Ilk o‘rta asrlarda Hindiston

Загружено в:

05.03.2025

Скачано:

0

Размер:

969.3 KB
                                                Mavzu:  Ilk o‘rta asrlarda Hindiston
Kirish
I Bob Ilk o'rta asrlarda Hindistondagi ijtimoiy-siyosiy munosabatlar.
1.1 Guptalar davlati.
1.2 Xarsha davlati.
1.3 Ilk o'rta asrlarda Hindistonda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar. 
II Bob Ilk o'rta asrlarda Hindistondagi davlatlarning ichki va tashqi siyosati.
2.1 Hindistondagi davlatlarning bosqinchilar zulmiga qarshi kurashi.
2.2 Ilk o'rta asrlarda Hindiston madaniyati.
III Xulosa
IV Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro'yxati. 
                                          Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. Yurtboshimiz I. A. Karimov 1998-yil 14-
iyulda   bir   guruh   tarixchi   olimlar   va   yetakchi   jurnalistlar   bilan   bo‘lib   o‘tgan
uchrashuvda   tarix   fani,   uning   bugungi   ahvoli   va   istiqbolini   chuqur   tashkil   etish
haqidagi   o‘z   fikr   mulohazalarini   bildirib,   bu   yo‘nalishda   tarixchi   olimlar   oldiga
qator vazifalarni qo‘ydi. Prezidentimiz: ”Muayyan masalada turli fikrlarni berish,
bahs   orqali   haqiqat   oydinlashuviga   erishish   lozim.   Tarixiy   voqealarni,   shaxslar
faoliyatini izohlash yo‘li bilan odamlarni asl haqiqatdan ogoh etishimiz kerak”, -
deb ta’kidladi. Ushbu vazifalardan eng muhimi - yangi jamiyatimizni isloh qilish
va   yangilash   jarayonini   boshqaradigan   va   ta’minlaydigan,   hozirgi   davr   talabi
asosida   yangicha   fikrlaydigan   yoshlarni   tarbiyalash,   muhimi,   ular   ongiga   milliy
istiqlol,   Vatanga   sadoqat   va   vatanparvarlik   g‘oyalarini   yanada   chuqurroq,
singdirish va teran anglatishdan iboratdir.
Birinchi   Prezidentimiz   o‘zining   “Yuksak   ma’naviyat   –   yengilmas   kuch”
nomli asarida shunday yozadi:” O‘z tarixini bilmaydigan, kechagi kunini unutgan
millatning   kelajagi   yo‘q.   Bu   haqiqat   kishilik   tarixida   ko‘p   bora   o‘z   isbotini
topgan.”.   O‘zbekistan Respublikasi istiqlolga erishishi natijasida jamiyatimizning
barcha   sohalarda   tubdan   o‘zgarishlar   amalga   oshirilmoqda.   Xususan,   Vatanimiz
tarixida milliy vatanparvarlik nuqtai-nazaridan qiziqish ortmoqda. 
Hindiston   davlatining   shakllanish   tarixini   o'rganish   bizga   bu   davlatlarni
naqadar uzoq tarixga ega ekanligini ko'rsatadi. Bu davlatlar faoliyatini o‘rganish va
yutuqlarini o‘z davlatimiz an'analariga moslashtirgan holda joriy etish kelajagimiz
taraqqiyotini   belgilash   mumkin.Kurs   ishining   asosiy   maqsadlaridan   biri
Hindistonning   ilk   o‘rta   asrlarda   shakllangan   Gupta   va   Xarsha   davlatlarining
siyosiy tarixi, boshqaruv shaklini o‘rganish va ularni o‘z ma'naviyatimizdan kelib
chiqqan   holda   zamon   bilan   hamohang   holda   milliylashtirish   darajasiga   baho
berishdan   iborat.   Hozirgi   texnika   taraqqiy   etgan   davrda   o‘z   davlatimizning   jahon
hamjamiyatida   o‘z   so‘zi   bo‘lgan   davlat   bo‘lishini   istar   ekanmiz,   biz   bunday   o‘z
davrining   rivojlangan   davlatlari   faoliyatini   o‘rganishimiz   va   ularning   ijobiy
yutuqlarini o‘z davlatimizda joriy etishga intilmog‘imiz kerak, bular esa kurs ishi mavzusining   dolzarbligini   ko'rsatadi.   " Ilk   o‘rta   asrlarda   Hindiston"   mavzusi
bo‘yicha,   bu   hududda   davlatlarning   vujudga   kelishi,   davlatlarning   tashkiliy
tuzilishi,   davlatlarda   savdo   va   shaharsozlik   an‘analarining   rivojlanishi,   Ilk   o‘rta
asrlar tarixida Hind davlatlarining tarix sahnasiga chiqishi va bu davlatlar vujudga
keltirgan  madaniyatning   jahon  sivilizatsiyasiga  qo'shgan  hissasi   kabi   masalalarini
yangi   manba   va   adabiyotlar   hamda   zamonaviy   komunikatsiya   vositalari   orqali
o‘rganish, tadqiq qilish mavzuni muhim jihati hisoblanadi
           Kurs ishining obyekti va predmeti.   Gupta va Xarsha davlatlarining vujudga
kelishi bu davlatlarning yangi hind madaniyati shakllanishida tutgan o‘rni, va bu
madaniyatning ilk  o‘rta  asr  davlatlari   siyosatiga,  ilim-fan  taraqqiyotiga,  madaniy
aloqalar   rivojiga   ko‘rsatgan   ta'sirini   manbalar   asosida   yoritib   berish.   Gupta
davlati,   shuningdek   Xarsha   davlatining   boshqaruv   tartiblarini   o‘rganish   va   bu
davlatlarning Hind davlatchiligi rivojidagi o‘rnini aniqlashdan iborat.
Kurs ishining maqsadi  va vazifalari. Kurs ishining asosiy maqsadi  , yozma,
lingvistik   va   numizmatik   materiallarni   kompleks   o‘rgangan     holda   ilk   o‘rta
asrlarda   vujudga   kelgan   hind   davlatlari   tarixi   va   boshqaruv   tartiblarini,   ularning
Hind   va   Osiyo     davlatchiligi   taraqqiyotiga   qo'shgan   hissasi,   shuningdek   Hind
madaniyatning shakllanish  tarixini o‘rganishdan iborat. Mazkur  maqsaddan kelib
chiqib, quyidagi vazifalar belgilandi: 
  - Gupta davlati haqidagi umumiy ma'lumotlarni yoritib berish; 
  -   Hind   madaniyatning   jahon   ilm-fani,   siyosati   va   madaniy   hayotiga   ko'rsatgan
ta'sirini ochib berish; 
  - Xarsha davlati shakllanishining mazmun mohiyatini aniqlash; 
  - Gupta va Xarsha davlatlaridagi siyosiy idoralar faoliyatini tahlil qilish.
    -   Ilk   o‘rta   asrlardagi   Hind   madaniyatning   jahon   ilim-fani   taraqiyotida   tutgan
o‘rniga baho berish.
Ishning yangiligi va ahamiyati. Ushbu mavzu keng qamrovli b о ‘lib, bu
mulohazalar   tarix   fani   uchun   dolzarb   nazariy   muammolardan   biri
hisoblanadi.   Mavzuning   yangiligi   shundan   iboratki,   ilk   o‘rta   asrlarda
Hindistonda   eng   mashhur   davlatlardan   biri   bo'lgan   Gupta   va   Xarsha davlatlarining vujudga kelishi tarixi va boshqaruv tartiblarini, shuningdek bu
davlatlarning   siyosiy   tarixi,   boshqaruv   tartiblari   va   hind   madaniyatining
shakllanish   tarixini   yoritishda   ilk   o‘rta   asrlar   davrida   va   keyingi   davrlarda
hind   davlatlari   haqida   yozilgan   ilmiy   adabiyotlar   asosida   tahlil   etilgan.
To’plangan   ma’lumotlardan   Oliy   o’quv   yurti   talabalari   kurs   ishi,   referat,
mustaqil   ish,   amaliy   mashg’ulotlarga   tayyorlanishda   qo’llanma   sifatida
foydalanishi mumkin.  
Kurs   ishining   tuzilishi   va   hajmi.   Kurs   ishi.     Kirish,     ikki   bob,     besh   paragraf,
xulosa,   foydalanilgan   manba   va   adabiyotlar   ro'yxati   hamda   ilovalardan   iborat.
Ishning umumiy hajmi ilovalar hisobga olinmaganda 34 betni tashkil etadi. I Bob Ilk o'rta asrlarda Hindistondagi ijtimoiy-siyosiy munosabatlar.
1.1 Guptalar davlati.
                                                        Hindiston  madaniyati  va  tarixi   yer   yuzidagi   eng  qadimiy
tarixlardan   biridir.   Ba'zi   tarixchilarning   fikriga   ko'ra,   Hindiston   tarixi   qadimgi
davrlarda   Misr   va   Shumer   tarixlaridan   kam   emas.   Hind   vodiysidagi   Xarappa
sivilizatsiyasi miloddan avvalgi 2500 yillarda paydo bo'lgan va taxminan ming yil
davomida,   ya'ni   miloddan   avvalgi   1500   yilgacha   mavjud   bo'lgan.   Ushbu
sivilizatsiyaning asosiy shaharlarining aksariyati Hind daryosi bo'yida joylashgan.
Birinchi   keng   ko'lamli   tadqiqotlar   1921   yilda   boshlangan.   Ushbu   sivilizatsiya   o'z
nomini   birinchi   topilgan   yirik   shahar   nomidan   oldi.   Hindiston   sivilizatsiyasining
ikkinchi   eng   mashhur   va   yirik   shahri   Moxenjo-Daro   (O'liklarning   tepasi)
edi.Hindistonda   Gupta   davlati.   IV   asrning   boshlarida   Hindiston   bir   nеcha   o’nlab
mayda   va   yirikroq   davlatlardan   iborat   bo’lib,   bu   davlatlar   tеpasida   kichik-kichik
podsholar   –   rojalar   turar   edi,   ular   hukmron   tabaqalarga–brahmanlar   tabaqasiga
(kohinlarga) va kshatriylar tabaqasiga (harbiy zodagonlarga) suyanar edi. 320 yilda
Shimoliy Hindistonning shunday rojalaridan biri Chandragupta I (320-340 yy.)edi
u tеvarak-atrofdagi podsholarni o’ziga bo’ysundirib, Gang daryosi havzasida katta
bir   davlat   tuzdi,   bu   davlat   Gupta   davlati   dеb   atalib,   VI   asrning   boshlarigacha
yashadi.   Chandragupta   I,   Gupta   -   imperiyaning   asoschisi   Guptov   Hindistonda
(qarang   Gupta   shtati).   U   320   yilda   -   taxminan   340   yilda   hukmronlik   qilgan.
Magadda kichik knyazlikni otasi Ghatotkachidan meros qilib olgan Chandragupta I
Magadhaning   butun   qismini,   Bengaliyaning   bir   qismi   va   Gang   vodiysining   o'rta
qismini   bosib   oldi.   U   Maxarajadhiraja   imperatorlik   unvoniga   ega   bo'ldi.
Chandragupta   I   -   Gupta   sulolasidan   bo'lgan   Hindiston   hukmdori.     Uning
hukmronligi milodiy 320 yilga to'g'ri keladi. Sulolaning asoschisi Shri Gupta uning
bobosi edi. 
                   Yoshligida Chandraguptaning ulushi Magadha hududi edi.  Taxminan
308   yilda   u   Lichxavi   (zamonaviy   Nepal)   hukmdorining   qizi   Kamaradeviga
uylandi.     Ikki   knyazlikning   sulolalar   ittifoqi   natijasida   kuchli   Gupta   davlatining
boshlanishini   belgilab   berdi.     Uning   taxtga   o'tirgan   yili   milodiy   320   yil   yangi xronologiyaning boshlang'ich nuqtasi sifatida qabul qilingan. Gupta davri (atigi bir
necha   asr   davom   etgan).     O'sha   paytdagi   tangalarda   bir   tomonda   Lichxavi   klani,
ikkinchi   tomonda   Chandragupta   va   uning   rafiqasi   tasvirlangan.     Chandragupta
hukmronligi   to'g'risida   juda   oz   ma'lumot   saqlanib   qolgan.     Puranalarda   uning
davrida   qirollik   chegaralari   janubiy   Bihargacha   kengaytirganligi   haqida   xabar
berilgan.  Biroq, haqiqiy imperiyani yaratish uning o'g'li Samudragupta nomi bilan
chambarchas bog'liq. Chandragupta umrining oxirida qirollar qiroli(shohlar shohi)
unvonini oldi (maharajadhiraja).  Uning o'g'li foydasiga taxtdan voz kechgan degan
qarash ham mavjud.
           Samudragupta - Gupta sulolasidan chiqqan hind imperatori, Chandragupta I
ning o'g'li va Chandragupta II ning otasi. U deyarli yarim asr - taxminan 330 dan
380   yilgacha   hukmronlik   qilgan.     U   hind   tarixiga   ideal   hukmdorning   shaxsiyati
sifatida   kirdi.     An'ana   unga   qahramonlik   xususiyatlarini   berdi   ("tanada   yuzlab
jangovar   jarohatlarning   izlari   bor   edi").   Samudragupta   davrida   imperiya   hududiy
Bengaliyadan   Sangamgacha   cho'zilgan.     Dastlab   uning   taxtga   merosxo'rlik   qilish
huquqi   ko'plab   qarindoshlar   tomonidan   yaxshi   kutib   olinmagan.Uning
hukmronligining   dastlabki   yillari   ularga   qarshi   kurashga   bag'ishlangan   va   bu
kurashda   g'alaba   qozongan.   Shundan   so'ng   Samudragupta   nigohini   janubga
qaratadi.     Hindiston   janubidagi   Rojalar   unga   o'lpon   to'lashga   majbur   bo'ldilar   va
ulardan eng qudratlisi, Kanchipuramlar sulolasidan Vishnugopa hukmdori Pallava
deyarli   o'z   taxtidan   ayrildi.     Shimoldagi   yerlarni   qo'shib   olish   davom   etdi.
Samadragupta   o'z   hukmronligining   oxiriga   kelib   butun   Gang   vodiysini
boshqargan.     Sharqiy   Bengaliya,   Panjob   sharqida,   Rajastan   va   Nepal   qabilalari
soliqqa tortilgan.Ollohoboddagi Ashoka ustunidagi  yozuv shundan dalolat beradi.
Chandragupta   II   (taxt.   380   yil   -   taxminan   415   yil)   -   Hindiston   tarixidagi   eng
qudratli   hukmdorlardan   biri,   Samudraguptaning   o'g'li   va   Chandragupta   I   ning
nabirasi.   Uning  qo'l   ostida   Gupta  davlati   chegarasi   keng   hududlarni   egallagan.   U
tarixga   "Jasorat   o'g'li"   degan   ma'noni   anglatuvchi   "Vikramaditya"   laqabi   bilan
kirgan.       Uning   xotirasi   uchun   Maturada   mashhur   eritilmagan   temir   kolonnasi
barpo   etilgan.   Afsonalarga   ko'ra,   Chandragupta   II   taxtga   o'tirish   uchun mo'ljallanmagan   va   zaif   birodarning   soyasida   o'sgan.     O'zini   o'ldirishni
tashkillashtirish   orqali   u   otasidan   Hindistonning   shimoliy   qismidagi   ulkan   mol-
mulkni   meros   qilib   oldi   va   chegaralarini   harbiy   va   tinch   yo'llar   bilan
kengaytirishga   kirishdi.     Chandragupta   II   toj   kiygan   kun   Vikram-Samvat
kalendarining boshlanishi edi.  Nepalda u hali ham Yangi yil sifatida nishonlanadi.
20   yil   davomida   (taxminan   388   yildan   409   yilgacha)   Chandragupta   II   G'arbiy
Kshatraplar     yerlarini   (hind-skiflarning   subkontitendagi   qismi),   ya'ni   Ujain   bilan
Saurashtra, Gujarat  va Malavini  egallab oladi.Chandragupta II hukmronligi san'at
va   fanlarning   misli   ko'rilmagan   gullab-yashnashi   bilan   ajralib   turardi.     Uning
Ayodxyadagi sudida dramaturg Kalidasa va astronom Varaxamihira o'z davrining
bilim   va   ilm   sohasi   yulduzlari   bo'lib   porlashdi.     Pataliputra   shahrida   buyuk
me'moriy   ansambllar   yaratilgan.     Chandragupta   II   o'zi   hindu   bo'lganligi   sababli
Hindistonning   boshqa   dinlari   -   jaynizm   va   buddizmga   nisbatan   bag'rikenglik
ko'rsatgan. U "Vikramaditya" nomli kumush tanga zarb qilgan, bu hind folklorida
donishmand hukmdorning nomiga aylangan. 405-411 yillarda Hindistonga sayohat
qilgan   xitoylik   rohib   Faksian   o'lim   jazosini   bilmagan   Gupta   davlatining   ichki
tuzilishini o'z xotiralarda yaxshi tasvirlaydi.        
 Hindiston hududi, Guptalar imperiyasi davrida milodiy 400-yil.  
1.2. Xarsha davlati.                                     Xarsha,   shuningdek,   Xarshavardhana   deb   nomlangan   HarsIa   deb
yozilgan,   (milodiy   590   yilda   tug'ilgan   -   647   yilda   vafot   etgan).   Hindistonning
shimoliy  qismida   milodiy   606  -   647   yillarda   katta  imperiya   hukmdori   bo'lgan.  U
hindlar   davrida   buddaviy   dinni   qabul   qilgan.   Uning   hukmronligi   antik   davrdan
o'rta   asrlarga,   markazsizlashtirilgan   mintaqaviy   imperiyalar   doimiy   ravishda
gegemonlik   uchun   kurash   olib   borgan   davrga   o'tishni   anglatar   edi.Stxanvishvara
shohi  (Panjob  sharqidagi   Tanesar)   Prabhakaravardhananing  ikkinchi  o'g'li   Xarsha
16   yoshida   katta   akasi   Rajyavardhananing   o'ldirilishidan   va   Avalokiteshvara
haykali   bilan   ruhlantiruvchi   "muloqot"   dan   keyin   toj   kiygan.   Tez   orada   u
Kamarupa   qiroli   Bhaskaravarman   bilan   ittifoq   tuzdi   va   ukasining   qotili   Gauda
qiroli  Shashankaga  qarshi  urush qildi. Avvaliga u shoh unvoniga ega emas,  balki
shunchaki regent vazifasini bajargan, o'z mavqeini ishonchli qilib olgandan so'ng,
u o'zini Kannaujning (Uttar-Pradesh shtatida) suveren hukmdori deb e'lon qildi va
rasmiy ravishda o'z poytaxtini ushbu shaharga o'tkazdi. Shashankani hech qachon
mag'lubiyatga   uchratmagan   bo'lsa-da,   uning   katta   qo'shini   olti   yil   davomida
tinimsiz   urush   olib   bordi   va   "beshta   Hindiston"hududi   -   Valabhi,   Magadha,
Kashmir,   Gujarat   va   Sind   kabi   hududlarni   bosib   olishni   biron   ketin   amalga
oshirgan.   Uning   ta'siri   Gujaratdan   Assamgacha   bo'lgan,   ammo   uning   nazorati
ostidagi   hudud,   ehtimol,   Panjob   va   Rajaston   shtatlarining   bir   qismi   bo'lgan
zamonaviy   Uttar-Pradesh   shtatidan   ko'proq   bo'lmagan.   U   Dekanni   620-yili   bosib
olishga urinib ko'rdi, lekin Chalukya imperatori Pulakeshin II tomonidan Narmada
daryosiga   qaytarilgan.   Shimolning   katta   qismini   o'z   gegemonligi   ostiga   olib,
Xarsha aslida markazlashgan imperiya qurishga harakat qilmagan, ammo an'anaviy
odatga ko'ra hukmronlik qilgan, zabt etilgan shohlarni taxtlarida qoldirib, o'zlarini
hurmat va ehtirom bilan qondirgan.
                          Xarsha   asosan   Bana   asarlari   orqali   tanilgan,   uning   Xarakaritasida
("Xarshaning ishlari") Xarshaning dastlabki faoliyati va qirolning shaxsiy do'stiga
aylangan xitoylik ziyoratchi Xuanzang haqida yozilgan va   Xarsha bilan aloqalari
haqida ham  to'xtalib o'tgan.U namunali hukmdor  sifatida tasvirlangan - xayrixoh,
baquvvat, adolatli  va o'z  imperiyasining  boshqaruvi  va farovonligida faol  bundan tashqari   diniy     bag'rikenglik   siyosatini   yuritgan.   641   yilda   u   Xitoy   imperatoriga
elchi yuborib, Hindiston va Xitoy o'rtasida birinchi diplomatik aloqalarni o'rnatdi.
U  butun   imperiya   bo'ylab   sayohatchilar,   kambag'allar   va  kasallar   manfaati   uchun
xayrixoh muassasalarni  qurish ishlaring tashkil etdi. U Gang (Ganga) va Yamuna
(Jamna)   daryolarining   Olloxobodga   tutashgan   joyida   besh   yillik   yig'ilishlarni
o'tkazgan   va   u   yerda   o'tgan   to'rt   yil   davomida   to'plagan   xazinalarini   aholiga
tarqatgan.  Ilm-fan odamlarining  homiysi  bo'lgan  Xarsha  xronikachi  Bana   va lirik
shoir   Mayuraga   homiylik   qilgan.   O'zi   shoir   bo'lgan   Xarsha   sanskrit   tilida   uchta
asar   yaratgan:   Nagānanda,   Ratnāvalī   va   Priyadarśikā   kabi   asarlarni   yaratgan.
Harsha nomi bilan mashhur bo'lgan imperator Xarshavardhana milodiy 590- yildan
647-   yilgacha   yashagan   va   qadimgi   Hindistonda   islom   istilosidan   oldingi   so'nggi
buyuk   imperiya   bo'lgan   Vardhana   imperiyasining   so'nggi   hukmdori   bo'lgan.   606
yildan 647 yilgacha hukmronlik qilgan. Garshavardhana vafotidan so'ng, Vardhana
yoki   Pushyabhuti   sulolasi   tugadi   va   imperiyasi   tarqatib   yuborildi.Hind   daryosi
ortidagi   Hindiston,   ulkan   mamlakatni   bosib   olishni   va   shimolda   Himolaydan
janubda   Dekanga,   g'arbda   Kandhar   tog'laridan,   sharqda   Assamgacha   hukmronlik
qilishni   orzu   qilgan   ko'plab   hukmdorlarni   ko'rgan,   ammo   juda   oz   tarixni   o'z
xohishlariga   ko'ra   bo'ysundira   oldilar.   Xarshavardhana   ana   shunday
hukmdorlardan biri edi. Uning imperiyasi buyuk Mauryannikidek katta bo'lmasligi
mumkin,   ammo   u   alohida   ta'kidlashga   loyiqdir.   Miloddan   avvalgi   VI   asrning
o'rtalarida   buyuk   Gupta   imperiyasi   qulaganidan   so'ng,   uning   ostida   Hindiston
o'zining oltin davrini ko'rgan, aynan Xarshavardhana Shimoliy Hindistonning katta
qismini   birlashtirgan   va   uning   poytaxti   Kanyakubjadan   qirq   yil   davomida
hukmronlik qilgan.
                     Milodiy 620 yilda Xarshavardhana Dekan shahrida Chalukya  shohligiga
bostirib   kirdi,   keyinchalik   uni   Pulakesin   II   boshqargan.     Ammo   Chalukya
qarshiligi   Xarshavardhana   uchun   qiyin   bo'lgan   va   u   mag'lub   bo'lgan.
Xarshavardhana   o'zining   diniy   bag'rikengligi   va   diplomatik   aloqalari   bilan
mashhur.  U Xitoy bilan diplomatik aloqalarni olib bordi va o'z elchilarini yubordi,
ular   Xitoy   hukmdorlarni   bilan   fikrlarini   almashdilar   va   bir-birlari   haqidagi bilimlarini   rivojlantirdilar.Uning   davrida   Hindistonga   tashrif   buyurgan   xitoylik
sayyoh   Xiuen   Tsang   Xarsha   hukmronligi   davrida   ijtimoiy,   iqtisodiy   va   diniy
sharoitlarni   yorqin   tavsiflab   berdi.     Xarshaning   o'limi   yana   bir   bor   Hindistonni
hech   qanday   markaziy   kuchsiz   qoldirdi.   Chalukyalar     Hindistonda   6-   va   8-asrlar
oralig'ida   buyuk   kuch   bo'lganlar,   bu   sulolaning   birinchi   buyuk   hukmdori
Milodning 540 yilida taxtga o'tirgan va ko'plab ajoyib g'alabalarni qo'lga kiritgan,
qudratli imperiyani tashkil etgan Pulakesin I bo‘lgan.  Uning o'g'illari Kirtivarman
va   Mangalesa   qo'shni   hududlarga   qarshi   ko'plab   muvaffaqiyatli   urushlar   olib
borish   orqali   qirollikni   yanada   kengaytirdilar.   Kirtivarmanning   o'g'li   Pulakesin   II
Chalukya   sulolasining   eng   buyuk   hukmdorlaridan   biri   bo'lgan.     U   deyarli   34   yil
hukmronlik qildi.  Ushbu uzoq hukmronlikda u o'z hokimiyatini Maharashtrada o'z
hokimiyatini   mustahkamladi   va   Dekanning   katta   qismlarini   egalladi.     Uning   eng
katta yutug'i Xarshavardhanaga qarshi mudofaa urushidagi g'alabasi edi.
           Xarsha davlati borasida shuni aytishim mumkinki, milodiy 606-647-yillarda
mavjud bo'lgan,  ya'ni   oz  muddat  dunyo  siyosiy  kartasida  iz qoldirgan  bo'lsa  ham
o'z   davri   uchun   qudratli   davlat   sifatida   namoyon   bo'ldi.   Bu   davlat   uzoq   yillar
davomida   yashashi   mumkin   edi,   uzoq   yashamaganining   asosiy   sababi   merosxo'r
yo'qligi va natijada hokimiyat vazir qo'liga o'tib ketganligini ko'rishimiz mumkin. 
1.3. Ilk o'rta asrlarda Hindistonda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar.
                      Ilk o'rta asrlarda Hindistonda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar haqida
gap   ketganda   uning   naqadar   xilma-xilligini   ko'rishimiz   mumkin.   Gupta   davrida
Hindistonning ijtimoiy tuzumi asosan hali quldorlik xaraktеrini saqlab qolgan edi.
Qullar   turli   irrigatsiya   va   qurilish   ishlarida,   qishloq   xo’jaligida   hamda   ko’pdan-
ko’p xizmatkor  sifatida uy-ro’zg’or  ishlarida kеng  foydalanilar  edi. Qullar  bozori
kеng yo’lga qo’yilganicha davom etmoqda edi. Qullar Osiyodangina emas, hattoki
Afrikadan   ham   kеltirilar   edi.   Hind   jamiyatida   quldorlikka   xos   alomatlarning
mavjudligi   aholining   kastalarga   (tabaqalarga)   qarab   bo’linishida   ham   namoyon
bo’lgan edi, bu bo’linish Gupta davrida ham  saqlanib,  yanada rivojlanmoqda edi.
Qadimiy   kastalarning   to’rtta   asosiy   turi   –   brahmanlar   (kohinlar),   kshatriylar
(jangchilar), vayshiylar (dеhqonlar, hunarmandlar, savdogarlar) va shudralar (sobiq qullarning va har toifadagi qaram kishilarning eng past tabaqasi bo’lib, bular «kishi
xazar   qiladigan»   ishlarni   bajaruvchi   kishilar   edi)   –   hali   juda   qadim   zamonlarda
tarkib   topgan   hind   jamiyati   sotsial   tarkibi   turli   bosqichlarini   ifoda   etadi.
Brahmanlar   va   kshatriylar   kohin   va   harbiy   tabaqalarga   aylanib   kеtdilar,   davlat
hokimiyati ularning qo’lida edi, shu bilan birga ular juda ko’p qullari bo’lgan eng
yirik yеr egalari edilar. Ikkinchi bir o’rtacha va past darajadagi kastalar vaqt o’tishi
bilan   maydalashib   bordilar.   Gupta   davrida   kastalarning   miqdori   bir   nеcha   o’n
turdan   oshdi.   Jamiyatniig   shudraga   oid   eng   tuban   kastasi   ―xazarli   kishilar   dеb
atalar   edi,   chunki   ular   oliy   kasta   vakillariga   yaqinlashsa,   bu   oliy   zotlarni   go’yo
qaram   qiladi   dеb   hisoblanardi.Eng   past   kastalarning   haq-huquqsizligi,   xo’rlanishi
quldorlik tuzumining mafkurasini eng yorqin ifodasi edi, quldorlik tuzumi davrida
kishilar   bir   tomondan,   to’la   huquqli,   erkin   quldor   –   hukmdorlarga,   ikkinchi
tomondan   butunlay   haq-   huquqsiz,   xo’rlangan,   qullarga   yoki   shularga   o’xshab
kеtadigan   kishilarga   bo’lingan   edi.
                     Ammo Hindistondagi quldorlik tuzumining yana bir xaraktеrli xususiyati
shu   ediki,   rivojlangan   quldorchilik   va   zo’rligining   quldorlik   tuzumi   bilan   bir
qatorda   g’oyat   katta   iqtisodiy   ahamiyatga   ega   bo’lgan   jamoa   dеhqonchiligi   ham
doim   mavjud,   bo’lib,   yashab   kеlmoqda   edi.   Qishloq   jamoasi   quldorlik   tuzumi
davrida   ham,   kеyinchalik   borib   fеodalizm   davrida   ham   hind   jamiyatining   quyi
sotsial-iqtisodiy   yachеykasi   bo’lib   xizmat   qildi,   bu   jamiyat   shu   yachеyka   ustiga
qurilgan   edi.   Har   bir   qishloqning   tеpasida   oqsoqol   va   yana   bir   nеcha   mansabdor
kishi   turar   edi.   Qishloq   jamoasi   bir   nеcha   o’n   yoki   bir   nеcha   yuz   oiladan   iborat
bo’lib,hunarmandchilikning   qishloq   xo’jaligi   bilan   qo’shilishiga   asoslangan
boshlang’ich   ishlab   chiqarish   yachеykasini   tashkil   qilar   edi.   Bu   oila   jamoalari
xonaki sanoatga asoslangan bo’lib, unda qo’lda to’qish, qo’lda yigirish, qo’l kuchi
bilan yеr ishlash usuli alohida bir tarzda bir-biriga qo’shilib kеtgan edi, – bunday
qo’shilish  bu jamoalarning har  qaysisini  o’ziga mustaqil  bir tusga kiritib qo’ygan
edi. 
                    Gupta   podsholarining   iqtisodiy   qudrati   birinchi   navbatda   xuddi   ana   shu
bеhisob   dеhqon   jamoalari   ustidan   zo’rlik   qilishga   asoslangan   edi.   Biroq   Gupta davri quldorlik tuzumining tushkunlikka yuz tuta boshlaganligi  bilan tavsiflanadi.
Quldorlik  tuzumi  zamirida  fеodal   tuzum   bеlgilari  tashkil   topayotgan  edi.  G’arbiy
Yevropa   va   Arab   xalifaligi   mamlakatlarida   ko’rganimizdеk,   fеodal   jamiyatining
nеgizi bo’lgan juda ko’p sonli jamoa dеhqonchiligining mavjudligi hind jamiyatiga
quldorlik   tuzumidan   fеodal   tuzumiga   o’tishni   yеngillashtirdi.   Gupta   davrida
qulchilik   tugatilib,   fеodalizm   qurila   boshlaganligini   bir   qancha   faktlardan   ko’rish
mumkin.   Qullarga   tеz-tеz   erkin   qo’yib   yuboriladigan   va   muayyan   xizmatlarni
o’tash   sharti   bilan   ularga   uncha   katta  bo’lmagan   yerlar   ajratib   bеriladigan   bo’ldi.
Podshoh   xo’jaligidagi   yerlarning   hammasida   ham   qullar   ishlamas   edi,   bu
yerlarning   talay   qismi   hosilning   bir   qismini   podshoh   xo’jaligiga   topshirish   sharti
bilan   ijaraga   bеrilar   edi.   Mayda   ijarachilikka   o’tilishiga   sabab,   manbalarning
ko’rsatishicha, qullarning yеtishmasligi edi. 
           Shu bilan bir vaqtda qishloq, jamoasining o’z ichida muhim jarayonlar yuz
bеrmoqda   edi.   Ishlab   chiqaruvchi   kuchlarning   o’sishi   va   ishlab   chiqarish
qurollarining takomillashishi natijasida kichikroq oilaning kuchi bilan ham xo’jalik
yuritish   mumkin  bo’lib  qoldi.   Katta  oilalar   mayda-mayda   oilalarga  bo’linib  kеtdi
katta oilaga  qarashli   chеk  yerlar   ham  parchalanib  kеtdi. Bunda  to’ng’ich  o’g’ilga
ukalariga   qaraganda   yеr   ko’proq   ajratib   bеrilar   edi.   Oddiy   jamoachilarning   bir
qismi xonavayron bo’lib, jamoaning ancha mulkdor a'zolariga qaram xoliga tushib
qolar edi. Jamoa ichida zo’rlik qiluvchi qatlam bunyodga kеlar edi, bularning juda
ko’p   mol-hayvonlari   va   mеhnat   qurollari   bo’lib,   xonavayron   bo’lgan
jamoachilarga   zo’rlik   qilar   edilar.   Bularning   hammasi   oqibat-natijada   fеodal
qaramlik   munosabatlarining   o’rnatilishiga   olib   kеlar   edi.     VI-VII   asrlarda
Hindistonda fеodal munosabatlar yanada rivojlandi.
                       Fеodallashuv jarayonining tеzlashuvida  Shimoliy Hindistonning (Gupta
podsholari davlati qulagandan kеyin va ikkinchi marta Xarsha davlati tugagandan
kеyin)   siyosiy   jihatdan   parchalanib   kеtishi   katta   rol   o’ynadi.   O’nlab   mayda
knyazliklar vujudga kеldi, bu knyazliklarning knyazlari yirik   yеr egalari edi, ular
qishloq jamoalarini o’zlariga bo'ysundirib oldilar. Buyuk knyazlar — maxarajalar
va   vassal   knyazlar,   ularga   qaram   knyazlar   -   rojalar   bo’lar   edi.   Unisida   ham, bunisida   ham   ularga   qaram   profеssional   jangchilar   bo’lib,   ularga   harbiy   xizmat
o'taganliklari uchun yerlar in'om qilinar edi. Jamna bilan Gang daryolari o’rtasida
bu   xildagi   hind   ritsarlari   ayniqsa   ko’p   edi,   shimoldan   hujum   qilib   bostirib   kirish
xavfi   bu   yerda   ancha   kuchli   edi,   bu   yerlarda   vujudga   kеlgan   juda   ko’p   sonli
ritsarlar   tabaqasini   rajputlar   (aynan   tarjimasi   «shoh   farzandlari»)   dеgan   nom
oldilar.   Borib-borib   rajputlar   qadimiy   harbiy   tabaqa   bo’lgan   kshatriylar   bilan
aralashib   kеtdi.Fеodal   yеr   egaligining   rivojlanishida   hind   ibodatxonalari   ancha
katta   rol   o’nadi.   Hind   kohinlari   juda   katta   yerlarga   ega   edilar,   ularning   qo’llab-
quvvatlashiga muxtoj bo’lgan knyazlar juda ko’plab yеr ulashib bеrganligi uchun
bu  yerlar   kеyingi   yuz  yilliklarda  yanada   ko’payib   bordi.   Ba'zi   ibodatxonalarnnng
1000, hatto 1500 qishlog’i bo’lar edi. Jamoachi dеhqonlar hosilning katta qismini
ibodatxonalarga to’lar edilar va ibodatxona ularni sud qilish huquqiga ega edi. 
         II Bob. Ilk o'rta asrlarda Hindistondagi davlatlarning ichki va tashqi siyosati.
2.1 Hindistondagi davlatlarning bosqinchilar zulmiga qarshi kurashi.
                    Gupta   podsholigiga   uzil-kеsil   zarba   bеrgan   eng   asosiy   xavfli   kuch   bu
ko’chmanchi eftalitlar, ya'ni oq xunnlarning bostirib kirishi bo’ldi, ular V asrning
oxiri   –   VI   asrning   boshlarida   Shimoliy   chеgarani   yorib   o’tib,   Shimoliy
Hindistonning   ko’pgina   shahar   va   qishloqlarini   nihoyatda   vayron   va   xarob   qilib
tashladi.   530-   yilda   oq   xunnlar   podsho   Guptaning   vassali   roja   Yasodxarma
tomonidan   tor-mor   qilindi.Uzoq   vaqtgacha   Hindiston   chеt   el   bosqinchilariga
qarshilik ko’rsata olmaydigan tarqoq bir mamlakat bo’lib kеldi. Kanauj shahri hali
VIII-X asrlarda ham Shimoliy Hindistonning poytaxtlik ahamiyatini saqlab qolgan
edi, ammo uning maxarajlari mana shu yuz yilliklar davomida Hindistonga doimiy
ravishda   hujum   qilib   kеlayotgan   tashqi   dushmanlarning   shimolda   yashovchi   turli
xildagi   qabilalarning   bosqinini   qaytarish   o’rniga,   ko’proq   Hindistonning   ichidagi
o’z raqobatchilariga qarshi kurash olib borish bilan ovora bo’ldilar.
             Hindistonga arab va turklarning kirib kеlishi. Dеhli sultonliginiig tuzilishi.
VII   asrning   oxirida   Eron   va   Afg’onistonni   bosib   olganlaridan   kеyin   Arablar
Hindistonga   bеvosita   qo’shni   bo’lib   qoldi.   Bundan   tashqari,   Hindistonga   Arablar
dеngiz bilan, ya'ni  Fors qo'ltig’i bilan borib Hind okеanidan ham hujum qila olar
edi.   712   yilda   Ummaviylarning   sarkardalaridan   biri   Muhammad   ibn   Qosim,
Basradan suzib borib, Hindistondagi Sind mamlakatini bosib oldi. Lеkin oradan bir
nеcha   o’n   yil   o’tgach,   Arablar   Hindistondan   butunlay   siqib   chiqarildi.   Islom
dinining   targ’ib   qilinishiga   hindlar   dushmanlik   nazari   bilan   qaradi,   chunki   islom
dinini   ular   chеt   ellik   bosqinchi   va   talonchilar   dini   dеb   hisobladi.   Arablar   hujumi
faqat   XI   asrning   ikkinchi   yarmidagina   qaytadan   boshlandi,   bu   safargi   hujum
ilgarigi hujumdan qattiq bo’ldi. Bu hujum uchun eng asosiy zamin tug’dirib bеrgan
narsa   shu   bo’ldiki,   kuchli   va   urushqoq,   turk-eron   davlati   –G’aznaviylar   davlati
vujudga   kеlgan   edi   (bu   davlatning   nomi   poytaxt   bo’lmish   G’azna   shahrining
nomidan   olingan   edi).   Sulton   Maxmud   G’aznaviy   (998-1030)   sharqiy   Eron   va
Afg’oniston yerlarini, 1017 yildan e'tiboran esa Amudaryoning narigi tomonidagi
yerlarni, ya'ni Buxoroni ham o’z qo’l ostiga kiritib oldi.Podsholik davri mobaynida u,   shimoliy   Hindistonga   17   marta   yurish   qildi.   Hindiston   shaharlari   G’aznaviylar
tomonidan   nihoyat   darajada   qattiq   talandi.   Maxmud   G’aznaviy   bu   yurishlardan
shimolga   o’n   minglab   erkak   va   ayollarni   asir   qilib   haydab   kеtdi   mamlakatni,
ayniqsa hind ibodatxonalarini  talab, karvon-karvon oltin, kumush va qimmatbaho
toshlar olib kеtdi. G’azna shahri muhtasham  binolar bilan bеzaldi, bu binolarning
ko’pini Hindiston ustalari solgan edi. 1030 yilda Maxmud G’aznaviy o’lgan vaqtda
uning   impеriyasi   Amudaryo   qirg’oqlaridan   tortib   to   Gang   daryosigacha   borgan,
butun   Hind   daryosi   havzasini   ham   o’z   ichiga   olgan   edi.   Lеkin   uning   poytaxti
Hindistondan tashqarida edi. Hindiston Maxmud G’aznaviy uchun bo’ysundirilgan
bir   viloyatgina   edi.   Shunday   bo’lsada,   Hindistonning   shimoliga   juda   ko’p
xurosonliklar, turk va afg’onlar borib o’rnashdi.
              Shimoli-Sharqiy Hindiston (hozirgi Pokiston) aholisining bir qismi Islom
dinini   qabul   qilib,   bora-bora   istilochilar   bilan   aralashib   kеtdi.XII   asr   oxirlarida
Hindistonga   G’azna   istilochilari   ikkinchi   marta   hujum   qildi.   1175   yilda   G’azna-
hokimi  Muhammad G'uriy Panjobga bostirib kirib, uni  egallagach,  sharqqa qarab
siljishni davom ettirdi. 90 - yillarda u Jamna bilan Gang daryolari o’rtasidagi butun
yerlarni, so’ngra esa Bеngaliyani bosib oldi, G'uriy vafotidan (1206 yildan) kеyin
uning   noibi   Qutbiddin   Oybеk   G’aznadan   ajralib   chiqib,   Hindistonning   shimolida
(hozirgi Hindiston rеspublikasining poytaxti Dеhlini markaz qilib) mustaqil davlat
tuzdi.  
    Yangi   davlat   poytaxt   shaharning   nomi   bilan   Dеhli   sultonligi   dеb   yuritiladigan
bo’ldi.Umumiy   nom   bilan   aytadigan   bo'lsak,   Hindistondagi   davlatlarning   asosiy
dushmanlari   g'arbdan   arablar,   turklar   va   afg'onlar   bo'lsa,   shimol   tomondan   esa
Xitoydagi   davlatlar   edi.   Shu   joyda   nima   uchun   aynan   Hindistonga   Aleksandr
Makedonskiy,Mahmud G'aznaviy, Amir Temur, Bobur va keyingi yillarda Buyuk
Britaniya   imperiyasi   shu   davlatga   yurishlar   qilib   o'z   vassal   davlatiga   yoki   shu
yerda davlat tuzishgan, nima uchun aynan Hindistonga bu savol men uchun qiziq...
2.2. Ilk o'rta asrlarda Hindiston madaniyati.
                     Ilk o'rta asrlarda Hindiston madaniyati juda boy o'tmishga egadir. Gupta
davlati   davridagi   madaniyat   avvalo,   klassik   monumеntal   arxitеkturaning rivojlanishi bilan tavsiflanadi, bu davrda juda ko’p ibodatxona va saroylar qurilgan
edi.   Gupta   davrida   qurilgan   binolarning   ko’pi   kеyinchalik   xorijiy   istilochilarning
Hindistonga   qilgan   hujumlari   natijasida   vayron   qilib   tashlangan   edi.   Lеkin   har-
holda   o’sha   davrdan   saqlanib   qolgan   ba'zi   bir   binolarga   qarab   ularning   juda
mohirlik   bilan   qurilganligi   to’g’risida   tasavvur   hosil   qilish   mumkin.   Masalan,
bahaybat   yaxlit   toshlarning   ichini   g’or   qilib   o’yib   ishlangan   Ellara   va   Ajanta
ibodatxonalari   o’shanday   qurilishlar   jumlasidandir.   Ibodatxonalar   ichida   qadimiy
hind va budda afsonalaridan olib ishlangan haykallar bеnihoya ko’p bo’lib, bularda
kishilarning shakllari ifoda etilgan. Bu shakllar o’zining go’zalligi va ulug’vorligi
bilan   kishini   hayratda   qoldiradi.   Ibodatxona   dеvorlari   xilma-xil   suratlar   bilan
bеzatilgan. Gupta davridagi rassomlar va ustalar mеtallga pardoz bеrishda yuksak
san'at   cho’qqilarini   egalladilar.   Er.   av.   IV   asrning   oxiri   va   V   asrning   boshlarida
quyma   tеmirdan   ishlangan   ustun   hozirga   qadar   Dеhlida   saqlanib   kеlmoqda,   u
qariyb   bir   yarim   ming   yil   davomida   ochiqlikda   jazirama   quyosh   va   yomg’irlar
ostida   qolib   kеlishiga   qaramay,   uni   hatto   zang   ham   bosgan   emas.   Guptalar
imperiyasi davrida hind ilm- fani katta muvaffaqiyatlarga erishdi. Bir qancha hind
munajjimlarining   nomi   Hindistondagina   emas,   uning   tashqarisida   ham   mashhur
edi. Bular orasida V-VI asrlarda yashagan, yunon ilm-fani va astronomiyasi bilan
tanish   bo’lgan   Aryabxata,   Varahamixira   va   Braxmagupta   ayniqsa   ajralib   turadi.
Hindistonda   bu   davrda   tibbiyot,   ayniqsa   o’t-giyohlar   bilan   davolash   juda   rivoj
topgan   edi.Adabiyot,   poeziya   va   drama   sohasida   Gupta   imperiyasi   davri   o’zidan
kеyingi   ko’pgina   avlodlar   uchun   taqlid   bo’lib   xizmat   qiladigan   juda   yuksak
namunalarini   qoldirdi.   IV   asr   oxiri   va   V   asrning   birinchi   yarmida   o’tgan   hind
shoiri   Kalidasaning   asarlari   ayniqsa   katta   ahamiyatga   ega   bo’ldi.   Kalidasa
qahramonlik mavzularida bir nеchta doston hamda mifologik va tarixiy tеmalarda
ko’p   dramalar   yozdi.   «Alqishlangan   Shakuntala»   dramasi   ayniqsa   katta   dong
qozondi,   bu   asarda   nihoyatda   nazokatli   va   shu   bilan   bir   vaqtda   o’z   yo’lida
uchragan   juda   og’ir   mashaqqatli   to’siqlarni   yеnga   olgan   jo’shqin   jasoratli   oddiy
hind   ayolining   ajoyib   obrazi   bеrilgan.   Bu   asar   G’arbiy   Yevropaga   1789   yilda
ma'lum   bo’lishi   bilanoq   qadimiy   hind   adabiyotiga   juda   katta   qiziqish   uyg’otdi. Kalidasa   o’z   qahramonlarini   qisman   klassik   kitob   tilida   –sanskritda,   qisman   turli
mahalliy laxjalarda gapirtiradi, bu esa o'sha davrdagi    Hindiston aholisining etnik
jihatdan   xilma-xil   bo’lganini   ko’rsatadi.   Kalidasaning   asarlari   hozirgi   vaqtda
dunyodagi   asosiy   tillarning   hammasiga   tarjima   qilingan.Guptalar   imperiyasi
zamonida   hindlarning   hukmron   dini   brahmanizm   bo’lib,   bu   din   uchta   asosiy
ma'bud   –   Braxma,   Vishnu   va   Shiva   bor,   dеb   ta'lim   bеrish   bilan   birga,   juda   ko’p
boshqa ma'budlar ham bor, dеr edi; bu ma'budlar tabiat kuchlarining barcha turli-
tuman  shakl   va   ko’rinishlarining   ifodasi   edi,   odamlar,   hayvonlar,  o’simliklar,  har
xil jonsiz narsalar — sanamlar va hokazolar ilohiylashtirilar edi. Brahmanizmning
dabdabali   marosimlari   va   kuchli   kohinlari   bo’lib,   bu   kohinlar   nasldan-naslga
o’tadigan   alohida   bir   tabaqa   edi.   Biroq,   brahmanizm   bilan   bir   qatorda   uning   o’z
ichidan   boshqa   bir   din-buddizm   ham   paydo   bo’lib,   ko’p   tarafdor   orttirdi   (bu   din
eramizdan   oldingi   VI   asrdayoq   paydo   bo’lgan   edi),   bir   vaqtlar   buddizm   eng
qadimgi   din   bo’lmish   brahmanlar   dinini   hatto   yеngayotgandеk   ham   bo’lib
ko’ringan   edi.   Gupta   podsholarining   ko’pi   buddizmga   homiylik   qildi.   Biroq,
pirovardida,   brahmanizm   yеngib   chiqdi,   lеkin   shu   bilan   birga   u   yangi   tus   –
hinduizm tusini oldi. VI va VII asrlarda uzil-kеsil tashkil topgan hinduizm o’zining
ko’pdan-ko’p   eski   majusiy   ma'budalarini   batamom   saqlab   qoldi.   Lеkin   shu   bilan
birga u buddizmdagi  diniy falsafaning ba'zi  jihatlarni  uning yomonlikka qarshilik
qilmaslik,   tarki   dunyo   qilish,   kishi   o’lgandan   kеyin   jonning   boshqa   kishi   yoki
boshqa narsaga o’tishiga ishonish va hokazolar to’g’risidagi ta'limotini ham o’ziga
singdirib   oldi.   Buddizm   dini   Hindiston   tashqarisida–Xitoyda,   Hindi-Xitoyda,
Indonеziya,   shuningdеk,   Mo’g’ulistonda,   Tibеtda   va   qisman   O’rta   Osiyoda
(Turkistonda)   kеng   tarqaldi.
  Xulosa
O’zbekiston     davlatchiligining     bugungi   kunda     o’ziga     xos     boshqaruv
sistemasi uzoq  mingyilliklar  mobaynida shakllanib, turli  bosqinchilik  yurishlari
natijasida   esa   sinovdan   o’tdi.   Bu   jarayonlarni   ilk   ildizlaridan     biri   bo’lib   Turk
xoqonligi     va   uning   bosqinchilik   yurishlari   va   ularning   o’lkamiz   hayotida
qoldirgan iqtisodiy, madaniy  jarayonlar bilan birga olib borgan boshqaruv siyosati
ham   ilk   boshqaruvning   namunalaridan   biri   hisoblanadi   desak   xato   bo’lmaydi.
Bunda   biz   o’tmishimiz   voqeliklarini   o’rganish   va   unga   haqqoniy   baho   bermoq
uchun, albatta tarixiy xotira kerak bo’ladi. Zero O’zbekiston Respublikasi birinchi
Prezidenti   I.   A   Karimov   ta’kidlaganlaridek:   “Tarixiy   xotira,   xalqning,   jonajon
o’lkaning,   davlatimiz     hududining     xolis   va   haqqoniy   tarixini   bayon   etish,   milliy
o’zlikni   anglash   ta’bir   joiz   bo’lsa,   milliy     iftixorni   tiklash   va   o’stirish   jarayonida
nihoyat muhim o’rin tutadi”.
Guptalar   davrida   Hindiston   iqtisodiy   va   madaniy   jihatdan   juda   yuksaldi.
Hozirgi   Hindistonda   eng   k е ng   tarqalgan   hinduizm   dinining   vujudga   k е lishi   ham
o’sha   davr   bilan   bog’langandir.Guptalar   davrida   Hindistonning   ijtimoiy   tuzumi.
Guptalar   davrida   Hindistonning   ijtimoiy   tuzumi   asosan   hali   quldorlik   xarakt е rini saqlab qolgan edi. Qullar turli irrigatsiya va qurilish ishlarida, qishloq xo’jaligida
hamda ko’pdan-ko’p xizmatkor sifatida uy-ro’zg’or ishlarida k е ng foydalanilar edi.
Qullar bozori k е ng yo’lga qo’yilganicha davom etmoqda edi. Qullar Osiyodangina
emas,   hattoki   Afrikadan   ham   k е ltirilar   edi.   Hind   jamiyatida   quldorlikka   xos
alomatlarning   mavjudligi   aholining   kastalarga   (tabaqalarga)   qarab   bo’linishida
ham   namoyon   bo’lgan   edi,   bu   bo’linish   Guptalar   davrida   ham   saqlanib,   yanada
rivojlanmoqda   edi.   Qadimiy   kastalarning   to’rtta   asosiy   turi   –   brahmanlar
(kohinlar),   kshatriylar   (jangchilar),   vayshiylar   (d е hqonlar,hunarmandlar,
savdogarlar) va shudralar (sobiq qullarning va har toifadagi qaram kishilarning eng
past tabaqasi bo’lib, bular «kishi xazar qiladigan» ishlarni bajaruvchi kishilar edi)–
hali   juda   qadim   zamonlarda   tarkib   topgan   hind   jamiyati   sotsial   tarkibi   turli
bosqichlarini   ifoda   etadi.   Brahmanlar   va   kshatriylar   kohin   va   harbiy   tabaqalarga
aylanib   k е tdilar,   davlat   hokimiyati   ularning   qo’lida   edi,   shu   bilan   birga   ular   juda
ko’p   qullari   bo’lgan   eng   yirik   y е r   egalari   edilar.   Ikkinchi   bir   o’rtacha   va   past
darajadagi   kastalar   vaqt   o’tishi   bilan   maydalashib   bordilar.   Guptalar   davrida
kastalarning   miqdori   bir   n е cha   o’n   turdan   oshdi.   Jamiyatniing   shudraga   oid   eng
tuban   kastasi   ―xazarli   kishilar   d‖ е b   atalar   edi,   chunki   ular   oliy   kasta   vakillariga
yaqinlashsa,   bu   oliy   zotlarni   go’yo   qaram   qiladi   d е b   hisoblanardi.Eng   past
kastalarning   haq-huquqsizligi,   xo’rlanishi   quldorlik   tuzumining   mafkurasini   eng
yorqin ifodasi edi. 
Xarsha   vafotidan   k е yin   uning   davlati   parchalanib   k е tdi.   Uzoq   vaqtgacha
Hindiston   ch е t   el   bosqinchilariga   qarshilik   ko’rsata   olmaydigan   tarqoq   bir
mamlakat   bo’lib   k е ldi.   Kanauj   shahri   hali   VIII-X   asrlarda   ham   Shimoliy
Hindistonning  poytaxtlik  ahamiyatini  saqlab   qolgan edi,  ammo uning  maxarajlari
mana   shu   yuz   yilliklar   davomida   Hindistonga   doimiy   ravishda   hujum   qilib
k е layotgan   tashqi   dushmanlarning   shimolda   yashovchi   turli   xildagi   qabilalarning
bosqinini   qaytarish   o’rniga,   ko’proq   Hindistonning   ichidagi   o’z   raqobatchilariga
karshi   kurash   olib   borish   bilan   ovora   bo’ldilar.Hindistonga   arab   va   turklarning
kirib  k е lishi.  VII  asrning  oxirida  Eron  va Afg’onistonni  bosib  olganlaridan  k е yin
arablar   Hindistonga   b е vosita   qo’shni   bo’lib   qoldi.   Bundan   tashqari,   Hindistonga arablar   d е ngiz   bilan,   ya'ni   Fors   qo'ltig’i   bilan   borib   Hind   ok е anidan   ham   hujum
qila   olar   edi.   712   yilda   Ummaviylarning   sarkardalaridan   biri   Muhammad   ibn
Qosim, Basradan suzib borib, Hindistondagi Sind mamlakatini bosib oldi.
Mavzuga doir yangi manba va adabiyotlardan foydalanib  kurs ishi hajmidagi
ma’lumotlar   yoritildi va  quyidagilarga alohida e'tibor berildi. 
Birinchidan.     Ilk   o‘rta   asrlarda   Hindistonda   vujudga   kelgan   davlatlarning
vujudga  kelish tarixi tahlil qilindi. 
Ikkinchidan. Ilk o‘rta asrlar tarixida muhim o‘rin egallagan Gupta va Xarsha
davlatlarining tashkiliy tuzilishi va davlat boshqaruvi yoritib berildi. 
Uchinchidan.     Bu   davlatlarning   vujudga   kelishi   va   tashkil   etilishi   Hind
davlatchiligi tarixiga qo'shgan hissasi tahlil qilindi. 
To’rtinchidan.   Ilk   o‘rta   asrlarda   Hidistondagi   davlatlarning     qo‘shni
mamlakatlar bilan olib borgan munosabatlari xolisona  yoritildi. 
     Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro'yxati
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari
1.   I.   A.   Karimov.   "Tarixiy   xotirasiz   kelajak   yo'q".   Sharq   nashriyoti.   Toshkent
1998.
2. I. A. Karimov.  "Yuksak manaviyat  -  Yengilmas kuch". Manaviyat nashriyoti.
Toshkent 2008.
2.Ilmiy adabiyotlar
1.Abdullayev.   U.   A.   "Jahon   tarixi   (qadimgi   dunyo   tarixi)".     Toshkent   davlat
sharqshunoslik instituti. Toshkent 2017.
2.D. O'roqov.   A. Sharopov. "Jahon tarixidan universal qo'llanma".   Akademnashr
nashriyoti. Toshkent 2019.
3.E. Qosimov. E. Nuriddinov.  N. Rasulova... "Jahon tarixi qadimgi va o'rta asrlar -
1-qism".  Toshkent 2013.
4.Y. Semyonov. "O'rta asrlar tarixi". 150-156-Bet.
5.Хабаева.   Р.   В.   "История   Востока".     Восток   в   средние   века.   Восточная
литература,1995.
6.Рубль.В. А.  "История среднекового Востока, Киев, " Лыбидь", 2002.
7.И. Е. Суриков.   Б. С. Ляпустин. "История древного востока ". 
3.  Internet   saytlari
1.  www . google . com
2. Aim . uz
3.  Ziyonet .  uz
4. Arxiv . uz
5.5baho.uz

Mavzu: Ilk o‘rta asrlarda Hindiston Kirish I Bob Ilk o'rta asrlarda Hindistondagi ijtimoiy-siyosiy munosabatlar. 1.1 Guptalar davlati. 1.2 Xarsha davlati. 1.3 Ilk o'rta asrlarda Hindistonda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar. II Bob Ilk o'rta asrlarda Hindistondagi davlatlarning ichki va tashqi siyosati. 2.1 Hindistondagi davlatlarning bosqinchilar zulmiga qarshi kurashi. 2.2 Ilk o'rta asrlarda Hindiston madaniyati. III Xulosa IV Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro'yxati.

Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. Yurtboshimiz I. A. Karimov 1998-yil 14- iyulda bir guruh tarixchi olimlar va yetakchi jurnalistlar bilan bo‘lib o‘tgan uchrashuvda tarix fani, uning bugungi ahvoli va istiqbolini chuqur tashkil etish haqidagi o‘z fikr mulohazalarini bildirib, bu yo‘nalishda tarixchi olimlar oldiga qator vazifalarni qo‘ydi. Prezidentimiz: ”Muayyan masalada turli fikrlarni berish, bahs orqali haqiqat oydinlashuviga erishish lozim. Tarixiy voqealarni, shaxslar faoliyatini izohlash yo‘li bilan odamlarni asl haqiqatdan ogoh etishimiz kerak”, - deb ta’kidladi. Ushbu vazifalardan eng muhimi - yangi jamiyatimizni isloh qilish va yangilash jarayonini boshqaradigan va ta’minlaydigan, hozirgi davr talabi asosida yangicha fikrlaydigan yoshlarni tarbiyalash, muhimi, ular ongiga milliy istiqlol, Vatanga sadoqat va vatanparvarlik g‘oyalarini yanada chuqurroq, singdirish va teran anglatishdan iboratdir. Birinchi Prezidentimiz o‘zining “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” nomli asarida shunday yozadi:” O‘z tarixini bilmaydigan, kechagi kunini unutgan millatning kelajagi yo‘q. Bu haqiqat kishilik tarixida ko‘p bora o‘z isbotini topgan.”. O‘zbekistan Respublikasi istiqlolga erishishi natijasida jamiyatimizning barcha sohalarda tubdan o‘zgarishlar amalga oshirilmoqda. Xususan, Vatanimiz tarixida milliy vatanparvarlik nuqtai-nazaridan qiziqish ortmoqda. Hindiston davlatining shakllanish tarixini o'rganish bizga bu davlatlarni naqadar uzoq tarixga ega ekanligini ko'rsatadi. Bu davlatlar faoliyatini o‘rganish va yutuqlarini o‘z davlatimiz an'analariga moslashtirgan holda joriy etish kelajagimiz taraqqiyotini belgilash mumkin.Kurs ishining asosiy maqsadlaridan biri Hindistonning ilk o‘rta asrlarda shakllangan Gupta va Xarsha davlatlarining siyosiy tarixi, boshqaruv shaklini o‘rganish va ularni o‘z ma'naviyatimizdan kelib chiqqan holda zamon bilan hamohang holda milliylashtirish darajasiga baho berishdan iborat. Hozirgi texnika taraqqiy etgan davrda o‘z davlatimizning jahon hamjamiyatida o‘z so‘zi bo‘lgan davlat bo‘lishini istar ekanmiz, biz bunday o‘z davrining rivojlangan davlatlari faoliyatini o‘rganishimiz va ularning ijobiy yutuqlarini o‘z davlatimizda joriy etishga intilmog‘imiz kerak, bular esa kurs ishi

mavzusining dolzarbligini ko'rsatadi. " Ilk o‘rta asrlarda Hindiston" mavzusi bo‘yicha, bu hududda davlatlarning vujudga kelishi, davlatlarning tashkiliy tuzilishi, davlatlarda savdo va shaharsozlik an‘analarining rivojlanishi, Ilk o‘rta asrlar tarixida Hind davlatlarining tarix sahnasiga chiqishi va bu davlatlar vujudga keltirgan madaniyatning jahon sivilizatsiyasiga qo'shgan hissasi kabi masalalarini yangi manba va adabiyotlar hamda zamonaviy komunikatsiya vositalari orqali o‘rganish, tadqiq qilish mavzuni muhim jihati hisoblanadi Kurs ishining obyekti va predmeti. Gupta va Xarsha davlatlarining vujudga kelishi bu davlatlarning yangi hind madaniyati shakllanishida tutgan o‘rni, va bu madaniyatning ilk o‘rta asr davlatlari siyosatiga, ilim-fan taraqqiyotiga, madaniy aloqalar rivojiga ko‘rsatgan ta'sirini manbalar asosida yoritib berish. Gupta davlati, shuningdek Xarsha davlatining boshqaruv tartiblarini o‘rganish va bu davlatlarning Hind davlatchiligi rivojidagi o‘rnini aniqlashdan iborat. Kurs ishining maqsadi va vazifalari. Kurs ishining asosiy maqsadi , yozma, lingvistik va numizmatik materiallarni kompleks o‘rgangan holda ilk o‘rta asrlarda vujudga kelgan hind davlatlari tarixi va boshqaruv tartiblarini, ularning Hind va Osiyo davlatchiligi taraqqiyotiga qo'shgan hissasi, shuningdek Hind madaniyatning shakllanish tarixini o‘rganishdan iborat. Mazkur maqsaddan kelib chiqib, quyidagi vazifalar belgilandi: - Gupta davlati haqidagi umumiy ma'lumotlarni yoritib berish; - Hind madaniyatning jahon ilm-fani, siyosati va madaniy hayotiga ko'rsatgan ta'sirini ochib berish; - Xarsha davlati shakllanishining mazmun mohiyatini aniqlash; - Gupta va Xarsha davlatlaridagi siyosiy idoralar faoliyatini tahlil qilish. - Ilk o‘rta asrlardagi Hind madaniyatning jahon ilim-fani taraqiyotida tutgan o‘rniga baho berish. Ishning yangiligi va ahamiyati. Ushbu mavzu keng qamrovli b о ‘lib, bu mulohazalar tarix fani uchun dolzarb nazariy muammolardan biri hisoblanadi. Mavzuning yangiligi shundan iboratki, ilk o‘rta asrlarda Hindistonda eng mashhur davlatlardan biri bo'lgan Gupta va Xarsha

davlatlarining vujudga kelishi tarixi va boshqaruv tartiblarini, shuningdek bu davlatlarning siyosiy tarixi, boshqaruv tartiblari va hind madaniyatining shakllanish tarixini yoritishda ilk o‘rta asrlar davrida va keyingi davrlarda hind davlatlari haqida yozilgan ilmiy adabiyotlar asosida tahlil etilgan. To’plangan ma’lumotlardan Oliy o’quv yurti talabalari kurs ishi, referat, mustaqil ish, amaliy mashg’ulotlarga tayyorlanishda qo’llanma sifatida foydalanishi mumkin. Kurs ishining tuzilishi va hajmi. Kurs ishi. Kirish, ikki bob, besh paragraf, xulosa, foydalanilgan manba va adabiyotlar ro'yxati hamda ilovalardan iborat. Ishning umumiy hajmi ilovalar hisobga olinmaganda 34 betni tashkil etadi.

Загрузите документ, чтобы увидеть его полностью.