logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Xo'jaligi, transporti, ichki tafovutlari

Xo'jaligi, transporti, ichki tafovutlari

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2590.103515625 KB
Ko'chirib olish
Xo'jaligi, transporti, ichki tafovutlari • Xitoy yillik ishlab chiqarilayotgan sanoat mahsulotlari hajmiga ko‘ra jahonda uchinchi o‘rinda turadi. Ammo ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning aholi jon boshiga to‘g‘ri kelish ko‘rsatkichlariga ko‘ra, u oddiy rivojlanayotgan davlatlar darajasidadir. Shuni ta’kidlash lozimki, so‘nggi yillarda Xitoy iqtisodiyoti ancha tez o‘smoqda. • YIM ishlab chiqarishda industrial tarmoqlar hissasi 41 % ni, qishloq xo‘jaligi 12 % ni, xizmat ko‘rsatish sohasi 47 % ni tashkil etadi. Tashqi iqtisodiy aylanmasi 2012-yilda 2300 mlrd. AQSH dollarini yoki jahon bo‘yicha 7,9 % ni tashkil etdi. Shundan, 1290 mlrd. dollarga teng qismi (56,1 %) eksportga to‘g‘ri keladi. Sanoati hozirgi tarmoqlarning deyarli barcha turlariga ega. Hozirgi industriyasining asosini neft va neft kimyosi, atom energetikasi, samolyotsozlik, avtomobilsozlik, elektrotexnika, metallurgiya kabi eng ilg‘or sanoat tarmoqlari tashkil qiladi. Sanoat geografyasi • Sanoat geografyasida ham katta o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Agar Xitoyda XX asrning 70 – 80- yillarida sanoat korxonalarining 2/3 qismidan ko‘prog‘i dengiz- bo‘yi hududlarida joylashgan bo‘lsa, hozir industrial qurilishlarning asosiy qismi mamlakatning kam o‘zlashtirilgan ichki rayonlarida olib borilmoqda. Hozirgi vaqtda Xitoyda 750 mingdan ziyod sanoat korxonalarining mavjudligi va ularda 70 mln. dan ortiq ishchi- xizmatchilarning ish bilan bandligi ko‘rsatkichlarining o‘zi ham mamlakatda sanoat rivojlanishi darajasining tobora o'sib borayotganligini isbotlaydi. Yoqilg'i-energetika sanoati • Sanoatning tayanch tarmog‘i – yoqilg'i-energetika sanoatidir. Yiliga 1,4 mlrd. t dan ortiq ko‘mir qazib chiqarilmoqda. Uning asosiy konlari shimoli- sharqiy va sharqiy Xitoyda joylashgan. Xitoyda 2012-yilda 300 mln. t ga yaqin neft (shimoli-sharqiy va sharqiy Xitoy hamda Sariq dengiz shelflaridan) qazib olindi. Xitoy ishlab chiqaradigan elektroenergiya miqdoriga ko‘ra jahonda AQSH va Yaponiyadan keyin uchinchi o‘rinni egallaydi. Tarmoqda turli yoqilg‘ilar asosida ishlaydigan IES lar salmog‘i eng yuqoridir. Uning hissasiga ishlab chiqarilayotgan jami elektroenergiyaning 4/5 qismi to‘g‘ri keladi. IES larda yoqiladigan yoqilg‘ilarning 3/4 qismi esa ko‘mirdan iborat. Metallurgiya majmuyi • Xitoyda metallurgiya majmuyining deyarli barcha tarmoqlarini rivojlantirish imkoniyati bor. Undagi qora va rangli metall konlari birlamchi energiya manbalariga nisbatan juda qulay joylashgan. Qora metallurgiya sanoati tarmoqlar orasida yetakchilik qiladi. • Metall mahsulotlarining asosiy qismini esa Anshan, Baotou, Bensi, Baoshan, Pekin, Uxan, Shanxay kabi bir qator to‘la siklli metallurgiya kombinatlari ishlab beradi. Umuman, Xitoy hozirgi vaqtda 400 mln. t dan ortiq po‘lat ishlab chiqarmoqda. Bu ko‘rsatkichga ko‘ra u jahonda birinchi o‘rinni egallaydi. Rangli metallurgiyaning asosini aluminiy, mis, qo‘rg‘oshin, rux kabi sanoat tarmoqlari tashkil qiladi. Xitoy rangli metallurgiyasining mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi asosiy korxonalar Xitoyning sharqiy va shimoli-sharqiy rayonlarida joylashgan. Mashinasozlik sanoati • Mashinasozlik sanoati Xitoyda, ayniqsa, tez rivojlanmoqda. Xitoyda televizorlar, maishiy xizmat texnikasidan tortib avtomobillar, kompyuterlar, turli o‘lchov va elektrotexnika mahsulotlarigacha ishlab chiqarilmoqda. Mashinasozlik sanoati markazlari Shanxay, Shenyan, Tyanszin, Pekin, Chanchun, Xarbin va boshqalardir. Kimyo va yengil sanoat • Kimyo, neft-kimyo va qurilish materiallari sanoati mamlakatni mineral o‘g‘itlar, maishiy-ro‘zg‘or mahsulotlari, sement kabi mahsulotlar bilan ta’- minlashda katta yutuqlarga ega. Mamlakatda 300 mln. t dan ortiq neft qayta ishlanmoqda.   • Yengil va oziq-ovqat sanoati Xitoyda hamisha yetakchi sanoat tarmoqlaridan bo‘lib kelgan. Ayniqsa, to‘qimachilik sanoati bu borada katta ko‘rsatkichlarga ega. Jumladan, ip-gazlama sanoati (bu tarmoq to‘qimachilik mahsulotlarining 90 % ini yetkazib bermoqda) ishlab chiqarishda Xitoy jahonda eng yirik davlat hisoblanadi. Qishloq xo`jaligi • Qishloq xo'jaligi. Hozirgacha qishloq xo‘jaligi mamlakat iqtisodiyotining eng muhim sohasi bo‘lib kelmoqda. Unda 400 mln. dan ortiq mehnat yoshidagi aholi ish bilan band. Xitoy qishloq xo‘jaligining asosiy qismi dehqonchilikdir. • Unda esa donchilik tarmog‘ining salmog‘i eng katta. Jami ekin maydonlarining 80 % i turli donli ekinlar bilan band. XXI asr boshida mamlakat bo‘yicha 450 mln. t dan ortiq don mahsulotlari hosili olindi. • Jahon bo‘yicha hisoblaganda cho‘chqalarning 40 % i, turli ish hayvonlari (ot, ho‘kiz, tuya va boshqalar) ning 20 % i, qo‘y va echkilarning 16 % i Xitoyga to'g'ri keladi. Transporti • Transporti. Hozirgi vaqtda 60 ming km ga cho‘zilgan mamlakat temiryo'llarida yil davomida tashilayotgan turli xo‘jalik yuklari va yo‘lovchilarning teng yarmi ana shu tarmoq hissasiga to‘g‘ri kelmoqda. U, ayniqsa, Xitoyning markaziy rayonlaridan to eng chekka g‘arbiy qismlarigacha yoyilgan hududlarini birlashtiradi. Uning temiryo‘llari O‘zbekiston orqali o‘tadigan qadimiy Buyuk ipak yo‘li mamlakatlarini bir-birlari bilan bog‘lashda ham katta ahamiyatga egadir. • Avtomobil transporti – Xitoyning ikkinchi transport tarmog‘i relyef sharoiti juda og‘ir bo‘lgan baland tog‘ yoki cho‘l rayonlarigacha kirib borganligida ko‘zga tashlanadi. Mamlakatning dengiz qirg‘og‘i bo‘yi rayonlarini bog‘lashda va tashqi iqtisodiy aloqalarini olib borishda dengiz transporti asosiy o'rin tutadi. Shu bilan birga, Xitoyda hozirgi zamon transportining boshqa an’anaviy (daryo, quvur, havo, elektron) hamda noan’anaviy (ot-ulov, arava, velosiped kabi) tarmoqlaridan ham keng foydalaniladi. Ichki tafovutlari • Ichki tafovutlari. Xitoyni Sharqiy, Markaziy va G‘arbiy iqtisodiy rayonlarga bo‘lish mumkin. Shularning ichida Sharqiy iqtisodiy rayon o‘zining tabiiy, ijtimoiy, demografk va iqtisodiy salohiyatiga ko‘ra har tomonlama peshqadamlik qiladi. Mazkur rayonda mamlakat doirasida sanoat mahsulotining 95 % i, qishloq xo‘jalik mahsulotining 91 % i, YIM ning 93,5 % i ishlab chiqariladi. Bu o‘rinda, ayniqsa, dengizbo‘yi hududlari, yirik shaharlar: Shanxay, Pekin, Tyanszin, Guanchjou erkin iqtisodiy zonalar sifatida alohida ahamiyat kasb etadi.

Xo'jaligi, transporti, ichki tafovutlari

• Xitoy yillik ishlab chiqarilayotgan sanoat mahsulotlari hajmiga ko‘ra jahonda uchinchi o‘rinda turadi. Ammo ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning aholi jon boshiga to‘g‘ri kelish ko‘rsatkichlariga ko‘ra, u oddiy rivojlanayotgan davlatlar darajasidadir. Shuni ta’kidlash lozimki, so‘nggi yillarda Xitoy iqtisodiyoti ancha tez o‘smoqda.

• YIM ishlab chiqarishda industrial tarmoqlar hissasi 41 % ni, qishloq xo‘jaligi 12 % ni, xizmat ko‘rsatish sohasi 47 % ni tashkil etadi. Tashqi iqtisodiy aylanmasi 2012-yilda 2300 mlrd. AQSH dollarini yoki jahon bo‘yicha 7,9 % ni tashkil etdi. Shundan, 1290 mlrd. dollarga teng qismi (56,1 %) eksportga to‘g‘ri keladi. Sanoati hozirgi tarmoqlarning deyarli barcha turlariga ega. Hozirgi industriyasining asosini neft va neft kimyosi, atom energetikasi, samolyotsozlik, avtomobilsozlik, elektrotexnika, metallurgiya kabi eng ilg‘or sanoat tarmoqlari tashkil qiladi.

O'xshashlar

QUVUR TRANSPORTI
AVSTRALIYA TRANSPORTI
DARYO TRANSPORTI
Rossiya Federatsiyasining xo'jaligi
Jahon transporti geografiyasi