QUTURISH KASALLIGI HAQIDA

Quturish  — neyrotrop  virus  qo zg atadigan   ʻ ʻ o tkir   yuqumli   zoonoz   kasallik;   tomir   tortishishi,   ʻ falajlik,   hiqildoq   va   nafas   muskullarining   spazmi   bilan   kechadi.   Quturish   qadimdan   ma lum,   uni   ʼ suvdan  cho chish  kasalligi  deb  ham  atashgan  (qarang  ʻ Gidrofobiya ).  Fransuz  olimi  Lui  Paster  19-asrning  2- yarmida   quturish   kasalligiga   qarshi   vaksina   kashf   etdi,  shu  sababli  quturishga  qarshi  tadbirlarni  amalga   oshiradigan   barcha   muassasalar   Paster   stansiyalari   deb   yuritila   boshlandi.   Ularning   faoliyati   tufayli   quturgan   hayvon   tishlaganidan   so ng   vaqtida   ʻ emlangan  millionlab  odamlar  hayoti  saqlanib  qolindi.   Qo zg atuvchisi  quturishning  yovvoyi  virusi,  u  nerv   ʻ ʻ hujayralarini   tanlab   jarohatlaydi.   Virus   sovuqqa   chidamli,   muzlatilganda   uzoq   saqlanadi.   Tashqi   muhitda,  shuningdek,  qaynatilganda,  3—5%  li  lizol,   xloramin  eritmalarida  tez  nobud  bo ladi. ʻ

Kasallikning yashirin  davri  hayvonlarda  14—16  kun.  Shundan  keyin  bezovtalik,  yirtqichlik.   xatti-harakatning  o zgarishi,  ko p  so lak  ajralishi  kuzatiladi.  Hayvon  hech  narsa  ichmay,  yemay   ʻ ʻ ʻ qo yadi.  So ngra  tomir  tortishishi,  falajlik  boshlanib,  hayvon  o lib  qoladi. ʻ ʻ ʻ Odamga  quturish  virusi  kasal  hayvon,  asosan,  it,  mushuk  va  boshqa  tishlaganida,  yoki  so lagi  teri   ʻ yuzasiga  tushgashia  yuqadi.  Odamda  quturish  kasalligining  yashirin  davri  15  kundan  bir  necha   oygacha  (o rtacha  20—  30  kun).  Quturgan  it  bo yin,  yuzni  tishlaganda  bu  davr  qisqaroq,  oyoqni   ʻ ʻ tishlaganda  uzoqroq  bo ladi. ʻ Kasallik  kechishida  3  davr  kuzatiladi:  darakchi  davr  —  odatda  kasallik  asta-sekin   boshlanadi,  lohaslik,  bosh  og rishi,  biroz  isitma  ko tarilishi  kuzatiladi.  Bemorning  kay-iyati   ʻ ʻ o zgaradi,  hech  narsa  yoqmay,  yolg izlikni  istaydi;  ovqat  yemaydi.  Tishlangan  joydagi  yara  bitib   ʻ ʻ ketgan  bo lsa  ham  o sha  sohada  og riq  paydo  bo lishi  muhim  belgi  hisoblanadi;  qo zg olish   ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ (besaranjomlik)  davri  —  nafas  olish  azobga  aylanadi.  Bemor  jonsarak,  behalovat  bo lib  qoladi.   ʻ Muskullari,  xususan,  yutqin  va  hiqildoq  muskullari  tirishadi;  salgina  shamol  yoki  bir  oz  ta sirot   ʼ tufayli  xuruj  takrorlanaveradi.  Nafas  olish  qiyinlashadi,  gidrofobiya,  aerofobiya  alomatlari  paydo   bo ladi.  So lagi  ko p  oqadi.  Isitma  ko tariladi  (39—40°  gacha).  Tirishish  vaqtida  nafas  to xtab,  kishi   ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ o lib  qolishi  ham  mumkin;  falajlanish  davri  —  bunda  muskullar  falajlanib,  bemor  tinchib  qoladi,   ʻ lekin  hushi  saqlanadi.  Falajlanish  pastdan  yuqoriga  ko tarilib  boradi  va  yurak  to xtashi,  nafas  markazi   ʻ ʻ falajlanishi  oqibatida  o lim  sodir  bo ladi. ʻ ʻ

Quturishning  oldini   olish   uchun   xonadonda   boqiladigan   itlar   ro yxatga   olinishi   va   profilaktik   tarzda   ʻ quturishga   qarshi   emlanishi   lozim.   Odamni   tishlagan   it   ma lum   bo lsa,   u   veterinar   nazoratida   10   kun   ushlab   ʼ ʻ turiladi.  Agar  u  quturgan  bo lsa,  shu  muddat  ichida  o ladi.   ʻ ʻ It  tishlagan  odamga  tibbiy  yordam  poliklinikalar  qoshidagi   travmatologiya  punktida  ko rsatiladi.  It  tishlaganda  darhol   ʻ shu  punktlarga  murojaat  qilish,  ungacha  tishlangan  sohani   darhol   sovunlab   yuvish   va   atrofiga   yodning   spirtli   eritmasini  surtish  kerak.  Hosil  bo lgan  yara  tikilmaydi.  Iloji   ʻ boricha   ertaroq   Q.ga   qarshi   kultural   vaksina   yuborishni   boshlash   kerak,   shunda   emlash   boshlanganidan   2   hafta   o tgach,  immunitet  paydo  bo lishi  mumkin. ʻ ʻ

Odamlar va hayvonlar o‘rtasida quturish kasalligini oldini olish maqsadida mutaxassislar tomonidan quyidagi oltin qoidalar ishlab chiqilgan: 1. Egasiz,  daydi  itlarni  paydo  bo‘lishiga  yo‘l  qo‘ymang,  chunki  daydi  itlar  odamlar  uchun   quturish  kasalligining  asosiy  manbasi  hisoblanadi. 2. Itlaringizni   o‘z   vaqtida   hududiy   veterinariya   xizmati   idoralariga   hisobga   qo‘ydiring,   quturishga   qarshi   emlating,   veterinariya   mutaxassisidan   it   saqlash   qoidalari   bo‘yicha   tegishli  maslahatlarni  oling  va  shu  qoidalarga  doimiy  ravishda  amal  qiling. 3. Imkon  qadar  it  va  boshqa  hayvonlar  tishlashidan  saqlaning,  bolalarni  ham  hayvonlar   tishlashidan  ehtiyot  qiling. 4. Agar  biror  hayvon  tishlasa,  zudlik  bilan  tibbiy  yordamga  murojaat  qiling.  Mutaxassis   shifokorlarning  tavsiyasiga  ko‘ra,  quturishga  qarshi  o‘z  vaqtida  va  to‘liq  emlama  oling.   Hayvon   tishlashidan   jabrlangan   odamni   quturish   kasalligidan   asrashni,   ya’ni   fojiani   oldini  olishning  birdan-bir  yo‘li  quturishga  qarshi  emlatishdir.