logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. O’rta Osiyo sivilizatsiyasi

O’rta Osiyo sivilizatsiyasi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1064.8681640625 KB
Ko'chirib olish
O’rta Osiyo sivilizatsiyasi. Fan Jahon sivilizatsiyasi tarixi O’rta Osiyo sarhadlari nafaqat sharq dunyosida, balki yer shari miqyosida qadimgi madaniyat markazlaridan biri hisoblanadi. Buni tadqiq etilgan tarixiy madaniy yodgorliklar isbotlab turibdi. • 1.O’rta Osiyo sarhadlari nafaqat sharq dunyosida, balki yer shari miqyosida qadimgi madaniyat markazlaridan biri hisoblanadi. Buni tadqiq etilgan tarixiy madaniy yodgorliklar isbotlab turibdi. Keyingi yillarda olib borilgan tadqiqotlarni taxlil qilish va solishtirish shuni ko’rsatadiki, Turon- Movarounnaxr sivilizatsiyasi Sharqdagi dastlabki siviliza t siyalar-Mesopatamiya va Hindistonning Xarappa madaniyati bilan uzviy aloqalarda shakllangan va rivojlangan. Bu ikkala sivilizatsiyalar oralig’ida joylashgan O’rta Osiyo- Qadimgi Sharq xalqlarining yagona iqtisodiy va madaniy birlashuvida hamda ular o’rtasidagi turli aloqalarning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo’lgan. • O’rta Osiyoning janubiy sarhadlarida ilk dehqonchilik xo’jaligi sohiblari Joytun neolit jamoalari bo’lishdilar. Shu jamoalar madaniyati negizida ilk sivilizatsiya ildizlariga shart sharoit yuzaga keldi. Bronza davri butun O’rta Osiyo xududlarida ijtimoiy - iqtisodiy va tarixiy madaniy o’zgarishlar sodir bo’lgan davr. Aynan mana shu davrda O’rta Osiyoning shimoldagi aholisining bir qismi janub tomonga ko’chadi. Shimolda qolgan guruxlar esa tog’ oldi xududlaridagi soy va buloq bo’ylarini, daryolar havzalarini o’zlashtirib, sug’orilishi qulay bo’lgan xududlarda dehqonchilikga o’ta boshlaydilar . Sug’orma dehqonchilikka asoslangan madaniy vohalarda aholi zichligi oshadi. Amirobod, Tozab o g’yob, Suvyorgon, Zomonbobo, Burg’uluq, Chust, Sopolli, Nomozgoh, Murg’ob kabi dehqonchilikka asoslangan jamoalar madaniyati shakllanadiki, shu madaniyatlar negizida shaharsozlik madaniyati va ilk davlatchilik ko’rinishlari paydo bo’lishiga shart - sharoit yuzaga keladi. • Joytun madaniyati 0 ‘rta Osiyoning janubiy-g'arbiy hududida • ilk dehqonchilik bilan shug‘ullangan qabilalar yodgorligidir. Uning • izlari faqat Turkmanistonning janubiy-g‘arbiy hududlaridan topilgan. • Olimlar uni miloddan avvalgi VI ming yilliklar oxiri V ming • yilliklar boshlariga oid deb hisoblashadi. Uni B.A.Kufitin, V.M.Masson, D.Durdiev, O.Berdievlar tadqiq qilgan. Joytun madaniyatiga Bami, • To‘g‘oloqtepa, ChagMllitepa, Munchoqlitepa, Cho‘pontepa, Joytun, • Nayzatepa kabi bir qator ibtidoiy dehqonlaming manzilgohlari kiradi. • Bu davrda O’rta Osiyo xudularida taraqqiyot darajasi nuqtai nazaridan turli tarixiy-madaniy regionlar mavjud bo’lib, ular o’rtasidagi turli munosabatlarning kuchliligi hamda qarama- qarshiligi madaniy hayotning yangi halqasida ikkita etnik madaniy tizimning (o’troq va ko’chmanchi) bir xil darajada bo’lmagan ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanish tufayli yana murakkablashadi. Ushbu ikki etno-madaniy tizimda geopolitik aloqalar madaniy-ijtimoiy munosabatlarga ko’ndalang turadi. Natijada O’rta Osiyoning tarixiy-madaniy maydonida ayrimlari inqirozga uchragan, boshqa birlari shakllana boshlagan, ba’zilar qo’shilib ketgan ijtimoiy qurilmalarning qayta guruhlashuv jarayoni yanada faollashadi • Arxeologik tadqiqotlar natijasida ushbu murakkab tarixiy- madaniy jarayonlar dastavval Nomozgoh, Oltintepa, Jarqo’ton, Sopollitepa, Gonur, Mergar, Shahri-So’xta kabi ilk shaxarmonand markazlarning rivojlanishi davomida bo’lib o’tganligi aniqlangan. O’z xususiyatlariga ko’ra umumijtimoiy bo’lgan bu ko’rinishlar madaniy moslashuv va ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanish yo’lidagi sivilizasiyaning tarixiy harakati asosini tashkil etadi. Ular O’rta Osiyodagi ko’p qirrali urbanistik taraqqiyotda o’z aksini topib, bu xududlardan eneolitdan ilk temir davrigacha bo’lgan arxeologik manbalar orqali tarixiy- madaniy yuksalish sifatida o’z isbotini topadi. Hozirgi kunda Amudaryo va Sirdaryo oralig’idagi yerlarning katta qismi O’zbekiston hudularini tashkil etib, bu hududlarda qadimdan o’ziga hos madaniyatlar taraqqiy etgan. • Tadqiqotlar natijalariga ko’ra, mil.avv. 2 ming yillikning oxiri - 1ming yillikning boshlariga kelib bu hududlarda Baqtriya(janubiy), So’g’d (markaziy), Xorazm (shimoliy), Farg’ona-Choch ( sharqiy) sivilizasiyalarning shakllanish jarayonlari bo’lib o’tadi. Ularning har biri uchun tarixiy- madaniy jarayonlarning bosqichma- bosqichligi, taraqqiyotning mahalliy va o’z i g a xos xususiyatlari, mavjudlikning davomiyligi, murakkab etnogenez jarayonlari, ilk davlatchilik va shaxarlar genezisi xos edi. Ular o’zlarining ichki xususiyatlariga ko’ra, sug’orma dehqonchillikga asoslangan o’troq sivilizasiyalar yoki shaxarsozlik sivilizasiyalari sifatida yuzaga kelgan. • O’rta Osiyoda ahamoniylar davrigacha « Katta Xorazm» va « Qadimgi Baqtriya davlati», degan davlat birlashmalari mavjud bo’lganligi to’g’risida tarixiy manbalarda ma’lumot juda oz. Marg’iyona ham ahamoniylargacha o’z shohlariga ega bo’lgan, degan taxminlar ham bor. Masalan, miletlik Gekatey bir qismi tekislikda, boshqa qismi esa parfiyaliklardan sharqdagi shaharlarda istiqomat qiluvchi xorasmiyaliklarni eslatib o’tgan. • Keyinroq Gerodot Osiyoda har tomondan tizma tog’lar bilan o’rab olingan tekislik mavjudligidan, tog’ tizmalarida esa besh dara borligidan xabar beradi. Bu tekislik bir vaqtlar xorasmiyaliklarga qarashli bo’lgan. Tekislikning adog’idagi tog’dan katta Akes daryosi oqib chiqadi va u beshta irmoqqa bo’linib, xorasmiyaliklar yerlerini sug’organ. D. Markvart, keyinroq esa S.P.Tolstov ushbu ma’lumotlarga asoslanib, bu yerda ahamoniylar davrigacha Xorazm boshchiligida qudratli «Katta Xorazm» davlat birlashmasi mavjud bo’lgan, degan xulosaga kelishgan. • Miloddan avvalgi 2 ming yilliklarda Baktriya hududidagi kichik daryolar havzalarida 11 ta dehqonchilik vohalari borligi aniqlandi. Bunday vohalar Xorazm, So’g’d va Farg’ona hududlarida ham ko’plab mavjud bo’lgan. Xuddi shu vohalar bag’rida dastlabki davlat birikmalari shakllangan. Shu tariqa O’zbek davlatchiligining ilk ko’rinishi “voha-davlat”lari shaklida bo’lganligi ilmiy isbotlandi. Shunday qilib, O’zbekistonda bronza davrida yuz bergan ijtimoiy- siyosiy hodisa “voha-davlat” shakllanishi jarayoni jahon sivilizasiyasi taraqqiyoti qonuniyatiga hamohangdir. O’zbekiston jahon sivilizasiyasininig eng qadimgi, yorqin o’choqlaridan biri, uning salmoqli va ajralmas qismidir. • O’zbek davlatchiligining teran ildizlari qariyb 3- 3, 5 ming yillik qadimiyatga borib taqaladi. Uning ilk poydevori “nom” tipidagi “voha –davlat” chiligi davrida, 2900-2700 yillar muqaddam “Baqtriya podsholigi”, “Katta Xorazm”, Sug’d va 2500- 2400 yillar avval Davan (Farg’ona vodiysi) podsholigi davlatlari davrida qo’yilgandir. Xulosa qilib aytganimizda, O’rta Osiyo qadimgi sivilizasiyalari o’ziga xos xususiyatlarni jamlagan holda o’z taraqqiyot yo’liga ega bo’lib, jahon xalqlari sivilizasiyasi rivojida muhim o’rin tutadi.

O’rta Osiyo sivilizatsiyasi. Fan Jahon sivilizatsiyasi tarixi

O’rta Osiyo sarhadlari nafaqat sharq dunyosida, balki yer shari miqyosida qadimgi madaniyat markazlaridan biri hisoblanadi. Buni tadqiq etilgan tarixiy madaniy yodgorliklar isbotlab turibdi.

• 1.O’rta Osiyo sarhadlari nafaqat sharq dunyosida, balki yer shari miqyosida qadimgi madaniyat markazlaridan biri hisoblanadi. Buni tadqiq etilgan tarixiy madaniy yodgorliklar isbotlab turibdi. Keyingi yillarda olib borilgan tadqiqotlarni taxlil qilish va solishtirish shuni ko’rsatadiki, Turon- Movarounnaxr sivilizatsiyasi Sharqdagi dastlabki siviliza t siyalar-Mesopatamiya va Hindistonning Xarappa madaniyati bilan uzviy aloqalarda shakllangan va rivojlangan. Bu ikkala sivilizatsiyalar oralig’ida joylashgan O’rta Osiyo- Qadimgi Sharq xalqlarining yagona iqtisodiy va madaniy birlashuvida hamda ular o’rtasidagi turli aloqalarning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo’lgan.

• O’rta Osiyoning janubiy sarhadlarida ilk dehqonchilik xo’jaligi sohiblari Joytun neolit jamoalari bo’lishdilar. Shu jamoalar madaniyati negizida ilk sivilizatsiya ildizlariga shart sharoit yuzaga keldi. Bronza davri butun O’rta Osiyo xududlarida ijtimoiy - iqtisodiy va tarixiy madaniy o’zgarishlar sodir bo’lgan davr. Aynan mana shu davrda O’rta Osiyoning shimoldagi aholisining bir qismi janub tomonga ko’chadi. Shimolda qolgan guruxlar esa tog’ oldi xududlaridagi soy va buloq bo’ylarini, daryolar havzalarini o’zlashtirib, sug’orilishi qulay bo’lgan xududlarda dehqonchilikga o’ta boshlaydilar . Sug’orma dehqonchilikka asoslangan madaniy vohalarda aholi zichligi oshadi. Amirobod, Tozab o g’yob, Suvyorgon, Zomonbobo, Burg’uluq, Chust, Sopolli, Nomozgoh, Murg’ob kabi dehqonchilikka asoslangan jamoalar madaniyati shakllanadiki, shu madaniyatlar negizida shaharsozlik madaniyati va ilk davlatchilik ko’rinishlari paydo bo’lishiga shart - sharoit yuzaga keladi.

• Joytun madaniyati 0 ‘rta Osiyoning janubiy-g'arbiy hududida • ilk dehqonchilik bilan shug‘ullangan qabilalar yodgorligidir. Uning • izlari faqat Turkmanistonning janubiy-g‘arbiy hududlaridan topilgan. • Olimlar uni miloddan avvalgi VI ming yilliklar oxiri V ming • yilliklar boshlariga oid deb hisoblashadi. Uni B.A.Kufitin, V.M.Masson, D.Durdiev, O.Berdievlar tadqiq qilgan. Joytun madaniyatiga Bami, • To‘g‘oloqtepa, ChagMllitepa, Munchoqlitepa, Cho‘pontepa, Joytun, • Nayzatepa kabi bir qator ibtidoiy dehqonlaming manzilgohlari kiradi.

O'xshashlar

IX-XII asrlarda O’rta Osiyo sivilizatsiyasi.
Qadimgi kichik osiyo sivilizatsiyasi
O’rta osiyo daryolari
O’rta Osiyo muzliklari
IX-XII asr o‘rta osiyo sivilizatsiyasi