logo

Tadiqotchi faoliyati va unga qo‘yiladigan talablar

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3423.5107421875 KB
Mav zu: 
Tadiqot chi 
faoliy at i v a 
unga 
qo‘y iladigan 
t alablar    Reja: 2
1. Tadqiqotchi faoliyati uchun zarur 
bo‘lgan talablar. 
2.  Tadqiqot samaradorligini 
ta’minlovchi vositalar.
3. Tadqiqotchining ishini 
yengillashtiruvchi metodlar      Har bir ishni, shu jumladan, ilmiy ishni sifatli 
bajarish uchun tadqiqotchi kasbiy malakaga ega 
bo‘lishi lozim. Sifatli ish – bu ilmiy muammoni 
yangicha yondashuv asosida xal qilish, yangi xulosaga 
kelish, ma’lumotlarni yangi xossa yoki qonuniyatni 
ochish imkoniyatini beradigan darajada tasniflash, 
umumlashtirish va tushuntirish, o‘zida yangi 
natijalarni aks ettirgan maqola, risola yoki 
dissertatsiya yozishdir.Kasbiy malakasi o‘zi nima? 
Kasbiy malaka ma’lum faoliyatni ijro etish uchun zarur 
bo‘lgan fazilatlarga (o‘quv, zehn, mahorat va 
boshqalarga), nazariy va tajribaviy amallarni bajarish 
usullaridan foydalana bilish hislatiga ega bo‘lishdir.
Kasbiy malakaga ega bo‘lishni asosida qobiliyat, ya’ni, 
u yoki bu ishni bajarishga yaraydigan layoqat, moyillik 
yotadi. Ishga bo‘lgan qobiliyatni psixologik, 
intellektual, pedagogik jihatlari (sifatlari) mavjud. 3  
 
Faylasuflar va psixologlarni ng 
aytishlaricha, ilmiy faoliyatni ng  
unumdor bo‘lishida tadqiqotchidagi 
qiziqish va hayratda qolish qobiliyati 
yetakchi rol o‘ynaydi. Qiziqish 
shunday nuqtaga qaratiladiki, u 
qiziquvchanlikka, qiziqish tug‘dirgan 
predmetga berilib ketishiga 
aylanadi. Bunday holatga tushgan 
inson qiziqish uyg‘otgan masala 
bilan shug‘ullanmasdan yura 
olmaydi, muammo va uni hal qilish 
ishtiyoqi butun vujudini qamrab 
oladi .    “
○
Qiziqishdan tashqari yana o‘quv, tir ishqoqlik,  mahorat, faollik kabi 
hislatlar darkor.
○
Tadqiqotning  samarali  bo‘lishini  muhim  sharti  ishga  berilib  ketish, 
ishni  muntazam  amalga  oshishi.  Muttasil	
 izlanish  jarayonida  
ilhom   nogahon  yorishish,  ijodiy  tush  ko‘rish  shaklida  namoyon 
bo‘ladigan ruhiy holatlar sodir bo‘ladi. 5   Tadqiqotchid
an talab 
etiladigan 
talablar ○
Kasbiy malakani takomillashtirishni muhim 
pedagogik  yo‘li  tadqiqotchida  qayd  etilgan 
sifatlarni  shakllantirish  va  tarbiyalashdan 
iboratdir.
○
Avvalambor,  kasbiy  yo‘nalishni  tanlash 
paytida  strategik  maqsadni  aniqlab  olish 
lozim.  Kim  bo‘lmoqchisiz:  muhandismi, 
texnologmi,  nazariyotchimi?  Tanlangan 
kasbiy  yo‘nalishni  qaysi  sohasi: 
fundamental  nazariy  izlanishmi  yoki 
konstruktiv  qurilmalarni 
yasash,kashfiyotmi  yoki   ixtiro  qilish  sizni 
ko‘proq  qiziqtiradi?  Har  sohada  izlanish 
olib  borish  va  ijod  qilishni  o‘ziga  xos 
xususiyatlari mavjud. 6     Tabiat an berilgan qobili y at ni qo‘y ilgan maqsadni  
amalga oshi rishga qarat ish k erak .   Maqsadni ro‘y obga 
chiqaradigan ma’nav i y  k uch mot iv  (bois)dir.    Mot iv  y ok i  
bilish mot iv at siy asi inson faoliy at i ni ob’ek t ga 
y o‘nalt iradi, ist ak , may lni harak at gak elt irish orqali 
t adqiqot chiga i zlanish energiy asini beradi 7   Faoliyat yo‘nalishi va 
barqarorligini ta’minlaydigan 
hislat ruhiy ko‘rsatmadir. Bu 
hislat tadqiqotchi faoliyatini 
tartibga soladi, boshqaradi. 
Ruhiy ko‘rsatma orqali 
tadqiqotchida faoliyat 
maqsadi va motivatsiyasi 
birlashadi, o‘zgarayotgan 
vaziyatda ham izlanish 
energiyasi kamaymaydi. ○
Shunday  qilib ,   motivatsiya,  maqsad, 
ruhaiy  ko’rsatma  birlashadi,  kasbiy  
malakani   shakllanishida   ma’naviy   asos  
bo‘lib   xizmat   qiladi.  
○
Motivatsiyasi  shakllangan  izlanuvchi 
yetarli  sharoit  bo‘lmaganda  ham,  hech 
narsani  bahona  qilmasdan  tadqiqotni 
amalga  oshirib  boraveradi.Fan  tarixida 
motivatsiya  kuchini  ko‘rsatadigan 
misollar  ko‘p. VIII	 asr  boshida  ummaviya 
xaliflaridan  Hamid  bin  Muoviya  «falsafa 
toshi»  muammosi  bilan  shunday  qiziqib 
ketadiki,  hatto  xalifalikdan  voz  kechadi 
va  qolgan  umrini  fanlarni,  xususan, 
kimyoni o‘rganishga bag‘ishlaydi. 8     Yellow
Is the color of gold, 
butter and ripe lemons. 
In the spectrum of 
visible light, yellow is 
found between green 
and orange. 9
Tadqiqotchi uchun zarur bo‘lgan 
hislatlardan biri tirishqoqlikdir. 
Bu hislat tadqiqot yo‘lida uchrab 
turadigan qiyinchiliklarni sabr-
toqat bilan bilan yengib o‘tish 
imkoniyatini beradi. 
«Tirishqoqlik – deydi ingliz 
yozuvchisi Bernard Shou – ilm 
sari yagona yo‘ldir» Yana bir 
muhim talab (tavsiya) ustoz, u 
yaratgan ilmiy maktab 
an’analarini davom ettirish, 
shakllangan tadqiqot 
an’analarini yangi mazmun 
bilan boyitishdir .     10Ilmiy  maktab  o‘ziga  xos  betakror  jamoadir.  U  har 
qanday  yangilikka  nisbatan  ochiq  va  bir  butun 
tizimdir.  Bunday  tizim  (maktab)  alohida 
tadqiqotchida  bo‘lmagan  sifat  va  imkoniyatlarga 
ega  bo‘ladi.  Ilmiy  maktab  dargohiga  kirgan 
magistrant  tez  orada  eng  yangi  yutuqlar  bilan 
oziqlanib   turgan  fanning  «qaynab  turgan 
qozonida» faoliyat ko‘rsata boshlaydi.
Ustozga bo‘lgan iltifot va e’tiqod Sharqda hamisha 
e’zozlanib  kelingan.  XXI  asr  fanida  ham  ilmiy  
an’ana  ahamiyati  saqlangan.  Haqiqatan  ham  har 
tomonlama  murakkablashib  ketayotgan bilimlar , 
tasavvurlar  va  nazariyalar  okeanida  ustozning  yo‘l 
ko‘rsatuvchi  g‘oyalari  va  o‘gitlari  bamisoli 
kompasdek zarur.      Izlanish boshlandimi, tadqiqotchi sobitqadamlik bilan ishni 
olib borishi kerak. Ishni boshida qiyinchilik yoki 
muvaffaqiyatsizlik sodir bo‘lishi mumkin. Hatto 
uchayotgan raketaning kursdan og‘ish hodisasi bo‘lib 
turadi. Lekin, maqsad, umumiy izlanish yo‘nalishi to‘g‘ri 
belgilangan bo‘lsa, unda salbiy natija aks aloqa mexanizmi 
orqali qayd qilinadi, qayerda xatolikka yo‘l qo‘yilgani 
aniqlanadi, ish oxirigacha yetkaziladi. 11   I sh jarayonida muammoni 
mazmuni bo‘yichami, faktlar 
xususidami, qanday 
bo‘lmasin, sodir bo‘layotgan 
o‘zgarishlarga e’tibor berish 
kerak.
Shu  o‘rinda  G.Alder  ishlab 
chiqqan  va  Sinab  ko‘r,  Ishla, 
Natijaga  erishgin  deb 
nomlangan  SIN  modelidan 
foydalanish  mumkin
Intellektual qobiliyat 
tafakkur faoliyatida 
namoyon bo‘lib, bu 
sohada ham bir qator 
qoida va talablar borki, 
ularni bajarish 
izlanuvchiga kutilgan 
ijobiy natijalarni beradi.  Sinab ko‘rishda, bitta 
qadam natija bermasa, 
boshqa qadam qo‘yiladi, 
ya’ni boshqa chora 
imkoniyatlar ishga 
solindi. Shu jarayonda 
tadqiqotchilik kasbi, 
uquv va izlanish faoliyati 
takomillashib boradi. 12        Qobilyatni 
o‘stirishning 
intellektual 
vosita va 
mexanizmlari ○
  - diqqatni asosiy muammo nuqtasiga yig‘ish;
○
- muammo bo‘yicha o‘zimizga savol berib turish;
○
- alohida obrazlardan bir-butun model – tuzilmani ishlab chiqishga o‘tish;
○
- o‘xshashliklarni (analogiyalarni) izlash, ulardan foydalanish;
○
- obrazlar bilan fikrlash, modellar bilan ishlash;
○
- xotira faolligini o‘stirish;
○
- ob’ektga har tomonlama yondashuv (intellektual uddaburonlik) 
qobiliyatini tarbiyalash ;
○
- muammo yechimi bo‘yicha alternativ yo‘llarni izlash qobiliyatini shakllantirish;
○
- ilmiy bashorat qilish qobiliyatini o‘stirish;
○
- fikrni mantiqan to‘g‘ri ifodalash, mulohazalarni qog‘ozga aniq bayon qilish.
○
Qayd etilgan hislatlarni tadqiqotchida shakllantirish izlanish samaradorligini 
ta’minlaydigan muhim shartdir.
○
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, tadqiqot-to‘xtovsiz amalga oshadigan intellektual 
mehnat, yangilikni kashf etish, ixtiro qilish faoliyatidir. Bunday faoliyat 
darajasiga yetishish uchun yosh tadqiqotchi o‘zida bir qator (yuqorida qayd 
etilgan) psixologik, pedagogik va intellektual ko‘nikmalarni, malakaviy o‘quv va 
kasbiy mahoratni shakllantirish lozim.
○
  13     Maps
Tadqiqotchining asosiy intellektual quroli-zehndir. «Zehn» arabcha 
so‘zdan olingan bo‘lib, tushunish qobiliyati, fahm, uquv kabi ma’nolarni 
anglatadi. Yana bir ibora: zehn solmoq diqqat bilan kuzatmoqni 
bildiradi.
Zehnning bir qator turlari mavjud: amaliy zehn, hissiy-obrazli zehn, 
verbal (og‘zaki so‘zlarga nisbatan) zehn, mavhumlashgan zehn, operator 
zehni va boshqalar. 14 Mav humlashgan zehn t afak k urni o‘t k i rligi v a qobil iy at ida 
nam oy on bo‘l adi. Bunday  zehn fundament al m uammolar 
bilan shug‘ullanadi gan nazariy ot chi larda ri v ojl angan 
bo‘ladi.
Yosh t adqiqot chi o‘z zehnini munt azam mashq qil ish, 
v azifal arni bajarish v a o‘z-o‘zini nazorat  qilish y o‘l i bilan 
t ak omi llasht iradi.
Zehn k uchini o‘st iradigan ruhiy -emot sional omi llar ham 
mav j ud. Bular:   mot iv at siy a , isht iy oq, k ay fi y at , o‘z i shidan 
qoni qi sh y ok i qoniqmasl ik , ilmi y  muam moga berilib k et ish, 
ishlash qobi liy at i, hamk asbdoshl arning ishlari ni t anqidiy  
t ahlil qi lish v a boshqalar.
Izlanish samaradorligini oshiradi gan muhim ruhiy -
energet ik  zax ira ishchanlik di r. Bu ishga beri lib k et ish 
hol at i ni munt azam jaray onga ay lani shi da namoy on bo‘ladi. 15   I shcha nlik  ishlash qobi liy at i k oeffi t siy ent i bo‘li b, mehnat  k unida t urlicha qiy ma t ga 
ega  bo‘ladi. Psixologik  t adqiqot l arda ishchanlik  k oeffi t siy ent i qiy mat ini ng o‘rt a cha 
raqamla ri quy idagicha bel gi langan: birinchi bosqich-mehnat ga k irishish (1-1,5 soat ). 
Organizm uy qu y ok i orom hola t idan chiqadi. 
I k k inchi bosqich-barqaror, unuml i ish v aqt i (3-4 soa t ).
 Uchinchi bosqichda t oliqish pay do bo‘ladi, ishla sh qobi liy a t ini dinami k asi susay adi . 
Mehnat  k unida bu bosqichlar almasha di-t ushlik k a cha, t ushdan k ey in sut k a  
da v om ida ishcha nlik  k oeffi t siy ent i t o‘l qinsimon o‘zga rib, mak simumlari 9-13 v a 16-20 
soat la rga t o‘g‘ri k ela di.
A y rim t a dqiqot chila r k echala ri  unumdor ishlay di lar. A y t ish k erak k i , k elt irilgan 
raqamla r o‘rt acha  st a t ist ik  k o‘rsat k ichdir. Tadqiqot chining indiv idual hislat la riga 
k o‘ra raqamlar u y ok i bu t omonga  og‘ishi mumk in. Bu k o‘rsat k ichlarni mehnat  v a 
da m olish rejimini t ashk il qilishda  hisobga ol ish k erak .
Haft a dav omida ham ish qobili y at i o‘zini darajala riga ega : Dushanba – ishga k irishish 
k uni, sesha nba, chorshanba, pay shanba – barqaror, unumdor mehnat  qili sh k unlari, 
juma  v a shanba  – faoliy at  energiy asi ast a-sek in pa say adigan k unlar. 16   17
Tadqiqot olib borish tafakkur organi bo‘lgan miyaning 
holati va faollik ritmlariga bog‘liq. O‘z navbatida 
miyaning faollik darajasi bir qator omillar bilan 
belgilanadi. Bunda  uyqu va o‘yg‘oqlik ritmlari yetakchi 
rol o‘ynaydi.
Mehnat, ovqatlanish, jismoniy tarbiy, sog‘lom uyqu va 
dam olishlarni oqilona tashkil qilish miyaga, shu 
jumladan, organizmga to‘la qonli energetik imkoniyat, 
kuch-quvvat beradi.
       Let’s review 
some concepts 18○
Tadqiqotchining asosiy intellektual 
quroli-zehndir. «Zehn» arabcha so‘zdan 
olingan bo‘lib, tushunish qobiliyati, 
fahm, uquv kabi ma’nolarni anglatadi. 
Yana bir ibora: zehn solmoq diqqat bilan 
kuzatmoqni bildiradi.
○
Zehnning bir qator turlari mavjud: 
amaliy zehn, hissiy-obrazli zehn, verbal 
(og‘zaki so‘zlarga nisbatan) zehn, 
mavhumlashgan zehn, operator zehni 
va boshqalar.
○
Mavhumlashgan zehn tafakkurni 
o‘tkirligi va qobiliyatida namoyon 
bo‘ladi. Bunday zehn fundamental 
muammolar bilan   shug‘ullanadigan 
nazariyotchilarda rivojlangan bo‘ladi.    19
Zehn kuchini o‘stiradigan 
ruhiy-emotsional omillar 
ham mavjud. 
Bular: motivatsiya ,  
ishtiyoq, kayfiyat, o‘z 
ishidan qoniqish yoki 
qoniqmaslik, ilmiy 
muammoga berilib 
ketish, ishlash qobiliyati, 
hamkasbdoshlarning 
ishlarini tanqidiy tahlil 
qilish va boshqalar.     Tablet project
Show and explain 
your web, app or 
software projects 
using these gadget 
templates. 20
Izlanish samaradorligini oshiradigan muhim ruhiy-energetik 
zaxira ishchanlikdir. Bu ishga berilib ketish holatini muntazam 
jarayonga aylanishida namoyon bo‘ladi.   Ishchanlik ishlash 
qobiliyati koeffitsiyenti bo‘lib, mehnat kunida turlicha qiymatga 
ega bo‘ladi. Psixologik tadqiqotlarda ishchanlik koeffitsiyenti 
qiymatining o‘rtacha raqamlari quyidagicha belgilangan: birinchi 
bosqich-mehnatga kirishish (1-1,5 soat). Organizm uyqu yoki 
orom holatidan chiqadi. Ikkinchi bosqich-barqaror, unumli ish 
vaqti (3-4 soat).    Uchinchi bosqichda toliqish paydo bo‘ladi, 
ishlash qobiliyatini dinamikasi susayadi. Mehnat kunida bu 
bosqichlar almashadi-tushlikkacha, tushdan keyin sutka 
davomida ishchanlik koeffitsiyenti to‘lqinsimon o‘zgarib, 
maksimumlari 9-13 va 16-20 soatlarga to‘g‘ri keladi .    21
Tadqiqotni amalga oshirishda izlanish faoliyati ketma-ketligi 
va izchilligiga alohida e’tibor berish kerak.
Tadqiqotchi kasbi ommaviy kasblardan biriga 
aylangandagan keyin izlanish olib borishni oqilona 
modellariga, ya’ni ilmiylik standartini ta’minlaydigan talab-
tavsiyalarga bo‘lgan ehtiyoj kuchayadi. Tadqiqot 
texnologiyasi mana shu ehtiyojni qondiradi.
Tadqiqot texnologiyasi – bu ilmiy mahnatni tashkil qilishga 
oid qoidalar, tavsiyalar va talablar majmuasidir. Eng muhim 
qoida va talablar quyidagilardan iborat.    ○
Tadqiqot aqliy mehnatning ixtisoslashgan bir turidir. Bu sohada mehnat samaradorligiga erishish bir 
qator ob’ektiv va sub’ektiv omillarga bog‘liq.
○
Birinchisiga jamiyatni fanga munosabati, davlat siyosati, tadqiqot olib borish uchun yaratilgan 
sharoit, moliyaviy, texnik va axborotli ta’minot kiradi.
○
bo‘lishi, aytish mumkinki, hal qiluvchi rol o‘ynaydi.
○
TadqiqFanning hozirgi taraqqiyot bosqichida tadqiqot olib borish uchun qayd etilgan sharoit va 
ta’minotni mavjud ot samaradorligining sub’ektiv shart-sharoitlari ayrim ma’naviy omillardan iborat. 
Bu tadqiqotchi, ilmiy rahbar, jamoa va an’anaga bog‘liq tomonlar bo‘lib, xususan:
○
- tadqiqotchining zehni, intellekt koeffitsiyenti (ijodiy test bilan aniqlanadi);
○
- tadqiqotchining bilimi va tajribasi;
○
- jamoada ilmiy rahbarlik tarzi, rahbarning ijodiy potensiali;
○
- ilmiy vorislik;
○
- ilmiy an’ana;
○
- jamoadagi ruhiy-ma’naviy muhitni tashkl qiladi.
○
Tadqiqot individual va jamoaviy ilmiy mehnat birligidir. Bu birlikda yetakchi o‘rinni ilmiy rahbar 
egallaydi. 22   23
○
Fanda ilmiy maktabni mavjud bo‘lishi, 
ijodiy izlanish muhitini shakllanishi, 
ilmiy vorislikni saqlash, yosh 
tadqiqotchilarni tayyorlash va o‘stirish 
ko‘p jihatdan ilmiy rahbarga bog‘liq. 
Tabii y ki, shogirdlar va yosh olimlarning 
g‘ayrat-shijoati, fanga fidoyiligi, 
tarishqoqlik bilan ijod mevalarini 
yig‘ishlari ilmiy an’ana va maktabga 
nisbatan munosib javob bo‘ladi.        24Psixologiy a  fanida ek speriment  met odining t abiat i t o‘la-t o‘k is 
ak s et gan y o‘riqnoma dey arl i y o‘q bo’lishi ham mumk i n 
ema s.Uni bi r mart aday oq but unla y  o ‘rganib bo’lmay di.
Ek speriment ni o‘t k azish bir v a qt ning o‘zida o ‘t a murak k ab v a 
shu bilan bi rga qiziqa rl i, ij odiy  jaray ondir.Ek speriment ni o 
‘t k azish t a dqiqot chidan k a sbiy  ma horat  v a o‘t k azish 
t ex nik asidan x abardor bo’lishni t a lab et adi.
Har qa y si  ek speriment ning muv aff aqiy at i  psixologik  t adqiqot ni 
o ‘t k azi shda quy idagi t alabla rni  amalga oshirishni t aqozo et a di .
1. Ek speriment ni  rejalasht i rish:
-t adqiq qil inay ot gan psixologik  faoliy a t ga t a’sir et uv chi omi llarning k o'pligini  hisobga 
oli sh;
-ushbu psi xologi k  faoliy a t ga k omplek s t a’simi t a hli l qi lish;
-y echim ini k ut ay ot gan masa lala rni ng mura k k ablili gini hisobga oli sh;
-beriladigan x ul osalami ng oqibat i ni cha malab k o'rish;
-psixologik  fa oli y at  mat ema t ik -st at ist i k  v a t ax minlar nazariy asi met odlari y ordamida 
amalga oshiri ladi.   Eksperimentning kelajak taqdiri aynan rejalashtirishga bog’liq bo’lib, 
eksperimentning mantiqiy va xronologik chizmasini tuzishga, sonini belgilash va zaruriy 
o’lchovlar miqdorini belgilashga imkon beradi.Bundan keyin matematik tahlil qilish rejasini 
ishlab chiqish, o’lchovlarni tanlashga yordam beradi.    2.Tashqi muhitning ta’sirini 
maksimal o‘rganib chiqish 
maxsus moslashtirilgan 
xonalar (laboratoriya) 
bolishini talab 
qiladi.Laboratoriya tashqi 
shovqin-suronlardan holi 
bo’lib, shovqin o ‘tkazmas 
xona hisoblanadi.Bu xona 
sanitar-gigienik, texnik, 
psixologik talablarga mos 
bo’lishi shart.    26
3.Texnik jihozlanish (apparatura) eksperimentni aniq tashkil 
qilishga imkon beradi.   Lekin qo‘yilgan ilmiy vazifalarni amalga 
oshirishning muvaffaqiyati texnik vositalarga bog’liq bo’ladi.
4.Tekshiriluvchilami saralash,tadqiqotning vazifalari va 
metodikasidan kelib chiqadi.O‘rganilayotgan jarayonga nisbatan 
tekshiriluvchilami deyarli sifat xarakteristikasi jihatidan bir xillari 
sa na lanadi .  Tekshiriluvchining tadqiqotga,eksperimentga bo’lgan 
munosabati, motivatsiyasi, emotsional reaksiyalari ham o‘z ta’sirini 
o’tkazadi.Inson faoliyatining samaradorligi nafaqat uning potensial 
qobiliyatlari va bor imkoniyatlariga bog’liq bo’ladi, balki 
motivlarining kuchi,xohishiga ham bog’liq bo’lib,bu narsa uni anig 
faoliyatga undaydi.   Motivatsiyaning ortib borishi «emotiv xulq-
atvo rni »   keltirib chiqaradiki, ya’ni bajarish faolligini u yoki bu 
miqdorda buzilishiga olib keladi (nazorat susayadi, xatti-harakatlar 
stereotip ravishda sodir bo’ladi,o‘qish faoliyati sekinlashadi va 
hokazo).      27
5.Tadqiqot chi  har qanday  ek speriment ning borishida  bev osit a v a fa ol isht irok chi 
hisobla nadi.Uini ng t ashqi  k o‘rinishi , x arak t eri, nut qi v a xulq-at v ori, 
t emperament i, k ay fi y at i v a k o‘pgina  may da i k i r-chik irlar,t ek shiriiuv chi larga  
emot sional munosabat i  ham real ek speriment ga o‘z t a’sirini o ‘t k azadi. 
Ek speri ment  ol ib boruv chi odat da ,y o’riqnoma ni y oddan bili shi k era k  v a  ay niqsa , 
ek speriment  o‘t k azishda n av v al  o‘zi ust i da t adqiqot  o ‘t k a zib sinab k o‘rishi 
k era k . Bu esa  foy dadan holi  em as.
Tadqiqot chi o ‘zini erk in, xot irj am, o‘t a hushy or t ut ib ek speriment  bosqichl ari ni 
y ax shi bilishi k era k .    Ek speriment  ja ray onida esa befa rq holat da t uradi.
Ba’zi hollarda  ga leeff ek t  hodisasi  ham k o‘p uchray di,y a’ni ol ingan nat i jalarga  
t adqiqot chi o‘zining farazini t asdiql ashi uchun ay rim o’zgarishlar k irit a di .   Competitor Matrix
28LOW VALUE 1	HIGH VALUE 1
LOW VALUE 2HIGH VALUE 2
6.Tek shi ri luv chilaming diqqat iga qarat i lgan y o‘ri qnoma 
ham ek speriment ning muhi m qismi  hisoblanadi.   A y nan 
y o‘ri qnoma t ek shiri luv chini t adqiqot  v azi fasi  bi lan 
t anisht irib, unga aniq t ay y orlanish imk oni ni beradi v a 
uning faol iy at iga aniql ik  k irit adi.Yo‘riqnoma 
y aqqol ,qisqa v a bi r ma’noda bo‘l ishi  k erak .   Qolav ersa, 
y o‘ri qnoma t ek shiri luv chining mot iv at siy asi ga ham 
t a’sir et ib, t adqiqot da ijobiy  munosabat ni 
shak ll ant iri shi  shart .
An’anav iy  t abiiy  ilmiy  ek speri ment  me’y oriy  nuqt ay i 
nazardan nazariy  qaraladi : agarda t ajriba si nov lari 
v azi y at idan t adqiqot chini chiqarib t ashlab v a uning 
o'rniga av t omat  bilan almasht iri lganda, t ajri ba ideal 
boiishi  mumk in edi.   29
Afsuski, inson psixologiyasi bu ishni amalga 
oshirib bo‘lmaydigan fanlar qatoriga 
kiradi.Demak,   psixolog har bir eksperiment 
o‘tkazuvchi uchun, shu jumladan, uning o‘zi 
ham odam va odamga xos bo’lgan hamma, 
xislatlar unda ham borligini hisobga olishga 
majbur.Birinchi navbatda-xatolar, ya’ni tajriba 
qoidasini bilmagan holda 
chetlashish,tushunib turib aldash, natijalami 
buzib ko‘rsatishlarni bu yerda o‘rganib 
chiqmaymiz.   Xatolar bilan ish cheklanmaydi , 
ulami ba’zan tuzatish mumkin.        E’tiboringiz 
uchun rahmat

Mav zu: Tadiqot chi faoliy at i v a unga qo‘y iladigan t alablar

Reja: 2 1. Tadqiqotchi faoliyati uchun zarur bo‘lgan talablar. 2. Tadqiqot samaradorligini ta’minlovchi vositalar. 3. Tadqiqotchining ishini yengillashtiruvchi metodlar

Har bir ishni, shu jumladan, ilmiy ishni sifatli bajarish uchun tadqiqotchi kasbiy malakaga ega bo‘lishi lozim. Sifatli ish – bu ilmiy muammoni yangicha yondashuv asosida xal qilish, yangi xulosaga kelish, ma’lumotlarni yangi xossa yoki qonuniyatni ochish imkoniyatini beradigan darajada tasniflash, umumlashtirish va tushuntirish, o‘zida yangi natijalarni aks ettirgan maqola, risola yoki dissertatsiya yozishdir.Kasbiy malakasi o‘zi nima? Kasbiy malaka ma’lum faoliyatni ijro etish uchun zarur bo‘lgan fazilatlarga (o‘quv, zehn, mahorat va boshqalarga), nazariy va tajribaviy amallarni bajarish usullaridan foydalana bilish hislatiga ega bo‘lishdir. Kasbiy malakaga ega bo‘lishni asosida qobiliyat, ya’ni, u yoki bu ishni bajarishga yaraydigan layoqat, moyillik yotadi. Ishga bo‘lgan qobiliyatni psixologik, intellektual, pedagogik jihatlari (sifatlari) mavjud. 3

Faylasuflar va psixologlarni ng aytishlaricha, ilmiy faoliyatni ng unumdor bo‘lishida tadqiqotchidagi qiziqish va hayratda qolish qobiliyati yetakchi rol o‘ynaydi. Qiziqish shunday nuqtaga qaratiladiki, u qiziquvchanlikka, qiziqish tug‘dirgan predmetga berilib ketishiga aylanadi. Bunday holatga tushgan inson qiziqish uyg‘otgan masala bilan shug‘ullanmasdan yura olmaydi, muammo va uni hal qilish ishtiyoqi butun vujudini qamrab oladi .

“ ○ Qiziqishdan tashqari yana o‘quv, tir ishqoqlik, mahorat, faollik kabi hislatlar darkor. ○ Tadqiqotning samarali bo‘lishini muhim sharti ishga berilib ketish, ishni muntazam amalga oshishi. Muttasil izlanish jarayonida ilhom nogahon yorishish, ijodiy tush ko‘rish shaklida namoyon bo‘ladigan ruhiy holatlar sodir bo‘ladi. 5