logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Shaxsning bilish jarayonlari 2

Shaxsning bilish jarayonlari 2

Yuklangan vaqt:

16.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1271.845703125 KB
Ko'chirib olish
Shaxsning bilish jarayonlari 2 REJA: 1. Diqqat 2. Sezgi 3. Idrok DIQQAT • ongni bir nu q taga to’plab muayyan bir ob y ektga aktiv q aratilish i P.I.Ivanov • di qq atning vujudga kelishi ongning bir nu q taga to’planishi ong doirasining torayishini bildiradi, guyoki ong doirasi bir muncha ti g’ izlanadi. F.N.Dobrinin, N.V.Kuzmina, I.V.Straxov, M.V.Gamezo, N.F.Gonobolin • diqqat individning hissiy, aqliy yoki harakatlantiruvchi faolligi darajasining oshirilishini taqazo etadigan tarzda ongning yo’naltirilganligi va biror narsaga qaratilganligidir. E.B.Pirogova Di qq at shunday mu h im jarayondirki, u odamning barcha faoliyatlarida albatta ishtirok q iladi. Eng sodda faoliyatdan tortib eng murakkab faoliyatni ham diqqatning ishtirokisiz bajarish mutlaqo mumkin emas. D iqqat ruhiy hayotimizning shunday yagona eshigidirki, ongimizga kiradigan narsalarning barchasi shu eshik orqali o’tib kiradi . K.D.Ushinsk iy Odam biror narsaga zo’r diqqat bilan kirishgan paytida uning tashqi qiyofa sida ayrim o’zgarishlar ko’zga tashlanadi. Demak, diqqat odatda o’zining sirtqi ya'ni tashqi alomat lariga egadir.  Birinchidan , diqqat qaratilgan narsani yaxshi idrok qilish uchun unga muvofiqlashishga urinishdan iborat harakatlar (tikilib qarash, quloq solish) qilinadi.  Ikkinchidan , ortiqcha harakatlar to’xtaydi. Jiddiy diqqatning xususiyatlaridan biri qimirlamasdan jim turishdir.  Uchinchidan , kuchli di qq at paytida kishining nafas olishi sekinlashib va pasayib q oladi. Diqqatning nerv-fiziologik asoslari Di qq atning nerv-fiziologik asosida orientirovka yoki tekshirish deb ataladigan maxsus refleks yotadi. Bunday refleksni akademik I.P.Pavlov maxsus ibora bilan "bu nima gap refleksi" deb h am ataydi. Ana shu refleks odatda organizmga to’satdan birorta yangi narsaning ta'siri yoki haddan tashqari kuchli ta'sirot orqali hosil bo’ladi. Orientirovka yoki tekshirish refleksi diqqatning fiziologik asosi hisoblanadi, chunki bu refleks bosh miya yarim sharlarining po’stida kuchli qo’zg’alish jarayonidan iborat bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda har bir daqiqada organizmga turli narsalarning ta'siridan hosil bo’lgan qo’zg’alishlarga nisbatan orientirovka yoki tekshirish refleksi ayni chog’da nisbatan kuchli (ya'ni optimal) qo’zg’alish manbaini yuzaga keltiradi. Diqqat turlari Diqqatning aktivligiga qarab I xtiyorsiz I xtiyor iy I xtiyor iydan so`nggi Diqqat turlari Diqqatning aktivligiga qarab I xtiyorsiz I xtiyor iy I xtiyor iydan so`nggi Diqqatning ob y ektiga qarab T ashqi I chki Diqqat turlari Diqqatning aktivligiga qarab I xtiyorsiz I xtiyor iy I xtiyor iydan so`nggi Diqqatning ob y ektiga qarab T ashqi I chki Di qq atning faoliyat turlariga q arab I ndividual G uru h iy J amoaviy DIQQAT XUSUSIYATLARI kuchi va barqarorligi ko’lamibo’linuvchanligi ko’chuvchanligi Diqqatning kuchi va barqarorligi deb , odam o’z diqqatini biror narsa yoki hodisaga uzoq muddat davomida muttasil qaratib tura olishiga aytiladi . Diqqatning kuchi va barqarorligi sabablari sub ye ktivob y ektiv  Birinchidan , diqqatimiz qaratilgan narsaning xususiyatlari, biz uchun bo’lgan ahamiyatiga  I kkinchidan , diqqatimiz qaratilgan narsa bilan amalga oshiriladigan faoliyatlarimizga  U chinchidan , nerv sistemasining ayrim xususiyatlariga odamning ayni chog’dagi holati Diqqatning ko’lami ayni bir vaqtda odamning idrokiga sig’ishi mumkin bo’lgan narsalar miqdori bilan belgilanadi. Boshqacharoq qilib aytganda, idrok qilish jarayonida diqqatimiz qaratilgan narsalardan qanchasini ongimizga sig’dira olishimiz diqqatning ko’lami ni tashkil etadi. D iqqatning bo’linishi deganda biz ayni bir vaqtda diqqatimizni ikki yoki uch narsaga qaratishimizga aytamiz. Agar diqqatimiz bitta narsaga qaratilgan bo’lsa, ya'ni diqqatimiz bitta narsa ustida to’plangan bo’lsa, uni konsentrasiyalashgan (to’plangan) diqqat deb yuritiladi. A ksincha agar diqqatimiz ayni bir vaqtda bir necha narsaga qaratilgan bo’lsa, buni bo’lingan diqqat deb yuritiladi. Diqqatning ko’chuvchanligi odamning diqqati har doim bir narsadan ikkinchi bir narsaga, bir faoliyatdan ikkinchi faoliyatga ko’chib turadi. Diqqatning ana shunday xususiyatini diqqatning ko’chuvchanligi deb yuritiladi. DI QQ ATNING BUZILISHI Parishonxotirlik diqqatni uzoq vaqt davomida biron ishga layoqatsizlikda diqqatning osongina va tez- tez bo’linib turishida namoyon bo’lishi mumkin. Parishonxotirlikning bu ko’rinishi ko’pincha ish qobiliyati susayib ketishining va xulq-atvordagi uyushmaganlikning sabablaridan biri hisoblanadi. Diqqatning haddan tashqari harakatchanligi bir ob y ektdan va faoliyat turidan boshqalariga doimiy ravishda o’tib turishi, yoki aksincha harakatsizligi, diqqatning sust harakat qilishi, uning tor doiradagi tasavvurlar va fikrlarga patologik tarzda qayd etilishi shular jumlasiga kiradi. SEZGI S ezgi - atrofimizdagi narsa va hodisalarning sezgi a'zolarimizga bevosita ta'sir etishi natijasida ularning ayrim belgi va xususiyatlarini miyamizda aks ettirilishi Sezgilarning nerv - fiziologik asoslari Analizator - tash q i va ichki mu h itdan keladigan ta'sirotlarni q abul q ilib olib, fiziologik jarayon bo’lgan qo’zg’alishni psixik jarayonga, ya'ni sezgilarga aylantiruvchi nerv mexanizmlari tizimi. Analizator apparati 3 q ismdan tashkil topgan bo’lib, ular q uyidagilardan iborat: I.P.Pavlov  periferik (reseptor) - tash q i q uvvatni nerv jarayoniga o’tkazadigan maxsus transformator q ismi;  analizatorning periferik bo’limining markaziy analizator bilan bo g’ laydigan yo’llarni ochadigan afferent (markazga intiluvchi) va efferent (markazdan q ochuvchi) nervlar;  analizatorning periferik bo’limlaridan keladigan nerv signallarining q ayta ishlanishi sodir bo’ladigan q obi q osti va q obi q bo’limlari. Sezgilar tasnifi va turlari Ch.Sherrington  Tashqi muhitdagi narsa va hodisalarning xususiyatlarini aks ettirishga moslashgan hamda reseptorlari tananing sirtqi qismida joylashgan sezgilar, ya'ni ekstroreseptiv sezgilar  Ichki tana a'zolari holatlarini aks ettiruvchi hamda reseptorlari ichki tana a'zolarida, to’qimalarda joylashgan sezgilar, ya'ni interoreseptiv sezgilar  Tanamiz va gavdamizning holati hamda harakatlari haqida ma'lumot (axborot, xabar) beruvchi muskullarda, bog’lovchi paylarda, mushaklarda joylashgan sezgilar, ya'ni proprioreseptiv sezgilar Insonlar tomonidan rang va yoruqlikni sezish ko’rish sezgilari orqali amalga oshadi va seziladigan ranglar xromatik va axromatik turlarga bo’linadi. Odatda o q rang, q ora rang, kulrang va ularning turlicha ko’rinishlari axromatik ranglar deb nomlanadi. Psixofiziologik qonunga ko’ra yoruqlik nurlari uchburchak shisha prizma orqali o’tib singanda hosil bo’ladigan rang xromatik ranglar deb atalib, ularga kamalak ranglar, ya'ni qizil , zarg’aldoq , sariq , yashil , havo rang , ko’k , binafsha tuslarini qamrab oladi. Ko’rish sezgilari ESHITISH SEZGILARI H ID BILISH SEZGILARI TA'M BILISH SEZGILARI TERI SEZGILARI MUSKUL - HARAKAT SEZGILARI STATIK SEZGILAR Muskul-harakat sezgilari motor sezgilar deb nomlanib, ularga og’irlikni, qarshilikni, organlar harakatini bilish sezgilari kiradi. Ularning organlari-gavda muskullari, paylar, bo’g’imlardan iboratdir. Organlarning tarkibida sezuvchi nervlarning chekka tarmoqlari mavjud bo’lib, ularning ta'sirida harakat va statik sezgilar vujudga keladi. Statik sezgilar gavdaning fazodagi h olatini sezish va muvozanat sa q lash sezgilari deb ataladi. Gavdaning fazodagi h olatini bilish va muvozanat sa q lash sezgisi uchun ichki q ulo q dagi vestibulyar apparat re t septor vazifasini bajaradi. Vestibulyar apparat quloq dahlizi yarim doira kanallaridan tashkil topgan bo’ladi, sezuvchi nerv tarmoqlari esa gavdaning fazodagi harakatini va holatini boshqaradi. Gavda muvozanatini saqlashda alohida ahamiyat kasb etib, ular endolimfada suzib yuradigan mayda ohaktosh kristallardan tashkil topgan. Organik sezgilar Organik sezgilarning reseptorlari ichki organlarda, qizilo’ngach, me'da, ichak, qon tomirlari, o’pka va shu kabilarda joylashgan bo’ladi. Ichki organlardagi jarayonlar organik sezgilar reseptorlarining q o’z g’ atuvchilaridir. Ularga q uyidagilar kiradi : a) O g’ ri q sezgilar; b) chan q o q sezgilari; v) noxush tuy g’ ular; g) ochlikni sezish. S EZGILAR NING O`ZGARISHI sezgi organlari sezgirligining qo’zg’atuvchi ta'siri ostida o’zgarishi ADAPTASIYA S EZGILAR NING O`ZGARISHI ADAPTASIYA P ozitiv N egativ kuchsiz qo’zg’atuvchi ta'siri ostida sezgirlik oshadi qo’zg’atuvchining davomiy ta'siridan sezgirlik yo’ q oladi kuchli q o’z g’ atuvchi ta'siridan sezgirlikning susayishi S EZGILAR NING O`ZGARISHI ADAPTASIYA SENSIBILIZASIYA analizatorlarning o’zaro munosabati va mashq qilishi natijasida sezgirlikning kuchayishi S EZGILAR NING O`ZGARISHI ADAPTASIYA SENSIBILIZASIYA Sensibilizasiyaning adaptasiyadan farqi:  Adaptasiyada sezgirlik oshadi yoki kamayadi, sensibilizasiyada esa faqat oshadi .  A daptasiyada sezgirlikning o’zgarishi tashqi chegaralarga bog’liq bo’lsa, sensibilizasiyada psixologik, fiziologik holatlarga bog’liq bo’ladi. S EZGILAR NING O`ZGARISHI ADAPTASIYA SENSIBILIZASIYA SINESTEZIYA S EZGILAR NING O`ZGARISHI ADAPTASIYA SENSIBILIZASIYA SINESTEZIYA q o’z g’ atuvchining bir analizatorga ta'siri bilan bosh q a analizatorga xos sezgining paydo bo’lishidir. S EZGILAR NING O`ZGARISHI ADAPTASIYA SENSIBILIZASIYA SINESTEZIYA SEZGILAR KONTRASTI S EZGILAR NING O`ZGARISHI ADAPTASIYA SENSIBILIZASIYA SINESTEZIYA SEZGILAR KONTRASTI qarama-qarshi sifatga ega bo’lgan bir vaqtdagi qo’zg’alish tufayli sezgirlikning o’zgarishi IDROK S ezgi a'zolariga bevosita ta'sir etib turgan narsa-hodisalar obrazlarini kishi ongida bir butun holda aks ettirilishi O dam hozirgi idrokidan hosil bo’lgan obrazlar ilgarigi idroklarida vujudga kelgan va xotirasida saqlanib qolgan obrazlar bilan taqqoslab ko’radi. Agar hozirgi idrokdan hosil bo’lgan obraz ilgari xuddi shu narsani idrok qilishdan vujudga keltirilgan obrazga to’la mos kelsa, ayni cho q da idrok q ilayotgan narsasini taniydi. Aksincha, agar hozirgi idrokdan hosil bo’lgan obraz ilgarigi obrazga mos kelmasa, ya'ni ayni chog’da idrok qilayotgan narsani odam tanimasa idrok davom ettirila beradi. Sezgilar eng oddiy elementar psixik jarayondir. Idrok esa sezgilarga q araganda murakkab psixik jarayon h isoblanadi. Ya`ni: - • H ar bir idrok tarkibiga ayni va q tda bir necha sezgi kiradi. - • H ar bir idrok tarkibiga kishining o’tmishda h osil q ilingan bilim va tajribalari kiradi. Idrok F on O b y ekt Muayyan sharoitda shaxs tomonidan idrok qilinadigan narsa yoki jism Idrok qilinadigan narsani o’rab turgan boshqa narsa, jism yoki hodisa Idrok ning xususiyat lar i Appersepsiya APPERSEPSIYA idrok jarayonini shaxsning oldingi bilimlari, shaxsiy va ijtimoiy tajribalari, qiziqishlari, motivasiyasi, ehtiyojlari va odatlari, umuman ruhiy hayotining barcha mazmuni bilan belgilanishidir Appersepsiya tushunchasi ba'zi hollarda idrokning aniqligi, to’liqligi, ravshanligi, predmetliligi, tanlovchanlik kabi sifatlarning ma'nosi o’rnida qo’llanilgan. A ppersepsiya hodisasi B arqaror a ppersepsiya V aqtincha (muvaqqat) a ppersepsiya shaxsning dunyoqarashi, qat'iy maslagi, motivasiyasi, qiziqishi, bilim saviyasi, madaniy darajasi, xulq-atvori, ma'naviyati va kasbiy tayyorgarligiga bog’liq bo’lib, u o’ta murakkab tuzilishga egadir. shaxsning faqat idrok qilishi jarayonidagi emosional holatiga, ya'ni uning kayfiyati, ruhlanishi, shijoati, stress, affekt ko’rinishidagi his-tuyg’ularida, ularning sur'ati, davomiyligi tizimida o’z ifodasini topadi. Idrok ning xususiyat lar i Appersepsiya Idrokning konstantligi Idrokning konstantligi deganda biz idrok qilishdan ongimizda hosil bo’lgan obrazning real voqelikdagi bizga ta'sir etib turgan narsaning tabiiy holatiga har jihatdan mos bo’lishini tushunamiz . Idrok ning xususiyat lar i Appersepsiya Idrokning konstantligi Illyuziya Illyuziya - bizga ta'sir qilayotgan narsalarni yanglish idrok qilish demakdir. O b ye ktiv illyuziya Subye ktiv illyuziya Ob y ektiv illyuziya - hamma odamlar uchun umumiy xarakterga ega bo’lib, uni geometrik illyuziya deb ham yuritiladi. Ob'ektiv illyuziya biz idrok qilayotgan narsalarning o’zaro bir-biriga ta'siri tufayli yuz beradi. Illyuziyaning bu turi har xil geometrik shakllarni idrok qilishda juda yaqqol ko’rinadi. Sub ye ktiv illyuziyalar odamning ayni chog’dagi hissiy holati bilan bog’liq bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda, odamning hissiy holatida ro’y beradigan o’zgarishlar idrok jarayoniga ta'sir qiladi. Idrok ning xususiyat lar i Appersepsiya Idrokning konstantligi Illyuziya Gallyusinasiya Voqelikdagi narsa va hodisalarning tana a'zolarini qabul qilish analizatorlarga bevosita ta'sir etmasdan inson ongida turli obrazlarning (ovozlarning eshitilishi, sharpalarning sezilishi) xayolan, fikran paydo bo’lishidan iborat idrokning psixopatalogik (ruhiy xastalik) hodisasiga gallyusinasiya deyiladi. K o 'rishMateriyaning yashash shakliga qarabIDROKNING TASNIFI Analizatorga qarab Fazoni idrok qilish Vaqtni idrok qilish Harakatni idrok qilishAktivligiga ko'ra Ixtiyoriy Ixtiyorsiz T u y u sh E sh itish K in e ste tik H id b ilish T a `m b ilish A ra la sh E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

Shaxsning bilish jarayonlari 2

REJA: 1. Diqqat 2. Sezgi 3. Idrok

DIQQAT • ongni bir nu q taga to’plab muayyan bir ob y ektga aktiv q aratilish i P.I.Ivanov • di qq atning vujudga kelishi ongning bir nu q taga to’planishi ong doirasining torayishini bildiradi, guyoki ong doirasi bir muncha ti g’ izlanadi. F.N.Dobrinin, N.V.Kuzmina, I.V.Straxov, M.V.Gamezo, N.F.Gonobolin • diqqat individning hissiy, aqliy yoki harakatlantiruvchi faolligi darajasining oshirilishini taqazo etadigan tarzda ongning yo’naltirilganligi va biror narsaga qaratilganligidir. E.B.Pirogova

Di qq at shunday mu h im jarayondirki, u odamning barcha faoliyatlarida albatta ishtirok q iladi. Eng sodda faoliyatdan tortib eng murakkab faoliyatni ham diqqatning ishtirokisiz bajarish mutlaqo mumkin emas.

D iqqat ruhiy hayotimizning shunday yagona eshigidirki, ongimizga kiradigan narsalarning barchasi shu eshik orqali o’tib kiradi . K.D.Ushinsk iy

O'xshashlar

SHAXSNING BILISH JARAYONLARI
Bilish jarayonlari to'g'risida umumiy tushuncha
Shaxsning individual psixologik xususiyatlari (2)
Elektroliz jarayonlari
BILISH NAZARIYASI