“ GIMNASTIKA DARSLARIDA HAYOTIY ZARUR HARAKAT MALAKALARNI RIVOJLANTIRISH ” MUNDARIJA KIRISH I - BOB. MAKTABDA GIMNASTIKA DARSINI O‘TKAZISH USLUBIYATLARI 1 .1. Boshlang‘ich ta’lim gimnastika mashg‘ulotlarini tashkil etish uslubiyatlari. 1.2. Umumta’lim maktablarining 5-9 sinif o‘quvchilari bilan gimnastika mashg‘ulotlarini tashkil etish uslubiyatlari. 1.3. Tayyorgarlik qismi uchun namunaviy mashqlar 1.4. Asosiy qism uchun mashqlami tanlash 1.5. Yakunlovchi qism uchun mashqlami tanlash I I- BOB. GIMNASTIKA MASHQLARINI O‘RGATISH MAQSADI, VAZIFALARI VA BOSQICHLARI . 2 .1. Gimnastika mashqlarining muvaffaqiyatli o‘zlashtirish shartlari . 2 .2. O‘rgatishning didaktik prinsiplari . 2.3. O‘rgatish uslublari 2.4. Mashq o‘rgatishning usullari. III. BOB. HAR-XIL YOSH VA JISMONIY TAYYORGARLIK KO‘RSATKICHIGA EGALAR BILAN GIMNASTIKA MASHG‘ULOTLARINI TASHKIL ETISH VA O‘TKAZISH 3.1. Gimnastika mashg’ulotlari ucun y osh xususiyatlari ning ahamiyati 3.2. Turli yoshdagi va turli jismoniy tayyorgarlikka ega lar bilan gimnastika mashg’ulotlari tashkil etish XULOSA LAR FOYDALANGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI

KIRISH Ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar davrida jamiyat hayotiga yangiliklarning kirib kelishi, inson mehnatining takomillashishi, qulaylikka ega bo‘lishi, yangilanib borishiga bo‘lgan ehtiyoj ta’lim sohasida ham bir qator o‘zgarishlar bo‘lishini taqozo etmoqda. Hozirgi kunga kelib ta’lim sohasida shu davrgacha erishilgan yutuqlarni asrab-avaylagan holda ma’lum stereotiplardan voz kechish vaqti keldi. O‘zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash Milliy dasturida “Ta’lim muassasalarining moddiy-texnika va axborot bazasini mustahkamlash davom ettiriladi, o‘quv-tarbiya jarayoni yuqori sifatli o‘quv adabiyotlari va ilg‘or pedagogik texnologiyalar bilan ta’minlanadi”-deyilgan. Ta’limda ilg‘or pedagogik texnologiyalarni qo‘llash uchun texnologiya tushunchasining mazmunini chuqur anglash kerak. Texnologiya - yunoncha so‘z bo‘lib, «tehne»-mahorat, san’at, «logos»- tushuncha, ta’limot ma’nolarini anglatadi. Yosli avlodning jismoniy tarbiyasi ta’lim - tarbiya tizimining turkibiy qismini tashkil qilib, o‘quvchi va talabalaming har lomonlama jismoniy va ruhiy fazilatlarini tarbiyalash, ulami hayot, mchnat va Vatan mudofaasiga tayyorlash, o‘zida ma’naviy boylik, axloqiy poklik va jismoniy kamolotlikni mujassamlashtirgan yangi kishini shakllantirish kabi oliyjanob maqsad uchun xizmat qiladi. Gimnastika ko‘p muammolarini hal qiluvchi, ko‘pqirrali vositadir. Uning mashqlari orqali jismoniy sifatlami rivojlantirish, to‘g‘ri qomatni shakllantirish, sog‘liqni mustahkamlash, irodaviy fazilatlami tarbiyalash, harakatlami mohirona, yengil ijro etishga o‘rgatish kabi vazifalar muvaffaqiyatli hal etiladi. Gimnastika - jismoniy tarbiya dasturining asosiy bo‘limlaridan biridir. Sir emaski, darslarda bir xil vositalardan foydalanish, samarali o‘tish usullarini qo‘llay olmaslik o‘quvchilami zeriktiradi, ulaming gimnastikaga bo‘lgan qiziqishini va dars samarasini pasaytiradi. o‘qitish va bilim o‘zlashtirishning barcha jarayonlarini anglash, yaratish va qo‘llashning tizimli metodidir. 2

Bu ta’rifni YUNESKO tashkiloti ma’qullagan. Adabiotlar tahlili. Bugungi kunga kelib maktablarda gimnastika darslarining o‘tilishini kuzatishlar shuni ko‘rsatdiki, talabalar va tajribasiz mutaxassislar dars vazifalarini belgilash, uning uslubiy tomonlarini yoritish va samarali vosita va uslubiyatlami tanlashda qiynaladilar. Mazkur o‘quv qo‘llanmada shu muammolarni kengroq n yoritishga, jismoniy tarbiya institutlari talabalari uchun murabbiylik mahoratini izchil egallab olishga ko‘plab yangi vazifalarni hal etishga qodir bo‘lgan malakali o‘qituvchilarni tayyorlab chiqishda ko‘maklashishga harakat qilindi. O‘ quv qo‘llanmani tayyorlashda turli o‘quv-uslubiy manbalardan, eng vv alo V.M. Smolevckiy, П.К.Petrov, A.I.Yefimenko, M.N.Umarov, A.K.Eshtayev, D.H.Umarov, D.R.Ishtayev,G.M.Xasanovalaming gimnastika bo‘yicha darsliklar va o‘quv qo‘llanmalaridan foydalanildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev maktabgacha ta'lim tashkilot tarmoqlarini kengaytirish maqsadida 2016-yil 29-dekabrda qabul qilingan PQ 2707- sonli, PQ 3031- sonli qaroriasosida yosh avlodni jismoniy jihatdan tarbiyalash, ta'lim berish, sportbilan shug‘ullanishi uchun ko‘plab gimnastika zallari qurilib ishga tushurildi va bu zallarda minglab Czbek qizlari gimnastikaning nafis turi bilan shug‘ullanishiga imkon yaratildi.O‘zbekistonda gimnastika qadimdan turli xil mashqlar ko‘rinishida rivojlanib kelgan. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida tarbiyalanuvchilarni gimnastika bilan shug‘ullanishlariga, ularning qiziqishlarini oshirish maqsadida yurtimiz "Экономика и социум" №4(107)-1 2023 www.iupr.ru 314 bayrog‘ini baland tutib turuvchi ko‘plab gimnastikandlarimizdan: O.Chusovitina, Sabina Turobova, Aleksandra Serdyukova, Sabina Tashkenbayeva, Nurinisa Usmonova, Dildora Rahmatova va ko‘plab yosh sportchi yoshlarimizni o‘rnak qilib ko‘rsatishimiz mumkin. 3

Keyingi yillarda pedagogik texnologiya har xil mualliflar turli xil ta’rif bermoqdalar. Bu ta’riflar har bir muallifning pedagogik texnologiyaga turlicha yondashuvidan darak beradi. Ulardan ba’zilari: V.P.Bespalko: «har qanday faoliyat yoki texnologiya, yoki san’at bo‘lishi mumkin. San’at ichki sezgi (intuitsiya)ga, texnologiya esa fanga asoslanadi. hammasi san’atdan boshlanadi va texnologiya bilan tugaydi va yana qaytadan boshlanadi» - degan edi . R.S.Salomovning 2014-2015 yillarda “Jismoniy tarbiya va nazaryasi va uslubiyati” darsligining 1-2-jildlarida Maktabgacha va umumta’lim maktablarida jismoniy tarbiya dars va darsdan tashqari mashg‘ulotlarlarni tashlik etish hamda “Sport mashqining nazariy asoslarini yoritib bergan” A.Abdullayev , Sh.X.Xonkeldiyevlarning 2005-yilda nashirdan chiqgan Jismoniy tarbiya va sport mutaxasislarining tayyorlaydigan oliy o‘quv yurti talabalari, magistrlari, umumta`lim maktabi va akademik litsey, kasp-hunar kollejlari o‘qituvchilari uchun muljallangan “Jismoniy tarbiya nazaryasi va metodikasi” darsligi bo‘lib unda Jismoniy tarbiya mutaxasisligiga doir kaspiy tayyorgarlikning ilmiy nazariy va amaliy matriallarini o‘zida mujassamlashtirgan va jismoniy tarbiya darsi va sport mashg‘uloti jarayonnlarini tashkil etish masalalariga yordam beradi. Umumta’limmaktablarida jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarnini tashlikl etishda yangi ilg‘or pedagogik texnalogiyalarning qo‘llash va ulardan keng foydalanish borasida ham O‘zbekistonlik pedagog olim M.Ochilov Yangi pedagogik texnologiyalar mavzusida tayyorlagan darsligida jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida pedagogic texnalogiyalarning qo‘llanish yo‘llari haqida fikir mulohazalarni hamda “Pedagogik texnologiya – tizimli, texnologik yondashuvlar asosida ta’lim shakllarini qulaylashtirish, natijasini kafolatlash va obyektiv baholash uchun inson salohiyati hamda texnik vositalarning o‘zaro ta’sirini inobatga olib, ta’lim maqsadlarini oydinlashtirib, o‘qitish va bilim o‘zlashtirish jarayonlarida qo‘llaniladigan usul va metodlar majmuidir”, degan ta’rifni beradi. 4

yuritgan. Bundan tashqari B.L. Farberman pedagogik texnologiyaga quyidagicha ta’rif beradi: Pedagogik texnalogiya ta’lim jarayoniga yangicha yondashuv bo‘lib, pedagogikada ijtimoiy-muxandislik ong ifodasidir. U pedagogik jarayonni texnika imkoniyatlari va insonning texnikaviy tafakkuri asosida standart xolga solib, uning optimal loyixasini tuzib chiqish bilan bog‘liq ijtimoiy xodisadir. Bu ta’riflarni o‘zoq xorijda berilgan ta’riflar bilan solishtirib ko‘rish uchun Yaponyalik pedagog olimi T.Sakomoto bergan ta’rifni keltiramiz. «Pedagogik texnalogiya,-deydi Sakomoto, -bu tizimli-majmuli fikr yuritish usulini pedagogikaga singdirish, boshqacha qilib aytganda, pedagogik jarayonni muayyan bir majmuga keltirishdir». Yoshlarimizni har tomonlama barkamol kelajagi istiqbolli tayyorgarlik poydevorining mustahkam bo‘lishida sportni boshqarishning iqtisodiy-psixologik tomonlari va ularni rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Kelajak avlodimiz bo‘lgan o‘quvchilar va yoshlarni jismoniy madaniyatini shakllantirishda ularni sog‘lom yo‘lga boshlashda eng ishonchli va samarali vositalardan biridir. Umumiy jismoniy tayyorgar lik tushunchasi bu sportchining harakat sifatlarini har tomonlama (garmonik ravishda) rivojlanganlik darajasini anglatadi. Masa laga shu tarzda yondoshish oddiy inson sog‘lig‘ini (sportchini ham) shakllantirish nuqtai nazaridan maqcadga muvofiqdir. Albatta, «Katta» sportda bu ham zarur. Lekin, bunday amaliyot va shunga asos langan trenirovka uslubiyati malakali sportchilarni tayyorlash hamda yuksak musobaqa natijasiga erishish samarasini susaytirishi ehtimoldan holi emas. Chunki, har bir sport turining o‘ziga xos va o‘ziga mos xususiyatlari mavjudligi tufayli bir sport turida ko‘proq kuch- tezkorlik sifati ustun tursa, ikkinchi bir sport turida chidamkor lik sifati yetakchi rolni o‘ynaydi yoki uchinchi bir sport turida egi luvchanlik sifati asosiy ahamiyatga ega bo‘ladi. Ammo, qayd etilgan fikrdan muayyan sport turida ma’lum jismoniy sifat juda zarur, boshqasi esa muhim emas degan xulosa kelib chiqmaydi. Aksincha, har bir sifatning muayyan sport vaziyatida ozmi-ko‘pmi, lekin muhim «ulushi» mavjud bo‘ladi. 5