XX-asr oxiri XXI-asr boshlarida Daniya

Yuklangan vaqt:

28.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

735.8115234375 KB

Ko'chirib olish

Daniya (Danmark), Daniya qirolligi (Konqeriqet Danmark) —
Yevropaning shimoli-gʻarbidagi davlat, Yutlandiya ya. orolning
katta qismini va unga yaqin orollar guruhi (Zelandiya, Fyun,
Lollann, Falster va boshqa)ni oʻz ichiga oladi. Maydon 43043
km2 (Grenlandiya va Farer orollaridan tashqari); Aholisi 6,8
mln. kishi (2023). Poytaxti — Kopengagen shahri. Maʼmuriy
jihatdan 14 amt (viloyat)ga, amtlar esa kommunalarga
boʻlinadi. Kopengagen va Frederikeberg shaharlari mustaqil
maʼmuriy birlikka ajratilgan boʻlsa ham, ammo amtlarga
tenglashtirilmagan. Ichki muxtoriyatdan foydalanuvchi Farer
orollari va Grenlandiya orol Daniya qirolligi tarkibiga kiradi.
Daniya aholisi 2023-yil 1-oktabr ma‘lumotlariga ko‘ra,5 804
228 kishini tashkil etdi.

Daniya— konstitutsiyali monarxiya. Amaldagi
konstitutsiyasi 1953 yil 5 iyunda qabul qilingan.
Davlat boshligʻi — qirol (qirolicha, 1972 yildan
qirolicha Margrete II). Qonun chiqaruvchi
hokimiyatni qirolicha bilan folketing (bir palatali
parlament) amalga oshiradi. Folketing 179
deputatdan iborat. Ular umumiy toʻgʻri va
yashirin ovoz berish yoʻli bilan 4 yil muddatga
saylanadi. Ijroiya hokimiyatni qirol (qirolicha)
amalga oshiradi. U bosh vazir va hukumat
aʼzolarini tayinlaydi hamda lavozimidan ozod
etadi.

Daniya hududida odam qadim zamonlardan beri yashab
kelgan. 5—6-asrlarda bu yerga danlar qabilasi kelib joylashgan
va 8-asrda ular Daniyadagi asosiy qabilaga aylangan.
Mamlakat nomi shu qabila nomidan kelib chiqqan. Daniya
davlati 9—10-asrlarda shakllangan. 11-asr boshlarida Buyuk
Knud 1 hukmronligi davrida Angliya va Norvegiya Daniyaga
qisqa vaqt qaram boʻlib turdi. Valdemar I (115782), Knud VI
(1182-1202) va Valdemar II (1202—41) qirollik qilgan
davrlarda Daniya davlati birmuncha mustahkamlangan.
Skandinaviya davlatlari orasida Daniya iqtisodiy taraqqiy etgan
va siyosiy jihatdan kuchli boʻlgan. 1380 yil D.Norvegiya uniyasi
(ittifoqi) tuzilgan. 1397 yil (Margarita davrida) barcha
Skandinaviya davlatlari Kalmar uniyasiga muvofiq Daniya
qirolligiga qoʻshildi.

16-asrning 2-yarmidan yirik xususiy yer egaligi rivojlana
boshladi. Daniya Boltiq va Shimoliy dengiz savdo yoʻlida
muhim geografik oʻrin egallagani tufayli moddiy jihatdan
birmuncha fonda koʻrar edi. Boltiq dengizida oʻz
hukmronligini mustahkamlash va Shvetsiyani uning tarkibida
ushlab turish maqsadida Daniya bilan Shvetsiya oʻrtasida
koʻp marta boʻlib oʻtgan urushlar Daniyaning magʻlubiyati
bilan tugab, Boltik, dengizida Shvetsiya hukmron boʻlib oldi.
17-asrga kelib Daniyada dastlabki ixtisoslashgan qirol
manufakturalari paydo boʻlib, ular davlatning oʻq-dori, qurol-
aslaha va harbiy anjomga boʻlgan ehtiyojini qondirib turdi.
1660 yil Daniya davlati merosiy monarxiya deb eʼlon qilindi.
Frederik III (1648—70 yillarda idora qilgan) tomonidan eʼlon
qilingan qonun (1665) .

Daniya absolyut monarxiyaga aylanganini yuridik
jihatdan tasdiqladi. Rigsrod (yirik feodallar organi)
bekor qilinib, rigsdag (tabaka vakillari majlisi) ham
chaqirilmaydigan boʻldi. Mamlakatni markazlashtirish
maqsadida bir qator tadbirlar amalga oshirildi. 1751—
70 yillarda hukumatga boshchilik qilgan graf Bernstorf
utkazgan merkantilizm siyosati Daniyaning xoʻjalik
ahvolini ogʻirlashtirdi.
Napoleon urushlarida Fransiya tomonida urushda
qatnashgan Daniya magʻlubiyatga uchrab, birmuncha
hududidan ajraldi va xoʻjaligiga katta zarar yetdi. 1840
yil milliy liberal partiya tuzildi (1870 yil tarqatib
yuborildi).

(1870 yil tarqatib yuborildi). 1849 yil iyun konstitutsiyasiga
muvofiq Daniya ikki palatali cheklangan monarxiyaga aylandi.
Shu yili yirik yer egalari manfaatini himoya qiluvchi
konservativ partiya (Xoyre partiyasi) tuzildi. 1848—50
yillardagi D.Prussiya va 1864 yilgi Avstriya-Daniya urushlaridan
soʻng Shlezvig, Golshteyn va Lauenburgdan ajrab, yagona
milliy davlatga aylandi. 70-yillarda Xoyre partiyasi bilan
Venstre partiyasi oʻrtasida siyosiy hokimiyat uchun boʻlgan
kurashda qishloq sarmoyadorlari manfaatini himoya qilgan
Venstre partiyasi gʻalaba qozondi.
19-asr oxiri — 20-asr boshlarida roʻy bergan siyosiy va ijtimoiy
uzgarishlar 1915 yilgi konstitutsiyada oʻz aksini topdi. Birinchi
jahon urushida Daniya betaraf turdi.

1930-yillardagi jahon iqtisodiy buhroni Daniya iqtisodiyotiga
katta salbiy taʼsir etdi. 1940 yil aprelda Olmoniya Daniyani
bosib oldi va uni oʻzining oziqovqat bazasiga aylantirdi. 1942
—43 yillarda mamlakatda qarshilik koʻrsatish harakati avj oldi.
1943 yil sentabrda qarshilik koʻrsatish qarakatining rahbar
organi hisoblangan Ozodlik kengashi tuzildi. 1945 yil 5 mayda
mamlakat toʻla ozod qilindi. D.— 1945 yildan BMT aʼzosi.
1949 yil 4 apreldan Shimoliy Atlantika pakti (NATO) aʼzosidir.
Milliy bayramlari — 16 aprel — Qirolicha tugʻilgan kun (1940),
5 iyun — Konstitutsiya kuni (1849). Oʻzbekiston Respublikasi
bilan diplomatiya munosabatlarini 1992 yil 25 yanvarda
oʻrnatgan.

Venstre, soʻl liberal partiya, 1870 yilda tuzilgan;
Konservativ xalq partiyasi, 1916 yilda tuzilgan;
Taraqqiyot partiyasi, 1972 yilda asos solingan; Radikal
soʻl partiya, 1905 yilda tuzilgan; Daniya sotsial-
demokratik partiyasi, 1871 yilda asos solingan;
Sotsialistik xalq, partiyasi, 1959 yilda tuzilgan; Xristian
xalq partiyasi, 1970 yilda asos solingan; Markaz
demokratlari partiyasi, 1973 yil tuzilgan; Daniya xalq
partiyasi, 1995 yilda tashkil etilgan. Daniya kasaba
uyushmalari markaziy birlashmasi, 1898 yilda tuzilgan
boʻlib, Xalqaro erkin kasaba uyushmalari
konfederatsiyasi, Yevropa kasaba uyushmalari
konfederatsiyasi va Shimoliy Yevropa kasaba
uyushmalari kengashiga kiradi.

Daniya hududida qadimgi meʼmoriy davrga (mil. av.) xos sanʼat
va meʼmoriy yodgorliklar (Trelleborg, Aggersborg qalʼalarining
harobalari va boshqa) mavjud. Daniyada yagona qirollik tuzilib
(10-asr), xristianlik qabul qilingach, dastlab yogʻochdan, 11-asr
urtalarida esa toshdan ibodatxonalar qurildi. Roman davrida
(12-asr—13-asr boshi) xoch shaklida sobor va qalin devorli
cherkovlar solindi. Gotika davrida (13-a,—16-asr 30-yillari)
Roskill va Odenseda yirik ibodatxonalar, qalin, baland devor va
minorali qasrlar barpo etildi. 16—17-asrlarda renessans
taʼsirida bezatilgan saroylar, jamoat va turar joy binolari qurish
anʼana boʻldi. 18-asr 1-yarmida binolar barokko uslubida, 2-
yarmida esa klassitsizm uslubida qurila boshladi. 19-asr oxiri —
20-asr boshida milliy romantizmga xos binolar yaratildi. K.F.
Harsdorf Daniya klassitsizmining atokli namoyandasidir

Daniya yuksak darajada rivojlangan industrial-agrar mamlakat
boʻlib, boshqa davlatlar bilan keng iqtisodiy aloqa bogʻlagan.
Xususiy sarmoya ustunlik qiladi. Yalpi milliy mahsulotning 30 %
davlat sektoriga toʻgʻri keladi. Yalpi ichki mahsulotda sanoat va
qurilishning ulushi 26,4 %, qishloq, oʻrmon xoʻjaligi va
baliqchilikning ulushi — 3,5 %. Yalpi mahsulotning 40 % dan
koʻprogʻi chetga sotiladi.
Sanoatida neft, tabiiy gaz, kaolin qazib chiqarish katta oʻrin
oladi. Ikkinchi jahon urushi (1939—45)dan keyin
mashinasozlik sanoati rivoj topdi. Kimyo sanoati, neftdan turli
mahsulotlar ishlab chiqarish ham rivojlangan. Yoqilgʻiga
boʻlgan ehtiyojning bir qismi chetdan keltiriladigan neft va neft
mahsulotlari hisobiga qondiriladi. Sanoatda mayda va oʻrta
korxonalar koʻp

XX-asr oxiri XXI-asr boshlarida Daniya

Daniya (Danmark), Daniya qirolligi (Konqeriqet Danmark) — Yevropaning shimoli-gʻarbidagi davlat, Yutlandiya ya. orolning katta qismini va unga yaqin orollar guruhi (Zelandiya, Fyun, Lollann, Falster va boshqa)ni oʻz ichiga oladi. Maydon 43043 km2 (Grenlandiya va Farer orollaridan tashqari); Aholisi 6,8 mln. kishi (2023). Poytaxti — Kopengagen shahri. Maʼmuriy jihatdan 14 amt (viloyat)ga, amtlar esa kommunalarga boʻlinadi. Kopengagen va Frederikeberg shaharlari mustaqil maʼmuriy birlikka ajratilgan boʻlsa ham, ammo amtlarga tenglashtirilmagan. Ichki muxtoriyatdan foydalanuvchi Farer orollari va Grenlandiya orol Daniya qirolligi tarkibiga kiradi. Daniya aholisi 2023-yil 1-oktabr ma‘lumotlariga ko‘ra,5 804 228 kishini tashkil etdi.

Daniya— konstitutsiyali monarxiya. Amaldagi konstitutsiyasi 1953 yil 5 iyunda qabul qilingan. Davlat boshligʻi — qirol (qirolicha, 1972 yildan qirolicha Margrete II). Qonun chiqaruvchi hokimiyatni qirolicha bilan folketing (bir palatali parlament) amalga oshiradi. Folketing 179 deputatdan iborat. Ular umumiy toʻgʻri va yashirin ovoz berish yoʻli bilan 4 yil muddatga saylanadi. Ijroiya hokimiyatni qirol (qirolicha) amalga oshiradi. U bosh vazir va hukumat aʼzolarini tayinlaydi hamda lavozimidan ozod etadi.

O'xshashlar

XX-asr oxiri – XXI-asr boshlarida Daniya

XX-asr oxiri – XXI-asr boshlarida Bolgariya

XX-asr oxiri – XXI-asr boshlarida Portugaliya

XX-asr oxiri - xxi-asr boshlarida shvetsiya

XX-asr oxiri – XXI-asr boshlarida Ispaniya