Galvanik elementlar termodinamikasi
![MAVZU:Galvanik elementlar termodinamikasi
Reja:
I.KIRISH
1.1 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti kimyo sanoatini rivojlantirish bo‘yicha
topshiriqlari
II.ASOSIY QISM.
2.1 Fizik kimyoviy analiz usullari
2.2 Elektrokimyo
2.3 Galvannik elementlar haqida
2.4 Kimyoviy termodinamika haqida
2.5 Galvanik elementlar termodinamikasi
III.XULOSA
IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_1.png)
![I.KIRISH
1.1 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti kimyo sanoatini rivojlantirish bo‘yicha
topshiriqlari
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti kimyo sanoatini rivojlantirish bo‘yicha
topshiriqlar berdi:
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 16-oktyabr kuni
kimyo sanoatini jadal rivojlantirish, tarmoqqa xorijiy investitsiya va zamonaviy
texnologiyalarni jalb qilish masalalari bo‘yicha yig‘ilish o‘tkazdi. Bu haqda
Prezident matbuot xizmati xabar berdi.Kimyo sohasi – zamonaviy sanoatning
«katalizatori» bo‘lib, har qanday ishlab chiqarish negizida kimyoviy jarayonlar
yotadi, bu sohasiz iqtisodiyotda taraqqiyot bo‘lmaydi.O‘zbekiston zaminida
Mendeleyev jadvalidagi barcha kimyoviy elementlar mavjud, mamlakatimiz
uglevodorodlarga boy bo‘lsa-da, kimyo sanoatimiz asosan qishloq xo‘jaligi uchun
mineral o‘g‘it ishlab chiqarishga ixtisoslashgan.Qurilish materiallari, farmatsevtika,
tekstil, mashinasozlik kabi tarmoqlar uchun zarur bo‘lgan murakkab polimerlar,
katalizatorlar, reagentlar va sintetik tolalar ishlab chiqarish yo‘lga
qo‘yilmagan.Buning oqibatida har yili 1,5 milliard dollarlik kimyo mahsulotlari
import qilinmoqda. Ishlab chiqarilayotgan fosfor va kaliyli mineral o‘g‘itlar ham
mavjud talabning faqat uchdan birini qoplaydi, xolos.Murakkab mineral o‘g‘itlar
ishlab chiqarish quvvatlari 60-70 foizga eskirgani energiya resurslarining ortiqcha
sarflanishi, kimyo mahsulotlari tannarxining asossiz oshishiga olib
kelmoqda.O‘tgan yildan boshlab, mineral o‘g‘itga talabni qondirish uchun 3,1
milliard dollarlik 17 ta investitsiya loyihasi amalga oshirila boshlandi. Bundan
tashqari, kimyo sanoati mahsulotlarini diversifikatsiya qilish maqsadida 2025-
yilgacha 4,2 milliard dollarlik yana 17 ta loyiha hayotga tatbiq etiladi.Shuning
uchun, kimyo tarmog‘iga xorijiy investitsiya va zamonaviy texnologiyalarni jalb
qilish, mahsulot hajmi va turini ko‘paytirish, sohaning eksport salohiyatini
oshirish.«O‘zkimyosanoat» aksiyadorlik jamiyatining muhim va ustuvor vazifasi](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_2.png)
![bo‘lishi zarur.Bugungi kunda mamlakatimizda azotli o‘g‘itlarga talab 73 foiz,
fosforli o‘g‘itlarga — 20 foiz ta’minlanmoqda. Azotli o‘g‘it ishlab chiqarish
quvvatlarining o‘rtacha eskirish darajasi 64 foizni, fosforli o‘g‘it bo‘yicha — 77
foizni tashkil qiladi.Sohadagi vaziyatni yaxshilash maqsadida kelasi 5 yilda umumiy
qiymati 2,8 milliard dollar bo‘lgan 9 ta loyihani ishga tushirish rejalashtirilgan
bo‘lib, buning natijasida mineral o‘g‘it va sulfat kislotasi ishlab chiqarish hajmi 2
barobar ko‘payadi.
Azotli va kaliyli o‘g‘itlarga talab to‘la qoplanadi, fosforli o‘g‘itlarga talabni
qondirish darajasi bir necha barobar oshiriladi.Ayni paytda tabiiy gazning bor-
yo‘g‘i 14 foizi, jumladan, kimyo tarmog‘ida 5 foizi chuqur qayta ishlanmoqda.
Kremniy, kaolin va gips xomashyosidan kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish
e’tibordan chetda qolmoqda.Ma’lumotlarga ko‘ra, yurtimizda ishlab
chiqarilayotgan noo‘g‘it mahsulotlar, asosan polietilen, polipropilen, polistirolga
xorijiy davlatlarda 100 milliard dollardan ortiq hajmda ehtiyoj mavjud. Bu esa biz
uchun yaxshi imkoniyat.Shu sababli, kimyo sanoatida mahsulot turlarini
diversifikatsiya qilish uchun organik moddalar ishlab chiqarish bo‘yicha 15 ta va
noorganik moddalar bo‘yicha 8 ta loyihani amalga oshirish ko‘zda
tutilmoqda.Prezidentimiz mutasaddi rahbarlarga ushbu loyihalarni amalga
oshirish uchun xorijiy investorlarni jalb qilish bo‘yicha topshiriqlar berdi.Kimyo
sanoatida yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun tizimning moliyaviy
barqarorligini ta’minlash lozim. Shu bois yig‘ilishda «O‘zkimyosanoat» aksiyadorlik
jamiyatining moliyaviy ahvolini yaxshilash yuzasidan ko‘rsatmalar berildi.](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_3.png)
![Shu bilan birga, sohaga innovatsiyalar umuman joriy qilinmagani, ilm-fan
salohiyatidan samarali foydalanilmayotgani tanqid qilindi. Shuning uchun Koreya
kimyo-texnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti (KRICT) bilan hamkorlikda Toshkent
kimyo texnologiya ilmiy-tadqiqot instituti negizida ilmiy-tadqiqot, loyihalash va
muhandislik, kadrlar tayyorlashga ixtisoslashgan markaz barpo etishni
tezlashtirish zarurligi ta’kidlandi.](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_4.png)
![II.ASOSIY QISM.
2.1 Fizik kimyoviy analiz usullari
Fizik kimyoviy analiz - modda yoki sistemaning fizik xossalari bilan
uning
tarkibi o rtasidagi bog liqlikni o rganadigan kimyoviy termodinamika ʻ ʻ ʻ
usuli.
Fizik kimyoviy analizda sistemaning turli fizik xossalari, ko pincha ʻ
fazaviy
o tish trasi va boshqa issiklik xossalari (issiklik o tkazuvchanligi, ʻ ʻ
issiqdik
sig imi, issiqlikdan kengayishi), elektr (elektr o tkazuvchanligi, ʻ ʻ
dielektrik
singdiruvchanligi), optik (sindirish ko rsatkichi), zichlik, ʻ
qovushqoqlik,
qattiqlik kabi xossalari o rganiladi. Tekshirilayotgan ʻ
ob yektning
rentgen strukturaviy analizi, mikroskopik metallografiya va ʼ
boshqa
usullari bilan aniqpanadigan tavsiflaridan ham foydalaniladi.
Fizik
kimyoviy analizning asosiy usuli — xossa (tarkib) o zgarishi bilan ʻ
holat
o zgarishi (tarkib — tra, tarkib — bosim va h.k.)ning geometrik ʻ
analiziga
asoslangan. Chunki fazalar muvozanatlarini analitik aniqlash usuli
qiyin
bo lib, fazalar sohasini taqriban aniqlay oladi. Diagrammalarni ʻ
geometrik
analiz qilish usuli faza strukturasi va tarkibining o zgarishini to g ri ʻ ʻ ʻ
aniklashga
imkon beradigan yagona usul hisoblanadi. Bu Fizik kimyoviy
analizning
ba zi ko p fazali, ko p komponentoy sistemalar — qotishmalar, ʼ ʻ ʻ
minerallar,
eritmalar, karbidlar, oksidlar, yarim o tkazgich va o ta o tkazgich ʻ ʻ ʻ
materiallar,
organik birikmalardan iborat sistemalar va boshqalarni tadqiq
qiluvchi
muhim usulga aylanishiga keng yo l ochadi. ʻ
Fizik
kimyoviy analiza. kimyo va kimyotexnologiyaning barcha
sohalarida,
shuningdek, metallurgiya, geol.mineralogiya tadqiqotlarida va
boshqalarda
qo llanadi. ʻ](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_5.png)
![F izik kimyoviy anliz usullariga quyidagilar kiradi:
-Spektral
va boshqa o’ptik analiz modda bilan elektromagnit nurlaming ta’siri
natijasida turli o‘zgarishlami o‘lchashga asoslangan (emission spektral analiz,
atom-yutilish spektroskopiyasi, infraqizil nurlar spektroskopiyasi,
spektrofotometrik analiz va boshqalar).
-Ajratish
va konsentrlash analiz moddalarning ikki faza orasida taqsimlanishiga
asoslangan (ekstraksiya, xromatografiya va hokazo).
-Elektrokimyoviy
anliz elektrokimyoviy hodisalar vaqtida analiz qilinadigan
eritmada o ‘zgaradigan elektrokimyoviy ko'rsatkichlarni o ‘lchashga asoslangan
(potensiometrik, konduktometrik, amperometrik va boshqalar).
Optik usullarda sistemaning tarkibi va optik xususiyatlari
orasidagi bog’lanishdan foydalaniladi (yorug’lik yutilishi,
yorug’lik sochilishi, yorug’likning sinishi, sindirish ko’rsatkichi
va boshqalar).
Xromatografik metodlar ko’p komponentli sistemalarda shu
komponentlarni bir - biridan ajratish va analiz qilishga asoslangan.
Xromatografiyaning ham turlari ko’p, ularga quyidagilar kiradi:
Ion almashish xromatografiyasi.
Gaz - suyuqlik xromotagrafiyasi.
Suyuqlik xromatografiyasi.
Yupka qatlamli xromatografiya.](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_6.png)
![Qog’ozdagi xromatografiya.
Bularning qishloq xo’jaligiga nima aloqasi bor. - degan savol tug’ilishi
mumkin. Aloqasi shundan iboratki qishloq xo’jalik maxsulotlari va
chorva maxsulotlarining hosili to’g’ridan-to’g’ri erning tarkibi, undagi
makro, mikroelementlarni aniqlash, erga solingan o’g’itlar, zaharli
moddalar va boshqalarga bog’liq. Ulardan tashqari qishloq xo’jaligi va
chorva maxsulotlarining sifatini aniqlash va bilish muxim ahamiyatga
ega.](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_7.png)
![Ekstraksiya — moddalami eritmadan yoki qattiq modda aralashmalaridan
ajratib olish usullaridan biridir. Ekstraksiya ajralayotganmodda va
aralashmalaming har xil erituvchilarda turlicha erishiga asoslangan.
Ekstraksiya murakkab fizik-kimyoviy jarayon bo'lib, moddaning
bir-biri bilan aralashmaydigan ikki suyuqlik orasida taqsimlanishi
va massalar ta’siri qonunlariga bo'ysunadi. Analizda suvli eritmalardan moddalar
organik erituvchilar yordamida ekstraksiya qilib olinadi. Ekstraksiyada
ishlatiladigan asosiy tushunchalar:
Ekstraksiya reagent — toza organik erituvchi yoki biror reagent sifatida
aniqlanadigan moddani suv fazasidan ajratib (siqib) chiqaruvchi modda.
Ekstrakt — suv fazasidan ekstraksiya qilingan, ya’ni ajratib olingan modda.
Reekstraksiya — ekstraksiyaga teskari jarayon.
Reekstragent — ekstrakdan suv fazasiga o'tgan eritma.
Reekstrakt — alohida olingan suv fazasidagi ekstrakt.
Ekstragentning fizik yoki ekstraksiyalash xossasini yaxshilash, ba’zan suyultirish
uchun inert organik erituvchilar ishlatiladi.
Erigan A moddaning ikki faza orasida taqsimlanishi, erigan modda
konsentratsiyasini bir fazada oshib, ikkinchi fazada kamayishi demakdir.](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_8.png)
![2.2 Elektrokimyo
Elektrokimyo — fizik kimyoning tarkibida ionlari bo’lgan sistemalarni
(eritmalar, suyukdanmalar va qattiq elektrolitlar), shuningdek, 2 faza chegarasida
zaryadli zarralar (ionlar va elektronlar) ishtirokidagi jarayonlar va hodisalarni
o’rganadigan bo’limi. Odatda, fazalardan biri metall yoki yarimo’tkazgich,
ikkinchisi esa eritma yoki elektrolit suyuqlanmasi yoxud qattiq elektrolit bo’ladi.
Aksari hollarda bu 2 fazaning o’zaro taʼsirida elektr toki hosil bo’ladi. Shu sababli
E. elektr toki hosil bo’lishi yoki aksincha kimyoviy birikmalarga elektr tokining
taʼsiri natijasida kechadigan fizikkimyoviy jarayonlarni o’rganadigan fan deb
hisoblanadi.
Elektr toki va kimyoviy hodisalarning o’zaro bog’liqligi borasidagi ilk
tadqiqotlar 18-asrning 2-yarmiga taalluqli. Lekin bu tadqiqotlar o’sha davrda
kuchli elektr manbalari bo’lmagani bois tasodifiy tavsifga ega. Bunday manba 18—
19-asrlarda L. Galʼvani va A. Volgpa ishlari natijasida paydo bo’ldi va shu sababli
E.ni ularning nomlari bilan bog’laydilar. Keyinchalik galvanik elemenshlar deb nom
olgan mukammalroq kimyoviy tok manbalari ishlab chiqildi. Ulardan foydalanib
fizika sohasida ko’pgina kashfiyotlar qilindi, elektr va magnetizmning qator asosiy
qonunlari ochildi. 19-asrning 60- yillarida dinamomashinalarning kashf etilishi
natijasida galvanik elementlar elektr manbalari sifatida o’z ahamiyatini yo’qotdi;
20-asrda yarimo’tkazgichli radiotexnika, mikroelektronika, kosmik texnikaning
rivojlanishi bilan ularga bo’lgan yangi qiziqish paydo bo’lgan. Hozirgi vaqtda
avtonom kimyoviy tok manbalarining roli yanada ortdi. Galvanik elementdagi
elektr yurituvchi kuch (EYUK) mohiyatini tushuntirish uchun energiyaning
saqlanish qonuni ochilgandan so’ng V. Nernst ishlarida go’lato’kis ifodalangan
kimyoviy nazariya olg’a surildi. Bu nazariyaga muvofiq, galvanik elementdagi](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_9.png)
![elektr energiyaning manbai metall elektrod va elektrolit eritmalari chegaralarida
sodir bo’ladigan kimyoviy reaksiyalar energiyasidir. Gibs — Gelmgoltsning
termodinamik tenglamasi galvanik element EYUKni reaksiyaning issiqdik effekti va
temperatura bilan bog’lash imkoniyatini, Nernst tenglamasi (1888) esa EYUKning
elektrolit konsentratsiyasiga termodinamik bog’liqligini ko’rsatadi. Keyinchalik
Nernst nazariyasi baʼzi hollarda amaliyotga to’g’ri kelmasligi aniqlandi. 20-asrning
30—40- yillarida A.N.Frumkin Volta va Nernst ishlarini rivojlantirish natijasida
galvanik element EYUK paydo bo’lish mexanizmining to’g’ri yechimini topdi. 19-
asr boshlarida elektrolizning ochilishi, suvning vodorod va kislorodga ajralishi (A.
Karleyl va U. Nikolson), №ON va KON dan ilk bor metall holdagi natriy va kaliy
olinishi (G. Devi, 1807), elektrolizning miqdoriy qonunlari (Faradey qonunlari)
aniqlanishi E. rivojlanishiga katta hissa qo’shdi.
1838 yilda B.S. Yakobining galvanik elementni mukammallashtirish
borasidagi ilmiy tadqiqotlari natijasida metall tuzlarini elektrokimyoviy usulda
qaytarib katodda sof metall olib galvanotexnikaga asos solindi. Hozirgi vaqtda suv,
tuzlarning suvdagi eritmalari va organik moddalarni metall ajratmasdan elektroliz
(qarang Elektrosintez) qilishga asoslangan kuchli elektrokimyoviy ishlab chiqarish
mavjud. Organik moddalarni elekgrosintez qilish (Kolbe reaksiyasi), elektrolit
eritmalarining tuzilish nazariyasi (qarang Kolraush konuni), elektrolitik
dissotsiatsiya nazariyasi (S. Arrenius, 1887), ionlarning solvatatsiyasi (tuzlanish)
to’g’risidagi tasavvurlar (I.A. Kablukov, 1891), ionlarning o’zaro elektrostatik taʼsiri
(Debay — Xyukkel nazariyasi) metallar korroziyasi va undan himoyalanish va
boshqalar E. rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo’ldi.
E.ning tarixiy rivojlanishiga asoslanib zamonaviy nazariy E. quyidagi
bo’limlarga ajratiladi: 1) elektrolitlarning tuzilishi va ularning elektr](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_10.png)
![o’tkazuvchanligi; 2) elektrod va eritma chegarasidagi elektrokimyoviy muvozanat;
3) elektrokimyoviy reaksiyalar tezligi. 20-asr oxirlarida E.ning yangi mustaqil
bo’limi — 2 ta ionli sistema chegarasidagi muvozanatlar va membrana
jarayonlarini o’rganish yuzaga keldi.
E.ning rivojlanishi elektrotexnika, radiotexnika, mikroelektronika va
kompyuter texnikasi yutuqlari bilan uzviy bog’liq bo’lib, bu tarmoqlar asosida
elektrokimyoviy sistemalarni o’rganishning ko’pgina usullari ishlab chiqildi. E.
zamonaviy asbobsozlikda ham muhim ahamiyatga ega. E.ning amaliy
bo’limlaridan biri — xemotronika — elektron yacheykalarni elektron sxemalarda
qo’llash muammolari bilan shug’ullanadi.
E. usullari faollik koeffitsiyentlarini, kimyoviy reaksiyalarning issikdik
effektlarini aniqlashda, turli sistemalardagi muvozanat konstantlarini topishda,
analitik kimyoda keng qo’llanadi. E. kolloid kimyo bilan ham uzviy bog’liq. E. va
biologiya chegarasida yangi ilmiy soha — bioelektrokimyo paydo bo’ldi;
fotoelektrokimyo ham alohida yo’nalish sifatida ajratiladi.
O’zbekistonda E.ning rivojlanishiga A. M. Murtazayev, A. G. Siganov va
boshqalar katta hissa qo’shdilar. "Elektrokimyosanoat", Uzbekiston issiqbardosh
materiallar kombinati, Olmaliq konmetallurgiya kombinati, Toshkent aviatsiya
zavodi, Toshkent qishloq xo’jaligi mashinalari zavodi, "Foton" va boshqalar
ko’pgina korxonalarda E. jarayonlarini qo’llab mahsulotlar ishlab chiqariladi.](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_11.png)
![2.3 Galvannik elementlar haqida
GALVANIK ELEMENTLAR — elektr toki manbalarining umumiy nomi;
elektrolit va unga botirilgan ikkita turli xil metall plastinka (elektrod)lyan iborat.
Bunday elementlarning yaratilishiga italyan olimi, fiziolog L. Galvani jonivorlar
ustida o’tkazgan tajribalar asosiy turtki bo’ldi (nomi shundan). Galvanik
elementlarda kimyoviy reaksiya natijasida hosil bo’lgan energiya bevosita elektr
energiyasiga aylanadi. A. Volta yaratgan volta ustuni birinchi Galvanik elementlar
bo’lgan. 19-a. o’rtalarigacha Galvanik elementlar yagona elektr toki manbai
hisoblangan. Elektrodlardan biri (musbati) anod, ikkinchisi (manfiysi) katod deb
ataladi. Reaksiya natijasida elektrodlarda potensiallar farqi hosil bo’ladi. Bu
elektrodlarni tutashtirib turadigan simda elektr toki vujudga keladi. Eng ko’p
tarqalgan
Galvanik elementlarda musbat elektrod o’rnida ko’mir tayoqcha, manfiy
elektrod o’rnida rux tayoqcha, elektrod o’rnida esa novshadil eritmasi ishlatiladi.
Suyuq elektrolit o’rnida quyuq pastalar qo’llanilsa, «quruq» element (Leklanshe
elementi) hosil bo’ladi. Galvanik elementlarda reagentlar sarflanib (zaryadsizlanib)
bo’lganidan so’ng u ishga yaroqsiz holga keladi, yaʼni ularni qayta zaryadlab
bo’lmaydi. Galvanik elementlar ixtiro qilinishi bilan tok xususiyatlarini o’rganish va
undan foydalanish imkoni yuzaga keldi, elektrotexnikaning fan sifatida
shakllanishiga asos solindi.](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_12.png)
![2.4 Kimyoviy termodinamika
Kimyoviy termodinamika umumiy termodinamikaning qonun va
tushunchalari kimyoviy jarayonlarga tadbiq etadi. Kimyoviy termodinamikaning
qonuniyatlarini keltirib chiqarish uchun sistemaning boshlang’ich va oxirgi
holatini, shuningdek jarayon borayotgan shart – sharoitlarni (temperatura, bosim
va x.k.) bilish lozim.
Kimyoviy termodinamikani kamchiligi – moddaning ichki tuzilishi va
borayotgan jarayon mexanizmi haqida hech qanday xulosa qilinmaydi.
Termodinamika uch bo’limdan, aniqrog’i uch qonun va ularning tadbiqidan iborat .
Bu qonunlar posto’lat harakteriga ega. Ya’ni bu qonunlarni to’g’ridan-to’g’ri
isbotlab, keltirib chiqarib bo’lmaydi, lekin odamzodning ming yillik xayotiy
tajribalari ularning to’g’riligini isbotlab turibdi. Shuning uchun goxida bu
qonunlarni 1,2,3-posto’latlar deb ham atashadi. Boshqa tomondan bu qonunlarni
bir – biridan keltirib chiqarib bo’lmasligi va ulardan shu bo’lim uchungina
qonuniyatlar chiqarilgani uchun ularni ba’zida boshlanmalar ham deb atashadi.
Ya’ni birinchi boshlanma, ikkinchi boshlanma va x.k.
Kimyoviy termodinamikada umumiy termodinamikadagi tushuncha,
terminlar ishlatiladi. Bulardan eng asosiysi, ko’p qo’llaniladigani sistemadir.
Sistema deb, real yoki shartli ravishda tashqi muhitdan ajratilgan va bir – biri bilan
doimiy ta’sirda bo’lib turgan moddalar (jism) yoki moddalar guruhiga aytiladi.
Misol; fikrdagi gaz yoki biror xajmdagi suyuqlik va xokazo.
Sistemalar izolirlangan yoki izolirlanmagan bo’lishi mumkin.
Izolirlangan sistema deb, tashqi muhit bilan modda va energiya
almashinmaydigan, binobarin xajmi va energiyasi turg’un bo’lgan sistemaga
aytiladi.
Agarda sistema tashqi muxit bilan energiya va modda almashinsa bunday
sistemalar ochiq; agar faqat energiya almashinuvigina sodir bo’lishi mumkin](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_13.png)
![bo’lib, modda almashinuvi bo’lmasa sistema yopiq deb ataladi. Yopiq sistemaga
issiqlik kelishi yoki undan ketishi mumkin.](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_14.png)
![Agar jarayon mobaynida sistemada issiqlik ajralmasa yoki unga yutilmasa bunday
jarayon – adiabatik jarayon deb ataladi.
Sistemani harakterlaydigan fizik va kimyoviy xossalar yig’indisiga termodinamik
sistemaning xolati deyiladi. Termodinamik sistemaning xolatini termodinamik
parametrlar (xossalar) harakterlaydi. Bularga temperatura, bosim, xajm,
konstentrastiya va boshqalar kiradi. Bular ikki xil-ekstensiv va intensiv bo’lishi
mumkin.
Ekstensiv xossalarga sistemaning masasiga bog’liq bo’lgan xossalar – og’irlik,
massa, sistemaning xajmi kabilar kiradi. Sistemaning massasiga bog’liq bo’lmagan
xossalar – temperatura, bosim, potenstial, molyal xajm, solishtirma xajm va
boshqalar intensiv xossalar deb ataladi.
Sistemada kamida bir termodinamik parametrning o’zgarishiga termodinamik
jarayon deyiladi.
Jarayonlarning borish sharoitlariga qarab izobarik, izotermik, izoxorik,
adiabadik, izobarik – izotermik va boshqa turdagi jarayonlar deb ataladi. Misol
uchun bosim o’zgarmas (R const) sharoitda boradigan jarayon- izobarik jarayon
deb ataladi.](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_15.png)
![2.5 Galvanik elementlar termodinamikasi
Ximiyaviy reaktsiya energiyasini elektr energiyaga aylantirib beruvchi asbob
galvanik element deyiladi. Bu asbob elektrolit eritmalariga tushirilgan ikki
elektroddan iborat bo’ladi. Bu eritmalar g’ovak to’siq (membrana) yordamida yoki
elektrolitik ko’prik yordamida ulanadi. Elektrolitik ko’prik sifatida yoki ning
to’yingan eritmasi ishlatiladi.
Elektrodlarni metall o’tkazgich orqali ulasak ularning birida oksidlanish,
ikkinchisida qaytarilish reaktsiyalari boradi.
Ajratilgan galvanik elementda muvozanat holat bo’lmaydi, lekin shunday holat
uzoq muddatgacha saqlanib turishi mumkin. Elektrodlar metall o’tkazgich
yordamida ulangan ondayoq (1b-rasm) bunday tormozlangan holat yo’qoladi.
Toshni zanjirda (ya’ni metall o’tkazgichda) elektronlarning harakati va ichki
zanjirda (elektrolit eritmasida) ionlarning harakati kuzatiladi va bunday hara-katlar
bilan bir vaqtning o’zida elektrodlarning birida oksidlansa, ikkinchisida qaytarilish
reaktsiyalari boradi. Bu reaktsiyalar termodinamik nuqtai nazardan qaytmas
bo’ladi va muvozanat holat vujudga kelishi bilan to’xtaydi.
Ajratilgan (a) va ulangan (b) galvanik elementlar: М 1 va М 2 -metall
elektrodlar; S1 va S2 - va ionlar tarkibida bo’lgan eritmalar. Elektrodlarga
ulangan tashqi metall o’tkazgichlar bir xil metalldan qilingan bo’lsa, galvanik
element to’g’ri ajratilgan (1a-rasm) deyiladi. Tashki metall o’tkazgichlar har xil
metalldan iborat bo’lsa, galvanik element noto’g’ri ajratilgan deyiladi. Chap
tarafdagi elektrodda (1b-rasm) oksidlanish reaktsiyasi, va o’ng tarafdagi
elektrodda qaytarilish reaktsiyasi boradi. Tashqi zanjirda elektronlar va ichki
zanjirda kationlar М 1 dan М 2 ga qarab harakat qiladi (b). Punktir vertikal chiziqlar
bilan membrana yoki elektrolitik ko’prik ko’rsatilgan.](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_16.png)
![Elektrodlarni ulab turgan o’tkazgichning qarshiligi qanchalik katta bo’lsa,
reaktsiya shuncha sekinlik bilan boradi, yani reaktsiya qaytar bo’ladi. Shuning
uchun elektrodlarni cheksiz qarshilikka ega bo’lgan o’tkazgich bilan uladik deb
faraz qilsak, reaktsiya cheksiz sekin boradi va har bir daqiqada elektrodlar bilan
eritmalar o’rtasida muvozanat bor desak bo’ladi. Bunday reaktsiyalar kvazi-qaytar
(qaytarga o’xshash, yaqin) reaktsiyalardir. Termodinamik jihatdan qaytar bo’lgan
jarayonlarda maksimal elektr ishi bajariladi. Bunday sharoitlarda o’lchangan ikki
elektrod orasidagi potentsiallar farqi galvanik alementning elektr yurituvchi kuchi
(e.yu.k.) deyiladi.
Shunga e’tibor berish kerakki, ikkita o’z-o’zicha mu-vozanat holatidagi
elektrodlar galvanik elementni hosil qiladi, ya’ni muvozanatda bo’lmagan sistema
vujudga keladi. Buning sababi metallardagi zlektronlarning zichligi turlicha
bo’lishi-dir, shuning uchun elektronlar tashqi zanjir orqali bir metall-dan
ikkinchisiga o’tishga intiladi. Agar bu o’tish sodir bo’lsa, bir vaqtning o’zida ichki
zanjirda ionlarning tashilishi kuzati-ladi (1-rasmga qarang), bu tashish ayni
temperaturada mem-brana bilan ajratilgan ikkala eritmadagi elektrolit konsen-
tratsiyalarining (aktivliklarining) birdan-bir munosabati o’rna-tilmaguncha davom
etadi. Bu muvozanat butun sistemaning termodinamik muvozanatini ko’rsatadi.
Galvanik elementdagi termodinamik muvozanat kon-stantasini va
tenglamalardan foydalanib topiladi. Oxirgi tenglamadagi standart e.yu.k.
(galvanik elementdagi hamma ionlarning o’rtacha aktivliklari birga teng
bo’lgandagi).](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_17.png)
![III.XULOSA
Kurs ishini yozilish davrida quyidagicha xulosalarga kelindi:
Fizik kimyoviy analiz usullari
Elektrokimyo analiz usullari
Galvannik elementlar haqida
Galvanik elementlar termodinamikasi
Haqida ma’lumotlar to’plandi va rejalar tuzilib re’jalarni yoritib berishga
harakat qilindi.](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_18.png)
![IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O.Foyzullayev “Analitik kimyo asoslari” Toshkent 2003.
2. T.K.Yunusov,Y.N.Zayniddinov,Q.U.Uteniyazov,SH.I.Salixov “Kimyoda
fizikaviy usullar” T “universitet” 2007.
3. M. S. Mirkomilova. Analitik kimyo. Toshkent. “O`zbekiston” nashriyoti. 2003.
4 . K. R. Rasulov. Analitik kimyo. Toshkent. “G`afur G`ulom nomidagi” nashriyot
matbaa ijodiy uyi. 2009. 579 b.
Internet ma’lumotlar:
www.AIM.uz
www.ziyonet.uz
www.google.ru](/data/documents/52796551-23d3-483e-8895-cc15a1028d92/page_19.png)
MAVZU:Galvanik elementlar termodinamikasi Reja: I.KIRISH 1.1 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti kimyo sanoatini rivojlantirish bo‘yicha topshiriqlari II.ASOSIY QISM. 2.1 Fizik kimyoviy analiz usullari 2.2 Elektrokimyo 2.3 Galvannik elementlar haqida 2.4 Kimyoviy termodinamika haqida 2.5 Galvanik elementlar termodinamikasi III.XULOSA IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
I.KIRISH 1.1 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti kimyo sanoatini rivojlantirish bo‘yicha topshiriqlari O’zbekiston Respublikasi Prezidenti kimyo sanoatini rivojlantirish bo‘yicha topshiriqlar berdi: O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 16-oktyabr kuni kimyo sanoatini jadal rivojlantirish, tarmoqqa xorijiy investitsiya va zamonaviy texnologiyalarni jalb qilish masalalari bo‘yicha yig‘ilish o‘tkazdi. Bu haqda Prezident matbuot xizmati xabar berdi.Kimyo sohasi – zamonaviy sanoatning «katalizatori» bo‘lib, har qanday ishlab chiqarish negizida kimyoviy jarayonlar yotadi, bu sohasiz iqtisodiyotda taraqqiyot bo‘lmaydi.O‘zbekiston zaminida Mendeleyev jadvalidagi barcha kimyoviy elementlar mavjud, mamlakatimiz uglevodorodlarga boy bo‘lsa-da, kimyo sanoatimiz asosan qishloq xo‘jaligi uchun mineral o‘g‘it ishlab chiqarishga ixtisoslashgan.Qurilish materiallari, farmatsevtika, tekstil, mashinasozlik kabi tarmoqlar uchun zarur bo‘lgan murakkab polimerlar, katalizatorlar, reagentlar va sintetik tolalar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilmagan.Buning oqibatida har yili 1,5 milliard dollarlik kimyo mahsulotlari import qilinmoqda. Ishlab chiqarilayotgan fosfor va kaliyli mineral o‘g‘itlar ham mavjud talabning faqat uchdan birini qoplaydi, xolos.Murakkab mineral o‘g‘itlar ishlab chiqarish quvvatlari 60-70 foizga eskirgani energiya resurslarining ortiqcha sarflanishi, kimyo mahsulotlari tannarxining asossiz oshishiga olib kelmoqda.O‘tgan yildan boshlab, mineral o‘g‘itga talabni qondirish uchun 3,1 milliard dollarlik 17 ta investitsiya loyihasi amalga oshirila boshlandi. Bundan tashqari, kimyo sanoati mahsulotlarini diversifikatsiya qilish maqsadida 2025- yilgacha 4,2 milliard dollarlik yana 17 ta loyiha hayotga tatbiq etiladi.Shuning uchun, kimyo tarmog‘iga xorijiy investitsiya va zamonaviy texnologiyalarni jalb qilish, mahsulot hajmi va turini ko‘paytirish, sohaning eksport salohiyatini oshirish.«O‘zkimyosanoat» aksiyadorlik jamiyatining muhim va ustuvor vazifasi
bo‘lishi zarur.Bugungi kunda mamlakatimizda azotli o‘g‘itlarga talab 73 foiz, fosforli o‘g‘itlarga — 20 foiz ta’minlanmoqda. Azotli o‘g‘it ishlab chiqarish quvvatlarining o‘rtacha eskirish darajasi 64 foizni, fosforli o‘g‘it bo‘yicha — 77 foizni tashkil qiladi.Sohadagi vaziyatni yaxshilash maqsadida kelasi 5 yilda umumiy qiymati 2,8 milliard dollar bo‘lgan 9 ta loyihani ishga tushirish rejalashtirilgan bo‘lib, buning natijasida mineral o‘g‘it va sulfat kislotasi ishlab chiqarish hajmi 2 barobar ko‘payadi. Azotli va kaliyli o‘g‘itlarga talab to‘la qoplanadi, fosforli o‘g‘itlarga talabni qondirish darajasi bir necha barobar oshiriladi.Ayni paytda tabiiy gazning bor- yo‘g‘i 14 foizi, jumladan, kimyo tarmog‘ida 5 foizi chuqur qayta ishlanmoqda. Kremniy, kaolin va gips xomashyosidan kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish e’tibordan chetda qolmoqda.Ma’lumotlarga ko‘ra, yurtimizda ishlab chiqarilayotgan noo‘g‘it mahsulotlar, asosan polietilen, polipropilen, polistirolga xorijiy davlatlarda 100 milliard dollardan ortiq hajmda ehtiyoj mavjud. Bu esa biz uchun yaxshi imkoniyat.Shu sababli, kimyo sanoatida mahsulot turlarini diversifikatsiya qilish uchun organik moddalar ishlab chiqarish bo‘yicha 15 ta va noorganik moddalar bo‘yicha 8 ta loyihani amalga oshirish ko‘zda tutilmoqda.Prezidentimiz mutasaddi rahbarlarga ushbu loyihalarni amalga oshirish uchun xorijiy investorlarni jalb qilish bo‘yicha topshiriqlar berdi.Kimyo sanoatida yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun tizimning moliyaviy barqarorligini ta’minlash lozim. Shu bois yig‘ilishda «O‘zkimyosanoat» aksiyadorlik jamiyatining moliyaviy ahvolini yaxshilash yuzasidan ko‘rsatmalar berildi.
Shu bilan birga, sohaga innovatsiyalar umuman joriy qilinmagani, ilm-fan salohiyatidan samarali foydalanilmayotgani tanqid qilindi. Shuning uchun Koreya kimyo-texnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti (KRICT) bilan hamkorlikda Toshkent kimyo texnologiya ilmiy-tadqiqot instituti negizida ilmiy-tadqiqot, loyihalash va muhandislik, kadrlar tayyorlashga ixtisoslashgan markaz barpo etishni tezlashtirish zarurligi ta’kidlandi.
II.ASOSIY QISM. 2.1 Fizik kimyoviy analiz usullari Fizik kimyoviy analiz - modda yoki sistemaning fizik xossalari bilan uning tarkibi o rtasidagi bog liqlikni o rganadigan kimyoviy termodinamika ʻ ʻ ʻ usuli. Fizik kimyoviy analizda sistemaning turli fizik xossalari, ko pincha ʻ fazaviy o tish trasi va boshqa issiklik xossalari (issiklik o tkazuvchanligi, ʻ ʻ issiqdik sig imi, issiqlikdan kengayishi), elektr (elektr o tkazuvchanligi, ʻ ʻ dielektrik singdiruvchanligi), optik (sindirish ko rsatkichi), zichlik, ʻ qovushqoqlik, qattiqlik kabi xossalari o rganiladi. Tekshirilayotgan ʻ ob yektning rentgen strukturaviy analizi, mikroskopik metallografiya va ʼ boshqa usullari bilan aniqpanadigan tavsiflaridan ham foydalaniladi. Fizik kimyoviy analizning asosiy usuli — xossa (tarkib) o zgarishi bilan ʻ holat o zgarishi (tarkib — tra, tarkib — bosim va h.k.)ning geometrik ʻ analiziga asoslangan. Chunki fazalar muvozanatlarini analitik aniqlash usuli qiyin bo lib, fazalar sohasini taqriban aniqlay oladi. Diagrammalarni ʻ geometrik analiz qilish usuli faza strukturasi va tarkibining o zgarishini to g ri ʻ ʻ ʻ aniklashga imkon beradigan yagona usul hisoblanadi. Bu Fizik kimyoviy analizning ba zi ko p fazali, ko p komponentoy sistemalar — qotishmalar, ʼ ʻ ʻ minerallar, eritmalar, karbidlar, oksidlar, yarim o tkazgich va o ta o tkazgich ʻ ʻ ʻ materiallar, organik birikmalardan iborat sistemalar va boshqalarni tadqiq qiluvchi muhim usulga aylanishiga keng yo l ochadi. ʻ Fizik kimyoviy analiza. kimyo va kimyotexnologiyaning barcha sohalarida, shuningdek, metallurgiya, geol.mineralogiya tadqiqotlarida va boshqalarda qo llanadi. ʻ