logo
Русский O'zbekcha
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Tugamaydigan va tiklanadigan tabiiy resurslar geografiyasi

Tugamaydigan va tiklanadigan tabiiy resurslar geografiyasi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

4

Hajmi:

14.8 MB
Ko'chirib olish shartlari
Tugamay digan v a t ik lanadigan t abiiy resurslar geografi y asi Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм Agroiqlimiy resurslar. Hududlarning turli ekin yetishtirish imkoniyatlari ko‘p jihatdan iqlimga bog‘liq. Qishloq xo‘jaligiga bevosita ta’sir ko‘rsatuvchi iqlimiy resurslar agroiqlimiy resurslar deyiladi. Eng muhim agroiqlimiy ko‘rsatkichlar effektiv haroratlar (+10 oC dan yuqori) yillik yig‘indisi hamda namlanish koeffitsiyenti (yog‘inlar miqdorining mumkin bo‘lgan bug‘lanishga nisbati) hisoblanadi. Ma’lumki, havo harorati ekvatordan qutbiy kengliklarga tomon pasayib boradi. Ekvator atrofida samarali haroratning yillik yig‘indisi 8 000 ° C dan yuqori bo‘lsa, arktika va subarktika iqlim mintaqalarida u 400 ° C ga ham yetmaydi. 400 ° 8 000 ° O‘zbekistonda 4500 —5900°C Shuning uchun ham tropik, subekvatorial va ekvatorial iqlim mintaqalarida turli issiqsevar ekinlarni yetishtirish hamda yil davomida ikki-uch marotaba hosil olish imkoniyati mavjud. Dehqonchilik uchun tabiiy namlik omili ham katta ahamiyatga ega. Yilning issiq paytida ham yog‘inlar yetarli darajada yog‘adigan hududlar da dehqonchilikni sun’iy sug‘orishsiz rivojlantirish mumkin va bu holat qishloq xo‘jaligida ancha mablag‘ning tejalishiga yordam beradi. Iqlimi issiq, ammo qurg‘oqchil bo‘lgan ichki kontinental o‘lkalar uchun esa ta biiy namgarchilikning ozligi hisobiga sug‘orma dehqonchilik xosdir. Issiq musson iqlimli hududlarda sun’iy sug‘orish, asosan, iliq va quruq qishda qo‘llaniladi. Yer resurslari. Yer inson uchun har jihatdan eng ahamiyatli tabiiy resurs hisoblanadi, chunki aholining kundalik hayotiy ehtiyojlari vosita larining deyarli hammasi yerdan undirib olinadi. Hozirgi vaqtda jahon yer fondining umumiy hajmi 13,4 mlrd. gek targa teng. Insoniyat uchun eng katta iqtisodiy ahamiyatga ega bo‘lgan qishloq xo‘jaligida foydalanadigan yerlar jahon umumiy yer fondining 34 % ini tashkil qiladi. Jumladan, ishlov beriladigan yerlar ulushi 11 % ga, yaylovlarniki esa 23 % ga teng. Ishlov beriladigan yerlar Yaylovlar Ishlov beriladigan yerlar dunyoda yetishtirilayotgan oziq-ovqat mahsulotlarning 88 % ini, yaylovlar esa 10 % ini yetkazib bermoqda. Demak, yer resurslarining eng qimmatli qismiishlov beriladigan (ekin ekiladigan) maydonlardir. Yer fondi tarkibiga, shu bilan birga, o‘rmonlar (30 %), aholi punktlari va muhandislik inshootlari bilan band bo‘lgan texnogen yerlar (3 %) hamda kam foydalaniladigan yoki unumsiz yerlar (33 %) kiradi. J ahon y er fondi Dehqonchilikda foydalaniladigan yerlarning eng katta maydonlari AQSH, Hindiston, Rossiya, Xitoy, Kanada, Braziliya, Qozog‘iston va Uk rainaga to‘g‘ri keladi. 1 3 2 65 8 47 XX asr davomida ishlov beriladigan maydonlar haj mi dunyo bo‘yicha ikki baravar kengaytirildi. Qo‘riq yerlarni o‘zlashtirish, botqoqli va zaxkash yerlarni ishga solish, cho‘llarga suv chiqarish yo‘li bilan ekin maydonlarini kengaytirish ishlari, ayniqsa, AQSH, Kanada, Avstraliya, Rossiya, Qozog‘iston, Xitoy, Braziliyada keng ko‘lamda olib borildi. Ammo, katta qiyinchiliklar hisobiga o‘zlashtirilgan yerlar asta-sekin ishdan chiqib bormoqda. Eng avvalo, tuproq yuvilishi, ya’ni eroziya jara yoni har yili qishloq xo‘jaligida foydalaniladigan 6 –7 mln. gektar yerdan mahrum qilmoqda. Yerlarning botqoqlanishi va sho‘rlanishi oqibatida yana 1–1,5 mln. gektar ekin maydonlari ishdan chiqmoqda. Shahar va qishloq larning kengayishi, sanoat va transport qurilishlarining yildan yilga o‘sib borishi ham ekin maydonlarining qisqarishiga olib kelmoqda. Suv resurslari . Ma’lumki, Yer sharidagi mavjud suvning asosiy qismi Dunyo okeani va dengizlarida to‘plangan. Chuchuk suv resurslari esa gidrosfera umumiy hajmining atigi 2,5 % ini tashkil qiladi. Lekin uning asosiy qismi Yer sharining chekka, foydalanish qiyin bo‘lgan Antarktida, Arktika hamda baland tog‘lardagi qor va muzliklarda to‘plangan. Insoniyatning chuchuk suvga bo‘lgan ehtiyojini qondiradigan asosiy manba daryolar bo‘lib, ulardagi suvning umu miy miqdori atigi 47 ming km3 dir. Ekvato rial va mo‘tadil iqlim mintaqalarida daryo va ko‘llari ko‘p bo‘lib, bu hududlar chuchuk suv resurslariga ancha boy. Chuchuk suv bilan eng yaxshi ta’minlangan davlatlar qatoriga Braziliya, Rossiya, Kanada, AQSH, Indoneziya, Venesuela, Peru, Myanma, Tojikiston va boshqalar kiradi. 7 63 2 4 1 9 8 5 Quruqlikning katta qismini egallagan qurg‘oqchil hududlarda esa suv re surslarining hajmi tabiiy holatda kam. Boz ustiga ularda dehqonchilik, asosan, sun’iy sug‘orish orqali olib boriladi. Daryolar suvidan samaraliroq foydalanish uchun suv omborlari qurilgan (2-rasm). Hozir jahonda qurilgan suv omborlarining soni 40 mingdan oshib ketdi. Yirik suv omborlarining soni bo‘yicha AQSH, Xitoy, Hindiston, Braziliya va Rossiya alohida ajralib turadi. Biologik resurslar deb, quruqlik va Dunyo okeanidagi o‘simlik va hayvonot boyliklariga aytiladi. Biologik resurslar Ayniqsa o‘rmon resurslarining xo‘jalik va ekologik ahamiyati nihoyatda katta. Jahonda o‘rmonlar 40 mln. km2 (4 mlrd. gektar)ni, yoki butun quruqlikning 30 % ga yaqinini tashkil etadi. Lekin o‘rmonlarning yog‘och materiallarni tayyorlash maqsadida kesi lishi, yangi yerlarni o‘zlashtirish, turli sanoat qurilishlarning ko‘payishi o‘rmonlarning kamayib borishiga olib kelmoqda. Dunyoda kenglik bo‘ylab katta masofaga cho‘zilgan ikkita — Shimoliy va Janubiy o‘rmon mintaqalari mavjud. Sovuq Mo ‘tadil Subtropik Tropik Shimoliy o‘rmon mintaqasi mo‘tadil va qisman subtropik iqlimli hududlar bo‘ylab joylashgan. Bu mintaqa o‘rmonlarining muhim xususiyati ularda asosan tik o‘sadigan sifatli, ignabargli daraxtlarning o‘sishidir (8- rasm). Bunday o‘rmonlarga Rossiya, Kanada, AQSH, Finlyandiya davlatlari boy. 3 4 2 1 Janubiy o‘rmon mintaqasi asosan tropik va ekvatorial iqlim mintaqalarida joylashgan. Tropik o‘rmonlarda keng bargli daraxtlar qalin va ko‘p yarusli bo‘lib o‘sadi. Janubiy o‘rmon mintaqasida Braziliya, Peru, Kolumbiya, Venesuela, Kongo Demokratik Respublikasi, Hindiston, Myanma, Indoneziya kabi mamlakatlar eng katta o‘rmonli maydonlarga ega. 1 23 4 7 5 86 Biologik resurslarning yana bir muhim qismi suv havzalarning hayvonot va o‘simlik olamidir. Ma’lumotlarga ko‘ra, dunyo aholisining oqsillarga bo‘lgan ehtiyojining 20% idan ko‘prog‘i dengiz hayvonlari va o‘simliklari hisobiga qoplanmoqda. Ayniqsa, Tinch okeanning Shimoli-g‘arbiy va Janubi-sharqiy qismlari, Atlantika okeanining shimoliy dengizlari baliqlarga juda boy. 13 2 Biroq okean va dengizlarda yashaydigan baliq va boshqa hayvonlar tobora muhofazaga muhtoj bo‘lib bormoqda. Geot ermal resurslar. Yerning ichki energiyasi, ya’ni geotermal resurslar muhim noan’anaviy energiya manbalaridan biri hisoblanadi. Geotermal energiyaga asosan tektonik harakatlar faol davom etayogan, iqlimi sernam bo‘lgan mintaqalar boydir. Islandiya (9-rasm), Yaponiya, Yangi Zelandiya, Filippin, Papua-Yangi Gvineya, Italiya, Meksika, AQSH, Rossiya geotermal resurslarga boy. © Foydalanilgan adabiyotlar: • V. N. Fedorko, N. I. Safarova, J. A. Ismatov, E. Y. Nazaraliyeva – Geografiya (Jahon iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10- sinf o‘quvchilari uchun darslik, Respublika ta’lim markazi, 2022 • @ edutrm_uz

Tugamay digan v a t ik lanadigan t abiiy resurslar geografi y asi Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Agroiqlimiy resurslar. Hududlarning turli ekin yetishtirish imkoniyatlari ko‘p jihatdan iqlimga bog‘liq. Qishloq xo‘jaligiga bevosita ta’sir ko‘rsatuvchi iqlimiy resurslar agroiqlimiy resurslar deyiladi.

Eng muhim agroiqlimiy ko‘rsatkichlar effektiv haroratlar (+10 oC dan yuqori) yillik yig‘indisi hamda namlanish koeffitsiyenti (yog‘inlar miqdorining mumkin bo‘lgan bug‘lanishga nisbati) hisoblanadi.

Ko'chirib oling, shunda to'liq holda ko'ra olasiz

O'xshashlar

Mineral resurslar geografiyasi
TABIIY RESURSLAR TASNIFI
Tabiiy resurslar va ularning tasnifi
TABIIY RESURSLAR VA ULARNI TASNIFLASH
Tabiiy resurslar va ularning klassifikatsiyasi