Turdi farog`iy

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

297.484375 KB

Ko'chirib olish

TURDI
FAROG`IY
(XVII ASR O‘RTALARI -
1699/1700)

O‘zbek adabiyotida hajviyot
rivojiga sezilarli hissa
qo‘shgan shoir Turdi Farog‘iy
Buxoroda tug‘ildi va shu
yerda shoir sifatida
shakllandi.
Tug` ilgan y ili
ma’lum emas.

ILK MA’LUMOT
Ulkan hajviy va lirik iste'dod egasi, shoir
Turdi Farog'iy haqidagi dastlabki ma'lumotlar
XX asrning 20- yillarida paydo bo'ldi.
Kattaqo'rg'onlik adib Abdulhamid Majidiy
(1902—1938) uning bir dasta qo'lyozma
she'rlarini topib, matbuotda e'lon qildi va u
haqda dastlabki ma’umotni berdi.

Turdining ismi-sharifi, hayot
yo'lidagi sanalar to'la ma'lum
emas. “Turdi” taxal-lusidir. Ayrim
she'rlarida bu taxallus “Farog'iy”
bilan yonma-yon keladi. Shunga
qaraganda, uning ikki taxallusi
bo'lgan. Shu sababli, uni Turdi
Farog'iy deb atagan ma'qul.IKKI TAX ALLUS

Ma'lum bo'lishicha, Turdi
o'zbeklarning yuz degan
urug'idan. Buxoroda,
ashtarxoniy hukmdorlardan
Nodir Muhammad va uning
o'g'illari hukmronligi yillarida
yashagan.

ADABIY MEROSShoirning bizgacha hammasi bo'lib, 18 ta
she'ri yetib kelgan.
Hajmi — 434 misra.
She'rlarning 12 tasi - g'azal;
5 tasi — muxammas;
1 tasi — fard.
*** She'rlardan ikkitasi fors tilida, qolganlari o'zbekcha
yozilgan.
Turdining she'rlarini mavzu yo'nalishiga ko'ra, ishqiy-
falsafiy va ijtimoiy-siyosiy kabi ikkiga bo'lish mumkin.

Shoirning aksariyat she'rlarida zamonning shiddatli
sadolari o'z ifodasini topgan.
Jumladan, ularda shoirning baxtli-baxtsiz kunlari,
atrofida yuz berib turgan voqealarga jonli va qaynoq
munosabati, bir tomondan, olqish, ikkinchi tomondan
g'azab-u nafrat, bir tomondan, pushaymonlik,
ikkinchi tomondan, yaxshi kunlar xotirasi bilan
yashash singari g'oyat murakkab, ziddiyatli
kechinmalar namoyon bo'ladi. She’r bu –dard!

“ TOR KO`NGULLIK
BEKLAR…”
G`AZALI
«Tor ko‘ngullik beklar...» she’ri g‘azal
janrida yozilgan. U adabiyotimiz
tarixidagi xalqni milliy birlikka
chaqirgan, o‘zaro tenglikka da’vat
etgan, hududiy yaxlitlikni targ‘ib
qilgan siyosiy ruhdagi birinchi she’r
sifatida alohida e’tiborga molikdir.

G`AZAL SHARHI
Tor ko'ngullik beklar, man-man demang, kenglik qiling,
To'qson ikki bovli o'zbak yurtidur tenglik qiling.
She'rning dastlabki satrlaridayoq
mamlakatda kuchayib borayotgan
notinchlik, beklarning bir-birlari bilan
yurt talashishga kirishgani his etiladi.
Shoir ularni „kenglik"ka chaqiradi. Yurtni
tasarruf etishda to'qson ikki o'zbek
urug'ini „tenglik"ka undaydi.

Birni Qipchoq-u Xito-yu birni Yuz, Nayman demang,
Qirq-u Yuz, Ming son bo’lub, bir jon oyinlik qiling.
Qipchoq, Xitoy, Yuz, Nayman,
Qirq, Ming — bular o'zbek
urug'larining nomlari. Baytning
ikkinchi satrida qirq, yuz, ming
so'zlari urug' nomidan tashqari
sonni ham anglatib, shoir
kishilarni bo’linmaslikka,
birlashishga chaqirayapti.

Bir yaqodin bosh chiqorib, barcha bir to'ng'a kirib,
Bir o'ngurluk, bir tirizlik, bir yaqo, yenglik qiling.
She'rda birlashish fikri xalqimizda keng
tarqalgan „Bir yoqadan bosh
chiqarmoq" iborasi asosida berilmoqda.
Shoir bu ramziy iborani yanada
kuchaytirgan, barchani „bir to'n"ga
„kiritgan". To'nning „yaqo", „o'ngur"
(etak), „yeng", „tiriz" (yelka qism)i
vositasida birlik g'oyasini jonli va
xalqona ko'rsatib berishga muvaffaq
bo'lgan.

Kim qo‘yubdur, uhdayi o‘z mulkungizdin chiqmayin,
Ikki, uch, to‘rt da’vosin etmakni ko‘tahlik qiling.
Mardlar maydon chekib, rangin ko‘tarib zaxmlar,
Sizga yo‘q, ul javhar-u yuzga upo-enlik qiling. Oxirgi ikki baytda o‘z mulki, ya’ni mamlakatini
boshqarishni uddasidan chiqmagani holida boshqa
yerlarga ko‘z olaytirayotgan beklarni tanqid qiladi,
yuragida mardlar kabi maydonda zahmat chekish
javhari — jur’ati yo‘q yurt kattalariga o‘zining achchiq
kinoyasini, istehzosini bildirishga jur’at etadi. G‘azalda
o‘zidan kechib maydontalab bo‘lolmaydigan, ammo
turli o‘shag-u ig‘volar bilan el orasini buzadigan
kimsalar pardoz qiluvchi satang ayollarga o‘xshatib
«yuzga upo-enlik qiling» deya kulgi qilinadi:

O`YLAB KO`RING!
1. Turdining «Tor ko‘ngilli beklar» tarzida
boshlanadigan g‘azalining barcha davrlardagi
ahamiyati nimadan iborat deb o‘ylaysiz?
2. O‘zi mansub bo‘lgan urug‘ni bilishning
yaxshi tomoni nimada? Qanday holda u
yomonlikka aylanishi mumkin?
3. Siz o‘zingiz mansub urug‘ni bilasizmi? Necha
otangizni bilasiz?

TURDI FAROG`IY (XVII ASR O‘RTALARI - 1699/1700)

O‘zbek adabiyotida hajviyot rivojiga sezilarli hissa qo‘shgan shoir Turdi Farog‘iy Buxoroda tug‘ildi va shu yerda shoir sifatida shakllandi. Tug` ilgan y ili ma’lum emas.

ILK MA’LUMOT Ulkan hajviy va lirik iste'dod egasi, shoir Turdi Farog'iy haqidagi dastlabki ma'lumotlar XX asrning 20- yillarida paydo bo'ldi. Kattaqo'rg'onlik adib Abdulhamid Majidiy (1902—1938) uning bir dasta qo'lyozma she'rlarini topib, matbuotda e'lon qildi va u haqda dastlabki ma’umotni berdi.

Turdining ismi-sharifi, hayot yo'lidagi sanalar to'la ma'lum emas. “Turdi” taxal-lusidir. Ayrim she'rlarida bu taxallus “Farog'iy” bilan yonma-yon keladi. Shunga qaraganda, uning ikki taxallusi bo'lgan. Shu sababli, uni Turdi Farog'iy deb atagan ma'qul.IKKI TAX ALLUS

Ma'lum bo'lishicha, Turdi o'zbeklarning yuz degan urug'idan. Buxoroda, ashtarxoniy hukmdorlardan Nodir Muhammad va uning o'g'illari hukmronligi yillarida yashagan.

O'xshashlar

Yan Gusning diniy,ijtimoiy va siyosiy qarashlari

Buchara

Svilzatsiya tushunchasining vujudga kelishi va Yevropaga kirib borishi

M.Qoshg`ariyning “Devonu lug`atit turk” asari

Botu,Y.D Polivanov tuzgan alifbolar