IX-XII asr o‘rta osiyo sivilizatsiyasi

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

620.388671875 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: IX-XII asr o‘rta osiyo sivilizatsiyasi
Reja:
1.Ilk uyg'onish davri, uning vujudga kelish sharoitlari va
omillari.
2.Ilm-fan ravnaqi, madaniyatrivoji.
3.O‘rta Osiyoning IX-XII –asr shaharlari.


IX -X II asrlar O’rt a Osiy o xalqlari t arixida moddiy v a ma’nav iy
hay ot ning riv ojlanishida oldingi dav rlarga nisbat an k esk in y uk salish
y illari bo’ldi.

Ma’mun ak ademiy asida Mov araunnahrlik olimlar. Xorun ar-Rashid
tashabbusi bilan Bag’dodda ilmiy Markaz-Akademiya ( « Bay t ul-X ik ma» )-
tashkil etilib, unga barcha musulmon o’lkalari, jumladan O’rta Osiyodan
ham olim va fozillar to’plandi. Bu markazda Movaraunnahr va Xurosondan
kelgan Muso Xorazmiy, Ahmad Farg’oniy, Marvoziy, Marvarudiy, Javhariy
kabi olimlar Bag’dod akademiyasini jahonga mashhur bo’lishida katta
hissa qo’shdilar. Movaraunnahrda arab halifaligini hukmronligini
o’rnatilishi hamda islom dinining keng yoyilishining ijobiy tomonlaridan
biri shuki, Bag’doddagi ilmiy akademiyadan o’rnak olib Xorazmda ham X
asrda Ma’mun akademiyasi vujudga keldi va uning a’zolari bo’lmish o’z
davrining olimu-donishmandlari o’z ijodlari bilan Movaraunnahrni donishi
olamga yoydilar.

Markaziy Osiyoda ilk
uyg'onish davri IX-XII asrlarga
to'g'ri keladi va u o'zgacha
shart-sharoitlarda kechdi.
Uning ko'lami oqibatlari,
jahon sivilizatsiyasiga ta'siri
ham bo'lakchabo'lgan. IX-XII
asrlarda Movarounnahr va
Xurosonda sodir bo'lgan o'ta
murakkab siyosiyvaziyatning
rivoji ijtimoiy va iqtisodiy
o'zgarishlar mamlakat
madaniy hayotiga ham
kuchlita'sir etdi.


Ma'lumki, Movarunnahr istilo qilinib, xalifalikka qo'shib
olingach, zabt etilgan o'zgamamlakatlar qatorida, bu o'lkada
ham faqat islom dinigina emas, balki arab tili va uning
imlosiham joriy etildi. Chunki, arab tili xalifalikning davlat tili
edi. Shuningdek, Arab xalifaligidadavlat tili fan tili ham edi.
Somoniylar, Qoraxoniylar, Saljuqiylar va Xorazmshohlar
sulolalarihukmronlik qilgan IX-XII asrlarda Movarounnahr
aholisi o'rtasida nisbatan tinchlik,osoyishtalik, totuvlik,
yaqinlik va hamjixatlik vujudga keldi. Natijada o'lkada moddiy
ishlabchiqarish, madaniy rivojlanish jarayoni ancha tezlashdi.
Shaharlar hayoti yuksaldi, savdo-sotiq,hunarmandchilik o'sdi,
aholi faolligi barqarorlashdi. San'at ayniqsa, devoriy tasvir
ravnaqiyangi bosqichga ko'tarilgan edi. Xaykaltaroshlik,
badiiy yog'och o'ymakorlik, ganchkorlik,taraqqiy etdi.
Musiqachilar, bastakorlar ko'payib bordi, naychilar, o'yinchi-
raqqoslar,surnaychilarning oilaviy chiqishlari bo'lib turar
edi.Bu davrlarda diniy e'tiqodlar o'zaro murosada bo'lganligi
aholining hayotida va mamlakatosoyishtaligida muhim o'rin
tutgan. Shu bilan birga tabiiy fanlarga, atrof-muhitni
anglash,mavjudotni kengroq bilishga intilish kuchayadi.

IX -X II asrlarda adabiy ot ,
me’morchilik v a din rav naqi.
O’rt a Osiy olik buy uk
islomshunos mut afak k irlar.
Buxoroda qurilgan Ismoil Somoniy
qabri ustiga pishiq g’isht bilan
qurilgan go’zal maqbara. Bu bino
to’rtburchak shaklida bo’lib, tomi
gumbaz qilib yopilgan.
To’rtburchakdan nayzali ravotlar
yordami bilan sakkiz qirrali shaklga
o’tilgan. Shu bilan birga bu bino
to’rt fasadlidir. Uning to’rtala tomoni
ham bir xil, old tomonidek
bezatilgan. Oddiy qilib aytganda,
binoning oldi, yoni va orqa tomoni
yo’q


IX-X asr me’morchiligining rivojlanish yo’llarining saklanib qolganligini ko’plab masjidlar
misolida ham kuzatish mumkin. Yozma manbalarda qayd qilinishicha, somoniylar davridagi
ko’pgina masjidlar o’z vaqtida arablargacha bo’lgan ibodatxonalarning masjidga
moslashtirish asosida qurilgan. Ular bir xonali bo’lib, masjidning tomlari ustunga tayanib
turgan. Masjidlarning tomi odatda gumbaz shaklida bo’lgan. Masjidlarda, ayniqsa,
mehroblari shaklli, yozuvli qilib qirqilgan g’ishtlar, o’yma ganchlar va hatto tilla suvlar bilan
bezatilgan Bu davrga oid masjidlar to’g’risida so’z yuritilganda, Buxorodagi Mag’oki Attoron,
Poykand masjidi, Termizdagi Chorustun, Shahristondagi Childuxtaron masjidlarini qayd
qilish mumkin. Bu yodgorliklar O’rta Osiyoda diniy me’morchilikning rivojlanish yo’llarini
kuzatish imkoniyatini berdi. Narshaxiyning yozishicha, amir Nasr ibn Ahmad Buxoro
Registonida o’zi uchun katga saroy qurdirgan va uning qurilishiga kagga mablag’ sarflagan.
Bu saroy g’oyat go’zal bo’lgan. Saroyning oldida esa devonlar uchun binolar qurilgan. Amir
va hokimlar saroyi Nishopur, Marv, Samarqand va boshqa shaharlarda ham bo’lgan. Bu
saroylar o’zlarining kattaligi va go’zalligi bilan ajralib turgan. Ko’p hollarda bunday saroylar
kushmanzara joylarda, bog’lar ichida bunyod etilgan.

Arablar bosqini natijasida jiddiy
putur yetgan o’lkamiz madaniyati
yillar o’tib, bir munchatiklandi va
yangi sharoitda ilm-fan rivojlandi,
madaniy-ma’rifiy sohalarda jiddiy
ijobiyo’zgarishlar yuz berdi. Arab
xalifaligi ham IX asr boshlariga
kelib ilm-fan, ma'rifat
ahamiyatiniyaxshiroq tushundi.
Xalifalikning yangi poytaxti
Bog'dodda 832 yili "Boytul-
xikma"("Donishmandlar uyi")
tashkil etilib, uning ehtiyoji uchun
qayta mablag' ajratildi

$Foydalangan adabiyotlar:  1. A.S.Sagdullayev. O\bekiston tarixi. VneshinVestprom. Toshkent. 2019-yil, 445455 b.  2. R.Murtazayev. O\bekiston tarixi. Toshkent 2001-yil, 154-158 b.  3. B.J. Eshov, A.A.Odilov. O\bekiston tarixi. Toshkent, 2014-yil, 267 - 292 b.  4. A.R.Muhammadjonov O\bekiston tarixi (IV- XVI asr boshlarigacha) G^afur G^ulom nomidagi nashriyoti, Toshkent, 2004 -yil , 133-140 b.  5. R.Shamsutddinov, Sh.Karimov. Vatan tarixi. Sharq nashriyoti. Toshkent. 2010-yil. 220-265 b.  6. Q. Usmonov, M. Sodiqov, S.Burxonova. 0 'ZbekistOn Tarixi Toshkent «Iqtisod-Moliya» 2006 - yil. 134-144 b.$

Mavzu: IX-XII asr o‘rta osiyo sivilizatsiyasi Reja: 1.Ilk uyg'onish davri, uning vujudga kelish sharoitlari va omillari. 2.Ilm-fan ravnaqi, madaniyatrivoji. 3.O‘rta Osiyoning IX-XII –asr shaharlari.

 IX -X II asrlar O’rt a Osiy o xalqlari t arixida moddiy v a ma’nav iy hay ot ning riv ojlanishida oldingi dav rlarga nisbat an k esk in y uk salish y illari bo’ldi.  Ma’mun ak ademiy asida Mov araunnahrlik olimlar. Xorun ar-Rashid tashabbusi bilan Bag’dodda ilmiy Markaz-Akademiya ( « Bay t ul-X ik ma» )- tashkil etilib, unga barcha musulmon o’lkalari, jumladan O’rta Osiyodan ham olim va fozillar to’plandi. Bu markazda Movaraunnahr va Xurosondan kelgan Muso Xorazmiy, Ahmad Farg’oniy, Marvoziy, Marvarudiy, Javhariy kabi olimlar Bag’dod akademiyasini jahonga mashhur bo’lishida katta hissa qo’shdilar. Movaraunnahrda arab halifaligini hukmronligini o’rnatilishi hamda islom dinining keng yoyilishining ijobiy tomonlaridan biri shuki, Bag’doddagi ilmiy akademiyadan o’rnak olib Xorazmda ham X asrda Ma’mun akademiyasi vujudga keldi va uning a’zolari bo’lmish o’z davrining olimu-donishmandlari o’z ijodlari bilan Movaraunnahrni donishi olamga yoydilar.

Markaziy Osiyoda ilk uyg'onish davri IX-XII asrlarga to'g'ri keladi va u o'zgacha shart-sharoitlarda kechdi. Uning ko'lami oqibatlari, jahon sivilizatsiyasiga ta'siri ham bo'lakchabo'lgan. IX-XII asrlarda Movarounnahr va Xurosonda sodir bo'lgan o'ta murakkab siyosiyvaziyatning rivoji ijtimoiy va iqtisodiy o'zgarishlar mamlakat madaniy hayotiga ham kuchlita'sir etdi.

 Ma'lumki, Movarunnahr istilo qilinib, xalifalikka qo'shib olingach, zabt etilgan o'zgamamlakatlar qatorida, bu o'lkada ham faqat islom dinigina emas, balki arab tili va uning imlosiham joriy etildi. Chunki, arab tili xalifalikning davlat tili edi. Shuningdek, Arab xalifaligidadavlat tili fan tili ham edi. Somoniylar, Qoraxoniylar, Saljuqiylar va Xorazmshohlar sulolalarihukmronlik qilgan IX-XII asrlarda Movarounnahr aholisi o'rtasida nisbatan tinchlik,osoyishtalik, totuvlik, yaqinlik va hamjixatlik vujudga keldi. Natijada o'lkada moddiy ishlabchiqarish, madaniy rivojlanish jarayoni ancha tezlashdi. Shaharlar hayoti yuksaldi, savdo-sotiq,hunarmandchilik o'sdi, aholi faolligi barqarorlashdi. San'at ayniqsa, devoriy tasvir ravnaqiyangi bosqichga ko'tarilgan edi. Xaykaltaroshlik, badiiy yog'och o'ymakorlik, ganchkorlik,taraqqiy etdi. Musiqachilar, bastakorlar ko'payib bordi, naychilar, o'yinchi- raqqoslar,surnaychilarning oilaviy chiqishlari bo'lib turar edi.Bu davrlarda diniy e'tiqodlar o'zaro murosada bo'lganligi aholining hayotida va mamlakatosoyishtaligida muhim o'rin tutgan. Shu bilan birga tabiiy fanlarga, atrof-muhitni anglash,mavjudotni kengroq bilishga intilish kuchayadi.

O'xshashlar

IX-XII asrlarda O’rta Osiyo sivilizatsiyasi.

O‘RTA OSIYO O‘SIMLIKLARI

O’rta Osiyo sivilizatsiyasi

O‘rta Osiyo xalqlari taomlari

Qadimgi kichik osiyo sivilizatsiyasi