logo

Samarqandda jadidchilik harakati va Abduqodir Shakuriy maktabi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

805.0859375 KB
Samarqandda 
jadidchilik  harak at i va 
A bduqodir Shak uriy  
mak t abi      J adid -so’zi arabcha so’z bo’lib y angi degan 
ma’noni bildiradi. I smoilbek  g’oy alarini qabul 
qilgan y angilik  t arafdorlari ‘ J adidlar ’ uning 
g’oy alari esa ‘ J adidchilik ’ deb at aldi. I smoilbek  
Gaspirali y angi darslik  y arat di o’zining ‘ Tarjimon  
‘ gazet asini t ashk il et ib jadidchilik ni t urk iy  
xalqlar orasida t arg’ib qildi. Bu gazet a t urk ist on 
o’lk asi shaharlarida shuningdek  Buxoro amirligi 
v a xiv a xonligida ham t arqaldi.    
1892 y ilda  Ismoil Gaspirali  Turk ist onga t ashrifi  
ham jadidchilik  g’oy alarining k ey ingi riv ojiga t asir 
k o’rsat di. U chor mamurlari huk mdorlari v a 
Buxoro amiri Abdulahadxon qabulida bo’ldi. U 
Buxoro amirini qiy inchilik  bilan poy t axt ida y angi 
usul mak t abi ochishga k o’ndirishga erishdi. Bu 
mak t abga ‘ Muzaff ariy a ’ nomi berildi. 1899 y ilda 
Andijonda Shamsuddin domla, 1901 y ilda 
Qo’qonda Salohiddin domla, Toshk ent da 
Munav v arqori Abdurashidxonov   v a Samarqandda 
Abduqodir Shak uriy  birinchi bo’lib jadid 
mak t ablari ochdilar.      J adidchilik  Turk ist onda madaniy -marifi y  harak at  
sifat ida riv ojlandi v a asosiy  maqsadi milliy  hay ot ni 
zamonav iy lasht irishga qarat ildi. Bu jumladan 
quy idagilari anglat ar edi;
-xalq t alimini isloh qilish; 
-adabiy ot ni riv ojlant irish;
-zamonav iy  mat buot niy arat ish;
-islom aqidaparast ligi v a mut aassiblik ni rad et ish; 
-Zamonav iy  t eat r v a dramat urgiy ani y arat ish;
-t arix fanini riv ojlant irish v a o’zbek  xalqining y angi 
t arixini y ozish.    
Milliy  marifat parv arlik  harak at ining k o’zga k o’ringan 
marifat parv arlaridan biri bu Samarqandlik  
Mahmudxo’ja Behbudiy   edi. Mahmudxo’ja Behbudiy  
1875 y il 19-y anv arda Samarqand y aqinidagi 
Baxshit epa qishlog’ida duny oga k elgan.Buxoro 
madrasalarida t ahsil olib y urgan pay t larida dast lab 
onasi v a k ey inchalik  ot asi v afot  et gach  moddiy  
qiy inchilik lar sabab o’qishni nihoy asiga y et k aza 
olmadi. Samarqandga qay t ib Muhammad Siddiq 
qozixonasida mirzalik  qila boshladi. Tez orada 
qozilik dan muft i darajasiga k o’t arildi.         
1908-y ili Behbudiy  o’z ot asiga bag’ishlab 
‘Qiroat xonay i Behbudiy a’  k ut ubxonasini 
ochadi. Ushbu k ut ubxona ik k i nav bat da – soat  
9 dan 17 gacha v a soat  18 dan 24 gacha 
k it obxonlarga x izmat  qilgan. A lloma 
‘Samarqand k ut ubxona islomiy asi’ maqolasida 
k ut ubxonada 600 t a k it ob v a risola gazet a v a 
jurnal esa undan ham k o’p bo’lganini y ozadi. 
1914-y ilgi say ohat i dav omida Kav k az Qrim 
Turk iy a Yunonist on Bulg’orist on Av st riy a v a 
Germaniy aning t urli shaharlarida bo’lib u 
y erlardan o’z k ut ubxonasi uchun k o’p k it ob v a 
risolalar olib k eladi.       
Bu dav rda  Abduqodir Shak uriy  ham 
Samarqanddagi jadid mak t ablari faoliy at iga o’z 
hissasini qo’shdi. Abduqodir Shak uriy  1875-
y ilda Samarqandning Rajabamin qishlog’ida 
bog’bon oilasida t ug’ildi. Shak uriy  esk i usuldagi 
mak t abni t amomlagandan so’ng Samarqand 
shahridagi madrasaga o’qishga k iradi.Shak uriy  
rus gimnaziy asiga borib uning ichk i t art ib 
qoidalari v a o’qit ish usullari bilan t anishadi. 
Shundan so’ng muallim o’z xalqining bolalari 
uchun ham shu t art ibdagi y angi mak t ab 
t ashk il qilishni orzu qiladi.      
Shak uriy  do’st lari y ordamida Qo’qon shahriga 
boradi v a u y erda y angi mak t abdagi o’qit ish 
usullari bilan t anishadi. Samarqandga qay t ib 
k elgach o’z qishlog’I Rajabaminda 1901-y ilning 
k uzida birinchi y angi usul mak t abini t ashk il qiladi. 
U o’z mak t abi uchun darslik larni o’z mablag’lari 
hisobiga nashr qildirgan.Uning ‘Rahnamoy i sav od’ 
deb at algan k it obi shu t ariqa chop et ilgan. 
Shak uriy  dast lab qizlar uchun ham y angi usuldagi 
mak t ab t ashk il qilgan. Key inchalik  o’g’il v a qizlar 
guruhini birlasht irib o’qit a boshlagan.    
Shak uriy  1921-y ilda Samarqand shahridagi 13-
mak t abga mudir qilib t ay inlanadi. U bolalarni 
t arbiy alash o’qit ishga g’ay rat  bilan k irishdi 
k o’p y illar dav omida shu mak t abning mudiri 
hamda ona-t ili v a adabiy ot  o’qit uv chisi bo’lib 
ishladi. 1925-y ilda Shak uriy ning t ashabbusi 
bilan aholi o’z mablag’lari hisobiga t o’rt  sinfl i 
y angi mak t abni ishga t ushiradi. 

A bduqodir Shak uriy  1943- y ilda v afot  et adi.   
Fidoy i jadidlarimiz hay ot i biz uchun õrnak , 
y oshlarni ist iqlol, v at anparv arlik , 
millat parv arlik , insonparv arlik  ruhida 
t arbiy alash muhim ahamiy at ga ega, ularning 
bosib õt gan k urash y õlini õrganish zarur.

                                  I.A.KA RI MOV   
Samarqand Davlat Universititi sport faoliyati va san ‘at fakulteti

304-guruh talabasi 

Bahriddinov Javohir

Samarqandda jadidchilik harak at i va A bduqodir Shak uriy mak t abi

J adid -so’zi arabcha so’z bo’lib y angi degan ma’noni bildiradi. I smoilbek g’oy alarini qabul qilgan y angilik t arafdorlari ‘ J adidlar ’ uning g’oy alari esa ‘ J adidchilik ’ deb at aldi. I smoilbek Gaspirali y angi darslik y arat di o’zining ‘ Tarjimon ‘ gazet asini t ashk il et ib jadidchilik ni t urk iy xalqlar orasida t arg’ib qildi. Bu gazet a t urk ist on o’lk asi shaharlarida shuningdek Buxoro amirligi v a xiv a xonligida ham t arqaldi.

 1892 y ilda Ismoil Gaspirali Turk ist onga t ashrifi ham jadidchilik g’oy alarining k ey ingi riv ojiga t asir k o’rsat di. U chor mamurlari huk mdorlari v a Buxoro amiri Abdulahadxon qabulida bo’ldi. U Buxoro amirini qiy inchilik bilan poy t axt ida y angi usul mak t abi ochishga k o’ndirishga erishdi. Bu mak t abga ‘ Muzaff ariy a ’ nomi berildi. 1899 y ilda Andijonda Shamsuddin domla, 1901 y ilda Qo’qonda Salohiddin domla, Toshk ent da Munav v arqori Abdurashidxonov v a Samarqandda Abduqodir Shak uriy birinchi bo’lib jadid mak t ablari ochdilar.