Eksperimental psixologiya fanining rivojlanish tarixi MUNDARIJA: KIRISH..........................................................................4 I.BOB. EKSPERIMENTAL PSIXOLOGIYA FANINING SHAKLLANISHI............................................................5 1.1. Eksperimental psixologiya fanining falsafadan ajralib chiqishi.........................................................5-16 1.2. Eksperimental psixologiya fanining rivojlanish tarixi.......................................................................17-23 II.BOB. Eksperimental psixologiya fanining maqsad va vazifalari................................................ ..........24 2.1. Eksperimental psixologiyaning tadqiqot meto- dikalari....................................................................24-27 2.2. Eksperiment metodining ahamiyati...............28-34 XULOSA..................................................................34-35 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI.............36 1

KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Hozirgi kunda psixologiya fani hayotimizda muhim rol o‘ynaydi. Psixologiya fani rivojlanib, falsafa fani tarkibidan ajralib chiqqandan keyin psixologiyaning birqancha turlari ham rivojlana boshlaydi. Bularga misol qilib, tibbiyot psixologiyasi, madaniyat psixologiyasi, eksperimental psixologiya kabi turlari shakllanadi. Eksperimental psixologiya fani ham psixologiya fanining muhim bir turi hisoblanib, bu fan orqali biz turli eksperimentlar yani tajribalar qilishimiz mumkin. Eksperimental psixologiya fani rivojiga birqancha olimlar o‘z hissalarini qo‘shadilar. Bular Vilgelm Vundt, Zigmund Freyd, Galton, Kettel, Ayzenklarni olishimiz mumkin. Ular psixologiya rivoji uchun qimmatli vaqtlarini ayamay turli fikrlar bildiradilar va turli metodikalari o‘ylab chiqadilar. Har bir fanning asosini metodika va metodlar tashkil qilganidek eksperimental psixologiya fanining asosini ham metodlar tashkil qiladi. Eksperimental psixologiya fanining asosiy metodlariga tajriba test intervyu suhbat bigrafik sotsigeometrik va Proyektiv metodikalar kiradi. Biz bir qatorda metodikalar orqali insonning shaxsiy sifatlarini, xususiyatlarini qiziqishlarini layoqatlarni o‘rganishimiz mumkin. Proyektiv metodikalar ham bu fanning asosini tashkil qiladi. Bu metodikalarga biz "Mavjud bo‘lmagan hayvon" "Zinaga zina" " Kaktus" "Qayiq" " Turnalar" va yana birmuncha metodikalari olishimiz mumkin. Biz psixologiyani bilibgina insonlarning shaxsiy sifatlarini aniq bilib olamiz. Kurs ishining obyekti. Shaxslarda psixologiya faniga bo‘lgan qiziqishlarni kuchaytirish. Eksperimental psixologiya fanining rivojlanish tarixini o‘rganish. Kurs ishining predmeti. Eksperimental psixologiya fani rivojlanishga hissa qo‘shgan olimlarning tadqiqotlari va metodikalari. Kurs ishining vazifalari:  Psixologiya fanining hayotimizdagi ahamiyatini aniqlash;  Eksperimental psixologiya fanining mustaqil fan sifatida rivojlanishini o‘rganish; 2

 Eksperimental psixologiya fanining vazifalari va maqsadini o‘rganish;  Bu fanning metodikalarni aniqlash;  Eksperiment metodining ahamiyatini aniqlash. Kurs ishining tarkibi: Kirish, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati, 2 bob va 4 bo‘limdan iborat. I.BOB. EKSPERIMENTAL PSIXOLOGIYA FANINING SHAKLLANISHI 1.1. Eksperimental psixologiya fanining falsafadan ajralib chiqishi. Har bir mustaqil fan singari “Eksperimental psixologiya” fani ham o’zining rivojlanish tarixiga egadir. Eksperimental psixologiya mustaqil fan sifatida XIX asr o’rtalarida rivojlana boshladi. Psixologiyada eksperimental tadqiqotlarni qo’llanilishi va rivojlanishi bu fanning ilmiy-amaliy asosga ega ekanligini yana bir bor ko’rsatib berdi. Mashhur ingliz olimi F.Gal’ton 1884 –1885 yillar davomida bir necha seriyalardan iborat tajribalar o’tkazdi. Bunda 5 yoshdan 80 yoshgacha bo’lgan xohlovchilar arzimagan haq evaziga laboratoriyada o’z kuchi, reaktsiya tezligi; organizmning 3

xislatlarini 17 ko’rsatkich bo’yicha tekshirishlari lozim edi. Bu ko’rsatkichlar qatoriga shuningdek, bo’yi, og’irlik, o’pkaning tiriklik sig’imi, kaft va musht kuchi, harflarni eslab qolish qobiliyati, ko’rish o’tkirligi, rangni farqlash kabi ko’rsatkichlar ham kiritildi. To’liq dastur bo’yicha hammasi bo’lib 9337 kishi tekshirilib chiqildi. F.Gal’tonning fikriga ko’ra, testni o’tkazish eksperimentni talab etadi. Shunday qilib, eksperiment fanning haqiqiy asosi, poydevori deb qarala boshlandi. Bu haqida Dj.Kettell ham ta’kidlab o’tgan: qachonki asosini eksperiment va o’lchash, aniqlash tashkil qilar ekan, shundagina psixologiya haqiqiy va aniq fan bo’lishi mumkin. 1890 yilda nashr qilingan ilmiy ishida Dj.Kettell 50 turdagi laboratoriya testlarining ro’yxatini keltiradi. Hozirgi kunda ularni testdan ko’ra ko’proq topshiriqlar deb atash to’g’riroq bo’ladi. Bu topshiriqlar testlarga qo’yiladigan talablardan faqat ikkitasiga ega edi: uni qo’llash ko’rsatmasi mavjud hamda tadqiqotning (laborator) ilmiy tabiati ta’kidlangan edi. Bu talablarga ko’ra laboratoriya yaxshi jihozlanishi; testni o’tkazish vaqtida begonalar bo’lmasligi; barcha sinaluvchilarga bir xilda ko’rsatma berilishi, ya’ni ular nima qilishlari kerakligini yaxshi o’zlashtirib olishlari lozim edi. F.Gal’ton va Dj.Kettell dastlabki asarlari nashr etilgach, test metodi g’oyasi turli mamlakat olimlarining diqqatini o’ziga tortdi. Shu tariqa uning tarafdorlari va qarshi bo’lgan olimlar paydo bo’la boshladi. Bu metodni qo’llash tarafdorlariga quyidagilarni kiritish mumkin: Germaniyada – G.Myunsterberg, S.Krepilin, V.Onri, Frantsiyada – A.Bine, AQShda – Dj.Gilberd va boshqalar. Bu tadqiqotchilar yangi turdagi, ya’ni psixologiyani amaliyot ehtiyojlari bilan bog’lashga uringan olimlar edilar. Biroq amaliy tadqiqotlarga intilish psixologiyada fandan yiroqlashish deb baholanadi. Dj.Kettellning ta’kidlashicha, u o’zining dastlabki testlarini 4

laboratoriya tadqiqotlarida individual farqlarni aniqlash maqsadida 1885 yilda qo’llagan, ammo V.Vundtning qarshiligi tufayli ularni nashrdan chiqara olmadi. Ma`lumki, XIX asr fizika, biologiya, fiziologiya, kimyo va boshqa fanlarning rivojlanishi bilan tavsiflanadi. Fanda paydo bo’lgan eksperimental metodning keng qo’llanilishi bu fanning rivojlanishiga yordam berdi. XVIII asrning oxiri X1X asrning boshlaridayoq psixologlar o’rtasida psixik hodisalarni o’rganishda eksperimentni tatbiq qilish mumkin emasmikan, degan muammo paydo bo’ldi. Bu muammo bo’yicha faylasuf Kant o’z fikrini bildirdi. Uning fikricha, psixologiyada eksperimentning bo’lishi mumkin emas, chunki psixik hodisalarni o’lchash mumkin emas, ularga matematikani tadbiq qilish ham mumkin emas. Psixik hodisalarni o’lchashning mumkinligi, binobarin, psixologiyada eksperimentning bo’lishi mumkinligi haqida nemis psixologi I.Gerbart (1776-1841) ijobiy fikr bildirgan. U «psixologiyada matematikani tadbiq qilish mumkin va zarurligi haqida» shunday degan: «Mening tadqiqotlarim amalda faqat psixologiyaning o’zi bilan cheklanib qolmasdan, balki fizikaga va umuman tabiat fanlariga ham qisman aloqadordir». Gerbartning fikricha, asosiy psixofizik element tasavvurdir, qolgan barcha jarayonlar – hissiyot, iroda, tasavvurlar majmuasidan va munosabatlaridan iboratdir. Ruhiy holatlar doimo o’zgarish jarayonida bo’ladilar. Tasavvurlarning bu doimiy o’zgarish va almashish jarayonida ma`lum darajada doimiylik, qonuniyat bor. Bu doimiylikning miqdor tomonini o’lchash mumkin. Shuning uchun ham, Gerbartning fikricha, psixologiyaga matematikani tatbiq qilish mumkin. 5