soliq tizimi](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_2.png)
![Moliy av iy -huquqiy
munosabat lar huquqiy
munosabat larning
muay y an bir t urini
t ashk il et adi.
Shuning uchun har
qanday huquqiy
munosabat ga xos bo‘lgan
umumiy narsalar unga
ham xosdir.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_3.png)
![Moliy av iy -huquqiy munosabat lar ay rim
o‘ziga xos
xususiy at larga ham ega bo‘lib, bu
xususiy at lar ularni
huquqiy munosabat larning boshqa
t urlaridan ajrat ish
uchun imk on beradi.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_4.png)
![•
Iqtisodiy katagoriyaga amal qiluvchi har bir mamlakat
rivojlanishining asosiy vositalaridan biri pul bo’lib,
bozor iqtisodiyotiga o’tish va unda ish yuritishda
uning o’rni va ahamiyati yanada oshib boradi.
•
Darhaqiqat, pul-»bozor tili»dab bajiz
aytilmagan. Har bir iqtisodiy axborot, tovarlar va
xizmatlar bahosi, to’lovlar, daromadu xarajatlar,
moliyaviy talablar va majburiyatlar, iqtisodiy aloqalar
makro va mikro darajalarda faqat pulda ifoda qilinadi.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_5.png)
![Ushbu xususiy at lar ularning y uzaga k elish sohasi
(dav lat moliy av iy faoliy at i), moliy av iy -huquqiy
t art ibga solishning o‘ziga xosligi (dav lat moliy av iy
faoliy at ini amalga oshiruv chi organ xohish-
irodasining imperat iv ligi v a bir t omonlamaligi),
huquqiy t art ibga solish oby ek t i k abilar bilan
belgilanadi.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_6.png)
![Moliy av iy munosabat larning asosiy
xususiy at lari quy idagilardan iborat dir:
— uchinchidan, moliy av iy -huquqiy munosabat lar
•
t omonlaridan biri sifat ida hamma v aqt dav lat y ok i uning
v ak olat li organi qat nashadi.— birinchidan, moliy av iy -huquqiy munosabat lar
faqat dav lat pul jamg‘armalarini rejali y arat ish,
t aqsimlash
v a ulardan foy dalanish jaray onida y uzaga k eladi;
— ik k inchidan, moliy av iy -huquqiy munosabat lar
k o‘pincha mulk iy munosabat larning t urlaridan
hisobla-nadi, chunk i ushbu munosabat lar oby ek t i
sifat ida pul
mablag‘lari qat nashadi;](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_7.png)
![](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_8.png)
![Moliy av iy -huquqiy munosabat larning bir
qancha
t urlarini ajrat ib k o‘rsat ish m umk in.
Masalan, moliy a
t izimining
t egishli bo‘g‘iniga
qarab, by udjet , soliq,
dav lat
k redit ini t ashk il et ish
bo‘y icha, sug‘urt a, pul
muomalasi v a hisob-
k it oblar, v aly ut ani
t art ibga solish k abi
huquqiy
munosabat lar v a
hok azo.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_9.png)
![Moliy av iy -huquqiy munosabat larni
moddiy v a
prot sessual huquqiy
munosabat larga ajrat ish qabul
qilingan.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_10.png)
![Krеditning zarurligi
•
Krеdit tоvar-pul munоsabatlari mavjud sharоitdagi takrоr
ishlab chiqarish jarayonining ajralmas bir qismi bo’lib, tоvar
ishlab chiqarish krеdit munоsabatlari vujudga kеlishining
tabiiy asоsi hisоblanadi.
•
Krеditning vujudga kеlishini nafaqat ichki istе’mоl
uchun tоvar ishlab chiqarish dоirasidan emas, balki asоsan
yuridik jihatdan mustaqil bir-biriga mulkdоr sifatida qarama-
qarshi turuvchi va iqtisоdiy munоsabatlarga kirishishga tayyor
tоvar egalari faоliyat ko’rsatayotgan muоmala dоirasidan
qidirish kеrak.
•
Ishlab chiqarish fоndlarining dоiraviy aylanishidagi va
fоndlarning bir marta aylanishidagi qiymatning harakati qisqa
muddatli krеdit munоsabatlari paydо bo’lishining iqtisоdiy
asоsidir.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_11.png)
![Moddiy moliy av iy -huquqiy munosabat lar
moliy a
huquqi suby ek t larining m oliy av iy -huquqiy
normalar mat eriallarida m ust ahk amlangan
huquq v a majburiy at larini amalga oshirish
v osit asi hisoblanadi.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_12.png)
![Prot sessual
moliy av iy -huquqiy
munosabat lar dav lat
pul jamg‘armalarini
t aqsimlash t art ibi,
ulardan foy dalanishni
nazorat qilish shak l
v a uslublarini
belgilash munosabat i
bilan y uzaga k eladi.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_13.png)
![](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_14.png)
![Moliy av iy -huquqiy munosabat lar o‘z oby ek t lariga
ega. Bu oby ek t lar, eng av v alo, pul v a pul
majburiy at laridir, ammo faqat bu bilan k ifoy alanmay,
ularga pul mablag‘larining t o‘planishi v a sarfl anishini
t a’minlov chi t art ib-qoidalar, moliy av iy munosabat
isht irok chilarining qonun doirasidagi xat t i-harak at i
ham k irit ilishi mumk in.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_15.png)
![Moliy a huquqi
normalari t alablari
moliy av iy huquqiy
munosabat larning k o‘p
t urliligi orqali ro‘y obga
chiqib, ushbu
munosabat larning
t egishli suby ek t larisiz
y ok i qat nashchilarisiz
ularning mav jud
bo‘lishi mumk in
emas.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_16.png)
![•
Banklar jamgarma sifatida topshirilgan mablaglar
xisobiga sanoat, savdo korxonalariga va boshka turli
tadbirkorlarga pul bilan kredit beruvchi xamda
boshka pul bilan boglik munosabatlarni amalga
oshiruvchi Tashqilotlardir, korxonalardir. Xozirgi
zamonaviy banklarning tarixiy rivojlanishi va tarkib
topishi xakida ikki xil muloxaza mavjud. Birinchi
muloxazaga binoan, banklarning vujudga kelishi
pulning oltin va kumush shakllari zarb etilgan
davrdan boshlandi. Usha davr tadbirkorlari uz amaliy
faoliyatlarida oltinni zargarlarga tilxat asosida
topshirib, olingan tilxatlarni dastabki Qogoz pullar
shaklida ishlata boshladilar. Zargarlar tilxat berib,
oltinni uzlarida olib kolish asosida asta-sekin
bankirlarga aylana boshladilar. Dastlabki vaklarda
zagarlar tilxatni tulaligicha oltinga almashtiradilar.
Vakt utishi bilan zargarlar uzlarida jamlanayotgan
mablaglar kupligini paykashib, ma’lum ortikcha
oltinni endi boshka shaxslarga muayyan evaz
xisobiga topshira boshlaydilar. Bu xolat xususiy pul
rezervlari asosida bank tizimining shakillanishiga
olib keladi.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_17.png)
![Moliy a huquqida an’anav iy rav ishda moliy a
huquqiy suby ek t larining ucht a asosiy guruhi
ajrat iladi.
1. Ijt imoiy -hududiy
t uzilmalar —
O‘zbek ist on
Respublik asi v a uning
ma’muriy hududiy
birlik lari. Shu o‘rinda
ular moliy av iy -huquqiy
qobiliy at egalari
hisoblanadi.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_18.png)
![2. J amoa suby ek t lari — dav lat moliy av iy faoliy at i
sohasida t egishli y uridik majburiy at lar v a
huquqlar majmuy ini olish qobiliy at iga ega
bo‘lgan hamda ularning
amalga oshirilishi uchun mas’ul hisoblangan
odamlarning
t ashk iliy v a alohida ajrat ilgan t urli xil
birik malaridir.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_19.png)
![•
Pul karz berish va pul almashtirish
shaxobchalari bulib, ular asta-sekin kelajakda
sudxurlik va keyinrok ssuda kapitalini
shakllantirdilar. Mazkur ob’ektlarning paydo
bulishi va rivojlanishi banklarning vujudga
kelishiga olib keladi. SHunday kilib, banklarning
vujudga kelishi, avvalo tovar-pul
munosabatlarining taraqqiyoti maxsulidir.
Ikkinchidan, banklarni barpo etishdan maksad -
ishlab chiqarish jarayonini oxirigacha
etkazishda, bir ishlab chiqarish tsiklidan
ikkinchisiga bemalol utish uchun mablag bilan
ta’minlashdir. Bir suz bilan aytganda sanoat
kapitaliga xizmat kilish natijasida foiz keltiruvchi
kapital va uning xarakat shakli - kredit tizimi
vujudga keldi. O’zbekistonning bank tizimi ikki
pogonadan iborat:](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_20.png)
![3. Indiv idual suby ek t lar — O‘zbek ist on
Respublik asining
fuqarolari, chet el fuqarolari v a fuqaroligi
bo‘lmagan shaxslar bo‘lib, ular t eng moliy av iy -
huquqiy
suby ek t lik k a ega v a shu munosabat bilan
qonunlarda
jismoniy shaxslar sifat ida belgilanadi.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_21.png)
![КРЕДИТНИ БОШҚА ШАХСГА ЎТКАЗСА
БЎЛАДИМИ?
Бир уй олмокчи эдим лекин уйни 16 йиллик
кредити бор экан шунга агар уйни олсам уйни
Ҳам банк тўловларини ҳам уй эгаси номимга
ўтказиб берадими? KAZUS](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_22.png)
![Javob :
Фуқаролик кодексининг 322-моддасига биноан
қарздорнинг ўз қарзини бошқа шахсга ўтказишига
фақат кредиторнинг розилиги билан йўл қўйилади.
Янги қарздор кредитор билан дастлабки қарздор
ўртасидаги муносабатларга асосланган барча
эътирозларни кредитор талабига қарши қўйишга
ҳақли.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_23.png)
![Агар кафил ёки гаровга қўювчи янги қарздор
учун жавоб беришга рози бўлмасалар, қарз
бошқа шахсга ўтказилиши билан кафиллик ёки
учинчи шахс томонидан белгиланган гаров бекор
бўлади.
Демак, банк рози бўлса юқоридаги ҳаракатларни
амалга ошириш мумкин бўлади.](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_24.png)
![Foydalanilgan adabiyotlar:
•
Rahbariy adabiyotlar:
1. O’zbekiston Respublikasining konstitutsiyasi NMKI Toshkent,2017y.
2. Konstitutsiyaviy huquq darslik.Muallif: O.T.Husainov Toshkent 2022
3. O’RQ-403-son 11.04.2016 Parlament nazorati to’g’risida
4. O’RQ-30-1-son 15.03.2005 O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
qonunchilik palatasining reglamenti to’g’risida
5. O’RQ- 433-2- son 12.12.2002 O’zbekiston Respublikasining Senati
to’g’risida
6. O’RQ-563-son 04.09.2019 O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
qonunchilik palatasi deputataining va senati a’zosining maqomi
to’g’risida
Foydalanilgan elektron resurslar:
7. https/ www.lex.uz
8. https/ www.ziyonet.uz
9. https/ www.my.gov.uz](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_25.png)
![E'tiboringiz uchun rahmat!](/data/documents/3118dd58-a45f-4a1f-99a2-22d7a1597152/page_26.png)
Moliy av iy -huquqiy munosabat lar
Reja: 1. Moliya tizimi 2. Moliyaning huquqiy asoslari 3. Soliq tizimi
Moliy av iy -huquqiy munosabat lar huquqiy munosabat larning muay y an bir t urini t ashk il et adi. Shuning uchun har qanday huquqiy munosabat ga xos bo‘lgan umumiy narsalar unga ham xosdir.
Moliy av iy -huquqiy munosabat lar ay rim o‘ziga xos xususiy at larga ham ega bo‘lib, bu xususiy at lar ularni huquqiy munosabat larning boshqa t urlaridan ajrat ish uchun imk on beradi.
• Iqtisodiy katagoriyaga amal qiluvchi har bir mamlakat rivojlanishining asosiy vositalaridan biri pul bo’lib, bozor iqtisodiyotiga o’tish va unda ish yuritishda uning o’rni va ahamiyati yanada oshib boradi. • Darhaqiqat, pul-»bozor tili»dab bajiz aytilmagan. Har bir iqtisodiy axborot, tovarlar va xizmatlar bahosi, to’lovlar, daromadu xarajatlar, moliyaviy talablar va majburiyatlar, iqtisodiy aloqalar makro va mikro darajalarda faqat pulda ifoda qilinadi.