logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Sovet davlati

Sovet davlati

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1072.86328125 KB
Ko'chirib olish
MAVZU: SOVET DAVLATI REJA :  Bolsheviklarning kommunistik jamiyati.  Fuqarolar urushi va chet el intervensiyasi.  Frontdagi o’zgarishlar.  Sovet  Polsha urushi. Chet el intervensiyasi va fuqarolar urushining tugashi.  Turkiston xalqlari milliy  ozodlik harakatining tor  mor etilishi.  Yangi iqtisodiy siyosat.  SSSRning tashkil etilishi.  Industrlashtirish.  Qishloq xo’jaligining kolleltivlashtirish.  Madaniy inqilob.  20  30-yillarda SSSRning tashqi siyosati.  Kollektiv xavfsizlik tizimini vujudga keltirish muammosi. 1. BOLSHEVIKLARNING KOMMUNISTIK JAMIYATI.  Bolsheviklar o’zlari qurmoqchi bo’lgan yangi jamiyatni kommunistik jamiyat deb ataganlar. Ularning fikricha: bu jamiyat o’z taraqqiyotida ikki bosqichni bosib o’tishi kerak edi. Birinchi bosqichni sotsializm , ikkinchi bosqichni esa kommunizm  deb ataganlar.  Sotsializm – kommunistik jamiyatning quyi bosqichi , kommunizm esa yuqori bosqichi edi. U sotsializmning yuksak tarixiy taraqqiyoti natijasida vujudga kelar edi. 1917 – YILNING 14 – NOYABRIDA SOVET HUKUMATI XUSUSIY ZAVOD VA FABRIKALARDA ISHCHI NAZORATINI O’RNATISH TO’G’RISIDA QAROR CHIQARDI. NOYABR OXIRIDA YIRIK SANOATI MILLIYLASHTIRISH BOSHLANDI. 14-DEKABRDA ESA XUSUSIY BANKLARNI, TEMIRYO’L TRANSPORTINI MILLIYLASHTIRISH, TASHQI SAVDOGA DAVLAT MONOPOLIYASINI O’RNATISH, ICHKI VA TASHQI QARZLARNI BEKOR QILISH HAQIDA DEKRET QABUL QILDI.  Shu tariqa 1918-yil bahoriga kelib yirik xususiy sanoatning talaygina qismi: ko’mir, metallurgiya, neft, kimyo, mashinasozlik, to’qimachilik va qand sanoati, transport, savdo floti va tashqi savdo ham milliylashtirildi va Sovet davlati xalq xo’jaligining yetakchi tarmoqlarini o’z qo’liga oldi.  Bu tadbirlar shunday shiddatkorlik va murosasizlik, terror yo’li bilan amalga oshirildiki, bolsheviklar rahbari V. I. Lenin bu hodisani “ kapitalga qizil gvardiyachasiga hujum qilish”, deb mag’rurona baholagan edi. Mulkdorlar jon saqlash uchun chet ellarga qochib ketdilar.  1918 – yilning bahoridan boshlab “Yer to’g’risida”gi dekretni amalga oshirish boshlandi. Barcha yer davlat mulki deb e`lon qilindi. Pomeshchik yer egaligi tugatildi. Yerni dehqonlarga taqsimlab berish boshlandi. Yerga ishlov berishda yollanma mehnatdan foydalanish taqiqlandi.  Bu esa o’rta hol (o’ziga to’q) va boy dehqonlar (quloqlar – yerga ishlov berishda yollanma mehnatdan foydalanuvchilar) ning keskin noroziligiga sabab bo’ldi.  Sovet hukumati siyosatdan norozi bo’lgan quloqlar o’z g’allalarini davlat belgilagan narxda davlatga sotishdan bosh tortdilar. Natijada , mamlakatda oziq – ovqat tanqisligi ro’y berdi.  Xalq xo’jaligi davlat sektorini boshqarish maqsadida 1917 – yilning 1 – dekabrida Xalq xo’jaligi Oliy kengashi tuzildi. Bu Kengashga juda katta vakoltlar berildi. Jumladan, u istagan korxonani musodara qila olar , egallab olar, shuningdek yopib qo’yar edi.  1918 – yilning bahoridan boshlab “Yer to’g’risida”gi dekretni amalga oshirish boshlandi. Barcha yer davlat mulki deb e`lon qilindi. Pomeshchik yer egaligi tugatildi. Yerni dehqonlarga taqsimlab berish boshlandi. Yerga ishlov berishda yollanma mehnatdan foydalanish taqiqlandi.  Yerni taqsimlab berish jarayonida Sovet hokimiyati faqat kambag’al dehqonlar manfaatini ko’zlab ish tutdi. Bu esa o’rtahol va boy dehqonlarning keskin noroziligiga sabab bo’ldi. Bolsheviklar quloqlarni qishloq burjuaziyasi, deb ham atashardi. Tovar g’allaning asosiy qismi quloq xo’jaliklarida yetishtirilardi.  Sovet hukumati siyosatidan norozi bo’lgan quloqlar o’z g’allalarini davlat belgilagan narxda davlatga sotishdan bosh tortdilar. Natijada, mamlakatda oziq-ovqat tanqisligi ro’y berdi. Barcha markaziy sanoat gubernalarida ochlik boshlandi. Petrograd va Moskvada ishchilarga 50 grammdan non beriladigan bo’ldi.  Shunday sharoitda Sovet hukumati g’alla yetishtiruvchi asosiy tabaqa  quloqlar bilan sog’lom aql nuqtayi nazaridan til topishish o’rniga zo’ravonlik siyosatini qo’llashga o’tdi. 1918-yilning mayidan boshlab mamlakatda oziq-ovqat diktaturasi o’rnatildi. Oziq-ovqat komissarligiga (vazirligiga) favqulodda vakolatlar berildi. Mamlakatda don bilan erkin savdo qilish taqiqlandi. Donga qat’iy baho belgilandi. Dehqonlar o’zlariga iste’mol va urug’ uchun belgilangan normada g’alla qoldira olar, qolganini esa davlatga topshirishga majbur edilar. G’allani yashirganlar “xalq dushmani” deb e’lon qilinardi va ularni 10 yillik ozodlikdan mahrum etish hamda mol-mulkini musodara qilish jazosi kutardi.  1918 yilning o’zidayoq quloqlardan 13 mln. pud don va 50 mln. gektar yer tortib olindi. Davlat, ayni paytda, dehqonlarga bo’lib berilganidan ortibqolgan yerda sovet xo’jaligi (sovxoz), yani sovet davlatining qishloq xo’jalik korxonasini tuza boshladi. Sovxozda ishlovchilar qishloq xo’jaligi ishchilari xisoblanardi. 1918 – yilning oxiriga kelganda sovxozlar soni 3 mingdan ortiq b o’lib , ularning yer maydoni 2 mln. Desyatinga yaqin edi.  Sovxozlardan tashqari, dastlabki jamoa xo’jaligi  yerni birgalashib ishlovchi shirkatlar ham tuzila boshlandi. Bu shirkatlarga asosan hech narsasi yo’q dehqonlar va batraklar birlashgan edilar.  Sovet davlati o’zining74-yillik umrining eng gullab-yashnagan davrida ham aholisini chet eldan g’alla sotib olib ta’minlashga majbur bo’lgan edi. Buning ildizi 1918- yilga borib taqaladi Chunki xuddi shu yildan boshlab g’alla yetishtiruvchi asosiy qatlam  boy dehqonlar yo’qotila boshlangan edi. Bu boy dehqonlar, aslida, bugungi rivojlangan davlatlardagi ishbilarmon, tadbirkor fermerlar kabi edi.  Umumiy ko’lamdagi fuqarolar urushi 1918 – yilning yozidan boshlandi va 1920 – yilning oxirigacha davom etdi. Ayni shu yillar davomida Antanta davlatlari bosqinchilik yurishlari ham uyushtirildi. Shuning uchun. 1918 – yilning yozidan 1920 – yilning oxirigacha bo’lgan davr Sovet davlati tarixiga fuqarolar urushi va chet el interferensiyasi davri sifatida kirdi.  1918 – yilning yanvar oyida Ruminiya Sovet hokimiyatining og’rir ahvolidan foydalanib , Bessarabiyani bosib oldi. Mart – aprel oylarida Buyuk Britaniya, Fransiya va AQSH Murmansk va Arxangelskka , Yaponiya, AQSH, Buyuk Britaniya Uzoq sharqqa qo’shin tashladi. Turkiya esa Armanistonni va Ozarbayjonni katta qismini bosib oldi. 2. Fuqarolar urushi va chet el intervensiyasi.  Antanta rahbarlari birinchi jahon urushi yillarida Avstriya — Vengriyaning asir olingan Rossiyadagi chex va slovak millatiga mansub askarlaridan foydalanishga ham qaror qildilar. Antanta Muvaqqat hukumat bilan kelishgan holda ulardan alohida chexoslovak korpusi deb atalgan korpus tuzdi va qurollantirildi. 45 ming kishilik bu korpus Antanta qo‘mondonligiga bo‘ysunar edi.  Biroq sovet hukumati urushdan chiqqach, bu harbiy korpusning urush harakatlarida qatnashishiga yo‘l qo‘ymadi va bu korpusni mamlakat hududidan chiqarib yuborishni istadi hamda uning Vladivostok orqali Fransiyaga jo‘nab ketishiga ruxsat berdi. Korpusning eshelonlari Volgadan to butun Transsibir temir yo‘l magistrali bo‘ylab cho‘zilib ketgan edi. 1918yilning may oyi oxirida korpus Sovet hokimiyatiga qarshi isyon ko‘tardi. Aslida bu sovet davlatiga qarshi Antanta uyushtirgan ochiq harbiy hujum edi. Ularga Sovet hokimiyatining barcha ichki dushmanlari qo‘shildi. Isyonchilar qisqa vaqt ichida Volgabo‘yi, Ural, Sibir va Uzoq Sharqni egalladilar va u yerlarda Sovet hokimiyatini ag‘darib tashladilar.  Shu tariqa Sovet Rossiyasi tarixida fuqarolar urushi va chet el intervensiyasi davri boshlandi. Bolsheviklar armiyasi qizil armiya deb, ularning ichki dushmanlari armiyasi esa oq gvardiyachilar, deb atala boshlandi.  1918- yilning yozi oxiriga kelganda Sovet hokimiyati ahvoli nihoyatda og‘irlashdi. Ana shunday sharoitda Sovet hokimiyati o‘zini saqlab qolish uchun qator qat’iy va favqulodda choralar ko‘rdi. Qizil armiyada mustahkam tartib o‘rnatdi. 1918-yil oxiriga kelib qizil armiya soni 1 mln kishiga yetkazildi. Sobiq podsho Rossiyasining 75000 general va zobitini o‘z tomoniga tortishga erishdi. Ularsiz zamonaviy muntazam armiyani tuzib bo‘lmas edi. Armiyadan qochganlar uchun eng og‘ir jazo belgilandi. Bundan tashqari, Sovet hukumati Sovet davlatini «yagona harbiy lager» deb e’lon qildi.  1918- yilning sentabr oyida V. I. Leninga uyushtirilgan suiqasddan so‘ng mamlakatda qizil terror tartibi joriy etildi. 80 mingdan ortiq kishi konsentratsion lagerlarga tashlandi.  Ayni paytda Sovet hukumati 1919 – yildan boshlab mamlakatda “harbiy kommunizm” siyosatini joriy etdi. Uning mazmunini oziq – ovqat razvyorstkast deb atalgan tartib joriy etilganligi tashkil etdi. Oziq – ovqat razvyorstkasi – bu dehqonlarning o’zlaridan ortiqcha qishloq xo’jalik mahsulotlarining hammasini davlatga majburiy tartibda topshirishdir. Davlatga g’alla och qolayotgan shahar aholisini (Sovet hokimiyatining asosiy tayanchi bo’lgan ishchilarni) va qizil armiyani non bilan ta`minlash uchun zarur edi .  Bundan tashqari, «harbiy kommunizm» — bu xususiy savdoning batamom taqiqlanishi, pulning bekor qilinishi, oziq-ovqat mahsulotlarini tenglik tamoyili asosida taqsimlash, faqat yirik va o‘rta sanoatgina emas, hatto mayda sanoatni ham milliylashtirish, boshqaruvning o‘ta markazlashtirilishi ham edi.  Xo‘sh, nega bu siyosat «harbiy kommunizm» siyosati deb atalgan?  Bu iboradagi «harbiy» so‘zi — bu siyosatning fuqarolar urushi va harbiy intervensiya davrida qo‘llanilganligini anglatadi.  «Kommunizm» so‘zi esa 1919—1921-yillarda Sovet Rossiyasida marksizm-leninizm ta’limoti tasavvuridagi kommunizmga xos quyidagi xususiyatlar amal qilganligini anglatadi: savdoning tugatilganligi; pulning bekor qilinganligi, binobarin, mehnat uchun pul to‘lanmasligi; aholiga iste’mol mollarini taqsimlab berishning amal qilishi; barcha xizmat turlarining tekinligi. 3. FRONTDAGI O’ZGARISHLAR To‘rtlar ittifoqining yengilishi Antantaga Sovet Rossiyasi hududiga kiritilgan qo‘shinlarining sonini ko‘paytirishga imkon berdi. Chunonchi, 1919yilning fevral oyida Antantaning Rossiya janubiy hududiga tashlangan qo‘shinining soni 130 ming, Uzoq Sharq va Sibirdagi qo‘shini esa 20 ming kishiga yetkazildi. Ayni paytda, Antanta oq gvardiyachilarni qo‘llabquvvatlay boshladi.  1918- yilning 18-noyabrida Sibirda hokimiyat oq gvardiyachi admiral A. V. Kolchak qo‘liga o‘tdi. U o‘zini Rossiyaning Oliy hukmdori deb e’lon qildi. 1919-yilning yanvarida Shimolda general Ye. K. Miller, shimoli-g‘arbda general N. N. Yudenich, janubida A. I. Denikin diktaturasi o‘rnatildi.  Biroq Antanta o‘z niyatiga erisha olmadi. Uning qo‘shinlari mahalliy aholi, qizil armiya qismlarining qattiq qarshiligiga duch keldi. Bundan tashqari, ularga bolsheviklarning tinimsiz tashviqotlari ham qattiq ta’sir ko‘rsatdi. Natijada ular Sovet hokimiyatiga qarshi kurashdan bosh torta boshladilar. Ish hatto ularning o‘z hukumatlari intervensiya siyosatiga qarshi isyon ko‘tarishlarigacha borib yetdi. Isyonning eng yirigi Odessa va Sevastopol shaharlari portlarida turgan fransuz harbiy kemalarida yuz berdi. Jangchilarning to‘la bolsheviklashuvidan xavfsirab qolgan Antanta Oliy kengashi 1919- yilning aprelidan boshlab o‘z qo‘shinlarini Sovet Rossiyasi hududidan olib chiqib ketdi.  Endi ularning asosiy umidi oq gvardiyachilar edi. Antanta davlatlari ularga har tomonlama yordam ko‘rsatdilar. 1919-yilning mart oyida A.V.Kolchak qo‘mondonligidagi yaxshi qurollangan 300 ming kishilik armiya hujumga o‘tdi. S. S. Kamenev va M. V. Frunze qo‘mondonligidagi sovet armiyasi 1920-yil boshida A.V. Kolchak armiyasini tor-mor etdi. Uning o‘zi asir olindi va otib tashlandi.  1919- yilning yozida Janubiy frontda hal qiluvchi janglar boshlandi. 3-iyul kuni general A. I. Denikin armiyasi hujum boshladi. Biroq u ham maqsadiga erisha olmadi. A. I. Yegorov qo‘mondonligidagi Janubiy front qo‘shinlari oktabr oyida A. I. Denikin armiyasining asosiy qismini tor-mor etdi. Uning qolgan qismiga qo‘mondonlik qilish 1920-yilning aprel oyida general P. N. Vrangel qo‘liga o‘tdi va ular Qrimda mustahkamlanib oldilar. 1920-yilning iyun oyida P.N. Vrangel armiyasi hujumga o‘tdi. Biroq M. V. Frunze qo‘mondonligidagi Janubiy front qo‘shinlari uning hujumini to‘xtatdi. 28-oktabrda esa qarshi hujumga o‘tib, Qrimni to‘la egalladi. Oq gvardiyachilarning qolgan-qutganlari va ularga tarafdor fuqaro qochoqlar kemalarda chet ellarga jo‘nab ketdilar. 4. SOVET  POLSHA URUSHI. CHET EL INTERVENSIYASI VA FUQAROLAR URUSHINING TUGASHI. Fransiyaning mablag‘iga qurollantirilgan Polsha armiyasi 1920-yilning 25-aprelida Sovet Ukrainasiga hujum qildi va 6-mayda Kiyev shahrini bosib oldi. Polsha hukmron doiralarining maqsadi Boltiq dengizidan Qora dengizgacha cho‘zi-  ladigan Buyuk Polsha davlatini vujudga keltirish edi. Biroq bu maqsad amalga oshgani yo‘q. 1920-yil 14-may kuni M. N. Tuxachevskiy qo‘mondonligidagi G‘arbiy front va A. I. Yegorov qo‘mondonligidagi Janubi-G‘arbiy front qo‘shinlari qarshi hujumga o‘tdilar. Iyul oyida Polsha armiyasi mamlakat hududidan surib chiqarildi. Shunday bo‘lsa-da, Sovet davlati rahbariyati urush harakatlarini to‘xtatmadi.  Hukumat Qizil Armiya oldiga hujumni davom ettirish, Polsha poytaxtini egallash va Polshada sovet hokimiyatini e’lon qilish uchun barcha zarur harbiy-siyosiy sharoit yaratish vazifasini qo‘ydi. Hujum davom etayotgan bir sharoitda hatto F. E. Dzerjinskiy (Butunrossiya favqulodda komissiyasi raisi) boshchiligida bo‘lajak Sovet Polshasi hukumati tuzildi. Biroq barcha zarur ta’minotdan ajralib qolgan sovet davlatining G‘arbiy front qo‘shinlari Varshava shahri ostonalarida mag‘lubiyatga uchradi va, shu tariqa, Polshani sovetlashtirish siyosati barbod bo‘ldi. 1920-yilning oktabr oyida Polsha— Rossiya yarash bitimi, 1921-yilning mart oyida esa tinchlik shartnomasi imzolandi. Unga ko‘ra, Ukraina va Belorussiyaning g‘arbiy qismlari Polshaga o‘tdi.  Polshani «sovetlashtirish» siyosati barbod bo‘lgan bo‘lsa-da, Sovet hukumati bu siyosatni boshqa chekka o‘lkalardagi xalqlarning milliy-ozodlik harakatini qonga botirish orqali amalga oshirdi. Chunonchi, 1920-yilning aprel oyida Ozarbayjonda, noyabr oyida esa Armanistonda, 1920-yilning fevral-mart oylarida Gruziyada shunday qilindi.  O‘rta Osiyoni sovetlashtirish maqsadida Turkiston ASSR tuzildi. Buxoro amirligi va Xiva xonligi o‘rnida 1920-yilning fevralida Xorazm, oktabr oyida esa Buxoro Xalq Respublikalari tuzilganligi e’lon qilindi.  A. B. Kolchak armiyasi tor-mor etilgach, Qizil Armiya 1920-yilning bahorida Uzoq Sharq tomon yurish boshladi. Uzoq Sharqni bu davrda Yaponiya egallab olgan edi. 1922-yilda Qizil Armiya Vladivostok shahrini egalladi va Uzoq Sharq oq gvardiyachilar hamda interventlardan to‘la tozalandi.  Shu tariqa fuqarolar urushi va chet el intervensiyasi bolsheviklar g‘alabasi bilan tugadi. Bolsheviklar g‘alabasining asosiy sababi — ularning mamlakat aholisi asosiy qismi bo‘lgan mayda va o‘rtahol dehqonlar tomonidan qo‘llabquvvatlanishiga erishganliklari edi. Ayni paytda milliy chekka o‘lkalarda ham ularni qo‘llab-quvvatlovchi kuchlar bo‘lgan edi.  Oq gvardiyachi hukumatlar esa Rossiya hududining bo’linmasligi va davlatning yagonaligini e’lon qilganlar. Bu esa, tabiiyki, ularning milliy chekka o’lkalarda qo’llab- quvvatlashmasligiga sabab bo’lgan  1919- yildan Sovet hokimiyati o‘rtahol dehqonlarga nisbatan siyosatni o‘zgartirdi. Agar avvalgi yillarda u o‘rtahol dehqonlarni betaraf qoldirish siyosatini yuritgan bo‘lsa, endi uni o‘z tomoniga og‘dirish siyosatini yurita boshladi. Ayni paytda Sovet davlati Antanta davlatlari o‘rtasidagi ziddiyatlardan ustalik bilan foydalana oldi. Chunonchi, o‘ziga qo‘shni davlatlar — Finlandiya, Estoniya, Latviya va Litva bilan tinchlik shartnomalari, Shvetsiya va Daniya bilan o‘zaro manfaatli savdo shartnomalari imzolay oldi. 5. T URKISTON XALQLARI MILLIY  OZODLIK HARAKATINING TOR  MOT ETILISHI.  Bolsheviklar ilgari surgan kommunistik mafkura Turkiston xalqlari uchun mutlaq yot tushuncha edi. Shuning uchun ham mahalliy aholi bu mafkurani avval boshdanoq o‘ziga singdira olmadi. Ikkinchidan, Sovet hukumati o‘rnatilgan  dastlabki kundanoq unga mahalliy aholi vakillari jalb etilmadi. Bu bilan bobolarimiz milliy g‘ururi va haq-huquqi inkor qilindi. Shu tariqa, Turkistonda o‘rnatilgan sovet tuzumi podsho Rossiyasi mustamlakachiligining yangi shakli ekanligi dastlabki kunlardanoq oshkor bo‘lib qolgan edi. Uchinchidan, Sovet hokimiyati mahalliy xalqning asrlar davomida shakllangan urf-odatlari, milliy qadriyatlarini toptagan, oyoqosti qilgan edi. Shuning uchun ham millatparvar, erksevar kuchlar 1917-yilda Turkiston Muxtoriyatini tuzdi. Biroq u Sovet hokimiyati tomonidan qonga botirilganligi sizga avvalgi darslardan ma’lum.  Turkiston Muxtoriyatining tugatilishi bilan farg‘onaliklar Turkistonda birinchi bo‘lib bolsheviklar hokimiyatiga qarshi qurolli kurashga otlandilar. Turkistonda milliy-ozodlik harakati 1918-yilning fevral oyida boshlandi. Katta Ergash, Kichik Ergash, Madaminbek, Shermuhammadbek, Islom pahlavon va Yormat Maxsum kabilar bu harakat yo‘lboshchilari bo‘ldilar. Sovet hokimiyati Turkiston xalqlari milliy-ozodlik harakatini bosmachilik harakati, deb tahqirladi.  «Bosmachi» deyilganda xalq o‘rtasida harbiy sohaga aloqasi bo‘lmagan jinoyatchi unsurlar, o‘g‘rilar va bezorilar to‘dasi tushunilgan. Xo‘sh, Turkistondagi milliy-ozodlik harakatining harakatlantiruvchi kuchlari ana shunday jinoyatchi to‘dalar edimi? Aslo unday emas. Ular Turkistonni bosqinchi bolsheviklar armiyasidan tozalash, Sovet hokimiyatini tugatish, milliy mustaqil davlatga ega bo‘lish uchun kurashganlar. Bu kurash 1935yilgacha davom etdi. Biroq bu harakat Sovet hokimiyati tomonidan shafqatsizlarcha bostirildi. 6. Y ANGI IQTISODIY SIYOSAT.  Fuqarolar urushi va chet el intervensiyasi natijasida Sovet Rossiyasi katta talofat ko’rdi.  Chunonchi, xalq xo‘jaligiga yetkazilgan zarar 50 mlrd oltin so‘mni tashkil etdi. Sanoat ishlab chiqarishi 1920-yilda 1913yilga nisbatan 7 baravar, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish esa 3 foizga kamaydi. Urush maydonlarida, shuningdek, ochlik va kasallik, oq va qizil terror natijasida 8 mln kishi halok bo‘ldi. 2 mln kishi siyosiy boshpana izlab mamlakatdan chiqib ketdi. Ularning 75 mingdan ortig‘i ilg‘or va talantli ziyolilar edi.  Ishchilarning soni 2 baravar kamaydi. Ularning ma’lum qismi sinfiy qiyofasini yo‘qotdi. Ishsizlik kuchaydi, bu hol ularda afsuslanish, loqaydlik, tushkunlik kayfiyatini kuchaytirdi. Ayni paytda, ishchilar orasida sovet hokimiyati siyosatidan norozilik ham kuchayib bordi. Ishchilar madadidan ayrilish sovet hokimiyati uchun hayot-mamot masalasi edi. 1920-yilning oxiriga kelganda dehqonlar oziq-ovqat razvyorstkasi siyosatiga ochiqdanochiq qarshi chiqa boshladi.  Bu tahdid sovet hokimiyati uchun qanday oqibatga olib kelishi mumkinigini 3,5 millionli Qizil Armiyaning 77 foizini dehqonlar tashkil etganligidan bilsa ham bo‘lar edi. Ahvol shaharlarda ish tashlashga, qishloqlarda esa dehqonlarning isyoni kuchayishigacha borib yetdi.  Norozilik armiyaga ham kirib bordi. Chunonchi, 1921-yilning fevral oyida Kronshtadt harbiy- dengiz qal’asida isyon ko‘tarildi. Sovet hukumati isyonni kuch bilan bostirdi. Sovet hukumati «harbiy kommunizm» siyosatini bekor qilishga, 1921-yil bahorida uning o‘rniga yangi iqtisodiy siyosat (nep)ni joriy etish yo‘lini tutishga majbur bo‘ldi. Yangi iqtisodiy siyosatning asosiy yo‘nalishlarini mashhur iqtisodchi M. A. Lorin ishlab chiqqan.  Xo‘sh, yangi iqtisodiy siyosat «harbiy kommunizm» siyosatidan qanday asosiy xususiyatlari bilan farq qiladi?  Razvyorstka o‘rniga oziq-ovqat solig‘i joriy etildi. Bu soliq, birinchidan, razvyorstkadan 2 baravar kam edi. Ikkinchidan, u oldin e’lon qilib qo‘yildi. Ayni paytda, uning miqdori qat’iy va o‘zgarmas edi. Bu hol, o‘z navbatida, dehqonga soliq uchun to‘langan miqdordan ortib qolgan donni o‘ziga olishga imkon berardi. Endi, dehqon uni bozor narxida erkin sotish imkoniga ega bo‘ldi. Yakka hol dehqonlar qishloq xo‘jalik mahsulotining 98,5 foizini ishlab chiqaradigan bo‘ldi.  Sovet hokimiyatining dastlabki yillarida milliylashtirilgan mayda va o‘rta korxonalar egalariga qaytarib berildi. Xususiy shaxslarga bunday korxonalarni ochishga ruxsat etildi. Bundan tashqari, ishlab chiqarish vositalari ijarasi joriy etildi.  Chet el kapitali kirib kelishiga ruxsat etildi. Ular Sovet davlati korxonalarini ijaraga ola boshladilar. Ayni paytda qo‘shma korxonalar qurishga ruxsat etildi. 20-yillarning o‘rtalariga kelganda, kapitalistik sektor sanoat mahsulotining 27 foizini ishlab chiqara boshladi. Chakana savdoning 75 foizi, ulgurji savdoning esa 18 foizi xususiy soha qo‘lida to‘plandi.  Korxonalarning xo‘jalik hisobi asosida ishlashi joriy etildi. Bu esa, o‘z navbatida, korxonalarning asta-sekin o‘z xarajatlarini o‘zi qoplash, o‘zini o‘zi pul bilan ta’minlash imkonini berar edi.  Mehnatga qarab ish haqi to‘lash qayta tiklandi.  Yangi iqtisodiy siyosat tez orada o‘z samarasini ko‘rsata boshladi. Chunonchi, 1922-yilda mahsulotlarni taqsimot asosida berish bekor qilindi. 1925- yilga kelib don yetishtirish 1909— 1913-yillar oralig‘idagi yillik ko‘rsatkich darajasidan oshdi. Chorvachilik mahsulotlari yetishtirish bo‘yicha 1926- yilda 1913-yilgi ko‘rsatkichga erishildi. Sanoat mahsulotlarining asosiy turlarini ishlab chiqarishda 1913-yil ko‘rsatkichiga 1926—1927-yillarda erishildi. Iste’mol buyumlari ishlab chiqarisda 1913-yil ko’rsatkichning 72 foizini tashkil etdi.  7. SSSRning tashkil etilishi.  Bolsheviklar partiyasi har bir millatga o’z taqdirinio’zi belgilash huquqini berish haqidagi va’dasidan tez orada voz kechdi.  Sovet davlati (RSFSR) rahbarlari sobiq Rossiya imperiyasi hududini mumkin qadar yana avvalgi chegaralarda saqlab qolishga urindilar. Xo‘sh, nega shunday bo‘ldi? Bolsheviklar fikricha, birinchidan, yagona imperiya saqlanmasa, Rossiya jahon inqilobi tayanchi va harakatlantiruvchi kuchi bo‘lishdek strategik vazifaning uddasidan chiqa olmas edi.  Ikkinchidan, dunyoda faqatgina mehnatkashlar davlati bo‘lgan bolsheviklar davlati, ularning o‘z so‘zlari bilan aytganda, kapitalistik qurshov siquviga bardosh bera olmaydi. Bolsheviklar o‘zlarining bu maqsadlari yo‘lida hech narsadan qaytmadilar.  1922- yilning 30-dekabrida to‘rtta respublika yagona davlat — SSSRga — Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqiga birlashdilar. Bular: RSFSR, Ukraina, Belorussiya va Zakavkaze Sovet Federativ Sotsialistik Respublikasi Ozarbayjon, Armaniston va Gruziyani birlashtirgan edi. Ularning vakolatli vakillari syezdi (SSSR sovetlarining I syezdi) 1922-yilning 30dekabrida SSSR tuzilganligi haqida Deklaratsiya va Shartnoma qabul qildi. 1924- yilda esa bu yangi davlatning Konstitutsiyasi qabul qilindi.  Sobiq SSSRdan tashqari boshqa davlatlar tarixshunosligida bu davlat Qizil imperiya deb ataladi. Sovet davlati qon to‘kish hisobiga vujudga kelganligi uchun ular o‘z bayroqlarini qizil rangda tanlagan edilar. Qon rangi bolsheviklar tuzgan imperiyaga nisbatan ham ishlatilgan.  Bu imperiya 1940-yilgacha boshqa millatlar haq-huquqlarini poymol qilish hisobiga kengaya bordi. Ular Turkistonni 5 ta «davlat»ga bo‘lib yubordilar. Bu yerda O‘zbekiston, Tojikiston, Turkmaniston, Qirg‘iziston va Qozog‘istonni tuzdilar. 1925—1936-yillar oralig‘ida ular birin- ketin «ixtiyoriy ravishda» qizil imperiya tarkibiga kiritildi. Bu imperiya 15 ta «mustaqil», «tenglar ichida teng» respublikalardan iborat edi. Aslida esa ular Rossiya tarkibidagi mustamlakalar edi.  Bolsheviklar (kommunistlar) Qizil imperiya hududida yashayotgan millatlar o‘zligini unutishlari uchun barcha yovuz ishlarni amalga oshirishdi. Biroq bu imperiya tarkibiga kiruvchi hech bir millat, shu jumladan o‘zbek millati bolsheviklar o‘ylab topgan yangi birlik — sovet xalqi bo‘lib shakllanmadi. 8. Industrlashtirish va qishloq xo’jaligini kollektivlashtirish.• Sobiq Sovet davri tarix kitoblarida bu reja «sotsializm qurishning lenincha plani» deb ataladi va uch qismdan, ya’ni mamlakatni industrlashtirish, qishloq xo‘jaligini kollektivlashtirish va madaniy inqilobni amalga oshirishdan iborat edi. • Bolsheviklar (kommunistlar) partiyasining 1925-yilda bo‘lib o‘tgan XIV syezdi industrlashtirish yo‘lini e’lon qildi. Industrlashtirish, yirik mashinalashgan ishlab chiqarishni yaratish jarayoni degani edi. Bu jarayon, eng avvalo, og‘ir sanoatni (energetika, metallurgiya, mashinasozlik, neft kimyosi va boshqalar) rivojlantirishni ko‘zda tutardi.  Chunki, davlat rahbarlari fikricha, bu sohalarni rivojlantirmay turib «kapitalistik qurshov»ga qarshi turib bo‘lmas edi. Bu maqsadga erishish yo‘lida yangi iqtisodiy siyosatdan ham voz kechildi. Xo‘jalikni boshqarish o‘ta markazlashtirildi.  Xalq xo‘jaligi «besh yillik planlar» deb atalgan direktiv rejalar asosida faoliyat ko‘rsatadigan bo‘ldi. Hukumat o‘z maqsadini ro‘yobga chiqarishni qattiq repressiya siyosati bilan qo‘shib olib bordi. Mamlakatda amalda qullik mehnati joriy etildi. Bu tadbirlar o‘z samarasini bermay qolmadi.  1929—1937- yillar oralig‘ida jami 6 mingga yaqin yirik sanoat korxonasi ( yiliga 600— 700) qurildi. 1937-yilga kelib Sovet davlati sanoat mahsuloti ishlab chiqarish bo‘yicha dunyoda AQSH dan so‘ng ikkinchi o‘ringa chiqib oldi. Chetdan 100 turdan ortiq mahsulot sotib olinmaydigan bo‘ldi va texnikiqtisodiy jihatdan boshqa davlatlarga qaramlikdan qutuldi.  Biroq shuni ham ta’kidlash adolatli bo‘ladiki, Sovet davlati sanoat mahsuloti ishlab chiqarish bo‘yicha dunyoda 2-o‘ringa chiqqan bo‘lsa-da, aholi jon boshiga mahsulot ishlab chiqarishda boshqa buyuk davlatlardan ancha orqada qolgan edi. Qizil imperiya o‘zining butun umri davomida ana shu qoloqlikni bartaraf eta olmadi. 9. QISHLOQ XO’JALIGINI KOLLEKTIVLASHTIRISH.  Bolsheviklar partiyasining XV syezdi 1927-yilda qishloq xo’jaligini to’la kollektivlashtirish to’g’risida qaror qabul qildi. Qishloq 30-yillarning oxi rigacha to‘la kollektivlashtirildi. Ular o‘zlarining bu siyosatini qishloqni sotsialistik asosda qayta qurish, deb atadilar. Xo‘sh, kollektivlashtirish nima edi?  Kollektivlashtirish natijasida qishloqda yakka tartibda faoliyat yurituvchi o‘rtahol dehqon xo‘jaliklarini tugatib, ularning o‘rnida qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini kollektiv (jamoa) mehnat asosida yetishtiruvchi xo‘jalik ( kolxoz deb atalgan) vujudga keltirildi.  Jamoa xo‘jaligining yeri davlatniki edi. Davlat yerni kollektiv xo‘jaliklarga tekinga ijaraga berdi. Jamoa xo‘jaligi xo‘jalik hisobi asosida faoliyat yuritdi. Davlat yeridan foydalanganligi uchun hamda topgan daromadlari yuzasidan davlatga soliq to‘lagan. Aholi biror-bir tabaqasining xususiy mulk shaklida yeri bo‘lmagan.  Kolxoz o‘ziga berilgan yerda davlat rejasiga ko‘ra mahsulot yetishtirgan. Mahsulot davlat tomonidan qat’iy belgilangan narxda sotib olingan. Soliq to‘lovidan hamda mahsulot yetishtirish uchun yil davomida qilgan xarajatlaridan ortgan mablag‘ kolxozning mulki bo‘lgan.  Kolxoz o‘z ixtiyori bilan mahsulot yetishtira olmagan. O‘z ixtiyori bilan mahsulot sota olmagan. Shuning uchun ham sobiq qizil imperiya o‘z aholisini sifatli, zarur qishloq xo‘jaligi mahsulotlari bilan to‘la ta’minlay olmadi va chetdan sotib olishga majbur bo‘ldi. Kollektivlashtirish shafqatsiz jazo qo‘llash yo‘li bilan olib borildi. Mulkdorlar o‘z mulklarini kolxozga topshirishni istamaganliklari uchun ular qatag‘on qilindi. Mol-mulklari esa tortib olindi. Qishloq aholisi o‘z chorva mollarini kolxozga topshirmaslik uchun ko‘plab miqdorda so‘yib yubordi. Bu esa chorvachilikka o‘nglab bo‘lmas darajada ziyon yetkazdi. Dehqonlar majburan kolxozlarga birlashtirila boshlandi. Bunga qarshi dehqonlarning 1930-yilda 1600 marta qurolli chiqishlari bo‘lib o‘tdi. Kollektivlashtirish jarayonida jami 9 mln kishi quloq qilindi.  Xususan, O‘zbekistonda quloq qilinganlarning katta qismi Ukrainaning Xerson viloyatiga surgun qilindi. U yerda ular paxta yetishtirishga majbur etildi. Qolgan dehqonlar jon saqlash maqsadida kolxozlarga kirishga majbur bo‘ldilar.  Majburiy kollektivlashtirish oqibatida qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtirish keskin ravishda kamayib ketdi. Natijada 1932—1933-yillarda ocharchilik bo‘ldi va 5 mln dan ortiq kishi ochlikdan qirilib ketdi. Kollektivlashtirish natijasida dehqonlar soni uchdan bir qismga kamaydi, jami g‘alla yetishtirish amalda ko‘paymagan bo‘lsa-da, davlatga g‘alla sotish 1937- yilga kelib 1928-yilga nisbatan 3 baravar ko‘paydi. Bunga qishloq aholisini xonavayron qilish hisobiga erishildi. O‘zbekistonda paxta yetishtirishni ko‘paytirish hisobiga Sovet davlatining paxta mustaqilligi ta’minlandi. 10.MADANIY INQILOB.  Madaniy inqilobning asosiy vazifasi eski tuzumdan meros qolgan madaniy qoloqlikni tugatish, sotsialistik ziyolilarni shakllantirish, madaniyatni partiya siyosatiga bo‘ysundirish va jamiyatda yagona mafkura — kommunistik mafkura hukmronligini qaror toptirishdan iborat bo‘ldi.  Bolsheviklar yangi sotsialistik madaniyat asosini marksistik mafkura tashkil etadi, deb hisoblardilar. Binobarin, sotsialistik madaniyat proletariatning ( ishchilarning) sinfiy kurashi vazifalariga xizmat qilishi zarur edi. Bolsheviklarning madaniyat sohasidagi siyosatiga ziyolilar qarshi turdilar. Ular aholining 2,2 foizini tashkil etardi. 1917-yilda ziyolilarning 10 foizdan kamrog‘i bolsheviklar partiyasi, bir qismi kadetlar va liberal sotsialistlar partiyalari safida bo‘lsa, asosiy qismi esa betaraf pozitsiyada turdi. Sovet davlati o‘zining jazo organi BFK — (Butunrossiya favqulodda komissiyasi) 1922- yildan DSB (Davlat siyosiy boshqarmasi), 1923- yildan BDSB ( Birlashgan Davlat siyosiy boshqarmasi) yordamida ziyolilarni ta’qib etish siyosatini yuritdi.  NEPga o‘tish ziyolilarning bir qismi sovetlar tarafiga o‘tishiga sabab bo‘ldi. Ziyolilarning bir guruhi Rossiyaning iqtisodiy va madaniy jihatdan qayta uyg‘onishi uchun Sovet hokimiyati bilan hamkorlik qilishni afzal deb bilganlar. Ayni paytda, marksistik mafkuraga tarafdor bo‘lmagan ziyolilar egallab turgan vazifalaridan ozod etilgan.  1922- yilda alohida senzura organi — Glavlit tashkil etildi. Uning ruxsatisiz gazeta, jurnal chiqarish va kitoblar chop etish mumkin emas edi.  Bolsheviklar partiyasi hokimiyat tepasida mustahkamlanib olgach, sotsialistik ziyolilarni shakllantirish siyosatini yurita boshladi. Bu ziyolilar yangi tuzumga sadoqat bilan xizmat qilishga da’vat etildi. 1927-yilga kelib mamlakatda 148 ta institut va universitet ishlay boshladi (1917-yilda ularning soni 95 ta bo‘lgan).  Mafkura kadrlarini tayyorlash uchun 1918-yilda kommunistik universitet; 1921- yilda esa K. Marks va F. Engels instituti, Qizil professorlar instituti, Sharq mehnatkashlarining kommunistik universiteti; 1923-yilda V. I. Lenin instituti ochildi.  Madaniy inqilob siyosatida umumta’lim maktablarini qayta qurish masalasi alohida e’tiborda turdi. O‘quv dasturlari va darsliklari, o‘tmish va hozirgi tarix sinfiylik va partiyaviylik nuqtayi nazaridan qayta ko‘rib chiqildi. Madaniy inqilob natijasida, bolsheviklar so‘zi bilan aytganda, «shaklan milliy, mazmunan sotsialistik» adabiyot shakllantirildi.  Ijodkorlar «sotsialistik realizm» ruhida asar bitishlari zarur edi. Bunday asarlar o‘zining inqilobiy ruhi, asar qahramoni mafkurasini tubdan o‘zgartirib borish hamda mehnatkashlarni sotsialistik ruhda tarbiyalashga xizmat qilish kabi xususiyatlari bilan ajralib turishi lozim edi.  Milliy adabiyotlarda proletar internatsionalizmi g‘oyalari ustun turishi zarur edi. Milliy o‘ziga xoslikni saqlashga uringan ijodkorlar qatag‘on qilindilar. Chunonchi, O‘zbekistonda Abdulla Qodiriy, Usmon Nosir, Abdulhamid Cho‘lpon, Munavvarqori Abdurashidxonov va boshqalar qatl etildi.  Bolsheviklar partiyasi tarixi bo‘yicha o‘quv darsligi va qo‘llanmalari o‘ziga xos «yo‘lchi yulduz» vazifasini o‘tay boshladi. Tabiiy, aniq va texnika fanlarini ham imkoni boricha kommunistik mafkuraga xizmat qildirishga harakat qilindi.  Sovet davlati 30-yillarning oxiriga kelib xalq xo‘jaligi uchun o‘zining sof mutaxassislarini kerakli miqdorda tayyorlashga muvaffaq bo‘ldi va 1930yilda umumiy majburiy boshlang‘ich ta’lim joriy etildi. 1932-yilda 8—11 yoshli bolalarning 98 foizi maktablarga qatnay boshladi. 1934-yilda esa 10 yillik ta’lim joriy etildi. 1939-yilga kelib, SSSR aholisining 81,2 foizi savodli edi.  Bolsheviklar partiyasi omma o‘rtasida ateistik targ‘ibot ishini zo‘r kuch bilan olib bordi. Cherkov va masjidlar mol-mulkdan mahrum etildi. Dinning jamiyat hayotidagi ijobiy o‘rni butunlay inkor etildi hamda din va dindorlarga qarshi kurash avj oldirildi. Ko‘plab din arboblari qatag‘on qilindi.  Sovet jamiyatining har bir a’zosi mafkuralashtirilgan biror-bir tashkilotga jalb etilgan edi. Masalan, eng ishonchli kishilar kompartiya safiga (2 mln kishi), ongli yoshlar komsomolga (9 mln kishi), bolalar — pioner tashkilotiga, ishchi va xizmatchilar kasaba uyushmalariga (22,5 mln kishi), adabiy va badiiy ijodkorlar uyushmalariga birlashtirilgan edi. Ular sovet davlatining navbatdagi har qanday vazifalariga safarbar etilishga tayyor edilar.  Xulosa qilib aytganda, 30-yillar oxiriga kelib jamiyatda yagona mafkura — marksizm- leninizm (kommunistik) mafkurasining to‘la hukmronligi qaror toptirildi. Boshqa barcha mafkuralar to‘la inkor etildi.  1921-yilda sovet davlati o’zining janubiy qo’shnilari  Turkiya, Eron va Afg’oniston bilan diplomatik munosabatlar o‘rnatishga erishdi. 1922yilda Germaniya amalda sovet davlatini tan oldi  va ikki davlat o‘rtasida savdo-iqtisodiy aloqalar rivojlana boshladi.  1924yilda Buyuk Britaniya Sovet davlatini tan oldi. Buyuk davlatlardan faqat AQSH qizil imperiyani tan olishni paysalga sola boshladi. Sovet davlati o‘z tashqi siyosatining strategik yo‘nalishini belgilashda o‘z xavfsizligiga sobiq Antanta davlatlari tahdid solishi mumkinligini hisobga oldi va shuning uchun ham u g‘arb davlatlari, birinchi navbatda, Buyuk Britaniya va Fransiya siyosatini diqqat bilan kuzatib bordi. Ayni paytda g‘arb davlatlari o‘rtasida imzolangan Lokarno shartnomasiga qarshi chiqdi. Lokarno shartnomasi Buyuk Britaniya, Fransiya, Italiya, Belgiya, Chexoslovakiya va Polsha o‘rtasida imzolangan va Germaniyani Millatlar Ligasiga qabul qilishga kelishilgan edi. 1925—1927-yillarda Sovet hukumati Turkiya, Litva, Eron va Afg‘oniston bilan betaraflik va bir-biriga hujum qilmaslik haqida shartnomalarni imzolashga muvaffaq bo‘ldi. 11. 20 – 30 yillarda SSSRning tashqi siyosati.  1928- yilda buyuk davlatlar o‘rtasida «Siyosatda urushdan voz kechish va barcha kelishmovchilik hamda nizolarni tinch vositalar yordamida hal etish to‘g‘risida» shartnoma imzolandi. Sovet hukumatining qat’iy talabi bilan g‘arb davlatlari shartnomani uning ham imzolashiga rozilik berishga majbur bo‘ldilar. 1932-yilda Sovet davlati Finlandiya, Estoniya, Polsha va Fransiya bilan o‘zaro hujum qilmaslik to‘g‘risida shartnoma imzolanishiga muvaffaq bo‘ldi.  1931- yilda Uzoq Sharqda Yaponiya harbiy harakatlarni boshlab yubordi. 1933- yilda Germaniyada fashizmning hokimiyat tepasiga kelishi xalqaro ahvolga salbiy ta’sir ko‘rsatdi.  Endi, Sovet davlati Germaniya va Yaponiya bilan munosabatlarni ehtiyotkorlik, ehtiroslarga berilmaslik tamoyili asosida qurish lozim, deb hisoblardi.  3 — Jahon tarixi  Sovet hukumati 1935-yilda Italiyaning Efiopiyaga qarshi agressiyasini qoraladi. General F. Frankoning Ispaniyada fashistik diktaturasini o‘rnatishiga qarshi kurashayotgan kuchlarga harbiy va moliyaviy yordam ko‘rsatdi. Ularga yordam uchun ko‘ngillilarni jo‘natdi. 12. KOLLEKTIV XAVFSIZLIK TIZIMINI VUJUDGA KELTIRISH MUAMMOSI.  Fashizm xavfi kuchayib borayotgan bir davrda, Fransiya kollektiv xavfsizlik tizimini vujudga keltirish taklifi bilan chiqqan edi. Sovet davlati  1933yildan boshlaboq bu g‘oyaning faol taraf-  dorlaridan biriga aylandi. Chunki Germaniya fashizmining antikommunistik tig‘i, uning nemis kommunistlariga nisbatan tutayotgan siyosati Sovet hukumatini befarq qoldirmadi.  Xavfsizlik tizimi uchun kurash Sovet davlati xalqaro ahvolining yaxshilanishiga xizmat qildi. Chunonchi, 1933-yilda AQSH Sovet davlatini tan oldi va u bilan diplomatik aloqa o‘rnatdi. 1934-yilda esa Qizil imperiya Millatlar Ligasiga qabul qilindi.  Biroq, kollektiv xavfsizlik tizimini vujudga keltirish ishiga qo‘shilgan real hissa 1935-yilda Sovet davlatining Fransiya va Chexoslovakiya bilan o‘zaro yordam to‘g‘risidagi shartnomani imzolashi bilan cheklanib qolgan. Vaholanki, qudratli siyosiy doiralar bu shartnomalarning amalda bajarilishiga ishonmas edilar. Fransiya Buyuk Britaniyaning Germaniyaga nisbatan qo‘llayotgan «tinchlantirish» siyosatiga qo‘shildi (qarang 1—2-§). 1938yilda Myunxen shartnomasi imzolangach, Sovet davlati kollektiv xavfsizlik tizimini yaratib bo‘lmasligiga qat’iy ishondi. Myunxen shartnomasi 1935yilda Sovet davlatining Fransiya va Chexoslovakiya bilan imzolagan shartnomalarini amalda quruq qog‘ozga aylantirib qo‘ydi. Buning ustiga, Fransiya tez orada Germaniya bilan shartnoma imzoladi. Moskvada «imperialistik davlatlar» o‘zaro nizolarini Sovetlar hisobidan hal etmoqchi, degan qat’iy fikr paydo bo‘ldi.  1938yilda Yaponiya bilan yuz bergan harbiy to‘qnashuv Sovet davlatining bu fikrini yanada mustahkamladi. Moskva endi ikki frontda — G‘arbda Germaniya bilan, Sharqda esa Yaponiya bilan urushga tortilishdan xavfsirab qoldi. Bu xavfsizlik Sovet davlati rahbariyatini o‘z tashqi siyosati yo‘nalishini qayta ko‘rib chiqishga undadi.  1939- yilda Yaponiyaning Mo‘g‘ulistonga hujum qilishi Moskvaning Germaniya bilan yaqinlashishga bo‘lgan moyilligini yanada kuchaytirdi. Chunki Yaponiya bilan to‘qnashish muqarrar edi. Holbuki, Moskva ikki frontda urushga tortilishni aslo istamas edi. Sovetlarning Germaniya bilan yaqinlashuvi shu tariqa ro‘y berdi.  1939- yilning 23-avgustida Sovet davlati bilan Germaniya o‘rtasida 10 yil muddatga o‘zaro hujum qilmaslik to‘g‘risida shartnoma imzolandi.  Bu shartnoma Buyuk Britaniya va Fransiyaning Sovetlar hisobiga Germaniya bilan kelishishdek mash’um niyatlarini puchga chiqardi. Ayni paytda bu shartnoma Germaniyaga urush harakatlarini boshlashga yo‘l ochib berdi.  Shunday qilib, ikki jahon urushi oralig‘ida Sovet davlati tashkil topdi, mustahkamlandi. Bolsheviklar yangi jamiyat qurdilar. Lekin bu jamiyat qilich va qon bilan qurildi. Dunyoda inqilob qilmoqchi bo‘ldi. Qatag‘onlarni amalga oshirdi. Ma’naviy tubanlikka ketib, fashizm bilan til biriktirdi. SAVOL VA TOPSHIRIQLAR.  Bolsheviklar qurmoqchi bo’lgan jamiyatni ta’riflab bering. O’ylab ko’ring, ularning qaysi g’oyalari umuminsoniy va milliy qadriyatlarga zid edi ?  Bolsheviklar “eng adolatli jamiyat” qurish ishini nimadan boshlaganlar?  Sovet hokimiyati masalasi qanday l etildi?  Rossiyada fuqarolar urushi va chet el intervensiyasining boshlanishiga nimalar sabab bo‘ldi?  «Harbiy kommunizm» siyosatining mazmunini ta’riflab bering.  Qanday sabablarga ko‘ra bolsheviklar fuqarolar urushida g‘alabaga erishdilar?  Sovet hukumati sobiq Rossiya imperiyasi milliy chekka o‘lkalarini sovetlashtirish siyosatini qanday usullarda amalga oshirdi?  Turkiston xalqlari milliy-ozodlik harakati haqida nimalarni bilib oldingiz?  Sovet hukumati nega «harbiy kommunizm» siyosatini bekor qilishga majbur bo‘lgan?  Yangi iqtisodiy siyosatning mazmunini tushuntirib bering.  Sovet davlati nima uchun imperiya hisoblanadi?  SSSR tashkil topishining Turkiston xalqlari taqdirida o‘ynagan mash’um oqibatlari haqidagi Sizning fikringiz?  Sotsializm qurishning lenincha rejasi haqida nimalarni bilasiz?  Industrlashtirish nima?  Qishloq xo‘jaligini kollektivlashtirishning fojiaviy oqibatlari haqida so‘zlab bering.  Madaniy inqilobdan ko‘zlangan asosiy maqsad nima edi?  Lokarno shartnomasida qanday masalalar ko‘rilgan edi?  Nima uchun Yevropada kollektiv xavfsizlik tizimini vujudga keltirib bo‘lmadi?  Nega Sovet davlati, Buyuk Britaniya va Fransiya Germaniya agressiyasi boshlanishining oldini ololmadilar?  1939- yil 23-avgustda imzolangan sovet — german shartnomasi haqida nimalarni bilib oldingiz? FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR :  Karimov I. A. O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li. 1-jild. Ò., «O‘zbekiston», 1996.  Karimov I. A. O‘zbekiston – ulkan imkoniyatlar mamlakati. 1-jild. Ò., «O‘zbekiston», 1996.  Karimov I.A. Mintaqada xavfsizlik va hamkorlik uchun. 4-jild. Ò., «O‘zbekiston», 1996.  Karimov I.A. O‘tmishsiz kelajak, hamkorliksiz taraqqiyot bo‘lmaydi. 4-jild. Ò., «O‘zbekiston», 1996.  Karimov I.A. Yevropa Ittifoqi mamlakatlari davlat va hukumat boshliqlari kengashida so‘zlagan nutq. 5-jild. Ò., «O‘zbekiston», 1997.  Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo‘lida. 6-jild. Ò., «O‘zbekiston», 1998.  Karimov I. A. Yevropa–Kavkaz–Osiyo (ÒRASEKA) transport tarmog‘ini rivojlantirishga bag‘ishlangan nutq. 7-jild. Ò., «O‘zbekiston», 1999.  Karimov I.A. Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkilotining Istambul sammitida so‘zlangan nutq. 8-jild. Ò., «O‘zbekiston», 2000.  Karimov I.A. BMÒ Bosh Assambleyasida so‘zlangan nutq. 9-jild. Ò., «O‘zbekiston», 2001.  Karimov I.A. Amerikalik ishbilarmonlar bilan bo‘lgan uchrashuvda so‘zlangan nutq. 10-jild. Ò., «O‘zbekiston», 2002.  Karimov I.A. Yevroatlantika hamkorlik kengashi sammitida so‘zlangan nutq. 11jild. Ò., «O‘zbekiston», 2003.  Karimov I.A. O‘zbek xalqi hech qachon, hech kimga qaram bo‘lmaydi. 13-jild. Ò., «O‘zbekiston», 2005.  Karimov I.A. Mintaqada xavfsizlik va barqarorlik yo‘lida. 13-jild. Ò., «O‘zbekiston», 2005.  Karimov I.A. O‘zbekiston va Rossiya ittifoqchi davlatlar. 14-jild. Ò., «O‘zbekiston», 2006.  Karimov I. A. O‘zbek xalqining Islom madaniyati rivojiga qo‘shgan beqiyos hissasining yuksak e’tirofi. 15-jild. Ò., «O‘zbekiston», 2007  Karimov I.A. Shanxay hamkorlik tashkiloti davlat rahbarlari kengashining kengaytirilgan tarkibdagi majlisida so‘zlangan nutq. 15-jild. Ò., «O‘zbekiston», 2007.  E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

MAVZU: SOVET DAVLATI

REJA :  Bolsheviklarning kommunistik jamiyati.  Fuqarolar urushi va chet el intervensiyasi.  Frontdagi o’zgarishlar.  Sovet  Polsha urushi. Chet el intervensiyasi va fuqarolar urushining tugashi.

 Turkiston xalqlari milliy  ozodlik harakatining tor  mor etilishi.  Yangi iqtisodiy siyosat.  SSSRning tashkil etilishi.  Industrlashtirish.

 Qishloq xo’jaligining kolleltivlashtirish.  Madaniy inqilob.  20  30-yillarda SSSRning tashqi siyosati.  Kollektiv xavfsizlik tizimini vujudga keltirish muammosi.

1. BOLSHEVIKLARNING KOMMUNISTIK JAMIYATI.  Bolsheviklar o’zlari qurmoqchi bo’lgan yangi jamiyatni kommunistik jamiyat deb ataganlar. Ularning fikricha: bu jamiyat o’z taraqqiyotida ikki bosqichni bosib o’tishi kerak edi. Birinchi bosqichni sotsializm , ikkinchi bosqichni esa kommunizm  deb ataganlar.  Sotsializm – kommunistik jamiyatning quyi bosqichi , kommunizm esa yuqori bosqichi edi. U sotsializmning yuksak tarixiy taraqqiyoti natijasida vujudga kelar edi.

O'xshashlar

Salibchilar davlati
Xit davlati
Australiya davlati
POLINEZIYA DAVLATI
Frigiya davlati