logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Varaxsha o’rta asrlarning yirik shaharlaridan

Varaxsha o’rta asrlarning yirik shaharlaridan

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

840 KB
Ko'chirib olish
Varaxsha o’rta asrlarning Varaxsha o’rta asrlarning yirik shaharlaridan.yirik shaharlaridan.  VaraxshaVaraxsha — qadimiy — qadimiy shahar harobasi. harobasi. Buxorodan 40 km shimoliy- 40 km shimoliy- g arbda, Dashti Urganji ʻg arbda, Dashti Urganji ʻ ko lining ʻ qadimiy Rajfandun qadimiy Rajfandun vohasida joylashgan. Varaxsha maydoni 9 joylashgan. Varaxsha maydoni 9 ga va balandligi 10—20 metrli ulkan tepa va balandligi 10—20 metrli ulkan tepa shaklida saqlanganshaklida saqlangan . .  TarixiTarixi  Varaxsha va uning atrofida Varaxsha va uning atrofida V. A. Shishkin (1937- (1937- 39, 1947-54) keng ko lamda arxeologik ʻ39, 1947-54) keng ko lamda arxeologik ʻ tadqiqotlar olib borgan; tadqiqotlar olib borgan; A. Muhammadjonov (1975—77), O. V. Obelchenko (1977—79), G. V. (1975—77), O. V. Obelchenko (1977—79), G. V. Shishkina (1987—90) ham Varaxshaning ayrim Shishkina (1987—90) ham Varaxshaning ayrim qismlarida qazishmalar olib borishgan. qismlarida qazishmalar olib borishgan. Arxeologik qazishmalardan ma lum bo lishicha, ʼ ʻArxeologik qazishmalardan ma lum bo lishicha, ʼ ʻ Varaxsha mil. av. 2-asrda bir-biriga tutashgan bir Varaxsha mil. av. 2-asrda bir-biriga tutashgan bir nechta nechta istehkomli qishloqlar tarzida qad tarzida qad ko targan. ʻko targan.ʻ  Varaxsha harobalarining shimoliy g arbida ʻVaraxsha harobalarining shimoliy g arbida ʻ qadimiy qadimiy qo rg onlardan ʻ ʻ birining tashqi birining tashqi devori hamda yarim doira shakldagi ichki devori hamda yarim doira shakldagi ichki sahni 4,5×5 metrli sahni 4,5×5 metrli burji kavlab o rganilgan. ʻ kavlab o rganilgan. ʻ Devorning qalinligi 1,8—1,9 m va hajmi Devorning qalinligi 1,8—1,9 m va hajmi 37×41×10 sm bo lib xom ʻ37×41×10 sm bo lib xom ʻ g ishtdan ʻ qurilgan. Devor va burjlarida ichki tomoni qurilgan. Devor va burjlarida ichki tomoni 38—40 sm, tashqarisi 75—80 sm, kengligi 38—40 sm, tashqarisi 75—80 sm, kengligi 20—22 sm bo lgan ʻ20—22 sm bo lgan ʻ paykonsimon nishon nishon tuynuklari ochilgan. tuynuklari ochilgan.  Mil. av. 2—1-asrlarda va mil. 1—2 asrlarda Mil. av. 2—1-asrlarda va mil. 1—2 asrlarda Varaxsha va uning atrofida madaniy hayot Varaxsha va uning atrofida madaniy hayot gullagan. 3—4-asrlarda Varaxsha tanazzulga gullagan. 3—4-asrlarda Varaxsha tanazzulga uchragan. 5-asrda Varaxsha yana tiklanib uchragan. 5-asrda Varaxsha yana tiklanib Buxoroning qadimiy hukmdorlari — Buxoroning qadimiy hukmdorlari — buxorxudotlarnint qarorgohiga aylangan. Shu qarorgohiga aylangan. Shu davrda Varaxsha mustahkam devor bilan davrda Varaxsha mustahkam devor bilan o ralgan, uning janubiy qismida ʻo ralgan, uning janubiy qismida ʻ ark qurilgan. 8— qurilgan. 8— 10-asrlarda ayniqsa obod bo lgan. Varaxsha va ʻ10-asrlarda ayniqsa obod bo lgan. Varaxsha va ʻ uning atroflari 12 kanal bilan sug orilib, ʻuning atroflari 12 kanal bilan sug orilib, ʻ Rajfandun vohasidagi eng yirik va markaziy Rajfandun vohasidagi eng yirik va markaziy qal alardan biriga aylangan. ʼqal alardan biriga aylangan. ʼ  Buxoro va Buxoro va Xorazm oralig idagi ʻ oralig idagi ʻ karvon yo li ʻ yo li ʻ Varaxsha orqali o tgan ʻVaraxsha orqali o tganʻ [1] . Har o n besh kunda ʻ. Har o n besh kunda ʻ Varaxshada bir kunlik, yil oxirida 20 kunlik bozor Varaxshada bir kunlik, yil oxirida 20 kunlik bozor sayli (navro zi kasho varzon, ya ni dehqonlar ʻ ʼsayli (navro zi kasho varzon, ya ni dehqonlar ʻ ʼ yangi yili) o tkazilgan ʻyangi yili) o tkazilganʻ [2] . . Buxorxudotlar qarorgohi qarorgohi qilinishi bilan Varaxsha yirik shaharga aylangan. qilinishi bilan Varaxsha yirik shaharga aylangan. 11—12-asrlarda uning hududi eniga 6 km dan 11—12-asrlarda uning hududi eniga 6 km dan ziyod bo lgan. 12-asrda Varaxsha vohasidagi ʻziyod bo lgan. 12-asrda Varaxsha vohasidagi ʻ hayot to satdan noma lum sabablarga ko ra ʻ ʼ ʻhayot to satdan noma lum sabablarga ko ra ʻ ʼ ʻ to xtab qolgan. ʻto xtab qolgan. ʻ  Me morligi va san atiʼ ʼMe morligi va san atiʼ ʼ  1949—54 yillarda Varaxsha 1949—54 yillarda Varaxsha tarixi va va me morligi ʼ o rganildi. Kvadrat shakldagi ʻ o rganildi. Kvadrat shakldagi ʻ yirik xom g ishtlardan qo shminora tarzida ʻ ʻyirik xom g ishtlardan qo shminora tarzida ʻ ʻ o rab chiqilgan balandligi 15 m bo lgan ʻ ʻo rab chiqilgan balandligi 15 m bo lgan ʻ ʻ tagkursi larning biriga podsho larning biriga podsho saroy i va i va ikkinchisiga soqchixonali ikkinchisiga soqchixonali darvozaxona bino qilingan. Arkning sharqiy qismida tomi bino qilingan. Arkning sharqiy qismida tomi ravoqsimon gumbaz tarzida yopilgan uzun tarzida yopilgan uzun yo laksimon ʻ (navkarxona va darvozaxona) (navkarxona va darvozaxona) xonalar mavjud bo lgan. ʻxonalar mavjud bo lgan.ʻ  Arkning markazida janub tomoni Arkning markazida janub tomoni mudofaa devoriga yondoshgan Varaxsha yondoshgan Varaxsha hukmdorining saroyi joylashgan. U hukmdorining saroyi joylashgan. U Sharqiy (11,5×17 m) va (11,5×17 m) va G arbiyʻ (6,6×7,25 m) (6,6×7,25 m) mehmonxona hamda Qizil xona ( hamda Qizil xona ( zal ) ) (8,5×12 m) lardan iborat bo lgan. Saroy ʻ(8,5×12 m) lardan iborat bo lgan. Saroy ʻ g arb tomonidan 3 ravoqli ganchkori ʻg arb tomonidan 3 ravoqli ganchkori ʻ ustunlar o rnatilgan hashamatli peshayvon ʻustunlar o rnatilgan hashamatli peshayvon ʻ bilan o ralgan. Ayvon ravoqlarining ʻbilan o ralgan. Ayvon ravoqlarining ʻ ustunlari va va toqilari ganchkori qabartma qabartma tasvirlar hamda turli xil girixlar bilan hamda turli xil girixlar bilan bezatilgan. bezatilgan.  Saroyning Kizil xona va Sharqiy Saroyning Kizil xona va Sharqiy mehmonxonalari to la kavlab ochilgan. Xona ʻmehmonxonalari to la kavlab ochilgan. Xona ʻ devorlari mayda somonli devorlari mayda somonli loy suvoq ustidan suvoq ustidan yupqa ganch suvoq qilinib, yupqa ganch suvoq qilinib, devoriy rasmlar qizil, qizil, sariq, kulrang, qora, zangori, pushti va jigarrang sariq, kulrang, qora, zangori, pushti va jigarrang bo yoqlar ʻ bilan bezatilgan. Ularda turli xil bilan bezatilgan. Ularda turli xil manzaralar , , fil mingan mingan shahzoda va va chokarlarning old va ortdan chovut solgan old va ortdan chovut solgan qoplonlar bilan olishuvi; qayrilib bilan olishuvi; qayrilib nishonga kamondan o q ʻ uzayotgan uzayotgan ot ustidagi ustidagi chavandoz , , qanotli qanotli tuya shaklidagi shaklidagi oltin taxtda o tirgan ʻ o tirgan ʻ hukmdor tasvirlangan hukmdor tasvirlangan  Sharqiy mehmonxona devorida tiz cho kib, ʻSharqiy mehmonxona devorida tiz cho kib, ʻ qo lida qadah tutgan malika, ʻqo lida qadah tutgan malika, ʻ belida shamshir , bir , bir qo lida qisqich ushlagan podshoh, o rtada ʻ ʻqo lida qisqich ushlagan podshoh, o rtada ʻ ʻ vazasimom vazasimom otashgoxda yonib turgan muqaddas yonib turgan muqaddas olov-olov- azarxurro , otashgoxdan o ngda beliga ʻ, otashgoxdan o ngda beliga ʻ xanjar taqilgan shahzodaning tiz cho kib ibodat ʻxanjar taqilgan shahzodaning tiz cho kib ibodat ʻ qilayotgan tasviri yoki sovut va dubulg a kiygan, ʻqilayotgan tasviri yoki sovut va dubulg a kiygan, ʻ qo llarida nayza, ʻqo llarida nayza, ʻ qalqon ushlagan ushlagan suvoriylarning jang qilayotgan, shuningdek jang qilayotgan, shuningdek butazor , , to qay ʻ ichidagi ov manzarasi kabi tasvirlar ayniqsa ichidagi ov manzarasi kabi tasvirlar ayniqsa diqqatga sazovordir. diqqatga sazovordir.  Arxeologik topilmalardan aniqlanishicha, janubiy Arxeologik topilmalardan aniqlanishicha, janubiy xonalarning ikkinchi qavatidagi xona ganchkori xonalarning ikkinchi qavatidagi xona ganchkori naqshlar bilan bezatilgan ekan. Ko plab topilgan ʻ bilan bezatilgan ekan. Ko plab topilgan ʻ qabartma ganchkori naqshlar orasida hovuzda qabartma ganchkori naqshlar orasida hovuzda suzib yurgan baliqlar, yelkasidan o q yegan ʻsuzib yurgan baliqlar, yelkasidan o q yegan ʻ arhar, yelib borayotgan jayran, bedanalar, ayol arhar, yelib borayotgan jayran, bedanalar, ayol boshli baxt qushi — Humo, hamlaga boshli baxt qushi — Humo, hamlaga tayyorlanayotgan ajdarho, taqimiga sadoq tayyorlanayotgan ajdarho, taqimiga sadoq bog lagan suvoriy hamda ko pdan-ko p ʻ ʻ ʻbog lagan suvoriy hamda ko pdan-ko p ʻ ʻ ʻ ayollarning bosh qismlari bilan bir qatorda turli xil ayollarning bosh qismlari bilan bir qatorda turli xil islimiy va girih parchalari uchraydi. islimiy va girih parchalari uchraydi.  VARAXSHAVARAXSHA — Qadimgi shahar xarobasi. — Qadimgi shahar xarobasi. Buxorodan 40 km shimoli-g‘arbda, Dashti Buxorodan 40 km shimoli-g‘arbda, Dashti Urganji ko‘lining qadimgi Ranjfandun vohasida Urganji ko‘lining qadimgi Ranjfandun vohasida joylashgan. Varaxsha maydoni 9 ga va joylashgan. Varaxsha maydoni 9 ga va balandligi 10-20 metrli ulkan tepa shaklida balandligi 10-20 metrli ulkan tepa shaklida saqlangan. Arxeologik qazishmalardan ma’lum saqlangan. Arxeologik qazishmalardan ma’lum bo‘lishicha, Varaxsha mil. avv. II asrda bir-biriga bo‘lishicha, Varaxsha mil. avv. II asrda bir-biriga tutashgan bir nechta istehkomli qishloqlar tutashgan bir nechta istehkomli qishloqlar tarzida qad ko‘targan. Varaxsha xarobalarining tarzida qad ko‘targan. Varaxsha xarobalarining shimoli-g‘arbida qadimgi qo‘rg‘onlardan birining shimoli-g‘arbida qadimgi qo‘rg‘onlardan birining tashqi devori hamda yarim doira shaklidagi burji tashqi devori hamda yarim doira shaklidagi burji (ichki sahni 4,5x5 m) kavlab o‘rganilgan. (ichki sahni 4,5x5 m) kavlab o‘rganilgan.  Devor (qalinligi 1,8-1,9 m) xom g‘ishtdan (hajmi Devor (qalinligi 1,8-1,9 m) xom g‘ishtdan (hajmi 37x41x10 sm) qurilgan. Devor va burjlarida 37x41x10 sm) qurilgan. Devor va burjlarida paykonsimon nishon tuynuklari (ichki tomoni 38-paykonsimon nishon tuynuklari (ichki tomoni 38- 40 sm, tashqarisi 75-80 sm, kengligi 20-22 sm) 40 sm, tashqarisi 75-80 sm, kengligi 20-22 sm) ochilgan. Mil. avv. II-I asrlarda va milodiy I-II ochilgan. Mil. avv. II-I asrlarda va milodiy I-II asrlarda Varaxsha va uning atrofida madaniy asrlarda Varaxsha va uning atrofida madaniy hayot gullagan. III-IV asrlarda Varaxsha hayot gullagan. III-IV asrlarda Varaxsha tanazzulga yuz tutgan. V asrda Varaxsha yana tanazzulga yuz tutgan. V asrda Varaxsha yana tiklanib Buxoroning qadimgi hukmdorlari — tiklanib Buxoroning qadimgi hukmdorlari — buxorxudotlarning qarorgohiga aylangan. Shu buxorxudotlarning qarorgohiga aylangan. Shu davrda Varaxsha mustahkam devor bilan davrda Varaxsha mustahkam devor bilan o‘ralgan, uning janubiy qismida ark qurilgan. o‘ralgan, uning janubiy qismida ark qurilgan. VIII-X asrlarda ayniqsa obod bo‘lgan. VIII-X asrlarda ayniqsa obod bo‘lgan.  Varaxsha va uning atroflari o‘nikki kanal bilan Varaxsha va uning atroflari o‘nikki kanal bilan sug‘orilib, Rajfandun vohasidagi eng yirik va sug‘orilib, Rajfandun vohasidagi eng yirik va markaziy qal’alardan biriga aylangan. Buxoro va markaziy qal’alardan biriga aylangan. Buxoro va Xorazm oralig‘idagi karvon yo‘li Varaxsha orqali Xorazm oralig‘idagi karvon yo‘li Varaxsha orqali o‘tgan (Istaxriy va Ibn Havqal ma’lumotlari). Har o‘tgan (Istaxriy va Ibn Havqal ma’lumotlari). Har o‘n besh Buxorxudotlar qarorgohi qilinishi bilan o‘n besh Buxorxudotlar qarorgohi qilinishi bilan Varaxsha yirik shaharga aylangan. Har o‘n besh Varaxsha yirik shaharga aylangan. Har o‘n besh kunda Varaxshada bir kunlik, yil oxirida 20 kunlik kunda Varaxshada bir kunlik, yil oxirida 20 kunlik bozor sayli (navro‘zi kashovarzon, ya’ni bozor sayli (navro‘zi kashovarzon, ya’ni dehqonlar yangi yili) o‘tkazilgan (Narshaxiy). dehqonlar yangi yili) o‘tkazilgan (Narshaxiy). Buxorxudotlar qarorgohi qilinishi bilan Varaxsha Buxorxudotlar qarorgohi qilinishi bilan Varaxsha yirik shaharga aylangan. XI-XII asrlarda uning yirik shaharga aylangan. XI-XII asrlarda uning hududi eniga 6 km dan ziyod bo‘lgan. hududi eniga 6 km dan ziyod bo‘lgan.  XII asrda Varaxsha vohasidagi hayot to‘satdan XII asrda Varaxsha vohasidagi hayot to‘satdan noma’lum sabablarga ko‘ra to‘xtab qolgan. noma’lum sabablarga ko‘ra to‘xtab qolgan. 1949-1954-yillarda Varaxsha tarixi va me’morligi 1949-1954-yillarda Varaxsha tarixi va me’morligi o‘rganildi. Kvadrat shakldagi yirik xom o‘rganildi. Kvadrat shakldagi yirik xom g‘ishtlardan ko‘shminora tarzida o‘rab chiqilgan g‘ishtlardan ko‘shminora tarzida o‘rab chiqilgan tagkursi (balandligi 15 m) larning biriga podsho tagkursi (balandligi 15 m) larning biriga podsho saroyi va ikkinchisiga soqchixonali darvozaxona saroyi va ikkinchisiga soqchixonali darvozaxona bino qilingan. Arkning sharqiy qismida tomi bino qilingan. Arkning sharqiy qismida tomi ravoqsimon gumbaz tarzida yopilgan uzun ravoqsimon gumbaz tarzida yopilgan uzun yo‘laksimon (navkarxona va darvozaxona) yo‘laksimon (navkarxona va darvozaxona) xonalar mavjud bo‘lgan. Arkning markazida xonalar mavjud bo‘lgan. Arkning markazida janubiy tomoni mudofaa devoriga yondoshgan janubiy tomoni mudofaa devoriga yondoshgan Varaxsha hukmdorining saroyi joylashgan. Varaxsha hukmdorining saroyi joylashgan.  . U Sharqiy (11,5 x 17 m) va G‘arbiy (6,6x7,25 . U Sharqiy (11,5 x 17 m) va G‘arbiy (6,6x7,25 m) mehmonxona hamda Qizil xona (zal) (8,5x12 m) mehmonxona hamda Qizil xona (zal) (8,5x12 m) lardan iborat bo‘lgan. Saroy g‘arb tomonidan m) lardan iborat bo‘lgan. Saroy g‘arb tomonidan 3 ravoqli ganchkori ustunlar o‘rnatilgan 3 ravoqli ganchkori ustunlar o‘rnatilgan hashamatli peshayvon bilan o‘ralgan. Ayvon hashamatli peshayvon bilan o‘ralgan. Ayvon ravoqlarining ustunlari va toqilari ganchkori ravoqlarining ustunlari va toqilari ganchkori qabartma tasvirlar hamda turli xil girihlar bilan qabartma tasvirlar hamda turli xil girihlar bilan bezatilgan. Saroyning Qizil xona va Sharqiy bezatilgan. Saroyning Qizil xona va Sharqiy mehmonxonalari to‘la kavlab ochilgan. Xona mehmonxonalari to‘la kavlab ochilgan. Xona devorlari mayda somonli loy suvoq ustidan devorlari mayda somonli loy suvoq ustidan yupqa ganch suvoq qilinib, devoriy rasmlar qizil, yupqa ganch suvoq qilinib, devoriy rasmlar qizil, sariq, kulrang, qora, zangori, pushti va jigarrang sariq, kulrang, qora, zangori, pushti va jigarrang bo‘yoqlar bilan bezatilgan. bo‘yoqlar bilan bezatilgan.  Ularda turli xil manzaralar, fil mingan shahzoda va Ularda turli xil manzaralar, fil mingan shahzoda va chokarlarning old va ortdan chovut solgan qoplonlar bilan chokarlarning old va ortdan chovut solgan qoplonlar bilan olishuvi; qayrilib nishonga kamondan o‘q uzayotgan ot olishuvi; qayrilib nishonga kamondan o‘q uzayotgan ot ustidagi chavandoz, qanotli tuya shaklidagi oltin taxtda ustidagi chavandoz, qanotli tuya shaklidagi oltin taxtda o‘tirgan hukmdor tasvirlangan. Sharqiy mehmoxona o‘tirgan hukmdor tasvirlangan. Sharqiy mehmoxona devorida tiz cho‘kib, qo‘lida qadah tutgan malika, belida devorida tiz cho‘kib, qo‘lida qadah tutgan malika, belida shamshir, bir qo‘lida qisqich ushlagan podshoh, o‘rtada shamshir, bir qo‘lida qisqich ushlagan podshoh, o‘rtada vazasimon otashgohda yonib turgan muqaddas olov-vazasimon otashgohda yonib turgan muqaddas olov- azarxurro, otashgohdan o‘ngda beliga xanjar taqilgan azarxurro, otashgohdan o‘ngda beliga xanjar taqilgan shahzodaning tiz cho‘kib ibodat qilayotgan tasviri yoki shahzodaning tiz cho‘kib ibodat qilayotgan tasviri yoki sovut va dubulg‘a kiygan, qo‘llarida nayza, qalqon sovut va dubulg‘a kiygan, qo‘llarida nayza, qalqon ushlagan suvoriylarning jang qilayotgan, shuningdek ushlagan suvoriylarning jang qilayotgan, shuningdek butazor, to‘qay ichidagi ov manzarasi kabi tasvirlar butazor, to‘qay ichidagi ov manzarasi kabi tasvirlar ayniqsa diqqatga sazovordir. ayniqsa diqqatga sazovordir.  Arxeologik topilmalardan aniqlanishicha, janubiy Arxeologik topilmalardan aniqlanishicha, janubiy xonalarning ikkinchi qavatidagi xona ganchkori xonalarning ikkinchi qavatidagi xona ganchkori naqshlar bilan bezatilgan ekan. Ko‘plab topilgan naqshlar bilan bezatilgan ekan. Ko‘plab topilgan qabartma ganchkori naqshlar orasida hovuzda qabartma ganchkori naqshlar orasida hovuzda suzib yurgan baliqlar, yerlkasidan o‘q yegan suzib yurgan baliqlar, yerlkasidan o‘q yegan arxar, yelib borayotgan jayran, bedanalar, ayol arxar, yelib borayotgan jayran, bedanalar, ayol boshli baxt qushi — Humo, hamlaga boshli baxt qushi — Humo, hamlaga tayyorlanayotgan ajdarho, taqimiga sadoq tayyorlanayotgan ajdarho, taqimiga sadoq bog‘lagan suvoriy hamda ko‘pdan ko‘p bog‘lagan suvoriy hamda ko‘pdan ko‘p ayollarning bosh qismlari bilan bir qatorda turli xil ayollarning bosh qismlari bilan bir qatorda turli xil islimiy va girih parchalari uchraydi islimiy va girih parchalari uchraydi .. Varaxsha saroyi xonalarining birida taxtda o‘tirgan shohning qabul marosimi aks ettirilgan rangli devor saqlanib qolgan. Boshqa xonada fil mingan jangchi tasvirlangan. Ular o‘z qurollari yordamida yo‘lbars, qoplon va boshqa noma’lum afsonaviy hayvonlarni halok qilishmoqda . Ilk o’rta asrlarda O’rta Osiyoda shahar Ilk o’rta asrlarda O’rta Osiyoda shahar hunarmandchiligi keng tarmoq otib rivojlanishda hunarmandchiligi keng tarmoq otib rivojlanishda davom etdi. Samarqand, Buxoro, Poykent va boshqa davom etdi. Samarqand, Buxoro, Poykent va boshqa shaharlar yirik savdo-sotiq markazlari sifatidagi o’rnini shaharlar yirik savdo-sotiq markazlari sifatidagi o’rnini saqlab qoldi. Hatto Shosh-Iloq vohasidagi shaharlar saqlab qoldi. Hatto Shosh-Iloq vohasidagi shaharlar juda jadal rivojlanish yo’liga tushib oldi. juda jadal rivojlanish yo’liga tushib oldi. Bu shaharlarda hunarmandchilikning kulolchilik, Bu shaharlarda hunarmandchilikning kulolchilik, shishasozlik, metallurgiya, to’qimachilik sohalari shishasozlik, metallurgiya, to’qimachilik sohalari yuksak professional darajada rivojlanib ular ko’p yuksak professional darajada rivojlanib ular ko’p hollarda tashqi savdo uchun mahsulot chiqarar edilar. hollarda tashqi savdo uchun mahsulot chiqarar edilar. Varaxsha shahar xarobasida o’tkazilgan arxeologik Varaxsha shahar xarobasida o’tkazilgan arxeologik qazishlar tufayli eftalitlar davrida shaharni tubdan qazishlar tufayli eftalitlar davrida shaharni tubdan qayta qurilish ishlari olib borilganligi aniqlandi. qayta qurilish ishlari olib borilganligi aniqlandi. Varaxsha Buxoro hukmdorlari (buxorxudotlar) ning Varaxsha Buxoro hukmdorlari (buxorxudotlar) ning qarorgohi bo’lib, bu yerdan saroy qoldiqlari bilan bir qarorgohi bo’lib, bu yerdan saroy qoldiqlari bilan bir qatorda devorga ishlangan rasmlar ham topildi.qatorda devorga ishlangan rasmlar ham topildi. Mazkur yodgorlik 1938-1953 yillarda tekshirildi. Mazkur yodgorlik 1938-1953 yillarda tekshirildi. Varaxsha devorlariga loy suvoqdan so’ng yelimli Varaxsha devorlariga loy suvoqdan so’ng yelimli rang bilan suratlar solingan. Ularda podsho saroyi rang bilan suratlar solingan. Ularda podsho saroyi hayoti tasvirlangan. Shuningdek Varaxshadan hayoti tasvirlangan. Shuningdek Varaxshadan ganchdan ishlangan haykallar ham topilgan.ganchdan ishlangan haykallar ham topilgan.  Buxoro Markaziy Osiyoning eng kuxna Buxoro Markaziy Osiyoning eng kuxna shaxarlaridan biridir. Bugungi kunda dunyodagi shaxarlaridan biridir. Bugungi kunda dunyodagi ming-minglab sayyoxlarning e’tiborini uziga jalb ming-minglab sayyoxlarning e’tiborini uziga jalb etayotgan Sharkning ana shu afsonaviy shaxrida etayotgan Sharkning ana shu afsonaviy shaxrida saklanib kolgan me’moriy obidalarning aksari saklanib kolgan me’moriy obidalarning aksari kismi olis moziyning bizga nisbatan yakinrok, kismi olis moziyning bizga nisbatan yakinrok, boskichi – uygonish davrida bunyod etilgan. boskichi – uygonish davrida bunyod etilgan. Lekin Uzbekiston Fanlar akademiyasi olimlari Lekin Uzbekiston Fanlar akademiyasi olimlari olib borgan me’morlik kazilmalaridan ma’lum olib borgan me’morlik kazilmalaridan ma’lum buldiki, bu obidalarning ostida “madaniy buldiki, bu obidalarning ostida “madaniy chukindilar”ning boy katlamlari bor ekan chukindilar”ning boy katlamlari bor ekan  Ular bir paytlar yer yuzidan yukolib ketib, keyin Ular bir paytlar yer yuzidan yukolib ketib, keyin uzining konuniy urnida kayta bino bulgan uzining konuniy urnida kayta bino bulgan manzilgoxlarning koldiklaridir. Bu shaxar bush manzilgoxlarning koldiklaridir. Bu shaxar bush joylar xisobiga kengaygan emas. Aksincha, joylar xisobiga kengaygan emas. Aksincha, xamma vakt sobit kolib yuksalib borgani anik. xamma vakt sobit kolib yuksalib borgani anik. Olimlar tuprokning kariyb 20 metr kulochlik Olimlar tuprokning kariyb 20 metr kulochlik katlamida xayoti va tarixining turli davrlariga katlamida xayoti va tarixining turli davrlariga tegishli turar-joylar, jamoat binolari, mudofaa tegishli turar-joylar, jamoat binolari, mudofaa inshootlarining xarobalarini topdilar. Ularning inshootlarining xarobalarini topdilar. Ularning kaysi davrlarga taallukli ekanini sopol idish-kaysi davrlarga taallukli ekanini sopol idish- tovoklar, uchoklar, mu’jaz tasvir va yozuvlar zarb tovoklar, uchoklar, mu’jaz tasvir va yozuvlar zarb kilingan tangalar, zargarlik buyumlari, kilingan tangalar, zargarlik buyumlari, xunarmandlik kurollari, xullas, shuning kabi xunarmandlik kurollari, xullas, shuning kabi kishilik jamiyati faoliyatini, binobarin, uning kishilik jamiyati faoliyatini, binobarin, uning madaniyatini xam ta’riflab beradigan jami madaniyatini xam ta’riflab beradigan jami ashyolardan bilib olsa buladi. ashyolardan bilib olsa buladi.  Ayniksa, shaxar tuprogining antik davr Ayniksa, shaxar tuprogining antik davr (miloddan avvalgi III—IV asrlardan to (miloddan avvalgi III—IV asrlardan to eramizning V asrigacha) katlamlari juda eramizning V asrigacha) katlamlari juda zich; yukori katlamlar XIX asr va XX asr zich; yukori katlamlar XIX asr va XX asr boshlaridagi shaxardan kolgan, kuyi boshlaridagi shaxardan kolgan, kuyi katlamlar esa miloddan avvalgi birinchi katlamlar esa miloddan avvalgi birinchi ming yillik urtalariga tegishli. Kiskasi, ming yillik urtalariga tegishli. Kiskasi, Buxoroning yoshi xam, Samarkandniki Buxoroning yoshi xam, Samarkandniki kabi 2500 yildan kam emas! kabi 2500 yildan kam emas!  VI asrning ikkinchi yarmida Buxoroni Abruy VI asrning ikkinchi yarmida Buxoroni Abruy boshchiligidagi xalk xarakati kamrab oldi. Uni boy boshchiligidagi xalk xarakati kamrab oldi. Uni boy mulkdorlar – yer egalari bostirdilar. Buxorodagi ilk mulkdorlar – yer egalari bostirdilar. Buxorodagi ilk feodalizm boskichi ana shu davrdan boshlanadi. Yangi feodalizm boskichi ana shu davrdan boshlanadi. Yangi ijtimoiy tuzum feodal davlat boshkaruvini karor toptirdi: ijtimoiy tuzum feodal davlat boshkaruvini karor toptirdi: ayrim mulklarning kichik xukmdorlari xarbiy ayrim mulklarning kichik xukmdorlari xarbiy zodagonlarga, savdogarlar va turli dindagi ruxoniylarga zodagonlarga, savdogarlar va turli dindagi ruxoniylarga tayanar edilar. Shaxarlar barpo etish jarayoni jadal bordi: tayanar edilar. Shaxarlar barpo etish jarayoni jadal bordi: Buxoro atrofidagi kadim manzilgoxlar urnida Varaxsha, Buxoro atrofidagi kadim manzilgoxlar urnida Varaxsha, Vardonze, Romish (Romiton), Karmana, Poykent Vardonze, Romish (Romiton), Karmana, Poykent shaxarlari shakllandi. Ilk urta asrlarga mansub shaxarlari shakllandi. Ilk urta asrlarga mansub Varaxshadan bizgacha toshga ishlangan tasvirlar bilan Varaxshadan bizgacha toshga ishlangan tasvirlar bilan bezatilgan saroy yetib kelgan. Bu tasvirlar Panjakentda bezatilgan saroy yetib kelgan. Bu tasvirlar Panjakentda topilgan mashxur suratlardan mutlako kolishmaydi. topilgan mashxur suratlardan mutlako kolishmaydi.  Bu shaxarlar ichkarisida bir necha asosiy Bu shaxarlar ichkarisida bir necha asosiy kismlarga bulinar edi: kal’a (ark), kismlarga bulinar edi: kal’a (ark), shaxriston (tugri rejalashtirilgan shaxar) va shaxriston (tugri rejalashtirilgan shaxar) va shaxristondan tashkaridagi uchinchi kism. shaxristondan tashkaridagi uchinchi kism. Bu uchinchi kism yer ustidagi daxmalarda Bu uchinchi kism yer ustidagi daxmalarda marxumlarning suyaklari saklanadigan marxumlarning suyaklari saklanadigan sopol idishlar kuyiladigan kabristondan sopol idishlar kuyiladigan kabristondan iborat. Ilk urta asrlardagi Buxoroning iborat. Ilk urta asrlardagi Buxoroning tuzilishi xam taxminan ana shunday edi. tuzilishi xam taxminan ana shunday edi.  Buxoro yirik shaxar bulib, 40 gektarcha Buxoro yirik shaxar bulib, 40 gektarcha maydonni egallardi. Tugri burchakli shaxriston maydonni egallardi. Tugri burchakli shaxriston bir-birini kesib utuvchi ikkita kattakon kucha bilan bir-birini kesib utuvchi ikkita kattakon kucha bilan turt kismga bulingan bulib, bu kuchalar turt kismga bulingan bulib, bu kuchalar dunyoning turt tomoniga karagan darvozalarga dunyoning turt tomoniga karagan darvozalarga olib borardi. Bu xil kurinish tekislikda joylashgan olib borardi. Bu xil kurinish tekislikda joylashgan shaxarlar uchun an’ana sanalgan. Bu an’anada shaxarlar uchun an’ana sanalgan. Bu an’anada Shark xalklari dunyokarashidagi kadimiy Shark xalklari dunyokarashidagi kadimiy tasavvurlar uz ifodasini topgan bulsada, aslida, tasavvurlar uz ifodasini topgan bulsada, aslida, shaxarga xos bu shakl Olam tuzilishining shaxarga xos bu shakl Olam tuzilishining ramzidir. ramzidir.  Miloddan avvalgi 1 minginchi yilning urtalarida Miloddan avvalgi 1 minginchi yilning urtalarida Buxoro voxasi Markaziy Osiyodagi katta Sugd Buxoro voxasi Markaziy Osiyodagi katta Sugd (Sugdiyona) viloyatining bir kismi edi. (Sugdiyona) viloyatining bir kismi edi. Yunonistonlik Iskandar bu viloyatni zabt etgan. U Yunonistonlik Iskandar bu viloyatni zabt etgan. U Samarkandni egallagach, mamlakat ichkarisiga, Samarkandni egallagach, mamlakat ichkarisiga, Buxoro yeriga kushin tortgan.Buxoro yeriga kushin tortgan. Eramizning VI—VII asrlari Sugd tarixida feodal Eramizning VI—VII asrlari Sugd tarixida feodal ijtimoiy munosabatlarning shakllanishi davridir. ijtimoiy munosabatlarning shakllanishi davridir. Bu xil munosabatlar esa yangi-yangi Bu xil munosabatlar esa yangi-yangi kuzgolonlarga sabab bulgan. kuzgolonlarga sabab bulgan.  AdabiyotlarAdabiyotlar  O zME. Birinchi jild. To shkent, 2000-yil ʻO zME. Birinchi jild. To shkent, 2000-yil ʻ  Shishkin V. A., Varaxsha, M., 1963; Shishkin V. A., Varaxsha, M., 1963; Narshaxiy, Buxoro tarixi, T. , 1966Narshaxiy, Buxoro tarixi, T. , 1966 E’TIBORINGIZ UCHUN E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!RAHMAT!

Varaxsha o’rta asrlarning Varaxsha o’rta asrlarning yirik shaharlaridan.yirik shaharlaridan.

 VaraxshaVaraxsha — qadimiy — qadimiy shahar harobasi. harobasi. Buxorodan 40 km shimoliy- 40 km shimoliy- g arbda, Dashti Urganji ʻg arbda, Dashti Urganji ʻ ko lining ʻ qadimiy Rajfandun qadimiy Rajfandun vohasida joylashgan. Varaxsha maydoni 9 joylashgan. Varaxsha maydoni 9 ga va balandligi 10—20 metrli ulkan tepa va balandligi 10—20 metrli ulkan tepa shaklida saqlanganshaklida saqlangan . .

 TarixiTarixi  Varaxsha va uning atrofida Varaxsha va uning atrofida V. A. Shishkin (1937- (1937- 39, 1947-54) keng ko lamda arxeologik ʻ39, 1947-54) keng ko lamda arxeologik ʻ tadqiqotlar olib borgan; tadqiqotlar olib borgan; A. Muhammadjonov (1975—77), O. V. Obelchenko (1977—79), G. V. (1975—77), O. V. Obelchenko (1977—79), G. V. Shishkina (1987—90) ham Varaxshaning ayrim Shishkina (1987—90) ham Varaxshaning ayrim qismlarida qazishmalar olib borishgan. qismlarida qazishmalar olib borishgan. Arxeologik qazishmalardan ma lum bo lishicha, ʼ ʻArxeologik qazishmalardan ma lum bo lishicha, ʼ ʻ Varaxsha mil. av. 2-asrda bir-biriga tutashgan bir Varaxsha mil. av. 2-asrda bir-biriga tutashgan bir nechta nechta istehkomli qishloqlar tarzida qad tarzida qad ko targan. ʻko targan.ʻ

 Varaxsha harobalarining shimoliy g arbida ʻVaraxsha harobalarining shimoliy g arbida ʻ qadimiy qadimiy qo rg onlardan ʻ ʻ birining tashqi birining tashqi devori hamda yarim doira shakldagi ichki devori hamda yarim doira shakldagi ichki sahni 4,5×5 metrli sahni 4,5×5 metrli burji kavlab o rganilgan. ʻ kavlab o rganilgan. ʻ Devorning qalinligi 1,8—1,9 m va hajmi Devorning qalinligi 1,8—1,9 m va hajmi 37×41×10 sm bo lib xom ʻ37×41×10 sm bo lib xom ʻ g ishtdan ʻ qurilgan. Devor va burjlarida ichki tomoni qurilgan. Devor va burjlarida ichki tomoni 38—40 sm, tashqarisi 75—80 sm, kengligi 38—40 sm, tashqarisi 75—80 sm, kengligi 20—22 sm bo lgan ʻ20—22 sm bo lgan ʻ paykonsimon nishon nishon tuynuklari ochilgan. tuynuklari ochilgan.

O'xshashlar

Xitoyda faoliyat yuritayotgan yirik ishlab chiqarish zavodlari
BUHORO VOXASI SHAHARLARI
O’rta qiymat. Moda.Mediana
O’rta Osiyo sivilizatsiyasi
O’rta osiyo daryolari