PARANJINI TASHLASH OZODLIK QABILIDA

• Hujum - paranjini tashlash va ayollarni ichkaridan tashqariga chiqarish kam- • paniyasi tantanali ravishda 1927-yilning 8-martida, Xalqaro xotin-qizlar kunida boshlandi. Shu kuni Toshkent, Samarqand, Qoqon va Andijonning eski shahar- laridagi namoyishlarda minglab ayol paranji va chachvonini gulxanga uloqtirdi • va «yangi hayot» boshlaganini e’lon qildi. Bunday yig'ilishlar kelasi oylarda bu- tun O'zbekiston bo'ylab o'tdi. Ommaviy paranji tashlashlar sahnalashtirilgan xat-ti-harakat bolib, ishtirokchilar uchun ham dahshatga, ham junbishga keltiruvchi • voqeaga aylanar, chunki ular odat va din orqali belgilangan hayo, odob chegaralaridan o‘tayotgandilar. Tayyorgarligiga bir necha oy ketgan Hujum kampaniya - si ulkan safarbarlik harakati bo'lib, ayollar borasidagi partiya siyosatida salmoqli o'zgarishni anglatardi.1926- yilyozida Jenotdel o‘z aravasini mafkuraviy front otigabogladi va Ozbekistonda ayollar o'rtasida ishlarni faollashtirish kerakligini urguladi50.

• Markaziy Qomitaning bu ishlarni «jadallashtirish» haqidagi talabnomasiga binoan Sredazbyuro harakatga tushdi. Bir qator qurultoylar davomida partiyaning «ayollar o‘rtasidagi ishining» maqsadlari tobora dadillashdi: maqsad endi ayollarga ta’lim berishni cheklayotgan, ularni o‘z girdobida saqlayotgan, samarali mehnat qilishdan man etayotgan qoloq urf-odatlarga qarshi to‘laqonli hujumga aylandi51. Jenotdel faollarining oktyabrdagi qurultoyida kampaniya shiori sifatida «hujum» iborasi qabul qilindi. Lekin paranjini tashlashga bolgan u rg u partiya ichida bahs-munozarani qo'zgab, 1927-yil boshiga qadar «Hujum» kampaniyasining asosiy qismiga aylanmadi52 (Sredazbyuroning rejasi sifatida «Hujum» butun O rta Osiyoda tatbiq etilishi kerak edi. Lekin ayollari orasida paranji- chachvon urfda bolmagani uchun kochmanchilar maskanlarida «Hujum» qalin va erta nikohga qarshi kurash bilan almashtirildi)53. Shu tariqa kampaniya ayollarning tobeligi va ichkarida saqlanishida asosiy instrument deb qaralgan paranjiga hujumga aylanib ketdi.

• Paranjini tash lash yuzni ochishni anglatardi; bunda yevropacha kiyinish shart emasdi. Paranjisini tashlagan aksar ayollar boshini romol bilan o'rab olgandi.Ilk paranji tashlashlar juda katta jur’atni talab etar, keng tus olishi ham amrimahol edi. Kampaniya davom etarkan, endi «o‘z» ayolini ozodlikka chiqarish vazifasipartiyaning erkak a’zolari boyniga tushdi. «Hujum» ko‘p jihatdan erkaklarning ayollar ustidan hokimiyatini, ba’zan boshqa erkaklar orqali, namoyish etish ama-liyotiga aylandi. Asaka qishlog'ida mahalliy madaniyat ishchilari ittifoqi qaysiki a’zosining ayoli paranjisini tashlasa, shuning nomi qizil peshtaxtaga yozilishini, aksincha, paranjisini tashlamaganlarning erlari ishdan (partiya a’zosi bo‘lsa, par tiya safidan ham) haydalishiga qaror qildi54. Uychi qishlog'ining kotibi Buzruk- xonov mahalliy o‘n besh imomdan ayollar paranjisini tashlashi haqidagi fatvoni talab qildi. Imomlar bu talabni rad etgach, Buzrukxonov ularning bir qanchasini qamatib, qishloqdagi ayollarga ertangi yig'ilishga kelishni buyurdi. Qatnashmaganlarni esa militsiya bilan qorqitdi55.

• Samarqandda targ‘ibot guruhi paranjisini yechmagan ayollarga qoshimcha soliq bilan tahdid qildi. Samarqand atrofidagi Kokmasjid mahallasida mufti Fayzullaning qizi qarshilik korsatgan ayollarning paranjisiga yopishib, zo'rlab yechtirdi56. Ba’zi erkaklar paranjini tashlashni fahsh- ga ijozat deb bilgan. Axkochi qishlog‘idagi toyga o'zaro yordam jamiyati koti bi Umarali Mirzaxonov Andijondan o‘zi bilan to‘rt paranjisiz ayolni olib kelgan. Mirzaxonov va uning dostlari bu ayollar bilan «aysh-ishrat bazmi»ni uyushtirgan. Natijada qishloqdagilarda paranjisini tashlagan ayollar «ichib, aysh- ishrat qilishga majbur» degan noto‘g‘ri tasaw ur shakllanganini qayd etgan OGPUning gazabi qaynagan. Kosonsoyda rayon ispolkomi rahbari faol ayolni eridan ajratib, oziga oynash tutgan57.Boshqa kampaniyalardan farqli olaroq, «Hujum» aholining ommaviy, ba’zan qonli chiqishlariga sabab bo‘ldi. Aksar ayol hayo-iboni deb yoki atrofdagilari- ning salbiy munosabati deb paranjisini tashlashni xohlamagan. Ayrim erkaklar uchun paranjiga hujum ularning axloqiy tizim (tartib) haqidagi tasawuriga hu- jumni anglatardi. Ayollar ham, erkaklar ham «Hujum» kampaniyasiga qarshi undan o'zini chetga tortish yo unga ko‘z yumish orqali kurashishdi. Ba’zi joylarda erkaklar masjid va kochalarda namoyish o‘tkazishdi. Chustdagi namoyishlardan biri qonli toqnashuvga aylanib ketdi. Xaloyiq militsionerni o'ldirib, shahar sovet kengashi binosini taladi58.