Qashqadaryo viloyati

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

11736.056640625 KB

Ko'chirib olish

•
Qashqadaryo viloyati mamlakat hududining 6,4 foizini egallaydi. U
yerda O‘zbekiston aholisining 9,6 foizi yashaydi. Respublikamizdagi
asosiy neft va gaz konlari shu hududda joylashgan. Qashqadaryo
yoqilg‘i sanoati yalpi mahsulot hajmi bo‘yicha mamlakatda 1-o‘rinda
turadi. Shuningdek, respublikada ishlab chiqariladigan
elektroenergiyaning 1/10 qismini, yengil sanoat mahsulotlarining 7
foizdan ortig‘ini beradi. Qulay tabiiy sharoiti tufayli ekin maydonlari
katta. Viloyat jami ekin maydoni, xususan, g‘alla va paxta ekin
maydonlari bo‘yicha respublikada birinchi o‘rinda turadi.

Iqtisodiy geografik o‘rni va tabiiy boyliklari
•
Bu viloyatda yillik o‘rtacha harorat O‘zbekistonning boshqa joylaridagidan
birmuncha yuqori. Viloyatda 1 mln gektarga yaqin sug‘orishga yaroqli yer
bor, biroq suv tanqis. Hatto suvdan eng samarali foydalanilganda ham ko‘p
yerlarga suv yetib bormaydi. Shu tufayli aksar yerlarga bahorikor donli
ekinlar ekilmoqda. Qashqadaryo vodiysi Qashqadaryo va uning chap
irmoqlari — Oqsuv, Tanxozdaryo, Yak- kabog‘ va G‘uzordaryo suvi bilan
sug‘oriladi. Vodiyda Chimqo‘rg‘on suv ombori qurilib, Qashqadaryoning
o‘rta va quyi oqimida suv sarflanishining tartibga solinishi hamda Eski
Anhor kanali orqali Zarafshondan suv keltirilishi natijasida obikor yerlar
maydoni ancha kengaydi.

•
Tuproq va iqlim sharoiti ingichka tolali paxta, sabzavot,
kartoshka va mevalar yetishtirishga qulay. Biroq
G‘uzordaryo kamsuv bo‘lib, faqat bahor (aprel)da to‘lib
oqadi. Uning oqimini tartibga solish maqsadida Pachkamar
suv ombori qurilgan. Shuningdek, vohada Hisorak suv
ombori, deyarli 1 million gektar maydonni sug‘ora
oladigan Amu—Qarshi mashina kanali qurilgan. Bu kanal
yo‘lida bir yarim milliard kub metr suv sig‘adigan
Talimarjon suv ombori, kuchli nasos stansiyalari barpo
etildi. Nasoslar suvni 132 metr yuqoriga ko‘tarib beradi.

Aholisi
•
Tabiiy, tarixiy va iqtisodiy sharoitlar shahar hamda
qishloqlarning katta-kichikligiga, aholi zichligi va xo‘jalik
faoliyatining xarakteriga jiddiy ta'sir etgan. Aholi punktlari
daryo yoqalab tarkib topgan. To‘rt-besh xonadondan iborat
qishloqlar ulkan hudud bo‘ylab sochilib ketgan. Yaqin- gacha
uylar terak, archa, qayrag‘och, tosh, tuproq, somon kabi
mahalliy ashyolardan qurilar edi. Yangi yerlarni o‘zlashtirish
jarayonida obod qishloqlar, shaharchalar qad ko‘tardi.

•
Qarshi cho‘li mintaqasida ixtisoslashgan paxtachilik, mevachilik,
chorvachilik xo‘jaliklari tashkil etilgan. Paxta yetishtirish majmuyi
takomillashgan rayonga aylandi. Viloyat qishloq xo‘jaligida
bahorikor don xo‘jaligi, yaylov chorvachiligi, ayniqsa,
qorako‘lchilik katta salmoqqa ega. Viloyat bug‘doy yetishtirish
bo‘yicha qadimgi mavqeyini tiklamoqda. Pillachilik, mevachilik va
sabzavotchilik ixtisosli xo‘jaliklarning qo‘shimcha tarmoqlaridir.

•
Paxta, asosan, Kitob—Shahrisabz botig‘i va Qarshi vohasida ekiladi.
Kuzgi don ekinlari yozgi issiq kunlar boshlanmasdan pishib ulguradi.
Tabiiy sharoit tok hamda danakli meva daraxtlari uchun ham qulay.
Qarshi uzumi, ayniqsa, uning «maska» navi shirinligi bilan mashhur.
Olma, nok, anjir, anor kabi issiqsevar mevali daraxtlar ham o‘stiriladi.
Mevazorlar, sabzavot va poliz ekin maydonlari ham, asosan, Kitob—
Shahrisabz botig‘ida bo‘lib, ulardan shu yerning o‘zida sharob, meva-
sabzavot konservalari ishlab chiqariladi.

•
Qishloq xo‘jaligining asosiy tarmoqlari: g‘allachilik, paxtachilik,
bog‘dorchilik, uzumchilik, go‘sht-sut chorvachiligi, qo‘ychilik, pillachilik.

•
Sanoati. Qashqadaryo - mamlakat neft va gaz sanoatining tayanchi
hisoblanadi. Qarshi cho’lining janubi g‘arbiy qismida vodorod sulfatidan
gaz ajratib oladigan ulkan gaz sanoati markazi joylashgan.
•
Qashqadaryo viloyatida 150 ga yaqin sanoat korxonasi faoliyat yuritmoqda.
Ularning asosiy qismi neft va gaz, paxta tozalash, binokorlik, yengil hamda
oziq-ovqat sanoatiga ixtisoslashgan.
•
Sanoatning asosiy tarmoqlari: yoqilg‘i (neft va gaz), kimyo va gaz-kimyo.
elektroenergetika, yengil va oziq-ovqat.

•
Yirik sanoat korxonalari Qarshi, Shahrisabz shaharlarida hamda ba'zi yirik
qishloq va shaharchalarda joylashgan. Mahalliy sanoat palos, do‘ppi, qandolat
kabi milliy hunarmandchilik mahsulotlari ishlab chiqaradi. Vohada neft, gaz,
tuz kabi foydali qazilmalar negizida yoqilg‘i-energetika majmuasi shakllanib
bormoqda. Sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarishning tarmoqlari tarkibida
yoqilg‘i mahsulotlari katta qismni tashkil etadi.

•
Viloyatda yangi neft va gaz konlari ishga tushirilishi, «Toshg‘uzor-
Boysun-Qumqo‘rg‘on» temiryo‘lida qatnov yo‘lga qo‘yilishi
natijasida dashtlarda, adirlarda ham sanoat obyektlari bo‘y
cho‘zmoqda. Jumladan, Dehqonobodda yiliga 200 ming tonna kaliy
o‘g‘it beradigan zavod qad rostladi. Yaqin istiqbolda zavod
mahsulotining deyarli yarmi eksportga jo‘natila boshlaydi.

Ijtimoiy sohalar
•
Qashqadaryo viloyatida 250 dan ortiq tarixiy-me'moriy obida, 900
dan ortiq arxeologik yodgorliklar mavjud bo‘lib, ularning aksariyati
davlat muhofazasiga olingan.

Shaharlari
•
Viloyatda 12 ta shahar bor. Qarshi viloyatning ma'muriy, madaniy
markazi. Qadimiy karvon yo‘li ustida bunyod bo‘lgan mazkur shaharning
2700 yillik tantanalari nishonlandi. Qarshi shahrining maydoni 75,5 kv.
km ni tashkil etadi. Bugungi Qarshi ko‘p funksiyali shahar hisoblanadi.
Shahardagi sanoat tarmoqlari tarkibida yengil sanoat va oziq- ovqat
sanoati yetakchi o‘rin tutadi. Paxta tozalash zavodi, yog‘-sut zavodi, tikuv
fabrikasi, qurilish materiallari, metallga ishlov beruvchi kombinatlar
viloyat iqtisodiyotining rivojiga munosib ulush qo‘shib kelmoqda.

•
Hozirgi vaqtda Qarshi shahrida ko‘plab qo‘shma korxona faoliyat
ko‘rsatmoqda. «Mevalar kamalagi» O‘zbekiston—Britaniya, «Qarshiyog‘»
O‘zbekiston—Singapur qo‘shma korxonalari mahalliy xomashyoni qayta
ishlash yo‘li bilan mahsulot ishlab chiqarmoqda.

•
Qarshi va uning tevaragida paxta, ipak, yog‘ zavodlari, metall ishlash
korxonalari, tikuvchilik fabrikalari, binokorlik materiallari kombinati kabi
korxonalar qurilib, Qarshi sanoat tuguniga aylandi. Cho‘lni o‘zlashtirishda
Qarshi tayanch manzil hisoblanadi. Temiryo‘l va avtomobil yo‘llari
Qarshida birlashadi. Bu hol Nishon, Talimarjon, Koson kabi shahar va
shaharchalarning ishlab chiqarish aloqalarini rivojlantiradi. Shaharda Qarshi
davlat universiteti, Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti, Toshkent
axborot texnologiyalar universitetining Qarshi filiali va boshqa ta’lim
muassasalari bor.

•
Shahrisabz. Shahar azaldan hunarmandchilikning yirik markazi bo‘lib
kelgan. Shahrisabzning gilam do‘ppisi Parij ko‘rgazmasida yuqori
baholangan. Paxta tozalash zavodi shahardagi yirik korxonalardan
hisoblanadi. Shahrisabz buyuk jahongir Amir Temur tug‘ilgan yurt.
Shahar qiyofasida qadimiy me'morchilik obidalari, shu jumladan,
Oqsaroy yodgorligi ko‘zga yaqqol tashlanadi.

Qashqadaryo viloyati

• Qashqadaryo viloyati mamlakat hududining 6,4 foizini egallaydi. U yerda O‘zbekiston aholisining 9,6 foizi yashaydi. Respublikamizdagi asosiy neft va gaz konlari shu hududda joylashgan. Qashqadaryo yoqilg‘i sanoati yalpi mahsulot hajmi bo‘yicha mamlakatda 1-o‘rinda turadi. Shuningdek, respublikada ishlab chiqariladigan elektroenergiyaning 1/10 qismini, yengil sanoat mahsulotlarining 7 foizdan ortig‘ini beradi. Qulay tabiiy sharoiti tufayli ekin maydonlari katta. Viloyat jami ekin maydoni, xususan, g‘alla va paxta ekin maydonlari bo‘yicha respublikada birinchi o‘rinda turadi.

Iqtisodiy geografik o‘rni va tabiiy boyliklari • Bu viloyatda yillik o‘rtacha harorat O‘zbekistonning boshqa joylaridagidan birmuncha yuqori. Viloyatda 1 mln gektarga yaqin sug‘orishga yaroqli yer bor, biroq suv tanqis. Hatto suvdan eng samarali foydalanilganda ham ko‘p yerlarga suv yetib bormaydi. Shu tufayli aksar yerlarga bahorikor donli ekinlar ekilmoqda. Qashqadaryo vodiysi Qashqadaryo va uning chap irmoqlari — Oqsuv, Tanxozdaryo, Yak- kabog‘ va G‘uzordaryo suvi bilan sug‘oriladi. Vodiyda Chimqo‘rg‘on suv ombori qurilib, Qashqadaryoning o‘rta va quyi oqimida suv sarflanishining tartibga solinishi hamda Eski Anhor kanali orqali Zarafshondan suv keltirilishi natijasida obikor yerlar maydoni ancha kengaydi.

O'xshashlar

QASHQADARYO VOHASI SHAHARLARI

Sirdaryo viloyati

SIRDAYO VILOYATI

Samarqand viloyati

Buxoro viloyati