logo

Galvanik elementlar termodinamikasi

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

29.740234375 KB
MAVZU:Galvanik elementlar termodinamikasi
Reja:
I.KIRISH
1.1 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti kimyo sanoatini rivojlantirish bo‘yicha 
topshiriqlari
II.ASOSIY QISM.
2.1 Fizik kimyoviy analiz usullari
2.2 Elektrokimyo
2.3 Galvannik elementlar haqida
2.4 Kimyoviy termodinamika haqida
2.5 Galvanik elementlar termodinamikasi
III.XULOSA
IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR I.KIRISH
1.1 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti kimyo sanoatini rivojlantirish bo‘yicha
topshiriqlari
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti kimyo sanoatini rivojlantirish bo‘yicha 
topshiriqlar berdi:
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 16-oktyabr kuni 
kimyo sanoatini jadal rivojlantirish, tarmoqqa xorijiy investitsiya va zamonaviy 
texnologiyalarni jalb qilish masalalari bo‘yicha yig‘ilish o‘tkazdi. Bu haqda 
Prezident matbuot xizmati xabar berdi.Kimyo sohasi – zamonaviy sanoatning 
«katalizatori» bo‘lib, har qanday ishlab chiqarish negizida kimyoviy jarayonlar 
yotadi, bu sohasiz iqtisodiyotda taraqqiyot bo‘lmaydi.O‘zbekiston zaminida 
Mendeleyev jadvalidagi barcha kimyoviy elementlar mavjud, mamlakatimiz 
uglevodorodlarga boy bo‘lsa-da, kimyo sanoatimiz asosan qishloq xo‘jaligi uchun 
mineral o‘g‘it ishlab chiqarishga ixtisoslashgan.Qurilish materiallari, farmatsevtika,
tekstil, mashinasozlik kabi tarmoqlar uchun zarur bo‘lgan murakkab polimerlar, 
katalizatorlar, reagentlar va sintetik tolalar ishlab chiqarish yo‘lga 
qo‘yilmagan.Buning oqibatida har yili 1,5 milliard dollarlik kimyo mahsulotlari 
import qilinmoqda. Ishlab chiqarilayotgan fosfor va kaliyli mineral o‘g‘itlar ham 
mavjud talabning faqat uchdan birini qoplaydi, xolos.Murakkab mineral o‘g‘itlar 
ishlab chiqarish quvvatlari 60-70 foizga eskirgani energiya resurslarining ortiqcha 
sarflanishi, kimyo mahsulotlari tannarxining asossiz oshishiga olib 
kelmoqda.O‘tgan yildan boshlab, mineral o‘g‘itga talabni qondirish uchun 3,1 
milliard dollarlik 17 ta investitsiya loyihasi amalga oshirila boshlandi. Bundan 
tashqari, kimyo sanoati mahsulotlarini diversifikatsiya qilish maqsadida 2025-
yilgacha 4,2 milliard dollarlik yana 17 ta loyiha hayotga tatbiq etiladi.Shuning 
uchun, kimyo tarmog‘iga xorijiy investitsiya va zamonaviy texnologiyalarni jalb 
qilish, mahsulot hajmi va turini ko‘paytirish, sohaning eksport salohiyatini 
oshirish.«O‘zkimyosanoat» aksiyadorlik jamiyatining muhim va ustuvor vazifasi  bo‘lishi zarur.Bugungi kunda mamlakatimizda azotli o‘g‘itlarga talab 73 foiz, 
fosforli o‘g‘itlarga — 20 foiz ta’minlanmoqda. Azotli o‘g‘it ishlab chiqarish 
quvvatlarining o‘rtacha eskirish darajasi 64 foizni, fosforli o‘g‘it bo‘yicha — 77 
foizni tashkil qiladi.Sohadagi vaziyatni yaxshilash maqsadida kelasi 5 yilda umumiy
qiymati 2,8 milliard dollar bo‘lgan 9 ta loyihani ishga tushirish rejalashtirilgan 
bo‘lib, buning natijasida mineral o‘g‘it va sulfat kislotasi ishlab chiqarish hajmi 2 
barobar ko‘payadi. 
Azotli va kaliyli o‘g‘itlarga talab to‘la qoplanadi, fosforli o‘g‘itlarga talabni 
qondirish darajasi bir necha barobar oshiriladi.Ayni paytda tabiiy gazning bor-
yo‘g‘i 14 foizi, jumladan, kimyo tarmog‘ida 5 foizi chuqur qayta ishlanmoqda. 
Kremniy, kaolin va gips xomashyosidan kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish 
e’tibordan chetda qolmoqda.Ma’lumotlarga ko‘ra, yurtimizda ishlab 
chiqarilayotgan noo‘g‘it mahsulotlar, asosan polietilen, polipropilen, polistirolga 
xorijiy davlatlarda 100 milliard dollardan ortiq hajmda ehtiyoj mavjud. Bu esa biz 
uchun yaxshi imkoniyat.Shu sababli, kimyo sanoatida mahsulot turlarini 
diversifikatsiya qilish uchun organik moddalar ishlab chiqarish bo‘yicha 15 ta va 
noorganik moddalar bo‘yicha 8 ta loyihani amalga oshirish ko‘zda 
tutilmoqda.Prezidentimiz mutasaddi rahbarlarga ushbu loyihalarni amalga 
oshirish uchun xorijiy investorlarni jalb qilish bo‘yicha topshiriqlar berdi.Kimyo 
sanoatida yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun tizimning moliyaviy 
barqarorligini ta’minlash lozim. Shu bois yig‘ilishda «O‘zkimyosanoat» aksiyadorlik
jamiyatining moliyaviy ahvolini yaxshilash yuzasidan ko‘rsatmalar berildi. Shu bilan birga, sohaga innovatsiyalar umuman joriy qilinmagani, ilm-fan 
salohiyatidan samarali foydalanilmayotgani tanqid qilindi. Shuning uchun Koreya 
kimyo-texnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti (KRICT) bilan hamkorlikda Toshkent 
kimyo texnologiya ilmiy-tadqiqot instituti negizida ilmiy-tadqiqot, loyihalash va 
muhandislik, kadrlar tayyorlashga ixtisoslashgan markaz barpo etishni 
tezlashtirish zarurligi ta’kidlandi. II.ASOSIY QISM.
2.1 Fizik kimyoviy analiz usullari
Fizik kimyoviy analiz   - modda	 yoki	 sistemaning	 fizik	 xossalari	 bilan	 
uning	
 tarkibi	 o rtasidagi	 bog liqlikni	 o rganadigan	 kimyoviy	 termodinamika	 	ʻ ʻ ʻ
usuli.	
 Fizik	 kimyoviy	 analizda	 sistemaning	 turli	 fizik	 xossalari,	 ko pincha	 	ʻ
fazaviy	
 o tish	 trasi	 va	 boshqa	 issiklik	 xossalari	 (issiklik	 o tkazuvchanligi,	 	ʻ ʻ
issiqdik
 sig imi,	 issiqlikdan	 kengayishi),	 elektr	 (elektr	 o tkazuvchanligi,	 	ʻ ʻ
dielektrik	
 singdiruvchanligi),	 optik	 (sindirish	 ko rsatkichi),	 zichlik,	 	ʻ
qovushqoqlik,	
 qattiqlik	 kabi	 xossalari	 o rganiladi.	 Tekshirilayotgan	 	ʻ
ob yektning	
 rentgen	 strukturaviy	 analizi,	 mikroskopik	 metallografiya	 va	 	ʼ
boshqa	
 usullari	 bilan	 aniqpanadigan	 tavsiflaridan	 ham	 foydalaniladi.
Fizik	
 kimyoviy	 analizning	 asosiy	 usuli	 —	 xossa	 (tarkib)	 o zgarishi	 bilan	ʻ
holat	
 o zgarishi	 (tarkib	 —	 tra,	 tarkib	 —	 bosim	 va	 h.k.)ning	 geometrik	 	ʻ
analiziga	
 asoslangan.	 Chunki	 fazalar	 muvozanatlarini	 analitik	 aniqlash	 usuli
qiyin	
 bo lib,	 fazalar	 sohasini	 taqriban	 aniqlay	 oladi.	 Diagrammalarni	 	ʻ
geometrik	
 analiz	 qilish	 usuli	 faza	 strukturasi	 va	 tarkibining	 o zgarishini	 to g ri	ʻ ʻ ʻ
aniklashga	
 imkon	 beradigan	 yagona	 usul	 hisoblanadi.	 Bu	 Fizik	 kimyoviy	 
analizning	
 ba zi	 ko p	 fazali,	 ko p	 komponentoy	 sistemalar	 —	 qotishmalar,	 	ʼ ʻ ʻ
minerallar,	
 eritmalar,	 karbidlar,	 oksidlar,	 yarim	 o tkazgich	 va	 o ta	 o tkazgich	 	ʻ ʻ ʻ
materiallar,	
 organik	 birikmalardan	 iborat	 sistemalar	 va	 boshqalarni	 tadqiq	 
qiluvchi	
 muhim	 usulga	 aylanishiga	 keng	 yo l	 ochadi.	ʻ
Fizik	
 kimyoviy	 analiza.	 kimyo	 va	 kimyotexnologiyaning	 barcha	 
sohalarida,	
 shuningdek,	 metallurgiya,	 geol.mineralogiya	 tadqiqotlarida	 va	 
boshqalarda	
 qo llanadi.	ʻ F izik kimyoviy	 anliz	 usullariga	 quyidagilar	 kiradi:
-Spektral	
 va	 boshqa	 o’ptik	 analiz	  modda bilan elektromagnit nurlaming ta’siri 
natijasida turli o‘zgarishlami o‘lchashga asoslangan (emission spektral analiz, 
atom-yutilish spektroskopiyasi, infraqizil nurlar spektroskopiyasi, 
spektrofotometrik analiz va boshqalar).
-Ajratish	
 va	 konsentrlash	 analiz   moddalarning ikki faza orasida taqsimlanishiga 
asoslangan (ekstraksiya, xromatografiya va hokazo).
-Elektrokimyoviy	
 anliz   elektrokimyoviy hodisalar vaqtida analiz qilinadigan 
eritmada o ‘zgaradigan elektrokimyoviy ko'rsatkichlarni o ‘lchashga asoslangan 
(potensiometrik, konduktometrik, amperometrik va boshqalar).
Optik usullarda sistemaning tarkibi va optik xususiyatlari 
orasidagi bog’lanishdan foydalaniladi (yorug’lik yutilishi, 
yorug’lik sochilishi, yorug’likning sinishi, sindirish ko’rsatkichi 
va boshqalar).
Xromatografik   metodlar   ko’p   komponentli   sistemalarda   shu
komponentlarni bir - biridan ajratish va analiz qilishga asoslangan.
Xromatografiyaning ham turlari ko’p, ularga quyidagilar kiradi:
Ion almashish xromatografiyasi.
Gaz - suyuqlik xromotagrafiyasi.
Suyuqlik xromatografiyasi.
Yupka qatlamli xromatografiya. Qog’ozdagi xromatografiya.
Bularning   qishloq   xo’jaligiga   nima   aloqasi   bor.   -   degan   savol   tug’ilishi
mumkin.   Aloqasi   shundan   iboratki   qishloq   xo’jalik   maxsulotlari   va
chorva   maxsulotlarining   hosili   to’g’ridan-to’g’ri   erning   tarkibi,   undagi
makro,   mikroelementlarni   aniqlash,   erga   solingan   o’g’itlar,   zaharli
moddalar va  boshqalarga bog’liq.  Ulardan tashqari qishloq xo’jaligi va
chorva   maxsulotlarining   sifatini   aniqlash   va   bilish   muxim   ahamiyatga
ega. Ekstraksiya —  moddalami eritmadan yoki qattiq modda aralashmalaridan
ajratib olish usullaridan biridir. Ekstraksiya ajralayotganmodda va 
aralashmalaming har xil erituvchilarda turlicha erishiga asoslangan.
Ekstraksiya murakkab fizik-kimyoviy jarayon bo'lib, moddaning
bir-biri bilan aralashmaydigan ikki suyuqlik orasida taqsimlanishi
va massalar ta’siri qonunlariga bo'ysunadi. Analizda suvli eritmalardan moddalar 
organik erituvchilar yordamida ekstraksiya qilib olinadi. Ekstraksiyada 
ishlatiladigan asosiy tushunchalar:
Ekstraksiya reagent  — toza organik erituvchi yoki biror reagent sifatida 
aniqlanadigan moddani suv fazasidan ajratib (siqib) chiqaruvchi modda.
Ekstrakt —  suv fazasidan ekstraksiya qilingan, ya’ni ajratib olingan modda.
Reekstraksiya —  ekstraksiyaga teskari jarayon.
Reekstragent —  ekstrakdan suv fazasiga o'tgan eritma.
Reekstrakt —  alohida olingan suv fazasidagi ekstrakt.
Ekstragentning fizik yoki ekstraksiyalash xossasini yaxshilash, ba’zan suyultirish 
uchun inert organik erituvchilar ishlatiladi.
Erigan  A  moddaning ikki faza orasida taqsimlanishi, erigan modda 
konsentratsiyasini bir fazada oshib, ikkinchi fazada kamayishi demakdir. 2.2 Elektrokimyo
Elektrokimyo — fizik kimyoning tarkibida ionlari bo’lgan sistemalarni 
(eritmalar, suyukdanmalar va qattiq elektrolitlar), shuningdek, 2 faza chegarasida 
zaryadli zarralar (ionlar va elektronlar) ishtirokidagi jarayonlar va hodisalarni 
o’rganadigan bo’limi. Odatda, fazalardan biri metall yoki yarimo’tkazgich, 
ikkinchisi esa eritma yoki elektrolit suyuqlanmasi yoxud qattiq elektrolit bo’ladi. 
Aksari hollarda bu 2 fazaning o’zaro taʼsirida elektr toki hosil bo’ladi. Shu sababli 
E. elektr toki hosil bo’lishi yoki aksincha kimyoviy birikmalarga elektr tokining 
taʼsiri natijasida kechadigan fizikkimyoviy jarayonlarni o’rganadigan fan deb 
hisoblanadi.
Elektr toki va kimyoviy hodisalarning o’zaro bog’liqligi borasidagi ilk 
tadqiqotlar 18-asrning 2-yarmiga taalluqli. Lekin bu tadqiqotlar o’sha davrda 
kuchli elektr manbalari bo’lmagani bois tasodifiy tavsifga ega. Bunday manba 18—
19-asrlarda L. Galʼvani va A. Volgpa ishlari natijasida paydo bo’ldi va shu sababli 
E.ni ularning nomlari bilan bog’laydilar. Keyinchalik galvanik elemenshlar deb nom
olgan mukammalroq kimyoviy tok manbalari ishlab chiqildi. Ulardan foydalanib 
fizika sohasida ko’pgina kashfiyotlar qilindi, elektr va magnetizmning qator asosiy 
qonunlari ochildi. 19-asrning 60- yillarida dinamomashinalarning kashf etilishi 
natijasida galvanik elementlar elektr manbalari sifatida o’z ahamiyatini yo’qotdi; 
20-asrda yarimo’tkazgichli radiotexnika, mikroelektronika, kosmik texnikaning 
rivojlanishi bilan ularga bo’lgan yangi qiziqish paydo bo’lgan. Hozirgi vaqtda 
avtonom kimyoviy tok manbalarining roli yanada ortdi. Galvanik elementdagi 
elektr yurituvchi kuch (EYUK) mohiyatini tushuntirish uchun energiyaning 
saqlanish qonuni ochilgandan so’ng V. Nernst ishlarida go’lato’kis ifodalangan 
kimyoviy nazariya olg’a surildi. Bu nazariyaga muvofiq, galvanik elementdagi  elektr energiyaning manbai metall elektrod va elektrolit eritmalari chegaralarida 
sodir bo’ladigan kimyoviy reaksiyalar energiyasidir. Gibs — Gelmgoltsning 
termodinamik tenglamasi galvanik element EYUKni reaksiyaning issiqdik effekti va 
temperatura bilan bog’lash imkoniyatini, Nernst tenglamasi (1888) esa EYUKning 
elektrolit konsentratsiyasiga termodinamik bog’liqligini ko’rsatadi. Keyinchalik 
Nernst nazariyasi baʼzi hollarda amaliyotga to’g’ri kelmasligi aniqlandi. 20-asrning 
30—40- yillarida A.N.Frumkin Volta va Nernst ishlarini rivojlantirish natijasida 
galvanik element EYUK paydo bo’lish mexanizmining to’g’ri yechimini topdi. 19-
asr boshlarida elektrolizning ochilishi, suvning vodorod va kislorodga ajralishi (A. 
Karleyl va U. Nikolson), №ON va KON dan ilk bor metall holdagi natriy va kaliy 
olinishi (G. Devi, 1807), elektrolizning miqdoriy qonunlari (Faradey qonunlari) 
aniqlanishi E. rivojlanishiga katta hissa qo’shdi.
1838 yilda B.S. Yakobining galvanik elementni mukammallashtirish 
borasidagi ilmiy tadqiqotlari natijasida metall tuzlarini elektrokimyoviy usulda 
qaytarib katodda sof metall olib galvanotexnikaga asos solindi. Hozirgi vaqtda suv,
tuzlarning suvdagi eritmalari va organik moddalarni metall ajratmasdan elektroliz 
(qarang Elektrosintez) qilishga asoslangan kuchli elektrokimyoviy ishlab chiqarish 
mavjud. Organik moddalarni elekgrosintez qilish (Kolbe reaksiyasi), elektrolit 
eritmalarining tuzilish nazariyasi (qarang Kolraush konuni), elektrolitik 
dissotsiatsiya nazariyasi (S. Arrenius, 1887), ionlarning solvatatsiyasi (tuzlanish) 
to’g’risidagi tasavvurlar (I.A. Kablukov, 1891), ionlarning o’zaro elektrostatik taʼsiri
(Debay — Xyukkel nazariyasi) metallar korroziyasi va undan himoyalanish va 
boshqalar E. rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo’ldi.
E.ning tarixiy rivojlanishiga asoslanib zamonaviy nazariy E. quyidagi 
bo’limlarga ajratiladi: 1) elektrolitlarning tuzilishi va ularning elektr  o’tkazuvchanligi; 2) elektrod va eritma chegarasidagi elektrokimyoviy muvozanat; 
3) elektrokimyoviy reaksiyalar tezligi. 20-asr oxirlarida E.ning yangi mustaqil 
bo’limi — 2 ta ionli sistema chegarasidagi muvozanatlar va membrana 
jarayonlarini o’rganish yuzaga keldi.
E.ning rivojlanishi elektrotexnika, radiotexnika, mikroelektronika va 
kompyuter texnikasi yutuqlari bilan uzviy bog’liq bo’lib, bu tarmoqlar asosida 
elektrokimyoviy sistemalarni o’rganishning ko’pgina usullari ishlab chiqildi. E. 
zamonaviy asbobsozlikda ham muhim ahamiyatga ega. E.ning amaliy 
bo’limlaridan biri — xemotronika — elektron yacheykalarni elektron sxemalarda 
qo’llash muammolari bilan shug’ullanadi.
E. usullari faollik koeffitsiyentlarini, kimyoviy reaksiyalarning issikdik 
effektlarini aniqlashda, turli sistemalardagi muvozanat konstantlarini topishda, 
analitik kimyoda keng qo’llanadi. E. kolloid kimyo bilan ham uzviy bog’liq. E. va 
biologiya chegarasida yangi ilmiy soha — bioelektrokimyo paydo bo’ldi; 
fotoelektrokimyo ham alohida yo’nalish sifatida ajratiladi.
O’zbekistonda E.ning rivojlanishiga A. M. Murtazayev, A. G. Siganov va 
boshqalar katta hissa qo’shdilar. "Elektrokimyosanoat", Uzbekiston issiqbardosh 
materiallar kombinati, Olmaliq konmetallurgiya kombinati, Toshkent aviatsiya 
zavodi, Toshkent qishloq xo’jaligi mashinalari zavodi, "Foton" va boshqalar 
ko’pgina korxonalarda E. jarayonlarini qo’llab mahsulotlar ishlab chiqariladi. 2.3 Galvannik elementlar haqida
GALVANIK ELEMENTLAR — elektr toki manbalarining umumiy nomi; 
elektrolit va unga botirilgan ikkita turli xil metall plastinka (elektrod)lyan iborat. 
Bunday elementlarning yaratilishiga italyan olimi, fiziolog L. Galvani jonivorlar 
ustida o’tkazgan tajribalar asosiy turtki bo’ldi (nomi shundan). Galvanik 
elementlarda kimyoviy reaksiya natijasida hosil bo’lgan energiya bevosita elektr 
energiyasiga aylanadi. A. Volta yaratgan volta ustuni birinchi Galvanik elementlar 
bo’lgan. 19-a. o’rtalarigacha Galvanik elementlar yagona elektr toki manbai 
hisoblangan. Elektrodlardan biri (musbati) anod, ikkinchisi (manfiysi) katod deb 
ataladi. Reaksiya natijasida elektrodlarda potensiallar farqi hosil bo’ladi. Bu 
elektrodlarni tutashtirib turadigan simda elektr toki vujudga keladi. Eng ko’p 
tarqalgan 
Galvanik elementlarda musbat elektrod o’rnida ko’mir tayoqcha, manfiy 
elektrod o’rnida rux tayoqcha, elektrod o’rnida esa novshadil eritmasi ishlatiladi. 
Suyuq elektrolit o’rnida quyuq pastalar qo’llanilsa, «quruq» element (Leklanshe 
elementi) hosil bo’ladi. Galvanik elementlarda reagentlar sarflanib (zaryadsizlanib)
bo’lganidan so’ng u ishga yaroqsiz holga keladi, yaʼni ularni qayta zaryadlab 
bo’lmaydi. Galvanik elementlar ixtiro qilinishi bilan tok xususiyatlarini o’rganish va
undan foydalanish imkoni yuzaga keldi, elektrotexnikaning fan sifatida 
shakllanishiga asos solindi. 2.4 Kimyoviy termodinamika
Kimyoviy termodinamika umumiy termodinamikaning qonun va 
tushunchalari kimyoviy jarayonlarga tadbiq etadi. Kimyoviy termodinamikaning 
qonuniyatlarini keltirib chiqarish uchun sistemaning boshlang’ich va oxirgi 
holatini, shuningdek jarayon borayotgan shart – sharoitlarni (temperatura, bosim 
va x.k.) bilish lozim. 
Kimyoviy termodinamikani kamchiligi – moddaning ichki tuzilishi va 
borayotgan jarayon mexanizmi haqida hech qanday xulosa qilinmaydi. 
Termodinamika uch bo’limdan, aniqrog’i uch qonun va ularning tadbiqidan iborat .
Bu qonunlar posto’lat harakteriga ega. Ya’ni bu qonunlarni to’g’ridan-to’g’ri 
isbotlab, keltirib chiqarib bo’lmaydi, lekin odamzodning ming yillik xayotiy 
tajribalari ularning to’g’riligini isbotlab turibdi. Shuning uchun goxida bu 
qonunlarni 1,2,3-posto’latlar deb ham atashadi. Boshqa tomondan bu qonunlarni 
bir – biridan keltirib chiqarib bo’lmasligi va ulardan shu bo’lim uchungina 
qonuniyatlar chiqarilgani uchun ularni ba’zida boshlanmalar ham deb atashadi. 
Ya’ni birinchi boshlanma, ikkinchi boshlanma va x.k. 
Kimyoviy termodinamikada umumiy termodinamikadagi tushuncha, 
terminlar ishlatiladi. Bulardan eng asosiysi, ko’p qo’llaniladigani sistemadir. 
Sistema deb, real yoki shartli ravishda tashqi muhitdan ajratilgan va bir – biri bilan
doimiy ta’sirda bo’lib turgan moddalar (jism) yoki moddalar guruhiga aytiladi. 
Misol; fikrdagi gaz yoki biror xajmdagi suyuqlik va xokazo. 
Sistemalar izolirlangan yoki izolirlanmagan bo’lishi mumkin. 
Izolirlangan sistema deb, tashqi muhit bilan modda va energiya 
almashinmaydigan, binobarin xajmi va energiyasi turg’un bo’lgan sistemaga 
aytiladi. 
Agarda sistema tashqi muxit bilan energiya va modda almashinsa bunday 
sistemalar ochiq; agar faqat energiya almashinuvigina sodir bo’lishi mumkin  bo’lib, modda almashinuvi bo’lmasa sistema yopiq deb ataladi. Yopiq sistemaga 
issiqlik kelishi yoki undan ketishi mumkin.  Agar jarayon mobaynida sistemada issiqlik ajralmasa yoki unga yutilmasa bunday 
jarayon – adiabatik jarayon deb ataladi. 
Sistemani harakterlaydigan fizik va kimyoviy xossalar yig’indisiga termodinamik 
sistemaning xolati deyiladi. Termodinamik sistemaning xolatini termodinamik 
parametrlar (xossalar) harakterlaydi. Bularga temperatura, bosim, xajm, 
konstentrastiya va boshqalar kiradi. Bular ikki xil-ekstensiv va intensiv bo’lishi 
mumkin. 
Ekstensiv xossalarga sistemaning masasiga bog’liq bo’lgan xossalar – og’irlik, 
massa, sistemaning xajmi kabilar kiradi. Sistemaning massasiga bog’liq bo’lmagan
xossalar – temperatura, bosim, potenstial, molyal xajm, solishtirma xajm va 
boshqalar intensiv xossalar deb ataladi. 
Sistemada kamida bir termodinamik parametrning o’zgarishiga termodinamik 
jarayon deyiladi. 
Jarayonlarning borish sharoitlariga qarab izobarik, izotermik, izoxorik, 
adiabadik, izobarik – izotermik va boshqa turdagi jarayonlar deb ataladi. Misol 
uchun bosim o’zgarmas (R const) sharoitda boradigan jarayon- izobarik jarayon 
deb ataladi. 2.5 Galvanik elementlar termodinamikasi
Ximiyaviy reaktsiya energiyasini elektr energiyaga aylantirib beruvchi asbob 
galvanik element deyiladi. Bu asbob elektrolit eritmalariga tushirilgan ikki 
elektroddan iborat bo’ladi. Bu eritmalar g’ovak to’siq (membrana) yordamida yoki
elektrolitik ko’prik yordamida ulanadi. Elektrolitik ko’prik sifatida  yoki  ning 
to’yingan eritmasi ishlatiladi.
Elektrodlarni metall o’tkazgich orqali ulasak ularning birida oksidlanish, 
ikkinchisida qaytarilish reaktsiyalari boradi.
Ajratilgan galvanik elementda muvozanat holat bo’lmaydi, lekin shunday holat 
uzoq muddatgacha saqlanib turishi mumkin. Elektrodlar metall o’tkazgich 
yordamida ulangan ondayoq (1b-rasm) bunday tormozlangan holat yo’qoladi. 
Toshni zanjirda (ya’ni metall o’tkazgichda) elektronlarning harakati va ichki 
zanjirda (elektrolit eritmasida) ionlarning harakati kuzatiladi va bunday hara-katlar
bilan bir vaqtning o’zida elektrodlarning birida oksidlansa, ikkinchisida qaytarilish 
reaktsiyalari boradi. Bu reaktsiyalar termodinamik nuqtai nazardan qaytmas 
bo’ladi va muvozanat holat vujudga kelishi bilan to’xtaydi.
Ajratilgan (a) va ulangan (b) galvanik elementlar:  М 1 va  М 2 -metall 
elektrodlar; S1 va S2 -  va   ionlar tarkibida bo’lgan eritmalar. Elektrodlarga 
ulangan tashqi metall o’tkazgichlar bir xil metalldan qilingan bo’lsa, galvanik 
element to’g’ri ajratilgan (1a-rasm) deyiladi. Tashki metall o’tkazgichlar har xil 
metalldan iborat bo’lsa, galvanik element noto’g’ri ajratilgan deyiladi. Chap 
tarafdagi elektrodda (1b-rasm) oksidlanish reaktsiyasi,   va o’ng tarafdagi 
elektrodda qaytarilish  reaktsiyasi boradi. Tashqi zanjirda elektronlar va ichki 
zanjirda kationlar  М 1 dan  М 2 ga qarab harakat qiladi (b). Punktir vertikal chiziqlar 
bilan membrana yoki elektrolitik ko’prik ko’rsatilgan. Elektrodlarni ulab turgan o’tkazgichning qarshiligi qanchalik katta bo’lsa, 
reaktsiya shuncha sekinlik bilan boradi, yani reaktsiya qaytar bo’ladi. Shuning 
uchun elektrodlarni cheksiz qarshilikka ega bo’lgan o’tkazgich bilan uladik deb 
faraz qilsak, reaktsiya cheksiz sekin boradi va har bir daqiqada elektrodlar bilan 
eritmalar o’rtasida muvozanat bor desak bo’ladi. Bunday reaktsiyalar kvazi-qaytar 
(qaytarga o’xshash, yaqin) reaktsiyalardir. Termodinamik jihatdan qaytar bo’lgan 
jarayonlarda maksimal elektr ishi bajariladi. Bunday sharoitlarda o’lchangan ikki 
elektrod orasidagi potentsiallar farqi galvanik alementning elektr yurituvchi kuchi 
(e.yu.k.) deyiladi.
Shunga e’tibor berish kerakki, ikkita o’z-o’zicha mu-vozanat holatidagi 
elektrodlar galvanik elementni hosil qiladi, ya’ni muvozanatda bo’lmagan sistema 
vujudga keladi. Buning sababi metallardagi zlektronlarning zichligi turlicha 
bo’lishi-dir, shuning uchun elektronlar tashqi zanjir orqali bir metall-dan 
ikkinchisiga o’tishga intiladi. Agar bu o’tish sodir bo’lsa, bir vaqtning o’zida ichki 
zanjirda ionlarning tashilishi kuzati-ladi (1-rasmga qarang), bu tashish ayni 
temperaturada mem-brana bilan ajratilgan ikkala eritmadagi elektrolit konsen-
tratsiyalarining (aktivliklarining) birdan-bir munosabati o’rna-tilmaguncha davom 
etadi. Bu muvozanat butun sistemaning termodinamik muvozanatini ko’rsatadi.
Galvanik elementdagi termodinamik muvozanat kon-stantasini   va  
tenglamalardan foydalanib topiladi. Oxirgi tenglamadagi   standart e.yu.k. 
(galvanik elementdagi hamma ionlarning o’rtacha aktivliklari birga teng 
bo’lgandagi). III.XULOSA
Kurs ishini yozilish davrida quyidagicha xulosalarga kelindi:
Fizik kimyoviy analiz usullari
Elektrokimyo analiz usullari
Galvannik elementlar haqida
Galvanik elementlar termodinamikasi
Haqida ma’lumotlar to’plandi va rejalar tuzilib re’jalarni yoritib berishga 
harakat qilindi. IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O.Foyzullayev “Analitik kimyo asoslari” Toshkent 2003.
2. T.K.Yunusov,Y.N.Zayniddinov,Q.U.Uteniyazov,SH.I.Salixov   “Kimyoda
fizikaviy usullar” T “universitet” 2007.
3.   M. S. Mirkomilova. Analitik kimyo. Toshkent. “O`zbekiston” nashriyoti. 2003.
4 . K. R. Rasulov. Analitik kimyo. Toshkent. “G`afur G`ulom nomidagi” nashriyot
matbaa ijodiy uyi. 2009. 579 b. 
Internet ma’lumotlar:
www.AIM.uz
www.ziyonet.uz
www.google.ru

MAVZU:Galvanik elementlar termodinamikasi Reja: I.KIRISH 1.1 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti kimyo sanoatini rivojlantirish bo‘yicha topshiriqlari II.ASOSIY QISM. 2.1 Fizik kimyoviy analiz usullari 2.2 Elektrokimyo 2.3 Galvannik elementlar haqida 2.4 Kimyoviy termodinamika haqida 2.5 Galvanik elementlar termodinamikasi III.XULOSA IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

I.KIRISH 1.1 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti kimyo sanoatini rivojlantirish bo‘yicha topshiriqlari O’zbekiston Respublikasi Prezidenti kimyo sanoatini rivojlantirish bo‘yicha topshiriqlar berdi: O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 16-oktyabr kuni kimyo sanoatini jadal rivojlantirish, tarmoqqa xorijiy investitsiya va zamonaviy texnologiyalarni jalb qilish masalalari bo‘yicha yig‘ilish o‘tkazdi. Bu haqda Prezident matbuot xizmati xabar berdi.Kimyo sohasi – zamonaviy sanoatning «katalizatori» bo‘lib, har qanday ishlab chiqarish negizida kimyoviy jarayonlar yotadi, bu sohasiz iqtisodiyotda taraqqiyot bo‘lmaydi.O‘zbekiston zaminida Mendeleyev jadvalidagi barcha kimyoviy elementlar mavjud, mamlakatimiz uglevodorodlarga boy bo‘lsa-da, kimyo sanoatimiz asosan qishloq xo‘jaligi uchun mineral o‘g‘it ishlab chiqarishga ixtisoslashgan.Qurilish materiallari, farmatsevtika, tekstil, mashinasozlik kabi tarmoqlar uchun zarur bo‘lgan murakkab polimerlar, katalizatorlar, reagentlar va sintetik tolalar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilmagan.Buning oqibatida har yili 1,5 milliard dollarlik kimyo mahsulotlari import qilinmoqda. Ishlab chiqarilayotgan fosfor va kaliyli mineral o‘g‘itlar ham mavjud talabning faqat uchdan birini qoplaydi, xolos.Murakkab mineral o‘g‘itlar ishlab chiqarish quvvatlari 60-70 foizga eskirgani energiya resurslarining ortiqcha sarflanishi, kimyo mahsulotlari tannarxining asossiz oshishiga olib kelmoqda.O‘tgan yildan boshlab, mineral o‘g‘itga talabni qondirish uchun 3,1 milliard dollarlik 17 ta investitsiya loyihasi amalga oshirila boshlandi. Bundan tashqari, kimyo sanoati mahsulotlarini diversifikatsiya qilish maqsadida 2025- yilgacha 4,2 milliard dollarlik yana 17 ta loyiha hayotga tatbiq etiladi.Shuning uchun, kimyo tarmog‘iga xorijiy investitsiya va zamonaviy texnologiyalarni jalb qilish, mahsulot hajmi va turini ko‘paytirish, sohaning eksport salohiyatini oshirish.«O‘zkimyosanoat» aksiyadorlik jamiyatining muhim va ustuvor vazifasi

bo‘lishi zarur.Bugungi kunda mamlakatimizda azotli o‘g‘itlarga talab 73 foiz, fosforli o‘g‘itlarga — 20 foiz ta’minlanmoqda. Azotli o‘g‘it ishlab chiqarish quvvatlarining o‘rtacha eskirish darajasi 64 foizni, fosforli o‘g‘it bo‘yicha — 77 foizni tashkil qiladi.Sohadagi vaziyatni yaxshilash maqsadida kelasi 5 yilda umumiy qiymati 2,8 milliard dollar bo‘lgan 9 ta loyihani ishga tushirish rejalashtirilgan bo‘lib, buning natijasida mineral o‘g‘it va sulfat kislotasi ishlab chiqarish hajmi 2 barobar ko‘payadi. Azotli va kaliyli o‘g‘itlarga talab to‘la qoplanadi, fosforli o‘g‘itlarga talabni qondirish darajasi bir necha barobar oshiriladi.Ayni paytda tabiiy gazning bor- yo‘g‘i 14 foizi, jumladan, kimyo tarmog‘ida 5 foizi chuqur qayta ishlanmoqda. Kremniy, kaolin va gips xomashyosidan kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish e’tibordan chetda qolmoqda.Ma’lumotlarga ko‘ra, yurtimizda ishlab chiqarilayotgan noo‘g‘it mahsulotlar, asosan polietilen, polipropilen, polistirolga xorijiy davlatlarda 100 milliard dollardan ortiq hajmda ehtiyoj mavjud. Bu esa biz uchun yaxshi imkoniyat.Shu sababli, kimyo sanoatida mahsulot turlarini diversifikatsiya qilish uchun organik moddalar ishlab chiqarish bo‘yicha 15 ta va noorganik moddalar bo‘yicha 8 ta loyihani amalga oshirish ko‘zda tutilmoqda.Prezidentimiz mutasaddi rahbarlarga ushbu loyihalarni amalga oshirish uchun xorijiy investorlarni jalb qilish bo‘yicha topshiriqlar berdi.Kimyo sanoatida yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun tizimning moliyaviy barqarorligini ta’minlash lozim. Shu bois yig‘ilishda «O‘zkimyosanoat» aksiyadorlik jamiyatining moliyaviy ahvolini yaxshilash yuzasidan ko‘rsatmalar berildi.

Shu bilan birga, sohaga innovatsiyalar umuman joriy qilinmagani, ilm-fan salohiyatidan samarali foydalanilmayotgani tanqid qilindi. Shuning uchun Koreya kimyo-texnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti (KRICT) bilan hamkorlikda Toshkent kimyo texnologiya ilmiy-tadqiqot instituti negizida ilmiy-tadqiqot, loyihalash va muhandislik, kadrlar tayyorlashga ixtisoslashgan markaz barpo etishni tezlashtirish zarurligi ta’kidlandi.

II.ASOSIY QISM. 2.1 Fizik kimyoviy analiz usullari Fizik kimyoviy analiz   - modda  yoki  sistemaning  fizik  xossalari  bilan   uning  tarkibi  o rtasidagi  bog liqlikni  o rganadigan  kimyoviy  termodinamika   ʻ ʻ ʻ usuli.  Fizik  kimyoviy  analizda  sistemaning  turli  fizik  xossalari,  ko pincha   ʻ fazaviy  o tish  trasi  va  boshqa  issiklik  xossalari  (issiklik  o tkazuvchanligi,   ʻ ʻ issiqdik  sig imi,  issiqlikdan  kengayishi),  elektr  (elektr  o tkazuvchanligi,   ʻ ʻ dielektrik  singdiruvchanligi),  optik  (sindirish  ko rsatkichi),  zichlik,   ʻ qovushqoqlik,  qattiqlik  kabi  xossalari  o rganiladi.  Tekshirilayotgan   ʻ ob yektning  rentgen  strukturaviy  analizi,  mikroskopik  metallografiya  va   ʼ boshqa  usullari  bilan  aniqpanadigan  tavsiflaridan  ham  foydalaniladi. Fizik  kimyoviy  analizning  asosiy  usuli  —  xossa  (tarkib)  o zgarishi  bilan ʻ holat  o zgarishi  (tarkib  —  tra,  tarkib  —  bosim  va  h.k.)ning  geometrik   ʻ analiziga  asoslangan.  Chunki  fazalar  muvozanatlarini  analitik  aniqlash  usuli qiyin  bo lib,  fazalar  sohasini  taqriban  aniqlay  oladi.  Diagrammalarni   ʻ geometrik  analiz  qilish  usuli  faza  strukturasi  va  tarkibining  o zgarishini  to g ri ʻ ʻ ʻ aniklashga  imkon  beradigan  yagona  usul  hisoblanadi.  Bu  Fizik  kimyoviy   analizning  ba zi  ko p  fazali,  ko p  komponentoy  sistemalar  —  qotishmalar,   ʼ ʻ ʻ minerallar,  eritmalar,  karbidlar,  oksidlar,  yarim  o tkazgich  va  o ta  o tkazgich   ʻ ʻ ʻ materiallar,  organik  birikmalardan  iborat  sistemalar  va  boshqalarni  tadqiq   qiluvchi  muhim  usulga  aylanishiga  keng  yo l  ochadi. ʻ Fizik  kimyoviy  analiza.  kimyo  va  kimyotexnologiyaning  barcha   sohalarida,  shuningdek,  metallurgiya,  geol.mineralogiya  tadqiqotlarida  va   boshqalarda  qo llanadi. ʻ