MAVZU: ENG QADIMGI DAVRLARDAN HOZIRGI DAVRGACHA BO LGAN DAVRDA “USTOZ-SHOGIRD AN ANALARI.ʻ ʼʼ ʼ Mundarija KIRISH......................................................................................................3 I. BOB KLASSIK DAVR 1.1 Klassik Yunoniston, Rim va boshqa tsivilizatsiyalarda “Ustoz- shogird” an’anasi evolyutsiyasini ko‘rib chiqish...........................7 1.2 Taniqli faylasuflar, olimlar va diniy yetakchilarning ta’limotlari va ularning shogirdlarga ta’sirini o‘rganish……………………..11 II. BOB O'RTA ASRLAR VA UYG'ONISH DAVRI 2.1 O'rta asrlar va Uyg'onish davri orqali "Ustoz-shogird" an'anasining davomiyligi.......................................................22 2.2 Ushbu davrda o'qituvchi va shogird o'rtasidagi muhim munosabatlar va ularning san'at, fan va falsafa kabi turli sohalarga qo'shgan hissalari..................................................29 III. BOB ZAMONAVIY DAVR 3.1 Rasmiylashtirilgan ta'lim tizimlarining paydo bo'lishi va maktab va universitetlarda o'qituvchilarning roli………….41 3.2 Kasb-hunar, akademik va san'at sohasidagi murabbiylikning zamonaviy ta’lim namunalari……………………………...45 IV. XULOSA........................................................................................49 IV.1 RAHBAR XULOSASI.................................................................50 V. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR...................................... ..51 VI. ILOVALAR.......................................................... ..........................52 1

Kirish Ustoz-shogird munosabatlari an’anasi O‘zbekistonda boy tarixga ega bo‘lib, uning madaniy va ma’naviy merosida chuqur ildiz otgan. Qadim zamonlardan to hozirgi kungacha bu munosabatlar bilim, ko‘nikma va qadriyatlarning avloddan-avlodga o‘tishida hal qiluvchi rol o‘ynagan. Mustaqil O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti Islom Karimov o‘zbekona an’ana va qadriyatlarni asrab-avaylash muhimligini e’tirof etdi. U ko‘pincha ustoz- shogird munosabatlarining madaniy urf-odatlar uzluksizligini ta’minlash, tajribali keksalardan yosh avlodlarga zarur ko‘nikma va hikmatlarni yetkazishdagi ahamiyati haqida takidlagan. Karimov turli sohalarda, jumladan, hunarmandchilik, san’at, ma’naviyat ta’limotlarida shogirdlarga (shogird) o‘z bilimlarini yetkazuvchi ustozlarning (ustoz) o‘rnini qo‘llab-quvvatlash va e’zozlash zarurligini ta’kidlagan . Prezident Shavkat Mirziyoyev o‘zbek an’analarini, jumladan, ustoz-shogird munosabatlarini asrab-avaylash va targ‘ib qilishda davom etmoqda. Mirziyoyev zamonaviy jamiyatda ularning dolzarbligini ta minlash uchun an anaviyʼ ʼ amaliyotlarni qayta tiklash va modernizatsiya qilish muhimligini ta kidladi. U ʼ ustoz-shogird munosabatlari ruhini o‘zida mujassam etgan hunarmandlar, hunarmandlar, ma’naviyat peshvolarini qo‘llab-quvvatlash, ularning o‘zbek madaniyatini asrab-avaylash, avlodlar o‘rtasidagi rishtalarni mustahkamlashdagi o‘rnini anglab yetish zarurligi haqida ta’kidlagan. SH. Mirziyoyevning bayonotlarida O‘zbekistonning madaniy merosini asrab- avaylash va an’anaviy qadriyatlar, jumladan, ustoz-shogird munosabatlari mamlakat o‘ziga xosligi bilan uzviy bog‘liq bo‘lib qolishini ta’minlash majburiyatini aks ettiradi. Ularning so‘zlari o‘z bilimi va donishmandligini kelajak avlodga yetkazayotgan ustozlarni e’zozlash va qo‘llab-quvvatlash, shu orqali o‘zbek an’analarining davomiyligi va hayotiyligini ta’minlashga harakatga da’vat bo‘lib xizmat qiladi. “Ustoz-shogird” an’anasi insoniyat tsivilizatsiyasining azaliy ustuni bo‘lib, 2

ustoz va shogird o‘rtasidagi avlodlar, madaniyatlar va fanlardan ustun bo‘lgan chuqur munosabatlarni o‘zida mujassam etgan. “Ustoz-shogird” an’anasi o‘z zamirida tarix davomida jamiyatlarning intellektual, ma’naviy va axloqiy tuzilishini shakllantirib, tajribali shaxslardan bilim, donolik va yo‘l-yo‘riqlarni ishtiyoqli o‘quvchilarga o‘tkazishni ifodalaydi. Ta'rifi: Ustoz-shogird an'anasi ustozlik dinamikasi bilan tavsiflanadi, bunda bilimli va tajribali shaxs, o'qituvchi yoki murabbiy shogird yoki talabaga o'z tajribasi, tushunchalari va qadriyatlarini berib, intellektual o'sishni, mahoratni rivojlantirishni va shaxsiy o'zgarishlarni rag'batlantiradi. Ahamiyati: Turli madaniyatlar va tarixiy davrlarda “Ustoz-shogird” an anasiʼ inson bilimi, madaniy merosi va jamiyat me yorlarini shakllantirishda asosiy rol ʼ o ynagan. Qadimgi Mesopotamiya, Misr va Xitoy sivilizatsiyalaridan to Gretsiya ʻ va Rimning klassik davrigacha, o‘rta asrlar, Uyg‘onish va yangi davrlar orqali ham ustozlik ta’lim-tarbiya, ma’naviy yo‘l-yo‘riq, badiiy mahorat va kasbiy mahoratning asosi bo‘lib kelgan. Bu an’ana hunarmandlar va hunarmandlarning ustoz-shogird munosabatlaridan tortib, mo‘tabar mutafakkirlar va ularning izdoshlari o‘rtasidagi falsafiy muloqotlargacha, guruhlar va ma’naviyat yetakchilari tomonidan berilgan ma’naviy yo‘l-yo‘riqlardan tortib, maktablar, akademiyalar va maktablardagi rasmiylashtirilgan ta’lim tizimigacha bo‘lgan turli ko‘rinishlarda yaqqol namoyon bo‘ladi. universitetlar. Ustoz-shogird dinamikasi diniy ta'limotlarda, falsafiy nutqda, ilmiy izlanishlarda, badiiy ifodada va amaliy ko'nikmalarni uzatishda namoyon bo'lib, uning universalligi va inson faoliyatining turli sohalarida moslashuvini ko'rsatadi. Kursning maqsadi: Ushbu kurs ishining asosiy maqsadi tarix davomida “Ustoz-shogird” an anasining ko p qirrali xususiyatini o rganish, uning kelib ʼ ʻ ʻ chiqishi, evolyutsiyasi, madaniy ko rinishlari va abadiy ahamiyatini o rganishdan ʻ ʻ iborat. Turli tsivilizatsiyalar, fanlar va ijtimoiy-madaniy kontekstlarda ustozlik dinamikasini tahlil qilib, ushbu tadqiqot quyidagilarga qaratilgan: 1. “Ustoz-shogird” an’anasining qadimgi davrdan to hozirgi kungacha 3

bo‘lgan tarixiy taraqqiyotini kuzating, asosiy shaxslar, institutlar va falsafiy asoslarni yoritib berish. 2. O'qituvchilar va shogirdlarning roli va mas'uliyatini o'rganing, murabbiylikning o'zaro tabiatini va bilim, qadriyatlar va ko'nikmalarni uzatishni o'rganish. 3. Murabbiylikning madaniy, diniy va falsafiy jihatlarini ko'rib chiqing, uning shaxsiy o'ziga xoslik, jamiyat birligi va intellektual nutqiga ta'sirini ko'rib chiqish. 4. Zamonaviy dunyoda “Ustoz-shogird” an anasi oldida turgan muammolarʼ va imkoniyatlarni, jumladan, texnologik taraqqiyot, globallashuv va o zgaruvchan ta lim paradigmalarini baholash. ʻ ʼ 5. O'zgaruvchan jamiyatda intellektual qiziqish, axloqiy etakchilik va shaxsiy o'sishni rivojlantirishda murabbiylikning doimiy ahamiyati va dolzarbligi haqida fikr yuritish. Tarixiy, falsafiy, sotsiologik va madaniy istiqbollarni o‘zida mujassam etgan fanlararo yondashuv orqali ushbu kurs ishi “Ustoz-shogird” an’anasini har tomonlama tushunishga, uning insoniy tajribani shakllantirishdagi abadiy hikmatini va bardavom merosini yoritib berishga intiladi. Kurs ishi vazifalari: Ustoz-shogird ananalari bilan bog‘liq ilmiy adabiyotlar, tarixiy matnlar, diniy bitiklar, falsafiy risolalar va madaniy osori-atiqalarni har tomonlama ko‘rib chiqish. Tarix va madaniyatlar bo'ylab ustoz-shogird munosabatlarining aniq misollarini ko'rib chiqing, diqqatga sazovor juftliklarning dinamikasini, yutuqlarini va merosini tahlil qiling. Ustoz-shogird munosabatlarida ishtirok etishning tajribalari, tasavvurlari va qiyinchiliklari haqida tushunchalarni to'plash uchun zamonaviy amaliyotchilar va olimlar bilan bog'laning. Sharq an’analaridagi guru-shogird munosabatlari, hunarmandchilik uyushmalarida shogird-ustoz dinamikasi va rasmiy ta’lim sharoitida talaba- 4

o‘qituvchi munosabatlari kabi murabbiylik va bilimlarni uzatishning turli modellarini solishtiring va taqqoslang. Ustoz va shogirdlar o'rtasidagi munosabatlarning axloqiy o'lchovlarini ko'rib chiqing, hokimiyat, avtonomiya, rozilik va mas'uliyat masalalarini ko'rib chiqing, ayniqsa nomutanosiblik yoki hokimiyatni suiiste'mol qilish holatlarida. Raqamli texnologiyalar, fanlararo yondashuvlar va inklyuziv murabbiylik amaliyotlarini integratsiyalashuvi kabi zamonaviy jamiyat ehtiyojlari va muammolariga javob berish uchun ustoz-shogird an anasini jonlantirish vaʼ moslashtirishning potentsial yo llarini o rganing. ʻ ʻ Kurs ishining ahamiyati: Ustoz-shogird an'anasi insoniyatni o'rganish, o'sish va madaniy uzatishning abadiy va universal arxetipi sifatida katta ahamiyatga ega. Ushbu an'anani ilmiy ob'ektiv orqali o'rganib, ushbu kurs ishi quyidagilarga intiladi:  Murabbiylik va shogirdlik amaliyotining tarixiy ildizlari va madaniy xilma-xilligini yoritib berish, insoniyat taraqqiyoti va jamiyat evolyutsiyasi haqidagi tushunchamizni boyitish.  Bilimlarni uzatish dinamikasi, shaxslararo munosabatlar va ustoz-shogird o'zaro munosabatlariga xos bo'lgan axloqiy mas'uliyat bo'yicha tanqidiy fikrlash va fanlararo tadqiqotni rivojlantirish.  Iste'dodlarni tarbiyalash, innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlash va turli sohalarda va kontekstlarda axloqiy etakchilikni rivojlantirishda murabbiylikning doimiy ahamiyati haqida fikr yuritish.  XXI asrda ta'limni isloh qilish, kasbiy rivojlanish va donolik va tajribani rivojlantirish haqida davom etayotgan suhbatlarga hissa qo'shing. Qadim zamonlardan hozirgi kungacha bo'lgan ustoz-shogird an'anasini o'rganishda ushbu kurs ishi ustozlikning o'zgartiruvchi kuchini tushunishni chuqurlashtirish va shaxslarni vaqt, madaniyat va intizom chegaralaridan tashqarida bo'lgan mazmunli ta'lim munosabatlariga jalb qilish uchun ilhomlantirishga qaratilgan. 5