1870-1871 yillarda Fransiya-Prussiya urushi

Загружено в:

27.11.2024

Скачано:

0

Размер:

53.306640625 KB

Скачать

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI

SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI SAMARQAND
DAVLAT UNIVERSITETI

Tarix fakulteti

Jahon tarixi kafedrasi

KURS ISHI
“ 1870-1871 yillarda Fransiya-Prussiya urushi ”

Bajardi:_____-guruh talabasi __________________________________
Ilmiy rahbar:_______________________________________________

Samarqand-2024

Reja:
Kirish ………………………………………………………………………………3
I BOB 1870-1871 yillarda Fransiya-Prussiya urushi ……………………………
5
1. 1 Urushning sabablari, boshlanishi va borishi. Sedan
jangi ……………………….5
1.2 18-mart to`ntarishi. Parij Kommunasi…………………………………………
11
BOB “ 1870-1871 YILLARDA FRANSIYA-PRUSSIYA URUSHI ”
MAVZUSINI O’TISHDA ZAMONAVIY PEDAGOGIK METODLARDAN
FOYDALANISH …………………………………………………………………19
2.1 Aqliy xujumi va Davra subhati metodlardan
foydalanish……………………...19
2.2 “CHAYNVORD’’
metodi……………………………………………………..23
Xulosa …………………………………………………………………………….24
Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………………26
2

Kirish
Mavzuning dolzarbligi: 1862 yilda Germaniyada hokimiyat tepasiga Otto
fon Bismark keldi. U kansler lavozimiga tayinlanadi. O'sha paytda Germaniyaning
siyosiy tuzilishi ancha mustaqil bo'lgan alohida knyazliklardan iborat edi. Barcha
knyazliklar turli xil siyosiy yo'nalishlarga ega edi. Ulardan ba'zilari Avstriya-
Vengriyani qo'llab-quvvatladilar. Boshqalar Frantsiya imperiyasini qo'llab-
quvvatladilar. Otto fon Bismark o'z oldiga Germaniyani Prussiya homiyligida
birlashtirishni ustuvor vazifa qilib qo'ydi.
1864 yilda Germaniya Daniya bilan urushga kirishdi. Keyingi - 1866 yilgi
Avstriya-Prussiya urushi. 1866 yil 26 iyulda Prussiya rahbariyati Avstriya-
Vengriya ittifoqchilari bo'lgan davlatlar bilan dastlabki tinchlik shartnomasini
imzoladi. Prussiya 1866-yil 23-avgustda Avstriya-Vengriya bilan yakuniy tinchlik
shartnomasini imzoladi.Bu shartnomaning natijasi Frankfurt, Gannover, Saksoniya
va Gessen-Kasselning Prussiyaga qo shilishi bo ldi. Shlezvig-Golshteynga bo'lganʻ ʻ
huquqlar ham Prussiya yurisdiktsiyasiga kirdi. Tinchlik shartnomasi Avstriyaning
Germaniya tarkibiga kirmasligini e'lon qildi. Bu shartnoma Germaniya
konfederatsiyasini ham tugatdi.
Keyingi yil, 1877 yilda yangi ittifoq - Shimoliy Germaniya ittifoqi tuzildi.
Bu ittifoq shimoliy Germaniyada joylashgan knyazliklarni o'z ichiga oladi, ya'ni.
Asosiy daryoning shimolida.
Prussiya qudratli birlashgan davlat yaratishga harakat qilgan bo'lsa,
Frantsiya buni oldini olishga har tomonlama harakat qildi. Aytishimiz mumkinki,
bu ikki davlat Yevropada o'z hukmronligini ta'minlashga harakat qilgan.
Frantsiyaga kuchli Germaniya umuman kerak emas edi.
Bunday vaziyatda har qanday siyosiy voqea urushga sabab bo'lishi mumkin.
1866 yilda ispan qirolichasi Izabella II vafotidan keyin bu mamlakatda inqilobiy
vaziyat yuzaga keldi va inqilobiy voqealar yuz berdi. Frantsiya va Germaniya
Ispaniya taxti uchun o'z nomzodlarini ilgari surdilar. Ushbu arizachilardan biri
Prussiyalik Vilgelmning qarindoshi bo'lgan Leopold Xogetzollerndir . Kansler
Otto fon Bismark buni to'g'ri deb hisobladi va Leopoldni qo'llab-quvvatladi.
3

Frantsiya hukumati bu nomzodni qabul qilmadi. Napoleon III Leopold ispan
taxtiga da'volaridan voz kechishi kerak, deb hisoblagan va Prussiyalik Vilgelm,
Bismarkning so'zlariga ko'ra, bu voz kechishni ma'qullashi kerak.
Kurs ishidan ko zlangan asosiy maqsadʻ : 1870-1871 yillardagi Franko-
Prussiya urushi voqealarini o'rganish.
Ish maqsadlari:
1) urushning boshlanishi sabablarini tavsiflang;
2) urushning borishini o'rganish;
2) urush natijalarini tavsiflang.
Ishni yozish jarayonida ilmiy va ma'lumotnoma adabiyotlari, Internet
manbalaridan foydalanilgan.
4

I BOB 1870-1871 yillarda Fransiya-Prussiya urushi
1. 1. Urushning sabablari, boshlanishi va borishi. Sedan jangi.
XIX asrning 50-60 yillarida Fransiyada yirik kapital hukmronlik qilib,
hokimiyat tepasida Napoleon III u 1851 yil 2 avgustda o`tkazilgan davlat
to`ntarishi bilan qirol taxtiga chiqdi. 1852-yilda u o`zini imperator deb e`lon qildi.
Bu Fransiya tarixida ikkinchi imperiya deb ataladi. Bu davrda mamlakatda ishlab
chiqarish tez sur`atlarda rivojlandi. Sanoatda o`zgarishlar o`z nihoyasiga yetib,
temir yo`l tarmoqlari ko`payib bordi. Ko`plab zavod va fabrikalar qurildi.
60-yillarning ikkinchi yarmidan boshlab Napoleon III ning mavqei pasayib
bordi. Buning sababi Fransiyaning tashqi siyosatdagi muvaffaqiyasizliklarini,
jumladan, uning Prussiya boshchiligida Germaniyaning birlashtirilishi jarayoniga
to`sqinlik qila olmaganligini fransuz burjuaziyasi kechira olmadi. Ayni shu
yillardan boshlab Angliya-Fransiya o`rtasidagi savdo shartnomasidan ham ular
qattiq norozi edilar. Chunki, ingliz tovarlarining fransuz bozorlariga kirib kelishi
bilan fransuz tovarlariga bo`lgan raqobat kuchaygan edi.
1869 yilda Luara havzasining shaxtyorlari ish tashladilar. 1870-yil yanvarida
Parijda 200000 kishilik ishchilarning dahshatli namoyishi bo`lib o`tdi.
Napoleon III hukumati mamlakatda norozilik kuchayotganligini obro`si
tushib borayotganligini nazarda tutib, Prussiyaga qarshi urush boshlashga qaror
qildi. U shu yo`l bilan mamlakatdagi ahvolni o`nglab olish, obro`sini ko`tarishga
umid bog`ladi. Buning uchun Prussiyani tor-mor etish, Germaniyani
birlashishiga yo`l qo`ymaslik,Reynning g`arbidagi yerlarni bosib olish, Fransiya
hududlarini kengaytirish rejalashtirilgan edi. 1
Germaniyaning konsleri Otto fon Bismark ham bir necha yillardan buyon
urushga tayyorlanib kelmoqda edi. Uning maqsadi Germaniyada Prussiyaning
hukmronligini mustahkamlashda g`ov bo`lgan Fransiyani mag`lub etish va har
qanday demokratik harakatlarni bostirishdan iborat edi.
60-yillarning oxirlarida Prussiya tashqi siyosatda muvaffaqiyatlarga erishib,
janubiy Germaniya davlatlarini o`z tomoniga og`dirib olishga, Avstriya-Vengriya
1
Андреев А., Андреев М., Монашеские ордена. М., 2009.
5

va Chor Rossiyasini betaraf qilishga muvaffaq bo`ldi. Shunday qilib, har ikki
tomon .
Fransiya ham, Prussiya ham urushga intilmoqda va bunga bahona
qidirmoqda edi. Bahona ham topildi. Shu orada Ispaniya taxti bo`shab qoldi.
Ispaniya qirolichasi Izabella 1870-yil 2-iyulda quvg`in qilingan edi. Taxtga nemis
shahzodasi Leopold Gogensollern taklif qilindi. Fransiya esa janubiy hududlarda
Prussiya mavqeini oshib ketishini xohlamadi, shuning uchun u qattiq norozilik
bildirdi. Bu davrda Pruss qiroli Vilgelm I Ems shaharchasida davolanayotgan
bo`lib Fransiyaning elchisi Benedettini korol huzuriga kirishga erishdi va Ispaniya
taxtiga Leopold nomzodini taklif qilmaslikni iltimos qildi. Darhaqiqat, 12-iyulda
Leopold Ispaniya taxtidan voz kechganligini e`lon qildi.
13-iyul kuni Benedetti o`z hukumatining korol Vilgelm I agar Ispaniya taxti
uchun Leshgold o`z nomzodini qo`ygan bo`lsa aslo rozi bo`lmaydi, deb bayonot
bersin degan talabini olib yana Vilgelm I ning huzuriga bordi. Ammo korol uni
qabul qilmadi va qolgan gapni Berlinda gaplashamiz, deb javob berib yubordi.
Ayni paytda korol Vilgelm I o`z konsleri Bismarkka Ems shaharchasidan turib
telegramma yubordi. Unda 13-iyuldagi suhbat mazmuni berilgan edi. Bu tarixda
«Ems depeshasi» deb ataladi.
Bismark bu telegrammaning mazmunini fransuz hukumatini haqorat qilish,
Fransiyaning milliy sha`niga isnod keltiradigan darajada o`zgartirib, o`zining
qattiq nazorati ostidagi matbuotda e`lon qildirdi. Uning maqsadi, ig`vo yo`li bilan
Fransiyani urush boshlashga majbur qilish bo`lib, Bismark o`z maqsadiga erishdi.
1870-yil 19-iyulda Fransiya Prussiyaga urush e`lon qildi .
Urushning dastlabki harakatlari Bismarkning tuzgan rejasidagi, aynan,
Fransiya tomonidan boshlandi. Ana shundan, Germaniyaning Fransiyaga qarshi
urushi, dastlabki kunlarida nemislar uchun milliy- ozodlik xarakterida edi.
Fransiya hukumati urushni oshlar ekan, o`z kuchlarini yetarli hisobga
olmagan edi. Qo`shin yetarli harbiy anjomlar bilan qurollanmagan va layoqasiz
generallar ham urushdagi g`alabani ta`minlay olmadilar.
6

Urush boshlagan Fransiya 31-iyulgacha hujumga o`ta olmadi. Nihoyat 1-
avgust kuni boshlangan hujum 2-avgustda Pruss armiyasi
tomonidan to`xtatilib, 4- va 6-avgustda fransuzlar uchta jangda
(Veysenburg, Freshviller, Forbak)da tor-mor etildi.
Marshal Bazen 100000 qo`shini bilan Mes qal`asi yonidagi jangda tiz
cho`kdi. Marshal Mak-Magon 140000 armiyasi, ular orasida imperator Napoleon
III o`zi ham Sedan oldidagi jangda yengildi. Napoleon boshliq 82000 soldat,
ofiser va generallar Prusslarga taslim bo`ldilar. Bu sharmandali mag`lubiyat
Fransiyadagi ikkinchi imperiyaning umri tugaganligini bildirdi. 2
4 yil urushga tayyorgarlik ko`rgan Fransiya urushning boshidayoq Fransiya
urushga tayyor emasligi ma`lum bo`ldi.
-armiyani boshqarishda tartibsizlik va sarosimalik;
-harbiy q ismlar jamlanmagan va chalkash;
-marshrut noaniq,ta`limot yo`q;
-general qancha askar borligini bilmasdi.
Prussiya qurolli kuchlarini joyiga qo`yib uch armiyaga bo`ldi va
kerakli,muhim joylardan urnashtirib fransuzlarni kutib turdi.
Fransiyada 4-sentyabr voqealari
Sedan halokati habari 2-sentyabrdayoq Parijga yetib keldi. Bu mudhish
haqiqatni eshitgan parijliklar 4sentyabrda quzg`olon ko`tardilar. Blankichilar Lui
Ogyust Blanki (1805-1881) xalq harakatining tashabbuskorlari bo`ldilar. Poytaxt
aholisi mehnatkashlarning respublikasi tuzishni talab qilib chiqdilar.
Namoyishchilar qonun chiqaruvchi palataning majlislar zaliga bostirib
kirdilar. Parij harbiy gubernatori General Troshyu boshchiligida yangi hukumat
tuzilib, burjua respublikachisi Leon Gambetta -ichki ishlar vaziri, advokat Jyul
Favr -tashqi ishlar vaziri, general Leflo-harbiy vazir bo`ldilar. Bu amalda davlat
2
Гаусрат А. Средневековые реформаторы: Арнольдисты. Вальденцы. Франциск. Ассизский. Сегарелли.
Дольчино. Пер. с нем. / Под ред. Э. Л. Радлова. Изд. 2-е. — М.: Книжный дом «ЛИБРОКОМ», 2012. — 328
с.
7

to`ntarishi edi. Uni xalq, ommasi amalga oshirgan edi, lekin hokimiyatni
burjuaziya ilib ketdi.
Davlat to`ntarishi Fransiya-Prussiya urushining xarakterini ham o`zgartirib
yubordi. Ikkinchi imperiya ag`darilib, Fransiya respublika, -deb e`lon qilingach,
germanlarning birlashishiga qarshilik qilmay quydi, urush endi Fransiya uchun
adolatli kurashga aylandi.
Sedan halokatidan keyin dastlabki kunlardanoq Prussiyaning yunkerlar va
german yuqori tabaqalari qo`llagan hukmron doiralari urushni davom ettirishga va
Fransiyadan hech bo`lmaganda, Elzas va Lotaringiyani bosib olishga intilar, urush
endi Germaniya uchun istilochilik urushiga aylangan edi.
Fransiyaning taslim bo`lishi urush oqibatlari
19-sentyabrda 320000 kishilik pruss armiyasi Parijni qamal qildilar. Muvaqqat
hukumat mudofaani tashkil qilolmadi. 173000 askar,yetarli qurol-yarog` va o`q-
dorisi bo`lgan fransuz armiyasi yorib o`tishga ham harakat qilmay dushmanga
taslim bo`ldi. Hukumat xiyonat yo`lidan bordi. Masalan, Jyul Favr sulh so`rab
Bismark bilan uchrashdi. Bu habar xalqqa yetib bordi. Ularning taslimchilik
siyosatidan parijliklar voqif bo`ldilar. 31-oktyabr poytaxt aholisi O.Blanki,
Delekruz va boshqa sotsialistlar boshchiligida Ratushaga bostirib kirdilar, biroq
hukumat qo`zg`olonni bostirdi
28-yanvarda Jyul Favr yarashishini iltimos qilib Versalga -Bismark
huzuriga jo`nadi. Bismark Parijni taslim bo`lishini talab qildi. Hukumat xalqqa
bildirmay,taslim bo`ldi va xalqqa sezdirmay yarash bitimini imzoladi.
8-fevralda Milliy Majlisga shoshilinch saylov o`tkazildi. Saylangan 750 ta
deputatning 450 tasi monarxistlar edi. Ular reaksioner Ter boshliq hukumat
tuzdilar. 16-fevralda u ham Bismark huzuriga jo`nadi. 26-fevralda bitim imzolandi
1martda Bordodagi Milliy Majlisda bu bitim ratifikasiya qilindi. (549-107) Viktor
Gyugo, Leon Gambetta, Jorj Klemanso va boshqa 107 kishi qarshi ovoz berganlar.
Germaniya Elzas va Lotaringiyani bosib oldi. Fransiya Germaniyaga 5 mln. frank
tovon to`ladi .
8

Italiyada aholining katta qismining Napoleon III ga salbiy munosabati 1867
yil noyabr voqealari bilan bog'liq edi, o'shanda Garibaldi ko'ngillilar otryadi bilan
Rimni bosib olishga yangi umidsiz urinishgan, ammo Mentanada frantsuz
qo'riqchisi tomonidan mag'lubiyatga uchragan. papa hokimiyati. O'shandan beri
Italiyaning Rimni egallashga bo'lgan barcha umidlari bir kun kelib Napoleon III
Rimdan o'z askarlarini chaqirib olishga majbur bo'lishi haqidagi orzu bilan bog'liq
edi. Prussiya va Napoleon III o'rtasidagi munosabatlar qanchalik keskinlashsa,
Bismark va Italiya hukumati o'rtasidagi munosabatlar shunchalik yaxshi bo'ldi.
Boshqa tomondan, Italiya moliyaviy jihatdan Frantsiyaga shunchalik qaram
ediki, Italiya hukumati uchun Napoleon III bilan janjallashish ham foydasiz edi.
Keyinchalik, mamlakatda fransuzlarga qarshi kayfiyat hukm surayotganiga
qaramay, Italiya qiroli Viktor Emmanuel Avstriya va Fransiya bilan uch
tomonlama shartnoma tuzishga tayyorligini e’lon qildi, biroq frantsuz garnizonini
Rimdan olib chiqib ketishni talab qildi. Napoleon III bunga rozi bo'lmadi va Italiya
bilan muzokaralar to'xtatildi.
Oxir oqibat, Franko-Prussiya urushi davrida Italiyaning tashqi siyosatidagi
pozitsiyasi Sedan jangi natijasi bilan belgilandi. Frantsiya armiyasi mag'lubiyatga
uchragach, Italiya hukumati Frantsiyaga yordam berish bo'yicha muzokaralarni
butunlay to'xtatdi. U bilan munosabatlarni umuman buzmaslik uchun uning
uchrashuvlaridan birida "neytral kuchlar ligasi" ni yaratish taklif qilindi. [25]
Gladstonning ingliz vazirligi bu tashabbusni o'z zimmasiga oldi.
Urushda qatnashmagan kuchlar o'rtasida kelishuvni o'rnatish masalasi
bo'lib , unga ko'ra ularning har biri inqiroz tugaguniga qadar , har qanday holatda ,
boshqalarning roziligisiz o'z xatti - harakatlarini o'zgartirmaslik majburiyatini oladi
. Ingliz vazirining so'zlariga ko'ra , uni yaratish uchun " davlatlar o'z niyatlari
haqida bir - birlarini xabardor qilmaguncha va bir - birlarini o'z siyosatlarini
o'zgartirish to'g'risida ogohlantirmaguncha, betaraflikdan chetga chiqmaslik
majburiyatini olgan xatlar almashish " kifoya edi . [26] Britaniya tashqi ishlar
vaziri Gladstonning eng qizg'in istagi mahalliylashtirish edi frantsuz - Germaniya
urushi, u oldini ololmadi. Ikki Yevropa davlati o'rtasidagi har qanday mojaro unga
9

Buyuk Britaniya uchun falokat bo'lib tuyuldi , chunki bu uning tashqi savdosiga va
, demak , ichki rivojlanishiga jiddiy zarar etkazishi kerak edi . U davlatlarni harbiy
harakatlarga qo'shilmasligi uchun barcha ta'sirini ishga solishga tayyor edi .
Avgust oyining o'rtalarida Angliya o'zining betarafligini e'lon qildi . Keyin
Italiya unga qo'shildi.
Avstriya bilan muzokaralar davom etdi, biroq ular ijobiy natija bermadi.
Vena aristokratik doiralari, eng yuqori katolik ruhoniysi Frants Jozef 1866 yildagi
mag'lubiyat uchun qasos olishni orzu qilgan bo'lsa-da, tashqi ishlar vaziri -
Avstriyaning muzokaralardagi vakili graf Beistning o'ta mashhur emasligi tufayli
to'xtatildi. Germaniyaga qarshi har qanday ko'rinishga salbiy munosabatda bo'lgan
Avstriya burjuaziyasi o'rtasidagi bu ittifoq. Bundan tashqari, Beistning o'zi
Avstriya armiyasini qayta tashkil etish tugamaguncha Prussiya bilan urushni
mumkin emas deb hisobladi.
Rossiyaga kelsak, urushning birinchi oyida uning diplomatiyasining sa'y-
harakatlari, birinchi navbatda, Avstriya qasosining oldini olishga qaratilgan edi.
O‘z navbatida, Bismark Avstriya-Rossiya munosabatlarini murakkablashtirish
uchun tinimsiz mehnat qildi. U tuhmat va yolg'on gapirish bilan cheklanmadi,
Rossiya chegarasida avstriyalik harbiy tayyorgarlik va Rossiya Polshasidan ajralib
chiqish rejalari haqida Peterburgga xabar berdi. Sedanda frantsuz armiyasi
mag'lubiyatga uchragach, Avstriya-Vengriyaning aralashuvi masalasi nihoyat
g'oyib bo'ldi.
Balki urushning ikki yoqlama bo‘lganligi Bismark diplomatiyasining asosiy
g‘alabasi, Napoleon III diplomatiyasining mag‘lubiyati bo‘lgandir. Zero,
Prussiyaning hech qanday harbiy ustunliklari unga boshidanoq dushmanga
nisbatan ustunlikka ega bo‘lishiga imkon bermagan asosiy siyosiy omil barcha
kuchlarni bir jabhada to‘plash qobiliyati edi. Agar Prussiya o'z kuchlarini bo'lib,
ularning bir qismini Avstriya-Vengriya yoki Italiyaga yo'naltirishga majbur bo'lsa,
na harbiy transport tezligi, na muvaffaqiyatli manevrlar jang maydonlarida va
umuman urush teatrida son jihatdan ustunlik bera olmaydi.
10

$1.2 18-mart to`ntarishi va Parij Kommunasi Prussiyaga qarshi urushdagi mag`lubiyat, hukumatning taslimchilik siyosati va h oinona sulh bitimlari xalqning qahr-g`azabini keltirdi. Bu uquvsiz hukumatning xalqqa qarshi siyosati tufayli, mamlakatda ishsizlik (600000\486000), ochlik, o`rta tabaqalarning xonavayron bo`lishi ommani hukumatga qarshi kurashga undadi. Ter hukumati xalq harakatini bostirishga qaror qildi. Harakat rahbarlarini qamadi. Milliy gvardiyaning harakatini to`xtatdi va uni qurolsizlantirishga buyurdi. Uy-joy to`lovlari vaqtini kechiktirishni bekor qildi, demokratik gazetalarni yopdirdi. Fevral o`rtalarida Parijda Milliy Gvardiya Markaziy Qo`mitasi tuzildi. Uning ixtiyorida poytaxt ishchilari va mehnatkashlaridan iborat 266ta batalondan 215 tasi bor edi. Hukumat Milliy Gvardiyani tor-mor qilish uchun barcha choralarni ko`rdi. to`plari joylashgan Monmartr tepaligida 18-mart tungi soat 3 da Milliy Gvardiya hukumat qo`shinlari paydo bo`ldi. Ularni Ter hukumati yuborgan bo`lib, gvardiyachilarning to`plarini qo`lga olish buyurilgan edi. Bu to`plar ishchilarning mablag`lari hisobiga yasalgan edi. Qorong`uda boshlangan hujumda zambaraklarning bir necha soqchilari o`ldirildi. Non do`koniga navbat olish uchun borayotgan ishchilar, asosan, ayollar bu voqeani ko`rib barchani «oyoqqa» turg`azdilar. Xalq to`plandi, generallar xalqqa qarata o`z to`plaridan o`q uzish va ularni tarqatishni buyurdi, ammo askarlar ularga itoat etmadilar va armiyaning bir qismi xalq tomoniga o`tdi. Xalq, qurollanib, Miliy Gvardiyachilar bilan birga shahar markaziga yo`l oldilar. Ularga Sent-Antuan kvartal(daha) ishchilari qo`shildilar. Hukumat ularga qarshi jandarmeriyani yubordi. Qo`zg`olonchilar jandarmeriya qismlarini yanchib yubordilar. Kunduzi soat 21ga borib shahar markazi, Orlean vokzali va boshqa muhim joylar qo`lga kiritildi.Ko`p o`tmay kazarmalar, hukumat binolari ishg`ol qilindi. Hukumat tashqi ishlar vazirligi binosiga yashirindi, so`ngra esa Versalga qochdi. U yerda aksi inqilobiy kuchlarning shtabi joylashgan edi. Kechga borib milliy gvardiya poytaxtdagi barcha muassasalarni ishg`ol qildilar. Ratusha binosi 11$

ustida g`oliblarning bayrog`i ko`tarildi. Parijda xalq hokimiyatini o`z qo`liga oldi.
1871-yil 18-mart tarixda xalq tomonidan amalga oshirilgan jahonda birinchi davlat
to`ntarishi kuni bo`lib kirdi.
Milliy Gvardiya Markaziy Qo`mitasi Parij
inqilobchilarining 1-inqilobiy hukumati bo`ldi. Davlat organlariga ishchilar,
ziyolilar, inqilobiy harakatning qatnashchilari va yo`lboshchilari boshchilik
qildilar.
Milliy Gvardiya MQ mehnatkashlarining eng zaruriy ehtiyojlari uchun 1
mln frank ajratdi, ularning qarzlari va uy-joy to`lovlari muddatini uzaytirdi. Biroq
Milliy Gvardiya MQ g`alabadan oxirigacha foydalana olmadilar. Terning
muntazam armiya qismlarini poytaxtdan olib ketishga befarq bo`ldi, Versaldagi
aksil inqilobiy kuchlarni yakson qilmadi, Ter hukumati esa bu fursat va
imkoniyatlardan foydalanib kuch to`plashga ulgurdi.
3
Milliy gvardiya MQ Parij kommunasiga saylovlar bilan ovora bo`lib qoldi.
26-martda umumiy va to`g`ridan-to`g`ri ovoz berish yo`li bilan Parij kommunarlari
saylandilar. Saylov umumiy saylov huquqi asosida o`tkazildi. Unda asosan poytaxt
ishtirokchilari qatnashdilar. Kommuna Kengashiga 86 kishi saylandi, ulardan 21
tasi yuqori tabaqadan bo`lib, ular ko`p o`tmay o`zlarining vakolatlaridan voz
kechdilar, shuning uchun 16-aprelda qo`shimcha saylov o`tkazilib, unda 17ta yangi
a`zo saylandi.
Kommuna eski armiyani tugatib, xalqni qurollantirdi. Egalari qochib
ketgan zavod-fabrikalar ishchilarga topshirildi. Bolalar uchun jinsidan qati`y nazar
majburiy, bepul o`qish joriy etildi. Cherkov davlatdan ajratildi, muzey va
kutubxonalar xalq, uchun ochildi.
28-martda yuz minglab parijliklar - Milliy gvardiya jangchilari, ishchilari,
xotin-qizlar, bolalar bayroqlar ko`tarib inqilobiy qo`shiqlar kuylab, Ratusha tomon
yo`l oldilar. Bu yerda Milliy gvardiya MQ si hokimiyatni tanatanali ravishda Parij
Kommunasiga topshirdi.
Kommuna Kengashi Parij Kommunasining oliy organi edi .
3
Карсавин Л. Монашество в средние века. М., 2012.
12

Uning a`zolari ko`zga ko`ringan arboblar - «Qo`rqmas va oq ko`ngil ritsar»
deb nom olgan Gustov Flirans, maorif komissari - jurnalist Eduard Vayyan,
prokuror Raul Rigo, moliyachi-tarixchi Tridon, qo`mondon Emil Dyuval(general)
va boshqalar kirdi.
Parij Kommunasi Fransiyaning yangi hukumati sifatida ish olib bordi.
Kengashning umumiy majlisi oliy qonunchilik hokimiyat organi edi,
shuning uchun u ijroiya organ ham hisoblanardi.
Kengash 10 ta komissiyadan iborat edi: moliya, harbiy, adliya, ijtimoiy
xavfsizlik, maorif, tashqi ishlar, aloqa, ichki ishlar,sanoat, qishloq ishlari kabi
sohalar edi. Tezda zarbxona ishi yo`lga qo`yildi. Ishchi Kamelina uning boshlig`i
edi.
Ijtimoiy-iqtisodiy tadbirlar. Kommuna o`z faoliyatida xalqqa suyanib ish
ko`rdi va ularning talablarini bajardi. Masalan uy-joy to`lovlari, muddatini
uzaytirish, lambartga garovga qo`yilgan qiymati 20 frankkacha bo`lgan buyumlarni
egalariga qaytarib berish haqida Dekret chiqaradi. Ishchilarni ish bilan ta`minlash
idorasi tuzildi. Mehnat - ayirboshlash komissiyasi tuzildi. Uning raisi Leo Frankel
edi.
Xo`jayinlari tashlab ketgan zavod-fabrikalarni ishchilarga topshirish haqida
dekret 20-aprelda chiqarildi. Temir yo`llar Kommuna nazoratiga olindi.
Xalq maorifi yangidan tashkil etildi. U majburiy, bepul, dunyoviy ta`lim
tamoyillari asosida, asosan mehnatkashlarning bolalari uchun deb e`lon qilindi.
Oliy, o`rta ta`lim qayta qurildi. Bog`chalar, muzeylar, kutubxonalar, teatrlar
eshiklarini xalqqa ochib qo`ydi.
Fransuz madaniyatining mashhur arboblari: geograf olim Elize Reklyu,
rassom Kyurbe, karrikaturachi Andre Jim, shoir E.Pote, Jan Batnet Klemon va
boshqalar o`z iste`dodlarini xalqqa bag`ishladilar. Luiza Meshel, Natali Lemel,
Yelizaveta Dmitrieva -Tumanovskaya Parij mudofaasi ishtirokchilari sifatida
yaradorlarga yordam ko`rsatdilar. Dehqonlarga munosabat Leonel Shanse
xitobnomasi Marsel, Leon, Tuluza, Narbon, Krezo va boshqa viloyatlar quvvatladi.
13

Kommuna baynalmilal tashkilot edi. Kommuna Kengashiga venger Leo
Frankel, italyan Leonito Garribaldi saylandi, qo`shinda polyaklar, ruslar,
belgiyaliklar bo`lganlar. Polyak Dombrovskiy, ruslardan Ye. Dmitrieva, Anna
Pustovoytova va boshqalar jang qilganlar.
Kommunaning yengilshi
Kommuna hukmron tabaqalariga nisbatan to`g`ri yo`l tuta olmadi. Siyosiy
va iqtisodiy sohada qo`yilgan xatoliklar mag`lubiyatta olib keldi. Masalan, siyosiy
jihatdan hokimiyatni qo`lga olgan kommunarlar yonginalari turgan Versaldagi o`z
muxoliflarini yenga olmadilar, shu bilan birga o`z tasarruflariga o`tgan bank
mablag`lari (2 mlrd. frank)dan to`g`ri foydalana olmadilar, ayniqsa, to`ntarish
faqat Parijda bo`lib, boshqa shahar va viloyatlar, eng asosiysi xalq ommasi
qo`llab-quvvatlamaganligi va shu kabi boshqa sabablar natijasida Kommuna 1871-
yil 27-mayda quladi. Kommuna 72-kun yashadi, xolos. Bu to`ntarish agar xalq,
qo`llab-quvvatlamasa, qurol kuchi bilan amalga oshirilgan har qanday harakat,
zo`rlik bilan o`rnatilgan hokimiyat uzoq yashamasligini ko`rsatdi.
1871 yil 6 mayda Frankfurt - Maynda Favr va Bismark o'rtasida yakuniy
tinchlik shartnomasini tuzish bo'yicha muzokaralar boshlandi . U 4 kundan keyin
1871 yil 10 mayda imzolangan.
O'zining asosiy qoidalarida u 26 fevraldagi dastlabki kelishuvning dastlabki
shartlarini takrorladi , lekin ba'zi jihatlarda Frantsiyaning pozitsiyasini
og'irlashtirdi
Mag'lub bo'lgan davlat 5 milliard frank tovon to'lashi kerak edi. To'lov
muddati 1874 yil 2 martgacha belgilandi . Bundan tashqari, Frantsiya hukumati
tovon to'liq to'langunga qadar mamlakat hududida qolgan nemis bosqinchi
kuchlarini saqlash uchun barcha xarajatlarni o'z zimmasiga oldi. Bundan tashqari ,
frantsuz bankining notalarida tovon to'lash mumkin emasligi sharti mavjud edi .
Bismarkning iltimosiga ko'ra, u oltin yoki kumush, ingliz, prussiya, golland,
belgiya va E banknotlari bo'lishi kerak edi.
Shartnoma, shuningdek, birinchi to'lovdan keyin faqat Somme, Quyi Sena va
Evre departamentlari evakuatsiya qilinishini nazarda tutgan edi. 500 million, Sena ,
14

Oise, Sena va Oise, Sen va Marne departamentlari Germaniya hukumati
Frantsiyada tartib yetarli darajada ta'minlangan deb hisoblamaguncha ishg'ol
qilingan holda qoladi ; ammo, ularni evakuatsiya qilish bir yarim milliard
to'langanidan keyin kechiktirmasdan amalga oshiriladi . Parij qal'alarini
evakuatsiya qilishdan oldin , frantsuz hukumati Luara shimolida faqat 80 ming
askarni ushlab turishga muvaffaq bo'ldi. 4
mintaqasidagi kichik bir hududni tark etishga rozi bo'lgan Bismark "evaziga "
Lotaringiyadagi Tionvildan g'arbdagi boy temir rudasi hududini Germaniyaga
topshirishga erishdi . [33] Shunday qilib, Fransiya o zining eng muhim ʻ sanoat
provinsiyalaridan mahrum bo ldi
ʻ va iqtisodiy jihatdan sezilarli darajada zaiflashdi.
Ammo Bismark va Moltke uchun eng katta yutuq Elzas va Sharqiy
Lotaringiyaning muhim strategik hudud - Metz qal'asi bilan birga Germaniyaga
qo'shilishi edi .
Franko-Prussiya urushi Evropadagi siyosiy vaziyatda bir qator chuqur
o'zgarishlarni yakunladi. Germaniyaning milliy birlashuvi amalga oshirildi -
tajovuzkor, militaristik kuchlar boshchiligida yangi buyuk davlat yaratildi. Ilgari
nisbatan kichik Prussiya Frantsiyaning sharqiy qo'shnisi va Rossiyaning g'arbiy
qo'shnisi edi. Endi ularning chegaralarida kuchli harbiy kuch - Germaniya
imperiyasi paydo bo'ldi. Shu bilan birga, boshqa mamlakat Italiyaning milliy
birlashuvi tugadi va sakkizta kichik Italiya davlati o'rniga Frantsiya kuchli
birlashgan qirollikka qo'shni bo'ldi. Bir so'z bilan aytganda, ilgari qit'aning buyuk
davlatlari o'rtasida zaif, kichik davlatlar qatlami mavjud edi - bu buyuk davlatlar
o'rtasidagi aloqani biroz yumshatgan o'ziga xos bufer edi. Endi bu bufer o'rniga
ikkita yangi militaristik monarxiya paydo bo'ldi. O'zining tashqi ko'rinishi bilan
hukmron davlatlarning hududlari bir-biriga yaqin edi. Xalqaro vaziyat yanada
keskinlashdi. Bundan tashqari, bunday keskinlik o'tkinchi hodisa emas edi: u yangi
xalqaro vaziyatning ajralmas xususiyatiga aylandi.
Mamlakatdagi salbiy kayfiyatga haddan tashqari iqtisodiy va harbiy
zaiflashuv ham ta'sir ko'rsatdi. Frantsiya-Prussiya urushi natijasida Frantsiyada
sanoat ishlab chiqarish keskin kamaydi , tayyor mahsulotlar eksporti, xom ashyo,
4
Омэнн Д., O.P. Христианская духовность в католической традиции. Пер с англ. Вакуленко Н. М., 1994.
15

mashinalar va ko'mir importi kamaydi . Frantsiya moliyasi shu qadar ayanchli
ahvolda ediki , Tiersning iltimosiga ko'ra , Milliy Assambleya uchun tuzilgan
hisobot bir muncha vaqt sir tutildi . Ishlab chiqarish tartibsiz edi , temir yo'llar
harbiy poezdlar bilan tiqilib qoldi . Harbiy harakatlar to'xtatilganda, frantsuz
armiyasi mustaqil harbiy kuch sifatida deyarli mavjud emas edi. Qo'shinlarning
muhim qismi qo'lga olindi. Armiya deyarli barcha zobitlarini yo'qotdi . Dala
kasalxonalari va kasalxonalarida 73 mingdan ortiq yarador va kasal bo'lgan.
1871-1875 yillarda, Franko-Germaniya munosabatlari 1870 yil 13 sentyabrda
Reymsdan yaqin kelajakda yangi urush ehtimoli haqida yozgan edi . , formulalar
va o'sha paytda Evropada faqat mudofaa siyosatini qabul qilishga majbur bo'lgan
Frantsiyaga qarshi yolg'on ayblovlarni boshlash .
Germaniyaning hukmron doiralari Frankfurt shartnomasidan, birinchi
navbatda , Germaniyaning strategik pozitsiyalarini mustahkamlash uchun
foydalanishga intildi . Berl Frantsiya uzoq vaqt davomida Germaniya bilan yangi
urush boshlay olmasligini tushunmadi , lekin agar u rekord vaqt ichida o'z kuchini
tiklagan bo'lsa va Germaniyaga hujum qilishga uringan bo'lsa ham, uning hujumi
bo'lishi dargumon . kutilmagan, chunki Vosges tog'lari zanjirini katta qo'shin bilan
tezda kesib o'tish mumkin emas edi.
Tinchlik shartnomasi imzolangandan so'ng darhol yangi tajovuzning
muvaffaqiyati imkoniyatlarini ko'rib chiqqan Germaniya hukumat doiralari faqat
Frantsiyani butunlay mag'lub etish va uni muhim siyosiy va harbiy kuch sifatida
Evropa xaritasidan butunlay yo'q qilish haqida o'ylashdi . Butun 1871 yil davomida
nemis diplomatiyasi fransuzlarga qarshi yangi provokatsiyalar uchun har qanday
imkoniyatdan, hatto eng kichikdan ham foydalandi. Gorchakovning podshohga
bergan hisobotida ta'kidlanishicha, 1871 yilda Frantsiya-Germaniya munosabatlari
nemis vakillari Frankfurtda tinchlik shartnomasida ko'zda tutilmagan ikkinchi
darajali masalalar bo'yicha muzokaralarni cheksiz kechiktirganligi sababli juda
keskin bo'lib qoldi 5
5
Рожков П.В. Очерки по истории римско-католической церкви. Часть I. Курс лекщш. М., 1994.
16

Berlindagi ko'plab xorijiy vakillar ham Bismarkning mag'lubiyati natijasida
yuzaga kelgan vayronagarchiliklarga qaramay, Frantsiya juda tez tiklanishidan
qo'rqishini ta'kidladilar . Shuning uchun 1871 yildan boshlab u fransuzlarga qarshi
faol diplomatik faoliyatni rivojlantirdi. U Frantsiyani tashqi siyosatda butunlay
yakkalab qo'yishga, uni kelajakda mumkin bo'lgan ittifoqchilardan mahrum
qilishga, ular bilan yaqin do'stona munosabatlarga kirishishga harakat qildi
. yechimlar va ulardan Frantsiyaga qarshi kurashda foydalanishga harakat
qilmoqda . 1873 yilda uchta imperator (Rossiya, Germaniya va Avstriya-Vengriya)
ittifoqi tuzildi. Muayyan masalalar bo'yicha kelishmovchiliklar yuzaga kelgan
taqdirda tomonlar kelishuvga erishish majburiyatini oldilar. Agar tomonlardan
biriga shartnomada ishtirok etmaydigan biron bir davlat hujum qilsa, qolgan
tomonlar bir-biri bilan "birgalikda xatti-harakatlar" to'g'risida kelishib olishlari
kerak. Shartnoma noaniq va noaniq edi. Xalqaro vaziyatning dastlabki asoratlari
uning nomuvofiqligini ko'rsatdi. Shunday qilib, 1874 yil Germaniya hukmron
doiralari tomonidan uyushtirilgan antifransuz kampaniyasida Rossiya Avstriya-
Vengriya bilan birgalikda Fransiyani qo'llab-quvvatladi.
Shunday qilib, Frankfurt shartnomasi imzolangandan keyin Bismarkning
Frantsiyaga nisbatan siyosati nafaqat mamlakatlar o'rtasida mustahkam va
mustahkam tinchlik o'rnatilishiga yordam bermadi . ikki davlat o'rtasida, lekin
aksincha, yangi urushga, Frantsiyada yangi mag'lubiyatga tayyorgarlik ko'rish
maqsadini ko'zlagan . 6
keyin Frantsiya Germaniyaning tajovuzkor rejalariga mustaqil ravishda
qarshilik ko'rsata olmadi . O'tgan asrning 70-yillarining birinchi yarmida
Frantsiyaga birgalikda revanshistik urush olib borish uchun emas, balki mamlakat
xavfsizligini Germaniyaning yangi hujumidan himoya qilish uchun ishonchli
do'stlar kerak edi . Bu fikrni Frantsiyaning turli siyosiy partiyalari vakillari
kamdan-kam yakdillik bilan qabul qilishdi . Frantsiya hukmron doiralari yaqin
yillarda Frantsiyaga tinchlik kerakligini yaxshi bilishardi : mamlakat yana urush
boshlash uchun juda zaif edi . Faqat Jyul emas Favr, Thiers va ularning
6
Лортц Й. История Церкви. Т.1. Древность и средние века. М., «Христианская Россия», 1999.
17

tarafdorlari, balki ularning raqiblari ham zaiflashgan Frants va men uchun 70-
yillarda Germaniya bilan yangi urushni mutlaqo imkonsiz deb hisoblashdi.
tashqi siyosati va yakkalanishiga barham berish va Yunker-burjua
Germaniyasining agressiv rejalariga qarshi kurashish uchun bir yoki bir necha
Yevropa davlatlari bilan yaqinlashish vazifasi ilgari surildi. frantsuz tashqi
siyosatining birinchi qatoriga .
o'zi uchun eng muhim masala - mamlakat xavfsizligini himoya qilish va yangi
nemis hujumining oldini olishda baquvvat yordam va yordam ololmadi . Frantsiya
hukumati Angliya bilan ittifoqni foydasiz deb hisobladi, birinchi navbatda, uning
etarli darajada kuchli quruqlikdagi armiyasi yo'qligiga asoslanib, yangi frantsuz-
german mojarosi yuzaga kelgan taqdirda urushning borishiga jiddiy ta'sir
ko'rsatishi mumkin edi. hodisalar va qurolli mojaroning oldini olish. Angliyaning
o'zida ham Frantsiya bilan ittifoq tuzish istagi yo'q edi, chunki 20-asr boshlariga
qadar Britaniyaning hukmron doiralari o'jarlik bilan "yaqinlik va izolyatsiya" deb
nomlangan siyosatga ergashdilar . Britaniya diplomatiyasi Yevropa qit'asidagi
kurashdan Fransiya manfaatlarini o'ylamasdan, faqat mustamlaka imperiyasini
mustahkamlash va kengaytirish uchun foydalanishga umid qildi
18

II BOB “ 1870-1871 YILLARDA FRANSIYA-PRUSSIYA URUSHI ”
MAVZUSINI O’TISHDA ZAMONAVIY PEDAGOGIK METODLARDAN
FOYDALANISH
2.1 Aqliy xujumi va Davra subhati metodlardan foydalanish
Bu metod biror mavzu yuzasidan berilgan muammolarni hal etishda keng
qo’llanadi. Mazkur metod o’quvchilarni muammo xususida keng va har
tomonlama fikr yuritishga undaydi. «Aqliy hujum» metodi yordamida qo’yilgan
muammo yuzasidan bir necha echimlarni topish imkoniyati yuzaga keladi. “Aqliy
hujum” metodidan foydalanishda quyidagi qoidalarga amal qilish lozim:
1. Berilgan muammo yuzasidan o’quvchilarning atroflicha va chuqur
mulohazalar yuritishga undash va shunga erishish.
2. O’quvchilarning fikrlari va g’oyalarini rag’batlantirib borish tanqid ostiga
olinmaslik, ularning erkin fikrlashlariga sharoit yaratish.
3. Har bir o’quvchi fikrlariga va g’oyalariga asoslanishi mumkin, ularni
o’zgartirishi mumkin.
4. O’quvchilar tomonidan bildirilgan fikrlar va g’oyalarni baholamaslik.
Bunday yo’l tutilsa, ya’ni fikr va g’oyalari baholansa, o’quvchilar
fikrlashdan to’xtab qolishlari mumkin.
«Aqliy hujum» metodi asosida tashkil qilingan mashg’ulotlar quyidagi
tartibda o’tkaziladi. Muammo aniqlanadi va o’quvchilarning muammo yuzasidan
fikrlarini yozuv taxtasiga yoki varaqlarga yozib boriladi. Bildirilayotgan
g’oyalarning mualliflari tomonidan asoslab berilishiga erishiladi.
Ona tilidagi ko’plab mavzularni shu metod yordamida o’rganish mumkin,
jumladan, ayrim matnlarni o’rgatishni shu metod asosida tashkil qilish mumkin.
Ona tili darsliklariga ko’plab ilmiy, ma’rifiy va ilmiy-ma’rifiy matnlar
kiritilgan. Matnlar ustida ishlash o’qituvchidan katta mehnat va mahorat talab
qiladi. VIII sinf darsligida ham ko’plab matnlar berilgan bo’lib, shulardan biri
«Alisher Navoiy» matnidir. Matn badiiy va ilmiy uslubda berilgan. Mashq shartida
matnlarni taqqoslab, ularning o’xshash va farqli tomonlarini aniqlash topshirilgan.
Mazkur matnni «Aqliy hujum» metodi yordamida o’rganish ko’zlangan maqsadga
19

erishish imkoniyatini yaratadi. Bu metod asosida matn bilan ishlash bir necha
bosqichda olib boriladi.
1-bosqich. O’quvchilarni mavzuni tushunishga tayyorlash. O’tgan
mashg’ulotlarda berilgan nugq uslublariga oid ma’lumotlar esga olinadi va
takrorlanadi, har bir nutq uslubining o’ziga xos xususiyatlari yodga olinadi. Chunki
matnlarni taqqoslash uchun o’quvchilarda nutq uslublariga oid ma’lumotlar etarli
bo’lishi kerak. Nutq uslublariga oid bitimlar yodga olingandan so’ng har ikki
matn o’quqchilar tomonidan mustaqil o’qib chiqiladi. O’quvchilar matn
mazmunini tushunishga harakat kiladilar.
2-bosqich. Berilgan matnlarning o’xshash tomonilarini aniqlash. Buning
uchun o’qituvchi o’quvchilarga quyidagi savolni beradi: Har ikki matn qaysi
jihatdan bir-biriga o’xshaydi? O’quvchilar mazkur savolga shunday javob
beradilar:
— har ikki matn ham Alisher Navoiy haqida;
— matnlarning mazmuni bir xil;
— har ikki matnda ham Navoiy ijodi haqida fikr bildirilgan;
— har ikkala matnda ham shoirning ustozlari nomlari keltirilgan;
— Navoiyning turkiy tilda ijod qilganligi aytilgan;
— Navoiyning jahonga tanilgan shoir ekanligi aytilgan;
— forsiygo’y shoirlarning Navoiy ijodiga munosabati ifodalangan.
O’qituvchi o’quvchilarning fikrlarini umumlashtiradi va o’z munosabatini
bildiradi.
3-bosqich. Matnlarning farqli tomonlarini aniqlash. O’qituvchi quyidagi
savolni o’rtaga tashlaydi:
- Berilgan matnlar bir-biridan qaysi jihatlariga ko’ra farq qiladi?
O’quvchilar berilgan savolga javob topishda turlicha fikrlar bildiradilar,
bahs-munozaraga kirishadilar. Shu asosda quyidagicha javoblar beradilar.
— birinchi matn epigraf bilan boshlangan, ikkinchi matnda esa epigraf yo’q;
— birinchi matnda Navoiy asarlarining nomi berilgan, ikkinchi matnda esa
ularning nomi berilmagan;
20

— birinchi matnda Navoiy ijodiga forsiygo’y shoirlarning munosabati umumiy
ravishda berilgan, ikkinchi matnda esa Jomiyning fikri aynan keltirilgan;
— birinchi matnda Navoiyning ijodi xaqida umumiy fikrlar aytilgan, ikkinchi
matnda esa Navoiynnng hayoti va ijodiga oid aniq dalillar keltirilgan;
— birinchi matnda Navoiyning ijodi butun jaxonga mashhurligi aytilgan
bo’lsa, ikkinchi matnda shoir asarlarining Evropa, Osiyo davlatlari tillariga
tarjima qilinganligi ta’kidlangan;
— birinchi matnda his-tuyg’u kuchli ifodalangan, ikkinchi matnda esa aniq
fikrlarga asoslanilgan.
Shu bosqichdan so’ng o’quvchilar o’qituvchi yordamida o’rganilayotgan
matnlar yuzasidan xulosa chiqaradilar. Xulosa quyidagicha:
- birinchi matnda his-tuyg’u kuchli, so’zlar ko’chma ma’noda ham qo’llangan. Bu
matn badiiy uslubga xosdir. Ikkinchi matnda aniq- dalillar keltirilgan, so’zlar o’z
ma’nosida qo’llangan. Unda adabiyot faniga xos atamalar ham qo’llangan. Bu
matn ilmiy matn hisoblanadi.
4-bosqich. Har ikki matn asosida badiiy va ilmiy uslubga xos xususiyatlarni
aniqlash.
Bu bosqichda har bir uslubning o’ziga xos xususiyatlari aniqlanadi. Birinchi
matnda badiiy uslubga xos quyidagi xususiyatlar qo’llangan: tasviriy ifoda
(zanjirband sher), ko’chma ma’noli so’zlar (she’riyat osmoni, yulduzlari xira
tortdi, shuhratiga soya soldi), o’xshatish (g’azallari - porloq quyosh singari), badiiy
uslubga xos so’zlar (maftun etib kelyapti, nazm, she’riyat, bunyod etilgan,
forsiygo’ylar, turkiy til, shukronalar aytdilar). Ikkinchi matnda ilmiy uslubga xos
quyidagi xususiyatlar qo’llangan: raqamlar (1441 yil tug’ilgan, XV asr, 60-yillar),
aniq dalillar (Evropa va Osiyo davlatlari, Nizomiy Ganjaviy, Sa’diy, Hofiz
She’roziy, Abdurahmon Jomiy kabi tarixiy shaxs nomlari, A.Jomiyning Navoiy
haqidagi fikri keltirilgan).
“Alisher Navoiy” matni shu metod yordamida o’rganilsa, o’quvchilar matn
mazmunini yaxshiroq anglaydilar, ularniig mazmuniga chuqurroq kirib boradilar,
matnlarni qiyoslash orqali ularning mohiyatini teran idrok etadilar. Bu metod
21

o’quvchilarni fikrlashga, darsda faol ishgirokchi bo’lishga, hozirjavob va
mulohazali bo’lishga o’rgatadi.
22

Xulosa
1870-1871 yillardagi Franko-Prussiya urushining asosiy sababi. ikki
davlatning Yevropada yetakchi o‘rinni egallash istagida yotadi.
Bu vaqtga kelib Fransiya qit'adagi hukmron mavqeini yo'qotdi. Prussiya
nemis erlarining ko'p qismini birlashtirib, sezilarli darajada mustahkamlandi.
Napoleon III xavfli qo'shniga qarshi g'alabali urush olib borishni
rejalashtirgan. Shu tariqa u o‘zining shaxsiy hokimiyati rejimini mustahkamlay
oladi.
Imperatorning ulug'vor rejalari tashkiliy va harbiy-texnik jihatdan etarli
darajada qo'llab-quvvatlanmadi.
Bu vaqtga kelib Prussiya harbiy islohotlarni amalga oshirdi, bu esa unga
yaxshi tayyorlangan ommaviy armiyani berdi. Kelajakdagi harbiy harakatlar
teatriga katta e'tibor qaratildi.
Prussiya nemis erlarini milliy birlashtirish uchun harakatga rahbarlik qildi,
bu esa askarlarning ruhiyatini sezilarli darajada oshirdi.
1869-yilda Ispaniya hukumati taxtga Prussiya qiroli Vilyam I ning
qarindoshi, Gogenzollern shahzodasi Leopoldni taklif qildi. Podshohning roziligi
bilan shahzoda taklifni qabul qildi, lekin tez orada rad etdi.
Napoleon III qattiq norozilik bildirib, Uilyam I dan knyazning Ispaniya
qiroli lavozimiga nomzodini qo'llab-quvvatlamaslik majburiyatini "kelajakda
barcha vaqtlar uchun" olishni talab qildi.
Emsda bo'lgan Vilgelm I 1870 yil 13 iyulda bunday va'dadan bosh tortdi.
Uning rad etishi kansler Bismark tomonidan ataylab buzib ko'rsatilgan va
matbuotda e'lon qilingan. "Ems Dispatch" hujumi Parijda janjalga sabab bo'ldi va
1870 yil 19 iyulda Napoleon III tomonidan e'lon qilingan urush uchun bahona
bo'ldi.
Jang Frantsiya uchun nihoyatda muvaffaqiyatsiz bo'ldi: Bazin armiyasi Metz
qal'asida to'sib qo'yildi; 1870-yil 1-sentabrda Makmaxon qo shinlari Sedandaʻ
mag lubiyatga uchradi; Frantsiya imperatori Prussiya tomonidan qo'lga olindi .
ʻ
Prussiyaning ishonchli g‘alabalari siyosiy inqirozga va Fransiyada Ikkinchi
24

imperiyaning qulashiga olib keldi. 1870-yil 4-sentabrda Uchinchi respublika e’lon
qilindi.
1870 yil 19 sentyabrda Prussiya qo'shinlari Parijni qamal qilishni
boshladilar. Poytaxtda asta-sekin yoqilg‘i va oziq-ovqat zaxiralari tugab qoldi.
Bunday sharoitda hukumat taslim bo'lishga majbur bo'ldi. 1871 yil yanvar
oyining oxirida Versalda taslim bo'lish to'g'risidagi akt imzolandi. 1 martda Milliy
assambleya tomonidan tasdiqlangan Versal shartnomasida quyidagilar nazarda
tutilgan edi: Elzas va sharqiy Lotaringiyani Germaniyaga berish; 5 milliard frank
miqdorida tovon; Frantsiya tovon to'liq to'lanmaguncha o'z hududida qolgan nemis
qo'shinlarini saqlab qolishga majbur edi.
Germaniya imperiyasi 1871 yil 18 yanvarda Versalda tashkil topgan. Bu
vaqtda Parijni qamal qilish hali ham davom etayotgan edi.
Frantsiya juda katta insoniy va moddiy yo'qotishlarga uchradi. Uzoq
kutilgan tinchlikka qaramay, mart oyining o'rtalarida poytaxtda qo'zg'olon
ko'tarildi, natijada Parij kommunasi tuzildi.
25

FOYDALANILGAN ADABIYOT VA MANBALAR RO YXATIʻ
1. Андреев А., Андреев М., Монашеские ордена. М., 2009.
2. Бедуэлл Ги. История Церкви. М., 1996.
3. Гаусрат А. Средневековые реформаторы: Арнольдисты.
Вальденцы. Франциск. Ассизский. Сегарелли. Дольчино. Пер. с нем. / Под
ред. Э. Л. Радлова. Изд. 2-е. — М.: Книжный дом «ЛИБРОКОМ», 2012. —
328 с.
4. История средних веков. В 2 т. Т.1./Л.М.Брагина, Е.В.Гутнова. и
др. М.: 1990.
5. Карсавин Л. Монашество в средние века. М., 2012.
6. Лозинский С.Г. История папства. М., 1986.
7. Лортц Й. История Церкви. Т.1. Древность и средние века. М.,
«Христианская Россия», 1999.
8. Мансуров С.П. Очерки из истории Церкви. М., 1994.
9. Омэнн Д., O.P. Христианская духовность в католической
традиции. Пер с англ. Вакуленко Н. М., 1994.
10. Рожков П.В. Очерки по истории римско-католической церкви.
Часть I.
Курс лекщш. М., 1994.
26

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI Tarix fakulteti Jahon tarixi kafedrasi KURS ISHI “ 1870-1871 yillarda Fransiya-Prussiya urushi ” Bajardi:_____-guruh talabasi __________________________________ Ilmiy rahbar:_______________________________________________ Samarqand-2024

Reja: Kirish ………………………………………………………………………………3 I BOB 1870-1871 yillarda Fransiya-Prussiya urushi …………………………… 5 1. 1 Urushning sabablari, boshlanishi va borishi. Sedan jangi ……………………….5 1.2 18-mart to`ntarishi. Parij Kommunasi………………………………………… 11 BOB “ 1870-1871 YILLARDA FRANSIYA-PRUSSIYA URUSHI ” MAVZUSINI O’TISHDA ZAMONAVIY PEDAGOGIK METODLARDAN FOYDALANISH …………………………………………………………………19 2.1 Aqliy xujumi va Davra subhati metodlardan foydalanish……………………...19 2.2 “CHAYNVORD’’ metodi……………………………………………………..23 Xulosa …………………………………………………………………………….24 Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………………26 2

Kirish Mavzuning dolzarbligi: 1862 yilda Germaniyada hokimiyat tepasiga Otto fon Bismark keldi. U kansler lavozimiga tayinlanadi. O'sha paytda Germaniyaning siyosiy tuzilishi ancha mustaqil bo'lgan alohida knyazliklardan iborat edi. Barcha knyazliklar turli xil siyosiy yo'nalishlarga ega edi. Ulardan ba'zilari Avstriya- Vengriyani qo'llab-quvvatladilar. Boshqalar Frantsiya imperiyasini qo'llab- quvvatladilar. Otto fon Bismark o'z oldiga Germaniyani Prussiya homiyligida birlashtirishni ustuvor vazifa qilib qo'ydi. 1864 yilda Germaniya Daniya bilan urushga kirishdi. Keyingi - 1866 yilgi Avstriya-Prussiya urushi. 1866 yil 26 iyulda Prussiya rahbariyati Avstriya- Vengriya ittifoqchilari bo'lgan davlatlar bilan dastlabki tinchlik shartnomasini imzoladi. Prussiya 1866-yil 23-avgustda Avstriya-Vengriya bilan yakuniy tinchlik shartnomasini imzoladi.Bu shartnomaning natijasi Frankfurt, Gannover, Saksoniya va Gessen-Kasselning Prussiyaga qo shilishi bo ldi. Shlezvig-Golshteynga bo'lganʻ ʻ huquqlar ham Prussiya yurisdiktsiyasiga kirdi. Tinchlik shartnomasi Avstriyaning Germaniya tarkibiga kirmasligini e'lon qildi. Bu shartnoma Germaniya konfederatsiyasini ham tugatdi. Keyingi yil, 1877 yilda yangi ittifoq - Shimoliy Germaniya ittifoqi tuzildi. Bu ittifoq shimoliy Germaniyada joylashgan knyazliklarni o'z ichiga oladi, ya'ni. Asosiy daryoning shimolida. Prussiya qudratli birlashgan davlat yaratishga harakat qilgan bo'lsa, Frantsiya buni oldini olishga har tomonlama harakat qildi. Aytishimiz mumkinki, bu ikki davlat Yevropada o'z hukmronligini ta'minlashga harakat qilgan. Frantsiyaga kuchli Germaniya umuman kerak emas edi. Bunday vaziyatda har qanday siyosiy voqea urushga sabab bo'lishi mumkin. 1866 yilda ispan qirolichasi Izabella II vafotidan keyin bu mamlakatda inqilobiy vaziyat yuzaga keldi va inqilobiy voqealar yuz berdi. Frantsiya va Germaniya Ispaniya taxti uchun o'z nomzodlarini ilgari surdilar. Ushbu arizachilardan biri Prussiyalik Vilgelmning qarindoshi bo'lgan Leopold Xogetzollerndir . Kansler Otto fon Bismark buni to'g'ri deb hisobladi va Leopoldni qo'llab-quvvatladi. 3

Frantsiya hukumati bu nomzodni qabul qilmadi. Napoleon III Leopold ispan taxtiga da'volaridan voz kechishi kerak, deb hisoblagan va Prussiyalik Vilgelm, Bismarkning so'zlariga ko'ra, bu voz kechishni ma'qullashi kerak. Kurs ishidan ko zlangan asosiy maqsadʻ : 1870-1871 yillardagi Franko- Prussiya urushi voqealarini o'rganish. Ish maqsadlari: 1) urushning boshlanishi sabablarini tavsiflang; 2) urushning borishini o'rganish; 2) urush natijalarini tavsiflang. Ishni yozish jarayonida ilmiy va ma'lumotnoma adabiyotlari, Internet manbalaridan foydalanilgan. 4

I BOB 1870-1871 yillarda Fransiya-Prussiya urushi 1. 1. Urushning sabablari, boshlanishi va borishi. Sedan jangi. XIX asrning 50-60 yillarida Fransiyada yirik kapital hukmronlik qilib, hokimiyat tepasida Napoleon III u 1851 yil 2 avgustda o`tkazilgan davlat to`ntarishi bilan qirol taxtiga chiqdi. 1852-yilda u o`zini imperator deb e`lon qildi. Bu Fransiya tarixida ikkinchi imperiya deb ataladi. Bu davrda mamlakatda ishlab chiqarish tez sur`atlarda rivojlandi. Sanoatda o`zgarishlar o`z nihoyasiga yetib, temir yo`l tarmoqlari ko`payib bordi. Ko`plab zavod va fabrikalar qurildi. 60-yillarning ikkinchi yarmidan boshlab Napoleon III ning mavqei pasayib bordi. Buning sababi Fransiyaning tashqi siyosatdagi muvaffaqiyasizliklarini, jumladan, uning Prussiya boshchiligida Germaniyaning birlashtirilishi jarayoniga to`sqinlik qila olmaganligini fransuz burjuaziyasi kechira olmadi. Ayni shu yillardan boshlab Angliya-Fransiya o`rtasidagi savdo shartnomasidan ham ular qattiq norozi edilar. Chunki, ingliz tovarlarining fransuz bozorlariga kirib kelishi bilan fransuz tovarlariga bo`lgan raqobat kuchaygan edi. 1869 yilda Luara havzasining shaxtyorlari ish tashladilar. 1870-yil yanvarida Parijda 200000 kishilik ishchilarning dahshatli namoyishi bo`lib o`tdi. Napoleon III hukumati mamlakatda norozilik kuchayotganligini obro`si tushib borayotganligini nazarda tutib, Prussiyaga qarshi urush boshlashga qaror qildi. U shu yo`l bilan mamlakatdagi ahvolni o`nglab olish, obro`sini ko`tarishga umid bog`ladi. Buning uchun Prussiyani tor-mor etish, Germaniyani birlashishiga yo`l qo`ymaslik,Reynning g`arbidagi yerlarni bosib olish, Fransiya hududlarini kengaytirish rejalashtirilgan edi. 1 Germaniyaning konsleri Otto fon Bismark ham bir necha yillardan buyon urushga tayyorlanib kelmoqda edi. Uning maqsadi Germaniyada Prussiyaning hukmronligini mustahkamlashda g`ov bo`lgan Fransiyani mag`lub etish va har qanday demokratik harakatlarni bostirishdan iborat edi. 60-yillarning oxirlarida Prussiya tashqi siyosatda muvaffaqiyatlarga erishib, janubiy Germaniya davlatlarini o`z tomoniga og`dirib olishga, Avstriya-Vengriya 1 Андреев А., Андреев М., Монашеские ордена. М., 2009. 5

1870-1871 yillarda Fransiya-Prussiya urushi

27.11.2024

0

53.306640625 KB

Похожие