logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Yaqin sharq mamlakatlari

Yaqin sharq mamlakatlari

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

9691.484375 KB
Ko'chirib olish
“ Yaqin sharq mamlakatlari tarixi” «Sahrodagi bo‘ron». AQSh-Iroq birinchi urushi qanday sodir bo‘lgan edi? 32 yil muqaddam Iroq Quvaytni bosib olib, o‘zi uchun halokatli tugashi muqarrar bo‘lgan AQSh bilan qarama-qarshilikni boshlab bergandi. Oq uy o‘shanda ilk bor arab davlatlari ishiga aralashishni boshlagan va bu ish hamon davom etmoqda. 1988-yilda, Iroq-Eron urushi tugaganidan so‘ng Iroq iqtisodiy muammolarga duch kela boshlaydi. Mamlakat Eron bilan urishib yurganida Saudiya Arabistoni va Quvaytdan katta miqdorda qarz bo‘lgan, endi o‘sha qarzlarini qaytarishi kerak edi. Urushdan charchab chiqqan Iroqda o‘sha qarzlarni qaytarishga yetarli mablag‘ yo‘q edi. Bu muammoni yechishda Iroq prezidenti Saddam Husayn agressiv yo‘ldan ketadi. U Quvaytni bahsli hududlardan biri bo‘lgan Rumeyladan noqonuniy neft qazib olishda ayblab, undan Iroq-Eron urushi paytida berilgan 17 milliard dollar miqdoridagi qarzdan kechishni va yana 2,4 milliard dollar miqdorida tovon puli to‘lashni talab qila boshlaydi. Tabiyki, Quvayt buni rad etadi. Urushning boshlanishi 1990-yil 31-iyul kuni Saudiya Arabistonining Jyezde shahrida o‘zaro nizolar yuzasidan Iroq-Quvayt muzokaralari bo‘lib o‘tadi. Ammo muzokara natijasiz tugaydi. Oradan ikki kun o‘tib, 1990- yil 2-avgust kuni Iroq qo‘shinlari Kuvaytga bostirib kiradi, Quvayt amiri Jobir as-Saboh Saudiya Arabistoniga qochib ketadi. Iroq qo‘shinlari Kuvaytni bosib olgan kunning o‘zida BMT Xavfsizlik Kengashi 660-sonli rezolyutsiyani qabul qiladi. Unda Iroqqa Kuvaytdan o‘z qo‘shinlarini darhol olib chiqib ketish talabi qo‘yiladi. Iroq BMT talabini rad etdi va Quvaytni o‘z tarkibiga qo‘shib olib, uni o‘zining 19-provinsiyasi deb e'lon qiladi. O‘sha paytda ko‘plab xalqaro tashkilotlar va davlat rahbarlari Saddam Husayndan o‘z qo‘shinlarini Quvaytdan darhol olib chiqib ketishni talab qilishadi. U bu talablarni e'tiborsiz qoldiradi. « Sahrodagi bo‘ron operat siy asi» «Sahrodagi bo‘ron» amaliyoti rahbari general Norman Shvarskopf  Iroq BMT rezolyutsiyasini pisand qilmaganidan keyin, AQSh Qurolli kuchlari Markaziy qo‘mondonligi zudlik bilan Iroqqa qarshi harbiy harakatlar boshlash rejasini tuza boshaydi. Rejaga shartli ravishda «Sahrodagi bo‘ron» deb nom beriladi. Rejada avval Iroqdagi muhim obektlarga havodan zarba berish, so‘ng quruqlikdagi qo‘shinlarni harakatga keltirish belgilangan edi. 1990-yil 7-avgust kunidan boshlab AQSh o‘z harbiylari va harbiy texnikalarini Fors ko‘rfaziga ommaviy tarzda jo‘nata boshlaydi. BMT o‘shanda Iroqqa qarshi jami 12 rezolyutsiya qabul qiladi. Ularda Iroqqa nisbatan iqtisodiy va harbiy sanksiyalar, shuningdek Kuvaytdan qo‘shinlarni darhol olib chiqib ketish talablari qo‘yilgandi. Ammo, Saddam Husayn bu rezolyutsiyalarga parvo qilmaydi. 1990-yil 27-noyabrda BMT Iroqqa qarshi harbiy kuch ishlatish haqida 678-sonli maxsus rezolyutsiyani qabul qiladi. Unda Iroqqa 1991-yil 15-yanvargacha Kuvaytdan chiqib ketish uchun so‘nggi muddat beriladi. Agar bu shart bajarilmasa, unga qarshi harbiy kuch ishlatilishi belgilanadi. Iroqqa qarshi harbiy amaliyotlar olib borish uchun o‘sha paytda AQShga yana ko‘plab davlatlar qo‘shiladi va qisqa fursatda ularning soni 28ta bo‘ladi. Ittifoqchilar qo‘shinlarga qo‘mondonlik qilish AQSh generali Norman Shvarskopfga topshiriladi. Quruqlik dagi harbiy amaliy ot lar  Iroqqa qarshi xalqaro kuchlar tarkibiga bir qator arab davlatlari, jumladan Misr, Suriya va Saudiya Arabistoni ham qo‘shiladi. Xalqaro kuchlar tarkibida 600 ming askar, 8 mingga yaqin harbiy texnika, 2 ming samolyot va ko‘plab harbiy kemalardan iborat katta armiya jamlanadi. Harbiy aviatsiyani boshqarish uchun AQShning 9-havo qo‘shinlari armiyasi qoshida yagona boshqaruv shtabi tuzildi va xalqaro kuchlar avitsiyasi ana shu boshqaruv shtabi orqali boshqariladi. Iroqqa qarshi xalqaro koalitsiyaning asosiy bazasi Saudiya Arabistoni shimolida, Iroq chegarasidan 20-50 kilometr uzoqlikda joylashtiriladi. O‘sha paytda Iroq armiyasida 1 millionga yaqin askar, 5 ming tank, 8 ming minomyot, 700 samolyot va «Yer-Yer» tipidagi 400 kilometrdan 1200 kilometr uzoqlikkacha ucha oladigan raketalar bo‘lgan. Iroq hav o zarbalari ost ida 1991-yil 15-yanvarda Iroqqa berilgan so‘nggi muddatgacha Saddam Husayn Quvaytdan o‘z qo‘shinlarini olib chiqmaydi. 17 yanvar kuni soat 00:00da xalqaro kuchlar aviatsiyasi Iroq bo‘ylab keng qamrovli havo hujumini amalga oshirishga kirishadi va muhim obektlarga bomba tashlay boshlaydi. Ittifoqchilar aviatsiyasi 24 yanvargacha sutkasiga 700-800tadan, jami 4700ta parvozni amalga oshiradi. Asosiy aviazarbalar Iroq poytaxti Bag‘dod shahri va yana bir qator shaharlardagi muhim obektlarga beriladi. Iroq tomoni ham qarab turmaydi va «Al Husayn» va «Al Abbos» deb nomlangan «Skad» tipidagi raketalar bilan ittifoqchilarning Saudiya Arabistoni hamda Isroildagi bazalariga zarba berishga urinadi. Bu turdagi raketalarni Iroqqa urushdan avval SSSR yetkazib bergan edi. Iroq tomonidan uchirilgan raketalarning bir qismi mo‘ljalga yetib borgan, yana bir qismi AQSh harbiy havo kuchlariga qarashli raketa tutqichlar tomonidan urib tushirilgan. Olti kunlik havo hujumi natijasida Iroq hududidagi aksariyat muhim obektlar vayron qilinadi. Iroqqa havodan zarba berish fevral oyida ham davom ettiriladi. Nihoyat 15-fevralda Saddam Husayn xalqaro koalitsiyaga Kuvaytdan qo‘shinlarini olib chiqishga tayyor ekanini bildiradi. Ittifoqchilar Iroqqa quruqlikdan ham hujum qilishga kelishib olishgani tufayli Saddam Husaynning sulh haqidagi taklifini e'tiborsiz qoldirib, hujum qilishda davom etishadi. Quruqlik dagi harbiy amaliy ot lar v a Iroqning y engilishi 1991-yil 24-fevral kuni xalqaro kuchlar Iroqqa qarshi quruqlikdagi harbiy amaliyotlarni boshlaydi. 27-fevral kuni ittifoqchilar tomonidan Quvayt hududi Iroq harbiylaridan tozalanadi va harbiy harakatlar endi Iroq hududida davom ettiriladi. 28-fevral kuni Iroq Bosh qo‘mondonligi oq bayroq ko‘taradi va shu tariqa «Sahrodagi bo‘ron» operatsiyasi yakunlanadi. Urushning AQSh uchun ahamiy at i Quvaytdagi Iroqning zirhli texnikalarining “qabristoni” «Sahrodagi bo‘ron» operatsiyasida xalqaro kuchlarning Iroq ustidan g‘alaba qozonishining AQSh uchun ahamiyati juda katta edi. 1964-1975-yillarda bo‘lib o‘tgan Vetnam urushida mag‘lubiyatga uchraganidan so‘ng xalqaro maydonda AQSh harbiylarining obro‘si ancha tushib ketgan edi. Iroqqa qarshi urushdagi g‘alaba AQSh harbiylariga ana shu ishonchni qaytaradi. Iroq tomoni esa bu urushgacha sakkiz yil Eron bilan urushgan, armiyasi chiniqqan edi. Ammo, chiniqqan armiya xalqaro kuchlarning havo hujumlari ostida «tutday to‘kilib» ketadi. Saddam Husay n nimasiga ishongan edi? Saddam Husaynning Bog’doddagi haykalining qulatilishi O‘sha paytda Quvaytni bosib olib, uni o‘z davlatining bir bo‘lagi deb e'lon qilgan Saddam Husayn nimaga ishonib BMT rezolyutsiyalari va xalqaro hamjamiyatning ogohlantirishlarini e'tiborsiz qoldirgan? Bu savolga aniq javob yo‘q. Ammo ko‘plab taxminlar bor. Birinchi taxminga ko‘ra, u Iroq-Eron urushida o‘z armiyasi ancha toblangan va janglarda tajriba orttirgan, shu sababli xalqaro kuchlar tomonidan yo‘llanadigan harbiylarga bas kela oladi deb hisoblagan. Yana bir taxminga ko‘ra, o‘sha paytda SSSR Afg‘onistonda olib borilgan 10 yillik urushda mag‘lub bo‘lib, o‘z harbiylarini olib chiqqaniga uncha ko‘p bo‘lmagan va bu ish ham Saddamni ilhomlantirgan. Ya'ni u SSSRdek qudratli davlat harbiylari Afg‘onistonda yengilgan ekan, Iroq armiyasi ham AQSh harbiylarini mag‘lub eta oladi deb ishongan. Yana bir taxminga ko‘ra, o‘sha paytda agar urush boshlanadigan bo‘lsa, SSSR harbiy yordam berishni va'da qilib , Saddam Husaynni ishontirgan. Urush boshlangandan so‘ng xalqaro hamjamiyat bosimi bilan Moskva o‘z va'dasida turmagan. Nima bo‘lganda ham o‘sha paytda Saddam Husayn o‘z kuchiga oshiqcha baho berib yuborgan. Aks holda BMT Xavfsizlik kengashining so‘nggi ogohlantirishidan so‘ng unda vaziyatni o‘nglash va Quvaytdan qo‘shinlarini olib chiqib ketib, hammasini tinch yo‘l bilan hal qilish uchun bir yarim oy vaqt bor edi. Xulosa Bu urush sodir bo‘lgandan biroz o‘tib SSSR tarqalib ketadi. AQSh esa urush g‘olibi sifatida jahon siyosiy maydonida yana yetakchilikni o‘z qo‘liga oladi. Iroq Saddam Husaynning manmanligi oqibatida juda og‘ir vaziyatga tushib qoladi. Mamlakat xalqaro kuchlarga tegishli avitsiya tomonidan vayron qilingani yetmaganday, keyinchalik Iroq bu urushda jabrlanganlarga tovon puli to‘lashga majburlanadi. Shuningdek, xalqaro hamjamiyat tomonidan Iroqqa nisbatan iqtisodiy sanksiyalar joriy qilinadi. Ana shu sanksiyalar tufayli Iroq neft eksport qilishda muammolarga duch kela boshlaydi. Sanksiyalarga ko‘ra, Iroqqa neft eksport qilishda ma'lum limit joriy qilinadi. Shundan so‘ng Iroq ana shu limitda belgilangandan oshiq neft eksport qila olmay qoladi. Buning oqibatida mamlakat iqtisodiyoti orqaga ketib, aholining turmush darajasi pasayib boradi. AQSh va Iroq o‘rtasida boshlangan qarama-qarshilik bu urushdan keyin ham davom etadi. Oradan 13 yil o‘tib AQSh Iroqqa yana bostirib kiradi. AQSh harbiylari tomonidan Saddam Husayn asir olinadi va sud qilinib dorga osib o‘ldiriladi. Endi esa bu boshqa mavzu... Foydalanilgan manbalar! 1. Kun.uz – G’ayrat Yo’ldosh maqolasi, 2020- yil; 2. Wikipedia.com veb sayti – “Sahrodagi bo’ron operatsiyasi maqolasi”; E’tiboringiz uchun rahmat!

“ Yaqin sharq mamlakatlari tarixi”

«Sahrodagi bo‘ron». AQSh-Iroq birinchi urushi qanday sodir bo‘lgan edi? 32 yil muqaddam Iroq Quvaytni bosib olib, o‘zi uchun halokatli tugashi muqarrar bo‘lgan AQSh bilan qarama-qarshilikni boshlab bergandi. Oq uy o‘shanda ilk bor arab davlatlari ishiga aralashishni boshlagan va bu ish hamon davom etmoqda.

1988-yilda, Iroq-Eron urushi tugaganidan so‘ng Iroq iqtisodiy muammolarga duch kela boshlaydi. Mamlakat Eron bilan urishib yurganida Saudiya Arabistoni va Quvaytdan katta miqdorda qarz bo‘lgan, endi o‘sha qarzlarini qaytarishi kerak edi. Urushdan charchab chiqqan Iroqda o‘sha qarzlarni qaytarishga yetarli mablag‘ yo‘q edi. Bu muammoni yechishda Iroq prezidenti Saddam Husayn agressiv yo‘ldan ketadi. U Quvaytni bahsli hududlardan biri bo‘lgan Rumeyladan noqonuniy neft qazib olishda ayblab, undan Iroq-Eron urushi paytida berilgan 17 milliard dollar miqdoridagi qarzdan kechishni va yana 2,4 milliard dollar miqdorida tovon puli to‘lashni talab qila boshlaydi. Tabiyki, Quvayt buni rad etadi.

Urushning boshlanishi

1990-yil 31-iyul kuni Saudiya Arabistonining Jyezde shahrida o‘zaro nizolar yuzasidan Iroq-Quvayt muzokaralari bo‘lib o‘tadi. Ammo muzokara natijasiz tugaydi. Oradan ikki kun o‘tib, 1990- yil 2-avgust kuni Iroq qo‘shinlari Kuvaytga bostirib kiradi, Quvayt amiri Jobir as-Saboh Saudiya Arabistoniga qochib ketadi. Iroq qo‘shinlari Kuvaytni bosib olgan kunning o‘zida BMT Xavfsizlik Kengashi 660-sonli rezolyutsiyani qabul qiladi. Unda Iroqqa Kuvaytdan o‘z qo‘shinlarini darhol olib chiqib ketish talabi qo‘yiladi. Iroq BMT talabini rad etdi va Quvaytni o‘z tarkibiga qo‘shib olib, uni o‘zining 19-provinsiyasi deb e'lon qiladi. O‘sha paytda ko‘plab xalqaro tashkilotlar va davlat rahbarlari Saddam Husayndan o‘z qo‘shinlarini Quvaytdan darhol olib chiqib ketishni talab qilishadi. U bu talablarni e'tiborsiz qoldiradi.

O'xshashlar

Markaziy Osiyo mamlakatlari
KARIB HAVZASI OROL MAMLAKATLARI
Fors qo‘ltig‘i Arab mamlakatlari davlatlari
XVII-XIX ASRLARDA YEVROPA MAMLAKATLARI
yevropa mamlakatlari 19410-1991 yillarda