logo

Sudralib yuruvchilarning koʻpayishiga taʼsir etuvchi cheklovchi omillar

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

352.4794921875 KB
MAVZU: SUDRALIB YURUVCHILARNING KOʻPAYISHIGA TAʼSIR 
ETUVCHI CHEKLOVCHI OMILLAR 

Reja

Kirish

Sudralib yuruvchilar sinfi haqida

Asosiy qism

Umumiy tushunchalar

Tashqi muhitdagi orni

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati      SUDRALIB YURUVCHILAR – BIRLAMCHI QURUQLIKDA YASHOVCHI 
HAYVONLAR. TERISI QURUQ, NAFAS OLISHDA ISHTIROK ETMAYDI. 
TUXUMINI QURUQLIKKA QO‘YADI. O‘PKA ORQALI NAFAS OLADI. BU SINF 
TANGACHALILAR, TOSHBAQALAR, TIMSOHLAR TURKUMLARIGA 
AJRATILADI. 
YASHASH MUHITI VA TASHQI TUZILISHI. ILDAM KALTAKESAK O‘RTA 
OSIYONING CHO‘L VA TOG‘OLDI MINTAQALARIDA TARQALGAN. TERISI 
KULRANG YOKI YASHIL-KULRANG TUSDA BO‘LGANLIGI TUFAYLI UNI 
O‘TLAR ORASIDA YIRTQICH HAYVONLAR YAXSHI PAYQAMAYDI. ULAR 
JUFT-JUFT BO‘LIB YASHAYDI, TURLI HASHAROTLAR BILAN OZIQLANADI. 
ILDAM KALTAKESAKNING UZUNLIGI DUMI BILAN BIRGA 15–20 SM GA 
YETADI. KONUSSIMON BOSHI HARAKATCHAN, QISQA BO‘YNI ORQALI 
TANASIGA BIRIKKAN. TUMSHUG‘INING UCHIDA IKKITA BURUN TESHIGI, 
UNDAN ORQAROQDA – BOSHINING IKKI YONIDA KO‘ZLARI JOYLASHGAN          
Ko‘zida yuqori va pastki qovoqlari bilan birga yupqa pardaga o‘xshash 
pirpiraydigan uchinchi qovog‘i ham bo‘ladi. Dam-badam ochilib va yopilib 
turadigan bu uchinchi qovoq kaltakesak ko‘zini doimo 130 8.3. Sudralib 
yuruvchilar sinfi namlab turadi. Ko‘zlaridan orqaroqda joylashgan 
doirasimon nog‘ora parda tashqi quloq teshigini yopib turadi. Kaltakesak 
juda yaxshi eshitadi. Hatto hasharotlar o‘rmalayotganda chiqadigan 
tovushni ham sezadi. Kaltakesakning tili tuyg‘u va ta’m bilish organi 
hisoblanadi. U uzun ayri tilini tez-tez chiqarib, atrofidagi narsalarni bilib 
oladi. Kaltakesakning oyoqlarida 5 tadan panjasi bo‘ladi. Oyoqlar tanaga 
ikki yon tomondan birikkan bo‘lganidan tanasini dast ko‘tarib turmaydi. 
Shuning uchun harakatlanayotgan kaltakesakning qorni yerda sudraladi; 
dumi yurishga yordam beradi. Kaltakesakning quruq terisi muguz 
tangachalar bilan qoplangan.          
  Ichki tuzilishi. Kaltakesakning ichki tuzilishi ko‘p jihatdan baqanikiga 
o‘xshasa-da, ayrim organlari undan farq qiladi. Xususan, uning boshi 8 ta 
umurtqalar orqali tanasiga harakatchan birikkan. Ko‘krak umurtqalarining 
har biriga ikki yon tomondan bittadan qovurg‘alar tutashgan. 
Qovurg‘alarning ikkinchi uchi esa to‘sh suyagiga tutashgan. Ko‘krak 
umurtqalari, qovurg‘alar va to‘sh suyagi birgalikda ko‘krak qafasini hosil 
qiladi. Ko‘krak qafasida o‘pka va yurak joylashgan. Kaltakesak faqat o‘pkasi 
orqali nafas oladi. Kaltakesakning o‘pkasi baqanikiga nisbatan murakkab 
tuzilgan, ya’ni o‘pka devori ko‘plab katakchalarga bo‘lingan.      
Ko‘payishi va rivojlanishi. Sudralib yuruvchilarning tuxumi urg‘ochisi jinsiy yo‘lida urug‘lanadi. 
Erkagining spermatozoidlari urg‘ochisining kloakasiga tushadi. Sudralib yuruvchilarda boshqa 
haqiqiy quruqlikda yashovchi hayvonlar singari ichki urug‘lanish sodir bo‘ladi. Urg‘ochi kaltakesak 
5 dan 15 tagacha urug‘langan tuxumlarini oftob tushib turadigan joyga qo‘yadi. Tuxumlar 
tuproqqa yuzaroq qilib ko‘mib qo‘yiladi. Tuxumlar ancha yirik va sariqligi ko‘p bo‘lib, sirti qalin 
po‘choq bilan qoplangan. Po‘choq tuxumni qurib qolishdan saqlaydi. Tuxumning sariqligi 
rivojlanayotgan murtak uchun oziq hisoblanadi. Kaltakesak tuxumidan voyaga yetgan hayvonga 
o‘xshaydigan kichik kaltakesak chiqadi. Regeneratsiyasi. Agar yirtqich hayvon kaltakesak dumidan 
tutib oladigan bo‘lsa, u dumining bir qismini tashlab, qochib qoladi. Uzilib qolgan dum birmuncha 
vaqt qimirlab turadi. Bu hodisa dum umurtqalaridan birining o‘rtasidan sinishi natijasida yuz 
beradi. Keyinroq dum yana qaytadan o‘sib chiqadi, ya’ni regeneratsiya sodir bo‘ladi.          XULOSA 

Kaltakesaklarning yuragi baqaniki singari ikkita bo‘lma va bitta qorinchadan iborat, lekin 
birmuncha murakkab tuzilganligi bilan suvda hamda quruqlikda yashovchilarnikidan farq qiladi. 
Shunga qaramay, ular organizmida moddalar almashinuvi sust boradi. Kaltakesaklar sovuqqonli 
hayvonlar bo‘lganidan tanasining harorati atrof-muhit haroratiga bog‘liq. Shunga ko‘ra sovuq 
tushishi bilan ularning harakati sustlashib, hamma sudralib yuruvchilar singari karaxt bo‘lib 
qoladi. Kaltakesakning hazm qilish, ayirish va nerv sistemasining tuzilishi suvda hamda quruqlikda 
yashovchilarnikiga o‘xshaydi. Lekin tana muvozanatini saqlaydigan va harakatini boshqaradigan 
miyachasi ancha kuchli rivojlangan. Shuning uchun kaltakesaklar suvda hamda quruqlikda 
yashovchilarga nisbatan chaqqon va xilma-xil harakat qiladi.

MAVZU: SUDRALIB YURUVCHILARNING KOʻPAYISHIGA TAʼSIR ETUVCHI CHEKLOVCHI OMILLAR  Reja  Kirish  Sudralib yuruvchilar sinfi haqida  Asosiy qism  Umumiy tushunchalar  Tashqi muhitdagi orni  Xulosa  Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati

SUDRALIB YURUVCHILAR – BIRLAMCHI QURUQLIKDA YASHOVCHI HAYVONLAR. TERISI QURUQ, NAFAS OLISHDA ISHTIROK ETMAYDI. TUXUMINI QURUQLIKKA QO‘YADI. O‘PKA ORQALI NAFAS OLADI. BU SINF TANGACHALILAR, TOSHBAQALAR, TIMSOHLAR TURKUMLARIGA AJRATILADI. YASHASH MUHITI VA TASHQI TUZILISHI. ILDAM KALTAKESAK O‘RTA OSIYONING CHO‘L VA TOG‘OLDI MINTAQALARIDA TARQALGAN. TERISI KULRANG YOKI YASHIL-KULRANG TUSDA BO‘LGANLIGI TUFAYLI UNI O‘TLAR ORASIDA YIRTQICH HAYVONLAR YAXSHI PAYQAMAYDI. ULAR JUFT-JUFT BO‘LIB YASHAYDI, TURLI HASHAROTLAR BILAN OZIQLANADI. ILDAM KALTAKESAKNING UZUNLIGI DUMI BILAN BIRGA 15–20 SM GA YETADI. KONUSSIMON BOSHI HARAKATCHAN, QISQA BO‘YNI ORQALI TANASIGA BIRIKKAN. TUMSHUG‘INING UCHIDA IKKITA BURUN TESHIGI, UNDAN ORQAROQDA – BOSHINING IKKI YONIDA KO‘ZLARI JOYLASHGAN

 Ko‘zida yuqori va pastki qovoqlari bilan birga yupqa pardaga o‘xshash pirpiraydigan uchinchi qovog‘i ham bo‘ladi. Dam-badam ochilib va yopilib turadigan bu uchinchi qovoq kaltakesak ko‘zini doimo 130 8.3. Sudralib yuruvchilar sinfi namlab turadi. Ko‘zlaridan orqaroqda joylashgan doirasimon nog‘ora parda tashqi quloq teshigini yopib turadi. Kaltakesak juda yaxshi eshitadi. Hatto hasharotlar o‘rmalayotganda chiqadigan tovushni ham sezadi. Kaltakesakning tili tuyg‘u va ta’m bilish organi hisoblanadi. U uzun ayri tilini tez-tez chiqarib, atrofidagi narsalarni bilib oladi. Kaltakesakning oyoqlarida 5 tadan panjasi bo‘ladi. Oyoqlar tanaga ikki yon tomondan birikkan bo‘lganidan tanasini dast ko‘tarib turmaydi. Shuning uchun harakatlanayotgan kaltakesakning qorni yerda sudraladi; dumi yurishga yordam beradi. Kaltakesakning quruq terisi muguz tangachalar bilan qoplangan.