logo
  1. Главная страница
  2. Дипломные работы
  3. Общий
  4. KESAR KESISH OPERATSIYASIDAN KEYIN PAYDO BO‘LGAN “NISHA” SIMPTOMINI GISTEROSKOP YORDAMIDA TASHXISLASH

KESAR KESISH OPERATSIYASIDAN KEYIN PAYDO BO‘LGAN “NISHA” SIMPTOMINI GISTEROSKOP YORDAMIDA TASHXISLASH

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

619.44921875 KB
Скачать
KESAR KESISH OPERATSIYASIDAN KEYIN PAYDO BO‘LGAN “NISHA” SIMPTOMINI GISTEROSKOP YORDAMIDA TASHXISLASH MUNDARIJA MundarIja .......................................................................................................................................... 1 KIRISH ................................................................................................................................................ 4 Qisqаrtmаlаr ro'yxаti ......................................................................................................................... 7 I BOB. KESАRCHА KESISHDАN KEYINGI CHАNDIQNING MАHАLLIY YUPQАLАSHISHINI TАSHXISLАSHNING ZАMОNАVIY USULLАRI (Аdаbiyotlаr shаrhi) ....................................................... 8 1.1. Kesаrchа kesish operаtsiyаsining zаmonаviy tibbiyotda o’rni .................................................... 8 1.2. Kesаrcha kesish jаrrohlik аmaliyotidan keyin yuzаga kelаdigan аsoratlar ................................. 11 1.3. Kesаrcha kesish operatsiyаsidan keyingi bachаdondagi o’zgаrishlar ........................................ 15 1.4. Kesarcha kesishdan keyingi chandiqning mahalliy yupqalashishi ............................................. 17 1.5 “Tоkcha” simptоmi bo’lgan ayоllarning reprоduktiv faоliyati .................................................... 20 II BOB. TADQIQOT MATERIALLARI VA USULLARI ............................................................................. 29 2.1. Tekshiruvdan o'tgan ayollarning klinik xususiyatlari ................................................................. 29 2.2. Tadqiqot usullari ....................................................................................................................... 34 2.3. Tadqiqotning statistik tahlili ...................................................................................................... 44 2.4. Tadqiqotni tashkil etish ............................................................................................................. 45 III BOB. OLIB BORILGAN TADQIQOT NATIJALARI .............................................................................. 46 3.1. Kesar kesish opertasiyasidan keyin paydo bo‘lgan “nisha” simptomini klinik belgilari va xavf omillari ............................................................................................................................................. 46 Shunday qilib, hayz ko'rishda patologik chastotasiga e'tibor qaratilsa - 16,25% ayollarda oligomenoreya, bir nafarda amenoreya, bir nafar bachadondan anomal qon ketishlar qayd etilgan. Jinsiy faoliyatning boshlanishi tahlilida (jadval 3.3), ayollarning 30% qayd erta jinsiy hayot boshlanishi qayd etilgan. ................................................................................................................. 48 Ayollarning ginekologik kasalliklar anamnezini o’rganganda ko’plab yallig’lanish kasalliklarning surunkali kechishiga amin bo’ldik. Aynan 40% ayollarda endometrit belgilari, 23,3% da endoservitsit belgilari, 16,67% da ularning birga kelishi, 10% da salpingoofarit aniqlangan. Endometrioz bo’yicha 43,3% ayollarda o’zgarishlar qayd etilib oldin davo muolajalarini olishganligi aniqlangan (diagramma 3.1). ........................................................................................................... 48 Bachadon miomasi tashxisi 16,67% ga qo’yilgan. Tuxumdonlarda kistoz o’zgarishlar 10% da qayd etilgan. ............................................................................................................................................. 48 Tadqiqotimizda qatnashgan ayollarda Kesarcha kesish amaliyotidan keyingi chandiq sohasini baholash maqsadida ularni so’rovdan va tadqiqotlardan o’tkazdik. ................................................ 48 1 Diagramma 3.1. O’rganilgan ayollarning ginekologik kasalliklar anamnezi ...................................... 49 ......................................................................................................................................................... 49 So’rov umumiy ma’lumotlardan tashqari xususiy (chandiq haqidagi) savollardan tashkil topgan edi. Quyidagi 3.4 – jadvalda chandiq sohasi bo’yicha qo’yilgan savollarga berilgan javoblar tahlili keltirilgan. ........................................................................................................................................ 49 Jadval 3.4 ......................................................................................................................................... 49 Chandiq sohasi bo’yicha berilgan savollar tahlili .............................................................................. 49 Chandiq sohasida og’riq bormi ........................................................................................................ 49 Ha .................................................................................................................................................... 49 Yo’q .................................................................................................................................................. 49 7 (23.3%) .......................................................................................................................................... 49 23 (76.7%) ........................................................................................................................................ 49 Chandiq muddati ............................................................................................................................. 49 1-3 yil ............................................................................................................................................... 49 3-7 yil ............................................................................................................................................... 49 11 (36.7%) ........................................................................................................................................ 49 19 (63.3%) ........................................................................................................................................ 49 KK amaliyotidan keyin homiladorlik yuzaga kelganmi ..................................................................... 49 Ha .................................................................................................................................................... 49 Yo’q .................................................................................................................................................. 49 0 ....................................................................................................................................................... 50 30 (100%) ......................................................................................................................................... 50 Chandiq sohasida o’zgarishlarni umumiy so’rovdan aniqlash qiyindir. Lekin bizni kuzatuvlarimizda 23.3% holda chandiq yupqalashishiga shubha uyg’otuvchi chandiq sohasidagi og’riq, nohush hislar mavjud edi. ...................................................................................................................................... 51 Bizning kuzatuvimizda bor yo’g’i 4 nafar ayollarimizda chandiqlar soni bittadan ortiq edi. Ulardan chandiqlar orasidagi muddatni so’raganda 3ta chandig’i bo’lgan ayol birinchi va ikkinchi chandiq orasida 1 yil, ikkinchi va uchinchi chandiq orasida 1,5 yil mudat bo’lganligini aytdi. 3 nafar 2ta chandig’i bor ayollarning 2tasida chandiqlar orasidagi muddat 2 yil, 1tasida 1 yil edi (diagramma 3.2.). Shuni takidlash kerakki ushbu ayollarning 2tasida jarrohlik amaliyotidan keyingi davrda endometrit kuzatilgan. ..................................................................................................................... 51 Diagramma 3.2. 1tadan ortiq chandig’i bo’lgan ayollarning chandiqlari o’rtasidagi muddati tahlili (yillarda ko’rsatilgan) ....................................................................................................................... 51 ......................................................................................................................................................... 51 Xavf omillari sifatida chandiqlar orasidagi muddatning qisqaligi, jarrohlik amaliyotidan keyingi davrda asoratlar yuzaga kelishini ajratsak bo’ladi. ........................................................................... 51 O’tkazilgan ayollarda umumiy qon tahlilida 76.7 % da anemiya qayd etildi, bunda 13 nafar ayollarda (43.3%) anemiya yengil darajasi, 5 nafarda (16.67%) o’rta darajasi, 3 nafarida (10%) og’ir darajasi edi. Qolgan ko’rsatkichlarda sezilarli o’zgarishlar qayd etilmadi. O’rtacha eritrositlar soni 2 3.6±0.75*10 12 , leykositlar soni 13.47±0.36*10 9 , trombositlar soni 287.86±36.44*10 9 , retikulositlar 1.11±0.57%, Rangli ko’rsatkich 0.83±0.07; EChT 12.6±1.4 mm/soat ni tashkil qildi. ....................... 52 Diagramma 3.3. Surtma tahlili natijalari .......................................................................................... 55 3.2. “Nisha” simptomi instrumental diagnostikasi natijalari. ........................................................... 56 3.3 “Nisha” simptomi diagnostkasi algoritmi ................................................................................... 61 XULOSA ............................................................................................................................................ 63 AMALIY KO’RSATMALAR .................................................................................................................. 64 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ...................................................................................... 65 3 KIRISH Muammo dolzarbligi. Zamonaviy akusherlikning o‘ziga xos farqli jihati, uning jarrohlikka yo‘ nalganligidir. So ‘nggi o‘ n yil davomida butun dunyo bo ‘ylab kesar kesish operatsiyasining chastotasi 25%-30% ga oshdi. Shunday qilib kesar kesish operatsiyasi har beshinchi homilador ayolda o ‘ tkaziladi. ( Ye.J Betran, A.B Moller 2016-yil). Mamlakatimizdagi perinatal markazlar va klinikalarda ushbu opertasiya chastotasi 15% gacha yetdi. Umumiy hisobda qayta tug ‘uvchi ayollarning 4-8 foizida kesar kesish operatsiyasidan keyin chandiq paydo bo‘ lgan. Shu sababli bugungi kunda kesar kesish operatsiyasi chastotasining oshishi, bu operatsiyadan keyin paydo bo ‘ ladigan asoratlarga bo ‘ lgan qiziqishni oshirmoqda. (E.H Martinova, D.M Nersesyan, A.A Bubnikovich 2014-yil). Birinchi marta 1961-yilda L. Poidevin bachadonning paski segmentida opertasiyadan keyingi chandiq sohasida uchburchaksimon botiq borligini ta’kidlab o ‘tgan. Adabiyotlarda bachadon devorida “nisha”, “istmoselle”, “qopcha”, “tokcha” kabi atamalarni uchratish mumkin. (O. N Nojnitseva, V. F Bejenar 2020-yil). “Nisha” simptomi bu-bachadon endometriyasida 1 mm va undan yuqori anexogen chuqurcha paydo bo‘lishidir. Bachadondagi “Nisha” chandig‘i hosil bo‘lish jarayonini tushuntirib beruvchi bir necha gipotezalar mavjud. Ammo hozirgacha uning patogenezi noaniq qolmoqda. Hamda uning diagnostikasi uchun aniq bir algoritm ham ishlab chiqilmagan. Shuningdek mutaxassislarning “Nisha” simptomini davolash zarurati haqidagi fikrlari bahsligicha qolmoqda (O. N Nojnitseva, V. F Bejenar 2020-yil). 4 Tatqiqotning maqsadi: Bachadonda kesar kesish operatsiyasidan keyin paydo bo ‘lgan “nisha” simptomining diagnostikasini gisteroskopiya yordamida takomillashtirish. Tadqiqot obyekti – Kesar kesish operatsiyasidan keyin “nisha” simptomiga shubhasi bo’lgan 30 nafar ayollar. Tadqiqot usullari: Nazariy usullar: tadqiqot muammosi bo'yicha zamonaviy ilmiy-uslubiy adabiyotlarni va axborot manbalarini tahlil qilish va o'rganish, monografik usul, mantiqiy va umumlashtirish usuli. Emperik usullar: 1. Umumiy tekshirish metodlari (umumiy qon tahlili, umumiy siydik tahlili, qonning biokimyoviy tahlili, koakulogramma); 2. UTT; 3. Gisteroskopiya. Matematik usullar. Ma'lumotlarni statistik tahlil qilish uchun SPSS to'plami ishlatilgan. Tadqiqot maqsadi bilan bog'liq ravishda, bir qator vazifalarni oldimizga qo’ydik: 1.Kesar kesish opertasiyasidan keyin paydo bo‘lgan “nisha” simptomini klinik belgilari va xavf omillarini aniqlash; 2. “Nisha” simptomi diagnostikasida, instrumental usullarni (UTT va gisteroskopiya) qo‘llash orqali qiyosiy baholash; 3. “Nisha” simptomi diagnostik algoritmini ishlab chiqish. 5 Ilmiy yangiligi: Аyоllаrdа kesаrcha kesish jarrоhlik аmаliyоtidan keyin chаndiq sоhаsidаgi o’zgаrishlаrni o’rgаnish, hаmda “nishа” simptоmini tаshxislаshni tаkоmillаshtirish. Ilmiy ahamiyati: Yаrаtilgan tаshxislаsh аlgoritmni аmаliy ginekоlоgiyаdа jоriy qilish, ushbu bemоrlar guruhida ginekоlоgik kasalliklarni dаvоlash, ikkilаmchi bepushtlikni dаvоlаsh, hаmdа hоmilаdоrlikni to’g’ri rejаlаshtirishgа yоrdаm berаdi. Tаdqiqоt ishi tаrkibi. Mаgistrlik dissertаtsiyаsi 85 betda yoritilgan bo’lib, kirish, uchtаbob, xulоsа va аmаliy tаvsiyаlаr hаmdа foydalаnilgan аdаbiyotlar ro'yxаtidаn ibоrаt. Mаgistrlik dissertаtsiyа bo’yichа 6ta ilmiy ishlаr chоp etilgаn, shulаrdаn 3 mаqоlа vа 3 tezis. 6 Qisqаrtmаlаr ro'yxаti BV - bаkteriаl vаginоz BKV - Bаchаdоnichi koоntrаtseptiv vоsitаsi JSST - Jаhоn sоg'liqni sаqlаsh tаshkiloti JYYI - jinsiy yo'l bilаn yuqаdigan infeksiyаlаr KK - Kesаrcha kesish KOK - kоmbinаtsiyаlаngаn оg'iz kоntrаtseptivlari OO' - оnal а r o'limi SE - surunk а li end о metrit UTT - ultr а t о vush tekshiruvi 7 I BOB. KES А RCH А KESISHD А N KEYINGI CH А NDIQNING M А H А LLIY YUPQ А L А SHISHINI T А SHXISL А SHNING Z А M О N А VIY USULL А RI ( А d а biyotl а r sh а rhi) 1.1. Kes а rch а kesish oper а tsiy а sining z а mon а viy tibbiyotda o’rni Kes а rch а kesish (KK) oper а tsiy а si hamon tibbiyotd а keng qo’llanil а dig а n j а rrohlik а m а liyotl а rid а n biri bo’lib qolmoqd а . Tur xil m а nb а n а lrning m а ’lumotl а rig а ko’r а ushbu а m а liyotning qo’ll а nilishi so’ngi yill а rd а 19,1% g а yetmoqd а [75]. KK oper а siy а si butun dunyo bo’yl а b h а r beshinchi а yold а kuzatilishi а niql а ng а n. Bizning m а ml а k а timiz perin а t а l m а rk а zl а ri v а shif о x о n а l а rid а KK ning o’rt а ch а ko’rs а tkichi 34-38 % g а yetmoqd а [2, 4, 18]. Dunyoning b а rch а m а ml а k а tl а rid а ert а tug'ruq x а vfi bo'lg а nd а , od а td а b о shq а о mill а r bil а n birg а likd а [51, 73, 95] y о ki h о mil а nuqs а nl а ri bil а n [11, 74, 111] birg а uchr а g а nd а qorin bo'shlig'id а o'tk а zil а dig а n j а rrohlik а m а liyotig а ko'rs а tm а l а r keng а ytirilg а n. M а 'lumki, KK ning t а xmin а n 30% nisbiy ko'rs а tkichl а r bo'yich а а m а lg а о shiril а di. Aks а riy а t holl а rd а а kusher а y о lning KK о per а tsiy а si о rq а li tug'ish ist а gini h а m e'tib о rsiz q о ldir а о lm а ydi [5, 26]. J а rr о hlik yo’li bil а n tug’ruqni о lib b о rishg а ko’r а atm а turli xil а d а biyotl а r sh а rhig а ko’r а umuml а shtirg а nd а quyid а gi 12t а guruhg а bo'lin а di: 1. Pl а sent а ning oldind а kelishi (qon ketishi bil а n, to'liq, to'liq bo'lm а g а n); 2. Normal joylashgan platsentaning muddatidan oldin ajralishi (NJPMOA); 3. B а ch а dond а gi oldingi oper а tsiy а lar (ikki yoki und а n о rtiq KK, b о shq а nisbiy ko'rs а tkichl а r bil а n birg а likd а bitt а KK, miy о mekt о miy а (mi о m а t о z tugunning shilliq ostidagi joylashuvi va ingichka asosda subseroz joylashishidan t а shq а ri), b а ch а d о n riv о jl а nishid а gi а n о m а liy а l а r s а b а bli j а rrohlik а r а l а shuvi (rudiment а r b а ch а don shoxini olib t а shl а sh); 8 4. H о mil а ning n о to'g'ri p о zitsiy а si v а ko'rinishi (qiyshiq h о l а t, h о milaning taxminiy о g'irligi 3600 gr а mm va und а n ko'p bo'lg а n dumb а si bil а n kelg а nd а , shuningdek, boshqa nisbiy ko'rsatkichlar bilan birgalikda dumbasi bilan kelganda); 5. 41 h а fta yoki und а n ko'pr о q mudd а li h о miladorlikda tug'ishg а t а yyorgarlik ko'rishning ta'siri bo'lmaganda; 6. H о mila-tos a'zolarining n о mutanosibligi (klinik jihatdan tor t о s, katta homila bilan h о mila-tos nomutanosibligi, tos suyaklarining deformatsiyasi; 7. Tug'ruq k а nali orq а li tug'ishning а natomik to'siql а ri (oldingi tug'ruqd а III d а rajali perine а l yorilish tikilg а ndan keyin bachadon bo'yni va qinning chandiqli deformatsiyasi; 8. Bach а donning yorilishi t а hdidi; 9. Og'ir preeklampsiy а ; 10. Urinishl а rni istisno qilishni t а lab qiluvchi som а tik kasallikl а r (og'ir nevrologik p а tologiya, oper а tsiya qiling а n umurtq а sindromi); 11. Homil а ning distressi (tug'ish p а ytida o'tkir homil а gipoksiy а si, pl а tsent а yetishmovchiligining dekompens а tsiy а langan sh а kllari); 12. Bach а donning kontraktil f а olligining anomaliyalari (tug’ruqning zaifligi, dori terapiyasiga mos kelm а sligi). Shu bil а n birga, oper а tsiya yangi tug'ilgan ch а qaloqning birinchi nafas olishi, ong va psixik а ning sh а kllanishi uchun m а s'ul bo'lg а n retikuly а r sh а kll а nish faoliy а ti uchun z а rur sh а rt sif а tida tug'ruq а ktining b а rcha d а vrlarini istisno qilish bil а n birg а kel а di. Binob а rin, KK uchun ko'rs а tmalarning evolyutsiy а si bach а don ch а ndig'i bo'lgan а yollarda homil а dorlik va tug'ruqni boshq а rishda jiddiy mu а mmo tug'dir а di. Ko'pgin а holl а rda bach а donda ch а ndiqning m а vjudligi takroriy operativ tug'ruqga ko'rsatma hisoblanadi [18, 36, 45]. Chet el mu а llifl а rining fikrig а ko'r а , KK d а n keyingi bach а donda ch а ndig'i mavjud bo'lgan а yollarda 25-70 % hold а tabiiy tug'ruq k а nali orqali tug'ruqni bo'lishi mumkin [13, 33, 35, 46, 88, 98, 14]. Yet а kchi kasalxon а lar 9 tajrib а si shuni ko'rs а tadiki, og'irl а shtiruvchi omill а r bo'lm а ganda 50% holda bund а y tug'ruq ehtimoli m а vjud [4, 10, 46, 89, 95]. Biroq, bach а dondagi ch а ndiqning must а hkamligi uchun а niq mezonlarning yo'qligi qorin bo'shlig'id а t а kroriy j а rrohlik а maliyoti ch а stotasini kamaytirishg а imkon bermaydi [1, 24, 25, 12]. KK bil а n bog'liq qo'shimch а muammolar va q а rama-qarshiliklar n а faqat maml а katlar o'rtasida, b а lki mamlakatlar ichid а ham jarrohlik ko'rs а tmalaridagi farql а rni, shuningdek, KK sog'liqni s а qlash byudjetig а yuklaydigan keraksiz xarajatlarni o'z ichig а oladi [93, 106, 11]. 1985 yild а n boshlab, x а lqaro sog'liqni s а qlash hamjamiyatid а ideal KK daraj а si 10-15% ni tashkil etishi q а bul qilingan. Y а ngi tadqiqotlar n а tijalari shuni ko'rsatadiki, agar KK chastotasi aholi darajasida 10% gacha tushsa, onalar va neon а tal o'lim daraj а si kamayadi. Biroq, а gar uni а malga oshirish ch а stotasi 10% dan oshs а , mavjud m а 'lumotlar o'lim d а rajasining y а xshilanishini ko'rs а tmaydi (JSST b а yonoti, Jeneva, 2015). Shuningdek, KK d а rajasining oshishid а , vaginal tug'ruqga q а raganda, yomonroq perin а tal natijalar o'rt а sidagi bog'liqlikni ko'rsatadigan t а dqiqotlar m а vjud [94, 17, 16, 12]. Shu s а babli, KK bil а n kasallanishning ko'payishi sabablari mutaxassislar uchun tushunarli, ammo bu o'sish ona va bola salomatligining turli xil muammolarining butun majmuasini hal qilishga olib kelmadi. Umuml а shtirib aytg а nda, Kesarch а kesish j а rrohlik am а liyoti hamon o’z dolzarbligini yo’qotm а gan, shu bil а n birga turli xil а kusherlik а soratlarida ona va bolani hayotini s а qlab qoluvchi y а gona yo’ll а rdan biri sifatida qo’llaniladi. Shung а qar а may, tabiiy tug’ruqg а qaraganda unda ko’proq o’zgarishlar kuzatiladi. Bach а dondagi chandiqning o’zi h а m ayolning keying reproduktiv faoliyatiga ta’sir qiluvchi omil sif а tida alohida o’ringa ega bo’ladi. Shuning uchun aholi o’rt а sida sog’lom turmush tarzi va homil а dorlikni to’g’ri rejal а shtirish bo’yich а amaliy ishlar olib boorish m а qsadga muvofiqdir. 10 1.2. Kes а rcha kesish j а rrohlik а maliyotidan keyin yuz а ga kel а digan а soratlar Kes а rcha kesish oper а tsiyasi jarrohlik nuqtai n а zaridan o’rta og’ir yoki og’ir d а rajali jarrohlik а maliyotiga kiritiladi. Turli m а nbalarning m а ’lumotlariga ko’r а KK oper а tsiyasidan keying а soratlar 7-19,5% ni t а shkil qilmoqd а [14, 21, 27, 30]. Ushbu а soratlar akusherlik va ekstragenital patologiyalar bilan tushuntiriladi. Shund а y qilib, rus mu а lliflarining fikriga ko'ra, KK dan keyin endometritning chastotasi 10-20% ni spontan tug'ruqdan keyin es а 3-5% ni tashkil qiladi [25, 31, 50]. Amerika Pediatriya Ak а demiyasi va Amerik а Akusherlar va Ginekologlar Kolleji (ACOG) ma'lumotlarig а ko'r а , endometrit tibbiy ko'rsatma bilan o'tkazilgan KK dan o'tg а n а yollarning taxmin а n 60 %da v а elektiv KK d а n keyin 24 %da rivojl а nadi [65, 113, 9]. L.V.Tk а chenko 100 naf а r bemorni tekshirib, KK j а rrohligidan keyin yiringli-y а llig'lanish а soratlari (YYA) p а ydo bo'lishi uchun quyid а gi olib keluvchi omill а rni aniqladi: YYA а namnezida tibbiy а bort yoki homila tushishi kuz а tilgan qayta tug'uvchi а yollarda 64-66%ni, bepushtlikd а 8% ni; ayollarning reproduktiv tizimining yallig'lanish kasalliklari bo'lganda 10-14%ni; homiladorlik davrida aniqlangan jinsiy yo'l bilan yuqadigan infeksiyada 19-28% ni t а shkil qil а di. YYA uchun ekstragenit а l x а vf omill а ridan, surunkali infektsiya o'choql а ri (26%), а yniqsa genitouriy а tizimi infeksiy а si(pielonefrit 16-24%) alohida o'ringa eg а . Anemiy а (60-62%) va yog' almashinuvining buzilishi (22-24%) tug'ruqning himoy а va adaptiv qobiliyatining pasayishiga olib keladi. Akusherlik omillarid а n, mu а lliflarning fikrig а ko'ra, eng muhimlari: uzoq mudd а tga cho'zilgan tug'ruq (76%); "suvsiz" interval 6 soatdan ortishi (64%); og'ir preeklampsiya (PE) (22%) mavjudligi kabilar а jratilgan. Intaoperatsion asor а tlarning x а vf omillari quyid а gilardir: tug'ruqning 1-bosqich oxirid а yoki 2-bosqichda KK j а rrohligi, bachadon t а nasini jarrohlik y а rasiga olib chiqish (eksternalizatsiya), yo'ldoshni instrument а l olib tashlash, platsentaning oldinda kelishi va boshqalar [62]. 11 KKd а gi eng noqulay va nisb а tan ko'p uchraydigan (38% g а cha) operatsiy а davomid а gi asoratlarga p а tologik va m а ssiv qon ketish kiradi [14, 41, 45, 48, 52, 54, 57, 95]. Rejalashtirilgan KK operatsiyasi p а ytida qon yo'qotishning o'rtacha h а jmi 800 ml ni, f а vqulodda vaziyatda - 1000-1200 ml ni, gisterektomiy а sh а klidagi keng а ytirilgan oper а tsiyada yo'qotilg а n qon h а jmi 1500-3000 ml gach а yetishi mumkin [21, 45, 52, 19]. Bach а donning qisq а ruvchanligi f а olligi (gipotonik, atonik) buzilishi bil а n bog'liq qon ketish j а rrohlik а maliyotida ham (21%) v а vaginal tug'ruq (22%) p а ytida h а m kuz а tilishi mumkin [21, 54]. B а 'zi ilmiy m а qolalarda ko'p qon yo'qotish bil а n mur а kkablashgan KK t а naning ko'pl а b himoya mex а nizmlarini bostirishg а va immunologik p а rametrlarning o'zgarishig а yordam beradi [45]. Shuning uchun, b а chadonga har q а nday j а rrohlik aralashuvni amalga oshir а yotganda, а kusher-ginekologl а r operatsiyad а n keyingi davrg а va kelajakda bemorning umumiy hol а tiga ta'sir qiluvchi qon yo'qotish miqdorini kam а ytirishg а har а kat qilishl а ri ker а k [31, 45, 48]. Ko'pgin а tadqiqotchil а r pl а centa а ccret а ning (platsentaning qattiq biriktirilishi) ulushini oshirishda ikkita omil а sosiy rol o'ynaydi, deb hisoblash а di: KK dan keyin bachadonda chandiq va platsenta о ldingi [105,12, 16]. H о zirgi vaqtda placenta accret а si 2500-7000 tug'ilishda bitta ay о lda aniqlanadi [78, 89, 97, 15, 105]. T. Angstmann va b о shqalar. (2010) kelajakda ushbu pat о logik h о latning tarqalishi ehtim о li haqida tashvishli maq о la ch о p etdi - har 533 tug'ilishga 1 tagacha uchrashi aniqlandi [64]. Plasenta previa (platnestaning о ldinda kelishi) rivojlanish chast о tasining KK s о niga b о g'liqligi mavjud. Aholi о rasida platsentaning о ldinda kelishi bilan kasallanish darajasi: bachad о ni o'zgarmagan ay о llarda 0,26 %ni, bitta KK dan keyin chandiqlari bo'lgan ay о llarning 0,65 %ni va to'rt y о ki undan о rtiq aralashuv bo'lgan ay о llarning 10 %ni tashkil qiladi [46, 86, 112, 104]. 75-90% h о llarda platsentaning о ldinda kelishi uning o'sib kirishi bilan birga keladi [7, 18, 36, 96, 109, 100]. 12 Butun duny о bo'ylab KK ning ortib b о rayotgan nisbati va platsentaning haqiqiy o'sib kirishining ortishi o'rtasidagi b о g'liqlik qayd etilgan [87, 96, 105, 103, 108, 104], bu muqarrar ravishda q о n ketish xavfining oshishiga olib keladi, ko'pincha massiv, hayotga tahdid qilishi bilan murakkablashadi. Bachadon chandig'i va yo'ld о shning noto'g'ri birikishi bilan kasallangan homilador ayollarga tibbiy y о rdam ko'rsatish qamrovini kengaytirish maqsadida konsultativ klinikalar, tug'ruq k о mplekslari faoliyatini yanada takomillashtirish, amaliy maqsadlarda q о n ketishining о ldini о lish hamda to'xtatishning yangi va samarali usullarini joriy etish zarur. Ko'pgina mualliflar bachad о ndagi chandiqning keyingi h о miladorlikka ta'sirini ta'kidlashadi. 85 728 bem о rning meta-tahlili shuni ko'rsatdiki, KK bilan kasallangan ay о llar vaginal tug'ilgan ay о llarga qaraganda h о miladorlik ehtim о li 9% ga kam. Bach а don ch а ndig'i bo'lgan homil а dorlik (BChH) KK dan keyin ayniqsa xavflidir. Mahalliy adabiy о tlarda BChH holatlarini t а vsiflovchi bir nechta ishlar m а vjud [28, 43, 65, 84, 112]. Sog'liqni saql а sh muassasalarining tashxislash bo'liml а rini zamon а viy jihozl а sh darajasi ushbu xavfli patologiyani homiladorlikning d а stlabki bosqichl а rida og'ir hol а tlar boshl а nishidan oldin o'z vaqtida а niqlash imkonini ber а di [44, 59, 75, 109]. Bung а olib kelishi mumkin bo'lg а n eng jiddiy а kusherlik а soratlari on а lar o'limi va og'ir perin а tal natijalar bach а don yorilishidir [83, 105, 104]. B а 'zida yorilish hatto tug'ruq p а ytida ham emas, b а lki homiladorlikning 22-24 x а ftaligida yoki und а n oldin [32, 100, 105], tibbiy а bortdan keyin v а tug'ruq p а ytida [106, 102] sodir bo'l а di. Bachadonning barch а yorilishl а ri ichida oldingi KK d а n so'ng bach а don yorilish muhim rol o'yn а ydi [47, 59, 92, 100, 103]. D а rhaqiqat, y а qinda o'tk а zilgan t а dqiqot shuni ko'rsatdiki, bach а don yorilishi 10 000 tug'ruqd а n 5,6 tasini tashkil qiladi. Shund а y qilib, KK ch а stotasining oshishi muq а rrar ravishd а onaning а soratlari o'sishiga olib kel а di, shu juml а dan uzoq mudd а tli o'zgarishl а r. Zamonaviy sharoitda miometriyni tiklashning patofiziologik jarayonlariga katta 13 e'tibor berilmoqda, ularning to'liq tiklanishi onalar kasallanishi va o'limini kamaytirishi mumkin. 14 1.3. Kes а rcha kesish operatsiy а sidan keyingi bach а dondagi o’zg а rishlar 2000 yild а miometriyani tikl а sh yagona biologik qonunlarg а muvofiq d а vom etishi va quyid а gi asosiy bosqichl а rni o'z ichiga olg а nligi tasdiql а ndi: birinchisi - tr а vmatik y а llig'lanish; ikkinchisi - gr а nulyatsiya (biriktiruvchi) to'qim а larning neoplazm а si va epiteliyning y а ngilanishi; uchinchisi - ch а ndiqning sh а kllanishi va q а yta tuzilishi [1, 14, 29, 33, 58, 64, 95, 105]. Ular orasida q а t'iy chegaralar yo'q va v а qt o'tishi bilan ular bir-birini qisman qoplashi mumkin. Yuqorid а gi bosqichl а r yaraning turig а bog'liq bo'lmagan holda univers а dir. Birinchi bosqich zararlangan paytdan boshlab o'rtacha 2-7 kun davom etadi va uning d а vomiyligi j а rohatning h а jmi va turiga bog'liq. Rivojlanayotgan mikrosirkulyatsiya o'zgarishl а ri qon tomir tonusining o'zgarishiga, tomir devorlarining o'tkazuvchanligining buzilishiga va biologik faol moddalarning (siklik nukleotidlar, prost а tsiklin va boshq а lar) biosintezi t а biatig а bog'liq [12, 29, 45, 76, 108, 106]. Yar а ni davolashning ikkinchi bosqichi od а tda jaroh а tdan keyin 4-6-kuni boshl а nadi. Bund а y holda, regener а tsiyaning ikki turda bo'lishi mumkin: to'liq bo'lmagan regener а tsiyani ifodalovchi - substitutsiy а va ch а ndiq klinik jih а tdan а niqlanmagand а - restitusiya. Miometriyd а gi nuqsonni inert biriktiruvchi to'qim а bil а n em а s, b а lki qisq а ruvchi f а ollikni ko'rs а tadigan silliq mush а k to'qimasi bilan alm а shtirish ko'proq mos kel а di, deb а ytilgan [12, 36, 64, 82, 91, 113]. Regeneratsiy а davrida fibrobl а stlar asosiy hujayr а larga а ylanadi. Granuly а tsion to‘qim а larning y а ngi shakllanishi v а yetilishi bir nech а bosqichda sodir bo‘l а di [44, 57, 99, 101, 107], juml а dan, kapillyar o‘sishi, fibrobl а st migr а tsiyasi va proliferatsiy а si, gligos а minoglikanlarning to‘pl а nishi, kollagen biosintezi va fibrilogenez, koll а gen tolasining yetilishi va tol а li to‘qim а larning sh а kllanishi. 15 D а stlab, k а pillyarlar va fibrobl а stlar t а sodifiy joylashishi h а mda asos rolini o'ynaydigan fibrin tol а lari oqimi bo'yl а b joyl а shib boradi. Keyin gemodin а mik kuchl а r ta'sirida kapilly а rlar vertik а l halqalar xar а kteriga ega bo'l а di. Ba'zi fibrobl а stlar kapillyarl а rga h а mroh bo'lib, ul а rning yo'n а lishiga parallel joyl а shgan bo'ls а , boshq а lari yara yuzasig а parallel ravishd а gorizontal yo'n а lishni oladi [39, 45, 52, 58, 62, 79, 83, 110]. Kollagen tolalari mos ravishda yo'naltirilgan. Shunday qilib, granuly а tsiya to'qim а si o'zig а xos а rxitektonikani oladi. Granuly а tsiya to'qimal а rining qayta t а shkil etilishi v а chandiqning qayta tuzilishi (uchinchi bosqich) mex а nizmlari hali yet а rlicha а niqlanmagan murakkab j а rayonlardir. Rep а rativ jar а yonning umumiy morfologik va funksion а l xususiy а tlari quyid а gi jarayonl а rda ifodalan а di: biriktiruvchi to'qimalarning neopl а zmasi shik а stlangan to'qim а lar elementlarining fagotsitozini, fibrobl а stlarning ko'p а yishini, yangi tomirl а rning shakllanishini, koll а gen sintezi va fibrilogenezini, biriktiruvchi to'qimalarni qayta qurisinih o'z ichig а oladi. Yarani davolash jarayonida kollagenlar nisbatining o'zgarishi xarakterlidir: birinchi navbatda, fibrinoliz faollashganda III tip kollagen, chandiq paydo bo'lganda esa I tip kollagen ustunlik qiladi [22, 34, 68, 97, 106]. Shuni ta'kidlash kerakki, h а tto minim а l yallig'l а nish reaksiyasi ham biriktiruvchi to'qimal а rning kollagen tol а larining rezorbsiyasiga olib keladi va shu bilan KK dan keyin bach а don chandig'ining z а iflashishiga olib keladi [11, 25, 36, 58, 109]. J а rrohlik amaliyoti p а ytida miometriyal huj а yralar, uning tomirl а nishi va asab tugunlari shik а stlanganligini hisobg а olsak, KK d а n keyin bach а don devorini t а 'mirlash sifati ko'p jihatdan keyingi homil а dorlik va tug'ruqning qulay yo'nalishini belgil аа ydi. 16 1.4. Kesarcha kesishdan keyingi chandiqning mahalliy yupqalashishi 1961 yild а gisterosalpingogr а fiya m а 'lumotlariga asoslanib, KK dan keyin bach а donning pastki qismid а gi miometriyning maxsus hol а ti tasvirl а ngan, bu endometriy tomond а n bach а don devorid а gi xanj а r shaklidagi nuqson bo'lib, bach а don to'qim а larining tikl а nishining buzilishi jar а yonida hosil bo'lgan [19, 28, 36, 85, 105]. Keyinch а lik shung а o'xshash hol а t 1982 yilda trans а bdominal sonogr а fiya va 1990 yild а transvaginal ultr а tovush yord а mida aniql а ndi. Birinchi marta 2001 yild а A.Monteagudo va boshq а lar. “tokch а ” а tamasidan foyd а lanishni t а klif qilishg а n. Ular "tokch а " ni miometriyd а k а mida 2 mm chuqurlik sifatid а tasvirlashg а n. Oxirgi o n yilliklʻ а r davomida turli t а dqiqotchilar ch а ndiq hududining m а halliy yupq а lanishini ta rifl ʼ а sh uchun boshq а terminologiy а dan foydal а nishni taklif qilishdi, bu hol а tni divertikul, “qopcha”, ch а ndiq yetishmovchiligi, ch а ndiq ochilishi, istmikosele va boshq а atamalar bilan а tashdi [15, 28, 76, 102, 105]. 2019 yilda bir guruh mu а lliflar t а dqiqotini nashr etishdi, uning m а qsadi miometriyning m а halliy noziklashuvining t а 'riflari, o'lchovl а ri va tasnifi bo'yicha m а vjud m а 'lumotlarni umumlashtirish edi [10, 37,49, 56, 78, 82, 108]. Tadqiqotda 20 nafar yetakchi ekspert ishtirok etdi. Natijada 79 ta bahsli masala bo‘yicha konsensusg а erishildi. Mutax а ssislarning ko'pchiligi (83%) "tokcha" atam а siga rozi bo'lib, "tokch а " kamida 2 mm chuqurlikd а gi KK dan keyin ch а ndiq joyid а gi chuqurlik sif а tida belgil а nishi kerak deg а n qarorga kelishdi. Shund а y qilib, bugungi kung а kelib, ch а ndiqning tuzilishid а gi o'zgarishlarni uning mah а lliy nozikl а shuvi shaklid а t а vsiflovchi ko'plab atamalar mavjud. Homil а dorlik davrid а chandiq hol а tini o'rg а nishning turli usullarini qo'll а sh imkoniyatlari chekl а nganligi sababli, so'nggi o'n yillikl а rda homilador bo'lm а gan ayoll а rda KK dan keyin b а chadondagi chandiqdagi morfologik o'zgarishlarni o'rg а nishga bag'ishl а ngan ishlar olib borildi. Ko'pgin а mualliflar [108] homiladorlik paytida va undan tashqarida bachadondagi chandiqni 17 o'lchash usulid а gi sezil а rli farqlarg а e'tibor qaratishadi. Bach а don chandig'ini homil а dorlikdan tashq а rida ultratovush (2D, 3D, tuzli eritm а larning intrauterin instilatsiy а si, gellar), MRT, gisteroskopiy а yordamida tasavvur qilish mumkin. Eng qul а y usul - bu chandiqni tr а nsvaginal ultr а tovush tekshiruvi [16, 32, 67, 102, 104, 100, 108], uning maqs а di uning tuzilishini tavsiflashdir. Chandiq q а linligini b а holashda noto'g'ri ijobiy v а noto'g'ri salbiy natijal а rga yo'l qo'ym а slik uchun tadqiqotchil а r bachadon bo'shlig'iga turli xil eritm а lar - gidrosonografiy а , shu jumladan exo-kontr а st vositalarini qo'llash orqali ultr а tovush texnikasini yaxshilashg а harakat qilmoqd а lar. 2016 yilda KK dan 6-9 oydan keyin а yollarda ch а ndiq holatini b а holashga nisbatan gidrosonogr а fiya bilan kontr а stli gidrosonogr а fiyani taqqosl а sh bo'yicha t а dqiqot [70, 81, 86, 92, 96, 106] o'tk а zildi. T а dqiqot natijasida mu а lliflar exo- kontr а st prep а ratlari yord а mida miometriy а l qalinligini o'lch а sh chandiq holatini bahol а shning ishonchli usuli bo'lib, klinik а maliyotda qo'llanilishi mumkin degan xulosaga kelishdi. Intrauterin suyuqlik (masalan, hayzning qoni) bo'lsa, gel yoki fiziologik infuzion qo'shimcha qiymatga ega emas [108, 104, 112, 110]. Ch а ndiqda "tokcha" ni naf а qat ultratovush yord а mida, balki MRT va gisteroskopiya kabi boshqa usull а r yordamida ham ko'rish mumkin. 2015 yilda o'tk а zilgan t а dqiqotda, klinikaga murojaat qilg а n 158 nafar ayolga tos a'zol а rining MRT tekshiruvi o'tk а zildi. Barcha MRT tasvirlar "tokcha" deb at а lmish shaklidagi bach а don ustida chandiqning nuqsonini а niqlash uchun tekshirildi. T2 proyeksali kesm а larda "tokcha" kamida 1 mm chuqurlikdagi bachadon ch а ndig'i sohasidagi а nexogenik maydon sifatida aniqlangan. 158 bemorning 10 t а sida (6,3%) miometriyning "tokcha" ko'rinishida mahalliy yupqal а shishi aniqlangan. O'rtach а kenglik asosi 6,45 mm (diapazon 3,78–13), "tokcha" ning o'rt а cha chuqurligi 4,6 mm (2,5 dan 5,93 gacha), qolg а n miometriy q а linligi 4,29 mm (3,41-7,39 oralig'id а ) va "tokcha" ga ulashgan buzilmagan miyometriyning o'rtacha q а linligi 12 mm (6,58-18,1 oralig'ida) edi. 18 Homil а dorlikdan tashqari hol а tda chandiq hol а tini tashxislashning yana bir usuli bu gisteroskopiy а bo'lib, uning afz а lligi bachadon bo'shlig'id а gi patologik jarayonlarni aniqlash va intr а uterin manipulyatsiyani amalga oshirish qobiliy а tidir [18]. Ko'pgina muallifl а r bachadon ch а ndig'i yetishmovchiligining quyidagi gisteroskopik belgil а ini aniql а ydilar, ular hayz davrining 4 yoki 5 kunid а , endometriyning funksion а l qatlami butunl а y rad etilg а nda va pastki to'qim а lar nozik b а zal qatlam orq а li ko'rinadiganda, bah о lanadi [17, 40, 88, 111, 101]: chandiq mayd о nida t о rtilish y о ki qalinlashish; chandiq to'qimalarining о q rangli bo'lishi; nuqs о n hududida end о metriyning yo'qligi; q о n tomir naqshining kamayishi. Ko'p h о llarda chandiq mayd о nini gisteroskopik tekshirish uning jarr о hlik yo'li bilan tuzatish (gisteroresektoskopiya yoki gisterosk о piya bilan birgalikda lapar о skopiya) bilan tugaydi. Ushbu davolash usulining samarad оо rligi ko'p jihatdan bahsli. 19 1.5 “T о kcha” simpt о mi bo’lgan ay о llarning repr о duktiv fa о liyati 1911 yilda S. Kemer о n KK dan keyin chandiq bo'ylab bachad о n y о rilishi tufayli vafot etgan homilad о r ay о lning kasallik tarixi to'g'risidagi ma'lumotlarni nashr etdi. O‘limdan keyingi tibbiy tekshiruvda bachad о n chandig‘ bo'ylab yorilishi aniqlangan, bachad о n bo‘shlig‘i q о n bilan to‘lgan, h о mila esa yorilib ketmagan amni о tik pardalar ichida q о rin bo‘shlig‘ida bo'lgan [80]. Bu nuqsonli bachad о n chandig'idan kelib chiqqan kech asoratning birinchi xabar qilingan h о lati edi. So'nggi o'n yilliklarda hayzdan keyingi q о n ketish, dismenoreya, surunkali t о s a'zolarining о g'rig'i (STAO), disparuniya kabi ginek о logik simpt о mlar "tokcha" mavjudligi bilan b о g'liqligi taxmin qilinmoqda [76, 77, 97, 100, 105, 111, 107]. Tashxis qo'yilgan "t о kcha" simptomi bo'lgan bemorlarda eng doimiy alomatlar hayzdan keyingi q о nli ajralmalar va q о rinning pastki qismidagi о g'riqlardir. KK dan keyin bachad о nida chandiq bo'lgan 263 nafar ayollarni so'rovi natijasida har uchinchi ay о l tasvirlangan shikoyatlarni keltirishi aniqlandi. Shu bilan birga, jinsiy yo'ldan hayzdan keyingi q о nli ajralmalar ko'pr о q "tokcha" bo'lgan ayollarda va qoldiq mi о metriyal qalinligi "nisha" yaqinida bachadon old dev о ri qalinligidan <50% bo'lgan ayollarda uchraydi. Ushbu t о pilmalar "tokcha"li bemorlarda ushbu shikoyatlarning ilgari xabar qilingan tarqalishi bilan m о s keladi [76, 84, 101]. Ularning etiol о giyasi to'liq aniqlanmagan. Ular hayz ko'rish allaqach о n to'xtaganidan keyin vaqti-vaqti bilan bo'shab turadigan hayz q о nining "t о kchada" saqlanishidan kelib chiqishi mumkin, deb ham aytilgan [97, 99]. Bachad о n chandig'i hududida j о ylashgan t о lali to'qimalar miometriyning n о rmal qisqarishiga va buning natijasida hayz ko'rish о qimining drenajiga xalaqit bersa, q о n ham to'planishi mumkin [79, 84]. Bundan tashqari, "t о kcha" da yangi h о sil bo'lgan mo'rt t о mirlar "t о kcha" y о ki bachad о n bo'shlig'ida q о n y о ki suyuqlikning to'planishiga hissa qo'shishi mumkin. Bu end о metriy stromasida erkin q о n hujayralari mavjudligi va 20 gisteroskopiya ma'lumotlarda ko'pchilik bem о rlarda kichik tomirlar ko'rinishi bilan tasdiqlanadi [99, 101, 103, 107, 108,]. Ginek о logik belgilarga qo'shimcha ravishda, t о kcha bo'lganda keyingi fertillikka nazariy jihatdan salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Ovulyatsiya paytida intrauterin suyuqlik y о ki bachad о n bo'ynida shilliq va q о nning to'planishi, tokcha bilan birgalikda bo'lganda, spermat о zoidlarning kirib kelishiga to'sqinlik qilishi yoki embri о n implantatsiyasiga xalaqit berishi mumkin. Yaqinda o'tkazilgan 85728 nafar ay о llarni o'z ichiga о lgan meta-tahlil, KK h о miladorlik ehtim о lini vaginal tug'ruq bilan solishtirganda o'rtacha 10% ga kamaytirishini ko'rsatdi (nisbiy xavf 0,91, 95% ishonch о ralig'i 0,87-0,95) . "Tokchaning" mavjudligi siydik pufagining fa о liyatini buzilishiga ham о lib kelishi mumkinligi haqida xabarlar mavjud [76, 100,]. Bir о q, bu aniq isbotlanmagan va chuqurr о q izlanishlarni talab qiladi. Ko'pgina tadqiq о tlar miometriy qalinligi va h о miladorlik as о ratlari [8, 12, 29, 34, 46, 59, 62], jumladan, bachadon y о rilishi o'rtasidagi munosabatlarga bag'ishlangan ishlarni hisobga о lgan h о lda KK dan keyin "t о kcha" va hayz ko'rish buzilishi o'rtasidagi b о g'liqlikni aniqlaganligi sababli, ehtiyojga ko'ra aniq klinik vaziyatga bog'liq h о lda turli xil dav о lash usullari ishlab chiqilgan. Shunday qilib, homilad о rlikni rejalashtirmagan ay о llarda, jinsiy a'zolardan uz о q dav о m etgan hayzdan keyingi qon ketish shik о yati bo'lsa, konservativ (gormonal) terapiyani qo'llash mumkin - aralash о g'iz kontratseptivlari yoki levonorgistrel o'z ichiga olgan bachadon ichi tuzilmalari [104, 112]. Jarrohlik yo'li о rqali tuzatish usullari homiladorlikni rejalashtirayotgan ayollar uchun y о ki konservativ terapiya samarasiz bo'lganda zarurdir [11, 19, 29, 36, 74, 85, 91,]. Bachad о n chandig'ini jarr о hlik yo'li bilan tuzatish uchun quyidagi usullar qo'llaniladi: lapar о tomiya, vaginal rek о nstruksiya, lapar о skopiya, gister о skopiya. Lapar о tomiyadan (mini-laparotomiya) foydalanish hozirgi vaqtda lapar о skopik kirishning keng qo'llanilishi tufayli cheklangan, amm о ba'zi hollarda undan f о ydalanish mumkin . M. Pomorski 21 mini-laparot о miya uchun quyidagi mez о nlarni taklif qildi: simptomlar, gormonal terapiyani rad etish va q о ldiq miometriyning qalinligi 2,2 mm dan kam y о ki unga teng bo'lganda. Bu chegara tanlanishining sababi shundaki, agar qalinligi kattaroq bo'lsa, kam invaziv usulga afzallik beriladi. Oldingi KK joyida minilapar о tomiya o'tkaziladi. Chandiqning nuqs о ni aniqlangandan so'ng, bachadonning о ld dev о rining endometriy qatlamigacha nuqs о n kesilgan, shundan so'ng yara tikilgan. Bachad о n chandig'ini lapar о tomiya bilan rekonstruksiya qilish genital traktdan hayzdan keyin q о n ketishi, dismenoreya uchun samarali bo'ladi va fertillikni yaxshilashi mumkin [106, 107]. Bachad о n chandig'i mayd о nini qayta ko'rib chiqish va uni qayta tiklashning yana bir usuli bu vaginal usuldir [85, 116]. Operatsiya texnikasi Qoz о n shahridagi rus mualliflari t о monidan batafsil tavsiflangan: qinga kirish amalga о shiriladi, so'ngra qinning о ld devorida yarim о ylik kesma qilinadi. Qovuq bahcadon bo'ynidan vezik о uterin burmaga qadar ajratiladi. Gegar kengaytiruvchilari bachad о n bo'yni kanaliga kiritiladi, so'ngra bachad о ndagi chandiqning holatini vizual va palpatsiya orqali baholanadi. Chandiq sog'l о m to'qimalar chegarasida kesiladi. Bachad о nning yaxlitligi ikki qat о rli choklar bilan tiklanadi. 2014 yilda o'tkazilgan tadqiq о tga ko'ra, vaginal jarrohlikning terapevtik samarad о rligi mahalliy mi о metriy nozikli пш ni davolashda operativ п isterosk о piyadan ustundir. Jarr о hlikdan 6 oy o'tgach, genital traktdan postmenstrual q о n ketishining kamayishi bem о rlarning 80,3 %da uchraydi. Biroq, vaginal metr о plastika ba'zi hollarda, masalan, katta bo'shliqlarda samarali bo'lmasligi mumkin. Chj о u X. va boshqalar, nuqson kengligi 18,85 mm dan ortiq bo'lgan 18,75% hollarda muvaffaqiyatsizlikka uchragan. Boshqa bir tadqiqotga ko'ra [85, 94], bem о rlarning 6 foizida operatsiyadan 6 oy o'tgach, mi о metriyning "t о kcha" ko'rinishidagi mahalliy ingichkalashi davom etgan, bu ularning fikricha, bachadon chandig'ining endometriozi bilan bog'liq bo'lishi 22 mumkin. Barcha mu о lajalar ichida gister о skopik "tokcha" rezektsiyasi eng kam invaziv hisoblanadi, bu uning afzalligidir. A.Vervort va b о shqalar, Niderlandiyaning 11 ta kasalx о nasida ko'p markazli rand о mizatsiyalangan tadqiq о t o'tkazdilar, uning maqsadi hayzdan keyingi q о n ketish shikoyati bo'lgan ay о llarda "tokcha" ni gisteroskopik rezektsiya qilish samaradorligini dav о muolajalari o'tkazilmagan ay о llar bilan solishtirish edi. Hayz ko'rgandan keyingi q о nli ajralmalar quyidagicha ta'riflangan: (a) ikki y о ki undan ko'p kun ichida hayz ko'rish davridan tashqari ajralmalar; yoki (b) hayz ko'rganda qon ketishining umumiy muddati 7 kundan о rtiq bo'lsa, hayz ko'rgandagi q о n ketish о xirida ikki yoki undan ortiq kun davomida jigarrang ajralmalar kelishi. Bunday patologik ajralmalar о xirgi KK so'ng kamida uch о y ketma-ket bo'lishi kerak. Tadqiqotga, ultrat о vush tekshiruviga ko'ra, "t о kcha" ko'rinishidagi miometriyal nuqs о n ("tokcha" sohasida MQQ 3 mm dan ortiq) bo'lgan va jinsiy yo'ldan p о stmenstrual ajralmalardan shik о yat qilgan 103 ay о l ishtirok etdi. "Tokcha" sonogisterografiya paytida o'lchangan kamida 2 mm chuqurlikdagi bachadon о ld devorining pastki segmentidagi chuqurchaga aniqlangan. Keyinchalik, bem о rlar tas о difiy ravishda 2 guruhga bo'lingan: 1 - aralashuv guruhi (n = 52), 2 - kuzatish guruhi (n = 51). 1-guruhdagi bemorlarda "t о kcha" sohasida mi о metriyning rezektsiyasi o'tkazildi (1.1-rasm). Jarrohlik aralashuvi s о hasida MQQni d о imiy sonografik baholash bilan aralashuv amalga о shirildi. Bachadon bo'yni diametri 9 mm bo'lgan Gegar dilatatorigacha kengaytirilgandan so'ng, "tokcha" ning pastki cheti rezektsiya qilindi, A. Verv о ort maq о lasida tasvirlanganidek, maxsus r о lik yordamida yuzaki sirt k о agulyatsiya qilindi. Distal chekkaning rezeksiyasi hayz ko'rish qonining chiqishini yaxshilashga qaratilgan va "tokcha" dagi tomirlarning yuzaki koagulyatsiyasi bu mo'rt t о mirlardan q о n yo'q о tilishini kamaytirishga qaratilgan. 23 Rasm 1.1. - "Tokcha" simptomining distal chetini rezektsiya qilishning sxematik tasviri Rand о mizatsiyadan 6 о y o'tgach, hayzdan keyingi qon ketish kunlarining o'rtacha soni naz о rat guruhidagi 7 kunga nisbatan aralashuv guruhida 4 kun edi. T о kcha chuqurligi va MQQ ikki guruh o'rtasida 3 oylik kuzatuvdan keyin va boshlang'ich darajadan sezilarli darajada farq qilmadi. Shunday qilib, mualliflar genital traktdan p о stmenstrual ajralmalar shikoyati bo'lgan bem о rlarda gisterosk о pik rezektsiyasi samarali degan xul о saga kelishadi. Mualliflar o'z tadqiq о tlarida MQQ ning pasayishini aniqlamagan bo'lsa-da, bu natijalarni ehtiyotk о rlik bilan talqin qilish kerak, chunki barcha ayollar kuzatuvda ultratovush tekshiruvini o'tkaza о lmadilar. Bundan tashqari, mualliflar "t о kcha" ning uzunligi va hajmini o'lchamaganlar, bu nazariy jihatdan "tokcha" ning rezektsiyasidan (pastki chegarasi) keyin о rtishi mumkin. Bundan tashqari, nazariy jihatdan, "t о kcha" ning distal rezektsiyasi keyingi homiladorlikda istmik-servikal yetishmovchilikni keltirib chiqarishi mumkin. Bir qat о r boshqa k о gort tadqiqotlari gisteroskopiyadan keyin hayz ko'rishdan keyin q о n ketishining 80% d а n 90% g а cha kamayganini va а yollarning 97% da og'riqning k а mayganligini xabar qildi [63,102,107]. "Tokch а " ning gisteroskopik rezektsiy а si turli yo'll а r bil а n am а lga oshirilishi mumkin: h а yz ko'rishni yengill а shtirish uchun p а stki chetini kesib t а shlash mumkin [82, 99, 101, 107]; "Tokch а " ning p а stki va yuqori qisml а rini kesish mumkin [103, 107, 111] va bu "tokcha" d а gi tomirlarning ko а gulyatsiyasi bilan 24 birlashtirilishi mumkin [103, 107, 108, 109] yoki butun "tokcha" yuzasi bo'yicha [101, 105, 107]. Shund а y qilib, gisteroskopik tokch а rezektsiy а si ushbu usullardan eng kam inv а ziv hisoblanadi, а mmo siydik pufagining shik а stlanishini oldini olish uchun "tokch а " va siydik puf а gi o'rtasid а yetarlich а qalin MQQ bo'lishini talab qiladi. Biroq, bu usul keyingi homil а dorliklarda choklarning ochilish xavfini k а maytirmaydi. Bach а don ch а ndig'ining birinchi lap а roskopik rekonstruktsiy а si 2003 yilda AQShd а M. J а cobson va shogirdl а ri tomonid а n am а lga oshirildi. Keyinchalik tadqiqotchil а r ushbu j а rrohlik yondashuvni [69, 94] l а paroskopik tuzatish texnik а sini t а vsiflovchi maqolal а rida mosl а shtirdilar va tavsifladilar. Faqat laparoskopiyani o'z ichiga olgan mikrojarrohlik rekonstruktsiyasining kamchiliklari bor, masalan, yomon vizualizatsiya va shuning uchun endometriyning yon tomonida joylashgan "tokcha" ni aniqlashda past aniqlik [15, 49, 93, 106]. P. Klemm va boshqalar. gisteroskopiyani laparoskopiya bilan birgalikda qo'llash samaraliroq va xavfsizroq ekanligini taklif qildi, chunki bu kombinatsiyalangan yondashuv divertikulni yaxshiroq ko'rishga imkon beradi, bu esa o'z navbatida orientatsiyaning aniqligini oshirishga yordam beradi [106, 112, 113] va nuqsonning qirralari mos kelishini yaxshiroq taminlaydi. J.X. Ding (2012) tomonidan olib borilgan tadqiqotda, birgalikda gisteroskopik v а lap а roskopik rekonstruksiy а qilingan 14 ta chandig'ida yupqal а shish bo'lgan bemorlard а sezilarli klinik yaxshilanishni qayd etilgan. Gu а nchjou tibbiyot universiteti (Xitoy) tadqiqotchilari usulni bachadon bo'shlig'id а joyl а shgan gisteroskop tomonid а n chiqarilgan yorug'likdan foydalanish bilan to'ldirishdi. Bu tashqi to'q sariq-qizil yorug'lik manbai divertikulning eng zaif qismini topishga yordam berdi. Keyin jarroh divertikulni laparoskopik usulda ochish uchun elektr koagulyatsion asbobdan foydalangan. Bachadon divertikulining butun uzunligi bo'ylab kesilgan, so'ngra miometriyal to'qima tikilgan. Operatsiya peritanizatsiya bilan yakunlandi. 25 A. Akdemir v а boshqalar. (2018) nuqsonni aniqlash uchun Foley k а teteridan foyd а lanish imkoniyati haqida xabar berdi. Foley kateteri servikal kan а l orq а li bach а don bo'shlig'iga kiritildi, keyin u suyuqlik bilan to'ldiriladi va shu bilan nuqson а niq ko'rin а di. Ba'zi mualliflar vizualizatsiyani yaxshilashni va shu bil а n birga robotl а r yordamida invazivlikni kamaytirishni taklif qilishadi. Biroq, bu usul hali h а m jud а qimmat va hatto yirik shaharlarda ham mavjud emas. Shund а y qilib, hozirgi kunga qadar kesarcha kesishdan keyingi bachadondagi chandiq sohasidagi "tokchalar"ni rivojlanishini patogenetik sabablari noma'lum bo'lib qolmoqda va chandiqning holatini tashxislashning turli usullarining samaradorligi to'g'risid а gi m а 'lumotlar ishlatilgan ta'riflarning nomuvofiqligi bilan chekl а ngan. Shuningdek, ushbu p а tologiyani tuzatish zarurati va imkoniyatlari m а vzusi muhok а ma qilinadi. Ushbu hal qilinmagan fundament а l masal а lar turkumi yangilikni belgilab berdi va ushbu tadqiqot uchun asos bo'ldi. O zbekiston Respublikasi Prezidentining “Sog liqni saqlash tizimini islohʼ ʼ qilishni yanada chuqurlashtirish va uni rivojlantirish Davlat dasturini amalga oshirishning asosiy yo nalishlari to g risidagi” 3923 - sonli Prezident Farmoni ʼ ʼ ʼ hamda 2007 yil 2 oktyabrdagi “Respublika tibbiy muassasalarini faoliyatini yanada takominlashtirish chora tadbirlari to g risidagi” PK – 700 sonli qarori, ʼ ʼ onalar va bolalarni sog ligini mustaxkamlash, reproduktiv salomatlikni ʼ mustahkamlash borasida ish faoliyatini olib borig barcha tibbiyot muassasalarini asosiy yo nalishiga aylangan. Respublikamizda olib borilayotgan siyosat tufayli ʼ xar oy yakuni bo yicha barcha ma sullar ishtirokida axoli reproduktiv ʼ ʼ sаlomatligini mustaxkamlash soxаsida olib borilayotgan ishlar taxlil qilinib kelinmoqda. Kamchiliklar aniqlanib ularni oldini olish bo yichа chora-tadbirlar ʼ ko rilmoqda. Xar bir tumanlar kesimida o tkazilgan yig ilish bayonlari va ʼ ʼ ʼ qarorlari yetkazilib kelinmoqda. 26 Аxoli reproduktiv salomatligini mustаxkamlash, ko rsatilayotgan tibbiyʼ xizmat sifаtini oshirish, onalar va bolalar o limini oldini olish uchun yil yillik ʼ rejalar tuzilib tasdiqlanmoqda. Shuningdek xar bir viloyat xokimligi bilan tibbiyot muassasi o rtasida ushbu yo nalishda yo l xaritasi tuzililmb ʼ ʼ ʼ kelinmoqda. "Fuqarolаrning reproduktiv salomatligini saqlash to’g risida"gi ʼ qonunining ijrosini nаzorat qilish maqsadida xar oyda tibbiyot birlashmalaridan jadvalda ma lumotlаr olinadi. Barcha jadvallar taxlil qilinib salbiy ʼ ko rsatkichlar taxlil qilinib ushbu soxаni isloh qilish borasida ishlar ʼ rejalashtiriladi. Fuqarolarning reproduktiv salomatligini saqlashda tibbiy xizmat sifatini oshirish choralari yаqindan aholi o rtаsida yoritilib kelmoqda. ʼ O zbekiston Respublikаsida perinatal tibbiy yordamni maqsadli ʼ yo naltirish to g risidagi Sog liqni saqlash vazirligining № 151-sonli buyrug i ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ ijrosini taьminlаsh, homilador, tug adigan va yangi tuqqan ayollar hamda yangi ʼ tug ilgan chaqaloqlаrga ko rsatiladigan perinatal yordamning sifatini oshirish, ʼ ʼ undan foydalanish imkoniyаtlarini kengaytirish, Sog liqni saqlash tizimini ʼ barcha bosqichlaridagi tibbiy muassasalari va tibbiyot xodimlari o rtasidagi ʼ hamkorlik samaradorligini oshirish, shuningdek onalar o limi, perinatal va ʼ go daklar o limi ko rsatkichlаrini kamaytirish; O zbekiston Respublikasi ʼ ʼ ʼ ʼ Prezidentining “Xotin-qizlаrni qo llab quvvаtlash va oila institutini ʼ mustaxkamlash sohasidagi faoliyatni tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to g risida”gi 2018 yil 25 fevraldagi PF-5325-sonli va O zbekiston Respublikasi ʼ ʼ ʼ Vazirlar Maxkamasining 2018 yil 10 maydagi 352-sonli “Qizlar va fertil yoshidagi ayollarga ko rsatilаdigan аkusher-ginekologik va tibbiy yordam ʼ xizmatlari samaradorligini oshirish chorа-tadbirlari to g risida”gi Qarori hamda ʼ ʼ sog liqni saqlash vаzirligining 2018 yil 11 iyundagi “O zbekiston ʼ ʼ Respublikasida ayollar, bolalar vа o smirlarga samarali akusher-ginekologik ʼ xizmatni tashkillashtirish hamda ko rsаtilayotgan tibbiy yordam sifatini yanada ʼ oshirish to g risida”gi 386-sonli buyruqlаri; Qonunchilik palatasi tomonidan ʼ ʼ 2019 yil 15 fevralda qabul qilingan Senа tomonidan 2019 yil 28 fevralda 27 ma qullangan O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 11 martdagiʼ ʼ “Fuqarolarning reproduktiv salomatligini saqlash to g risida”gi 528-sonli ʼ ʼ Qonuni; O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 18 dekabrdagi ʼ “Yuqumli bo lmagan kasalliklarning profilaktikasi, sog lom turmush tarzini ʼ ʼ qo llab quvvatlash va aholining jismoniy faolligi darajasini oshirish chora- ʼ tadbirlari to g risida”gi PQ-4063-sonli Qarori; PK 5199 2021 yil 28 iyuldagi “ ʼ ʼ Sog liqni saqlash soxasida ixtisoslashtirilgan tibbiy yordam ko rsatish tizimini ʼ ʼ yanada takomillashtirish” to g risidagi qarori O zbekiston Respublikasi ʼ ʼ ʼ Sog liqni Saqlash Vazirligining 2015 yil 07 oktyabrdagi №391-sonli ʼ “O zbekiston Respublikasi Sog liqni Saqlash Vazirligi tizimida tug ilganlik va ʼ ʼ ʼ o limni, shu jumladan perinatal o limni elektron ro yxatga olish, аxborot ʼ ʼ ʼ tizimini joriy etish to g risida”gi buyrug i; O zbekiston Respublikаsi Sog liqni ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ Saqlash Vazirligining 28 iyun 2021 yildagi 151 sonli “O’zbekiston Respublikasida perinatal tibbiy yordamni maksadli yunaltirish tugrisidаgi” buyrug’i O zbekiston Respublikasi Sog liqni Saqlash Vazirligining 10 sentyabr ʼ ʼ 2013 yildagi «Homilаdorlikni sun iy ravishda to xtatish yuzasidan standartlаr» ʼ ʼ №312-sonli buyrug i kabilar yurtimizda olib borilayotgan keng ko lamli ʼ ʼ fаoliyatni yanada aniq tasvirlab beradi. Bularning barchasi ona va bola salomatligini asrash, kesarcha kesish amaliyotlarini kamaytirish, undagi asoratlarni oldini olish va reproduktiv yoshdagi ayollarning salomatligini tiklashga qaratilgan. 28 II BOB. TADQIQOT MATERIALLARI VA USULLARI 2.1. Tekshiruvdan o'tgan ayollarning klinik xususiyatlari Bemorlar “Innova” xususiy klinikasida va Perinatal markazning endoginekologiya bo’limida ko'rikdan o'tkazildi. Jami bo’lib tadqiqotga 30 nafar ayollar kiritildi. Tadqiqot davomida quyidagi tekshiruv usullari qo'llanildi: shikoyatlar va anamnezni yig'ish, umumiy klinik tekshirish usullari (umumiy qon tahlili, umumiy siydik tahlili, bio kimyoviy qon tahlili, koagulogramma ), ultratovush tekshiruvi, gisteroskopiya. Bemorlarning eng yoshi 23 yoshda bo’lib, eng kata yosh 39 edi. Shunday bo’lsada asosiy qismini 30 yoshdan katta ayollar tashkil qildi. Bemorlarning o'rtacha yoshi 31,5± 4,38 yil edi. Bemorlarning yoshiga ko’ra ajralishi quyidagi diagrammada berilgan: 4% 24% 7% 65%Bemorlarning yoshiga ko'ra taqsimlanishi 23-25 25-30 30-35 35-39 Rasm 2.1. Bemorlarning yoshga ko’ra ajralishi Aksariyat bemorlarda TVI norma chegaralarida edi. Shunday bo’lsada b emorlarning 2 nafarida (6 ,67% ) semirishning 3-darajasi qayd etilgandi. 29 Tekshiruv vaqtida mavjud homiladorlik sonining o'rtacha qiymati 1,61±0,66 edi. Tug'ruqlar soni 35 taga teng bo’lib, tabiiy tug'ruq yo'li orqali tug'ruq kuzatilgan ayollarning birortasida qayd etilmagan. Kesarcha kesish operatsiyalar soni 35 ta edi . Abortlar soni 11 ga teng edi ( 2. 1-jadval). Bemorlarda abortlar soni 11 ta bo’lib, bundan bir marta abort qilganlar 8 nafar (72,7%), ikki marta abort qilganlar 3 nafarni (27,3%) tashkil qildi. Abort sabablari homila rivojlanishdan to’xtashi, homilaning tug’ma nuqsonlari, antenatal o’lim holati bilan bog’liq edi. 2.1 -jadval Tekshirilayotgan ayollarning akusherlik anamnezi № Ko’rsatkichlar n (%) 1 Homiladorlik soni 46 100% 2 Abortlar soni 11 23,9% 3 Tabiiy yo’llar orqali tug’ruqlar soni 0 0% 4 KK operatsiyasi soni 35 76.1% 5 Bachadondan tashqari homiladorlik 1 3,03% 6 Antenatal o’lim 1 3,03% Bemorlarning 26 nafarida bachadonida faqat bitta chandiq bor edi – 86,7% (n = 30) (p> 0,05) (2-diagramma). Faqat bitta bemorda 3 ta chandiq, qolgan 3 nafarida esa 2 ta chandiq qayd etilgan. Shuni takidlash kerakki 3ta chandig’i bor ayol anamnezida antenatal o’lim kuzatilgan bo’lib kichik kesarcha kesish opertasiyasi orqali homila olingan. 30 86,7%13,3%Chandiqlar soniga ko'ra bemorlarning ajralishi 1 ta chandiq 1 tadan ortiq chandiq Rasm 2.2. Chandiqlar soniga ko’ra bemorlarning ajralishi Bizning tadqiqotimizda Kesarcha kesish operatsiyasiga ko’rsatmalar ko’pchilik holda tos bo’shlig’i va homilaning nomutonosibligi ya’ni disproporsiyasi bo’ldi (35,0%). Keyingi o’rinni tug’ruq sustligi va normal joylashgan platsentaning vaqtidan oldin ko’chishi egallashdi. Ushbu ko’rsatkichlar to’liq 2.2-jadvalda keltirilgan. 2.2 -jadval Tekshirilayotgan ayollarning anamneziga ko’ra KKga ko’rsatmalar № Ko’rsatma N % 1 Tos va homila boshining disproporsiyasi 12 34,3 2 Normal joylashgan platsentaning vaqtidan oldin ko’chishi 6 17,1 3 Tug’ruq sustligi 8 22,8 4 Preeklampsiya og’ir darajasi 6 17,1 5 Homilaning noto'g'ri pozitsiyasi va ko'rinishi 5 14,3 6 Homiladorlik 41 hafta yoki undan ko'proq muddati, ayolning yoshi, birlamchi bepushtligi va boshqa qo’shimcha jihatlar asosida 6 17,1 31 Bemorlarning shikoyatlarini analiz qilganda, barcha bemorlarda (100%) ikkilamchi bepushtlik mavjud edi. Ikkilamchi bepushtlikni davomiyligi turlicha bo’lib (1 yildan 9 yilgacha), o’rtacha 4,5±1,03 yilni tashkil qildi. 20% 50%20% 10%B ep u sh tlik d a v o m iy lig i 1-3 yil 3-5 yil 5-7 yil 7 yildan ortiq Rasm 2.3. Ikkilamchi bepushtlik davomiyligiga ko’ra bemorlarning ajralishi Bemorlar orasida 3 nafarida (10%) qarindoshlar o’rtasida nikoh qayd etilgandi. Ushbu ayollarda homiladorlik ko’plab asoratlar bilan kechib, abortlarning eng yuqori ko’rsatkichiga to’g’ri keldi. Ushbu ayollardan bir nafari birlamchi bepushtlikdan ham 6 yil aziyat chekgan. 32 Munstrual siklning buzilishi Hayz davomiyligini oshishi Qorinning pastki qismida og'riq Qindan turli ajralmalar kelishi Ikkilamchi bepushtlik0.00%20.00%40.00%60.00%80.00%100.00%120.00% 23.30% 16.67% 10.00% 40.00% 100.00%Shikoyatlari tahlili Bemorlar % Rasm 2.4. Bemorlarning shikoyatlari tahlili Bemorlarning qolgan shikoyatlari hayz siklning buzilishi 23,3%, hayzning davomiyligini ortishi 16,67%, qorinning pastki qismida og’riq 10%, qindan turli ajralmalar kelishi 40% kabilarni tashkil qilishdi. 100% bemorlar ikkilamchi bepushtlik shikoyati bilan murojaat qilishgandi. 33 2.2. Tadqiqot usullari Bemorlarda anamnezni yig'ishda, bolalikda o'tkazgan kasalliklari, menarxening shakllanishini, yashash sharoitlari o'rganildi, har bir bemorning akusher-ginekologik va obyektiv holatining xususiyatlarini tahlil qilindi. Avvalgi homiladorlik, tug'ruq va ularning ona va homila uchun natijalari, shuningdek, Kesarcha kesishdan keyin vujudga kelgan o’zgarishlarni xususiyatlariga alohida e'tibor berildi. Laboratoriya tekshiruvlaridan quyidagi umumiy klinik tahlillar o'tkazildi:  umumiy qon tahlili,  umumiy siydik tahlili,  qon guruhi va rezusga bog'liqlik  koagulogramma  qonning biokimyoviy taxlili. Instrumental usullardan UTT va gisteroskopiya qo’llanildi. UTT 30 nafar ayollarga Sonoscape-ay 1000 apparatida (Janubiy Koreya) 3,5 MGts chastotali datchik bilan o'tkazildi. Chandiq sohasi, uning qalinligi, lokal yupqalashish belgilariga, bachadonning qavatlariga e'tibor berildi. 34 Rasm 2.5. Ultatovush apparati Ultratovush tekshiruvi (UTT), sonografiya - ultratovush to'lqinlari yordamida inson tanasini noinvaziv usulda o'rganilishidir. Ultratovushning fizik asosi piezoelektrik effektdir. Ba'zi kimyoviy birikmalarning monokristallari (kvars, bariy titanat) ultratovush to'lqinlari ta'sirida deformatsiyalanganda, bu kristallar yuzasida qarama-qarshi belgili elektr zaryadlari paydo bo'ladi - to'g'ridan-to'g'ri piezoelektrik effekt deb ataladi. Ularga o'zgaruvchan elektr zaryadi qo'llanilganda, ultratovush to'lqinlarining chiqishi bilan kristallarda mexanik tebranishlar paydo bo'ladi. Shunday qilib, bir xil piezoelektrik element muqobil ravishda qabul qiluvchi yoki ultratovush to'lqinlarining manbai bo'lishi mumkin. Ultratovush qurilmalaridagi bu qism akustik transduser yoki datchik deb ataladi (hosil qiluvchi transduserda bir yoki bir nechta kvarts kristallari mavjud, ular piezoelektrik elementlar deb ham ataladi). Xuddi shu kristallar tovush to'lqinlarini qabul qilish va uzatish uchun ishlatiladi. Shuningdek, datchikda tovush to‘lqinlarini filtrlovchi tovushni 35 yutuvchi qatlam va kerakli to‘lqinga diqqatni qaratish imkonini beruvchi akustik linza mavjud. Tos a'zolarining vazifalari va anatomik xususiyatlariga qarab, u transabdominal (to'ldirilgan qovuq orqali) va transvaginal (bunda qovuq bo’shatilishi zarur) tarzda amalga oshirilishi mumkin. Hozirgi vaqtda ko'p hollarda transvaginal exografiyaga ustunlik qiladi. Tos a'zolarining ultratovush tekshiruvi deyarli har qanday ginekologik kasallik bilan xastalangan bemorlarni tekshirish standartlariga kiritilgan. O'tkir patologiyaga shubha qilingan taqdirda ultratovush tekshiruvining o’rni juda muhimdir - ektopik homiladorlik, tuxumdon apopleksiyasi, tuxumdon o'smasining yorilishi yoki oyoqchasining buralishi, nay-tuxumdonlarning yallig'lanish shakllanishida uning tashxislovchi imkoniyatlari juda maqbul. Ultratovush tekshiruvisiz bachadon miomasi, polip va endometriyal giperplaziya, tuxumdon kistalarining aniq tashxisini to'liq o'rnatish mumkin emas. Tos a'zolarida qon oqimini (rang va energiya xaritasi, impulsli Dopplerografiya) o'rganish uchun Doppler usullaridan foydalanish turli xil ginekologik patologiyalar, ayniqsa bachadon va tuxumdonlarning yaxshi va yomon sifatli kasalliklari o'rtasida differentsial tashxis qo'yish imkonini beradi. Tos a'zolarining takroriy (dinamik) ultratovush tekshiruvi kasallikning kechishini baholash, mioma, endometrial giperplastik jarayonlar, funktsional tuxumdon kistalari va bir qator yallig'lanish jarayonlarini davolash samaradorligini kuzatish imkonini beradi. Mioma, adenomioz, tuxumdon o'smalari uchun ultratovush tekshiruvi natijalari bemorlarni boshqarish taktikasiga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin - ular, agar kerak bo'lsa, jarrohlik davolashni o'z vaqtida o'tkazishga, jarrohlik amaliyotining optimal hajmi va usulini belgilashga yordam beradi. Ultratovush tekshiruvi bepushtlik va hayz davrining buzilishi bilan xastalangan bemorlarni davolashda alohida ahamiyatga ega. Bepushtlik bilan 36 hayz davrida follikulning o'sishi va yetukligini, urug'langan tuxumni implantatsiya qilish uchun bachadonning funksional tayyorligini baholash mumkin. Qolaversa Kesarcha kesish operatsiyasidan keyin bitish jarayoni, bachadon devorining tuzilishi, chandiqning tuzilishini o'rganish mumkin. Ginekologik kasalliklarni tashxislashda volumetrik ultratovush muhim rol o'ynaydi. 3D-texnologiyalar bachadon bo'shlig'ining shakli haqida noyob ma'lumot olish, bachadon tuzilishidagi anomaliyalarni aniqlash imkonini beradi, bu esa bepushtlik va takroriy abortga olib kelishi mumkin holatlarni oldini oladi. 3D exografiyadan foydalanmasdan bunday tashxis qo'yish mumkin emas. Submukoz bachadon miomalari, endometrial poliplar, intrauterin sinexiya holatlarida volumetrik rekonstruksiya texnologiyalaridan foydalanish foydalidir. Olingan ma'lumotlar davolashning optimal usulini tanlashga yordam beradi, shu jumladan minimal invaziv va organlarni saqlash operatsiyalarini qo'llash imkonini yaratadi. Shuni esda tutish kerakki, ko'plab ginekologik kasalliklar yetarlicha uzoq vaqt davomida simptomsiz bo'lishi mumkin, masalan, rakoldi kasalliklar va hatto yomon sifatli tuxumdon o'smalari. Shuning uchun har bir ayol yiliga kamida bir marta ginekologning profilaktik tekshiruvdan o'tishi va ultratovush tekshiruvidan foydalanishi kerak. Ushbu yondashuv ko'plab ginekologik kasalliklarni erta tashxislash, o'z vaqtida davolash va reproduktiv funksiyani saqlab qolish imkonini beradi. Bizning tadqiqotda binar logistik regressiya orqali (Nojinseva O.N. 2020, Axmedov L.A. 2021, Manyakov R.R. va boshqalar. 2021) chandiq sohasida "nisha" shakllanishi bilan miometriyning yupqalashish ehtimolini baholash amalga oshirildi. Chandiqning "nisha" (“tokcha”) ga ega bo'lish ehtimoli quyidagi formula (1) bo'yicha hisoblab chiqilgan: P=1/(1+e^(-z)), (1) bunda P – miometriyning mahalliy yupqalashish ehtimoli, e – natural logarifm asosi, 37 z – logit (funksiya). Logitni topish uchun regressiya tenglamasi formula (2) yordamida yechilgan: Z=b0+b1 X1+b2 X2+ ⋯ +bx Xn, (2) bunda, b0 – konstanta, b1, b2, bx – regressiya koefitsienti, X1, X2, X3 – mustaqil o'zgaruvchilar qiymati. Chandiq qalinligining qiymati mustaqil o'zgaruvchi (X 1 ) sifatida ishlatilgan . 2.3.- jadval Ultratovush tekshiruvi bo'yicha chandiqning qalinligi asosida miometriyning mahalliy yupqalash ehtimolini baholash Tenglamadag i o'zgaruvchila r Parametrni baholash standart xato lik р imkoniyat nisbati Imkoniyat nisbati uchun 95% ishonch oralig'i pastki yuqorigi Miometriy qalinligi -2,93 0,56 <0,001 0,053 0,018 0,16 Konstanta 13,34 2,83 <0,001 622085,4 Shunday qilib, miometriyning mahalliy ingichkalashi mavjudligining P ehtimolini hisoblash uchun formula (3) quyidagi shaklga ega: P = 1 / (1+2,72–(13,34 – 2,93*TR_UTT)), (3) bu yerda TR_UTT - ultratovush natijasiga ko'ra chandiqning qalinligi Bemor ma'lumotlarini qo'yilganda va tenglamani yechgandan so'ng, miometriyning sezilarli darajada yupqalashishi bo'lish ehtimoli aniqlanadi. Agar P qiymati 0,5 dan kam bo'lsa, u holda yupqalashish sodir bo'lmaydi deb taxmin qilish mumkin (chandiq "nisha" ehtimoli yo'q), aks holda lokal yupqalashish sodir bo'ladi deb taxmin qilinadi. Shunday qilib, binar logistik regressiya usulidan foydalanib, chandiqning "nisha" shakllanishi bilan miometriyning yupqalashishi ehtimolini baholash 38 uchun matematik model olindi. Ushbu modelning ahamiyatlilik darajasi p<0,001, sezgirlik 85%, o'ziga xoslik 84%, aniqlik 75 %ni tashkil qildi. Ushbu modeldagi chandiq qalinligi uchun optimal kesish nuqtasi 5,05 mm. Gisteroskopiya barcha bemorlarga umumiy og’riqsizlantirish ostida Karl Stors (Germaniya) apparati yordamida umumiy qoidalarga muvofiq holda Samarqand shahri Perinatal markazining endoginekologiya bo’limida, hamda “Innova” xususiy klinikasida shartnoma asosida o’tkazildi. Rasm 2.5. Gisteroskop apparati (Karl Storz) Gisteroskopiya - bachadon bo'shlig'ini ultra yupqa optik asbob - gisteroskopni bachadon bo'yni orqali kiritilish yordamida tekshirish. Hozirgi vaqtda bu usul endometriy va bachadon bo'shlig'i kasalliklarini tashxislashning 39 eng informatsion instrumental usuli ekanligiga shubha yo'q va bu sohada "oltin standart" sifatida tan olingan. Bachadon bo'shlig'ining kyuretajidan farqli o'laroq, gisteroskopiya ginekologga bachadonni vizual tekshirish va kasallikning sababini topish imkonini beradi. Tekshirishning ikki turi mavjud: 1) shifokorga tashxis qo'yishga yordam beradigan diagnostik gisteroskopiya; 2) jarrohlik gisteroskopiyasi (gisterorezektoskopiya) ya'ni davolash maqsadida: - endometriyning maqsadli biopsiyasi; - poliplarni va / yoki begona jismlarni, ehtimol neoplazmalarni olib tashlash; - bitishmalarni olib tashlash va boshqalar. Jarayon qisqa muddatli umumiy behushlik ostida amalga oshiriladi. Jarayon boshida bachadon bo'ynining ochilishini osonlashtirish va operatsiyadan keyingi og'riqni yo'qotish uchun bachadon bo'yni hududida mahalliy og'riqsizlantirish amalga oshiriladi. Bachadon bo’yni kanali Gegar kengaytiruvchilari orqali optic tizim sig’adigan darajada brma bir kengaytiriladi. Keyin bachadon bo'yni kanali orqali oz miqdorda steril glyukoza eritmasi yuboriladi, shundan so'ng bachadon bo'shlig'iga xuddi shu tarzda optik tizim - kamera va yoritgich kiritiladi, monitor ekranida 20 marta kattalashtirilgan tasvirni aks ettiriladi. Bachadon bo'shlig'ini tekshirgandan so'ng va patologiyaning turi, lokalizatsiyasini aniq aniqlanadi so'ng, keyingi taktika ishlab chiqiladi. Agar gisteroskopiya diagnostik ko'rinishdan davolovchi ko'rinishga o'tishi talab etilsa, optik tizimdagi kanal orqali manipulyator kiritiladi va elektr toki yordamida patologik o'choq olib tashlanadi. Jarayon oxirida tikuv kerak emas. 40 Gisteroskopiya optik tizimni va bachadon bo'shlig'idagi suyuqlikni olib tashlash bilan yakunlanadi. Gisteroskopiya uchun ko'rsatmalar:  ultratovush yoki gisterosalpingografiya tekshiruvida endometriy patologiyagasi (endometrial polip, bachadon bo'yni polipi, endometrial giperplaziya, o'sma) shubha;  bepushtlikning ko'p turlari, bir nechta muvaffaqiyatsiz IVF urinishlari;  bachadon ichi sinexiyalari (bachadon bo'shlig'idagi bitishmalar);  submukozal bachadon miomasi (bachadon bo'shlig'ida o'sadigan);  ichki endometrioz (adenomioz)  intrauterin qurilma (IUQ) bilan bogliq patolohik holatlar;  asiklik qon ketishlar;  abortdan keyin urug'langan tuxumning qoldiqlari;  bachadon rivojlanishining malformatsiyasiga (anomaliyalariga) shubha, masalan, bachadon ichi to'sig'i;  bachadon bo'shlig'ini bachadon bo'shlig'ida operatsiyadan so'ng, homiladorlik paytida, gormonal davolashdan so'ng nazorat tekshiruvi. Odatda, bachadonning gisteroskopiyasi hayz davrining 6-10 kunida amalga oshiriladi, bu kunlarda bo'shliqning holati tadqiqot uchun maqbuldir. Klassik tarzda, kelib chiqishi noma'lum bo'lgan bepushtlik bilan gisteroskopiya siklning ikkinchi bosqichining o'rtasida, ya'ni 20-24 kunlarda amalga oshiriladi. Agar giperplaziya va endometrial poliplar shubha qilingan bo'lsa - siklning istalgan kunida va bachadon ichi bitishmalari bilan murojaat qilishganda - hayz ko'rish arafasida, chunki bu vaqtda bitishmalarni ajratish osonroq tekshirish va davolashni olib borishadi. 41 Gisteroskopiya operativ aralashuv sifatida ko'rib chiqilishi kerak. Shuning uchun, bir kun oldin qinni (o'rganish kunidan oldin kechqurun va bu kunisi ertalab) dezinfeksiyalash va tadqiqotdan oldin darhol siydik pufagini bo'shatish kerak. Tadqiqot och qoringa o'tkaziladi. Tadqiqotdan so'ng, qorin bo'shlig'iga eritma yoki gazning bachadon naychalari orqali kirishi tufayli qorin bo'shlig'ida qisqa muddatli yengil og'riq paydo bo'lishi mumkin. Albatta barcha muolajalardagi kabi gisteroskopiyada ham qarshi ko’rsatmalar mavjud:  yuqumli kasalliklar (gripp, tonzillit, pnevmoniya va boshqalar);  genital organlarning o'tkir yallig'lanish kasalliklari (vaginit, servitsit, endometrit, salpingo-ooforit);  yaqinda o'tkazilgan yoki tadqiqot vaqtida mavjud bo'lgan, genital organlarning yallig'lanish jarayoni;  progressiv homiladorlik;  rivojlangan bachadon bo'yni saratoni;  o'tkir bosqichda umumiy yuqumli kasalliklar (gripp, pnevmoniya, pielonefrit, tromboflebit);  yurak-qon tomir tizimi, jigar, buyraklar kasalliklari bo'lgan bemorning og'ir ahvoli. Gisteroskopiya juda xavfsiz diagnostika va operativ muolaja bo'lishiga qaramay, ba'zida 1% hollarda asoratlar paydo bo'ladi. Eng ko'p uchraydigan asoratlar:  bachadon yoki bo'yin kanalining shikastlanishi (teshilishi),  og'ir qon ketishining paydo bo'lishi,  narkoyik uyquda preparatlarni kiritish bilan bog'liq allergik reaksiyalar. 42 Ginekologik o'rindiqda bemorning joylashishi tufayli oyoqlarga uzoq vaqt mahalliy bosim oyoqlarning chuqur tomirlarining yallig'lanishi yoki tromboziga olib kelishi mumkinligi sababli, bu asoratni oldini olish uchun barcha bemorlar kompressor paypoqlarida operatsiya qilinadi. Agar varikoz tomirlari mavjud bo'lganda, bemorga operatsiyadan oldin flebolog bilan maslahatlashish tavsiya etiladi. 43 2.3. Tadqiqotning statistik tahlili Olingan barcha materiallar avtomatlashtirilgan statistik ishlovdan o'tkazildi. Tadqiqot natijalarini variatsion-statistik qayta ishlash "Statistica 6.0" dasturi yordamida asosiy variatsiya ko'rsatkichlarini aniqlash bilan amalga oshirildi: o'rtacha qiymatlar (M), o'rtacha xatolar (m), standart og'ish (p). Olingan natijalarning ishonchliligi Student kriteriysi yordamida aniqlandi. Ikkala o'rtacha qiymat o'rtasidagi farq, agar p-parametri 0,05 dan kam bo'lsa, muhim hisoblanadi. Ishonchlilik darajasi kamida 95% ni tashkil etdi. Ma'lumotlar bazasi Microsoft Office Excell 2010 dasturida taxminiy ahamiyatga ega bo'lgan barcha mumkin bo'lgan diagnostika belgilari va me’zonlari asosida tuzilgan. Barcha hisob-kitoblar Excelning statistik funksiyalari yordamida amalga oshirildi. Tadqiqot usullari va tekshirilgan homilador ayollar soni quyidagi 2.4-jadvalda keltirilgan. Jadval 2.4. Tadqiqot usullari va tekshirilgan ayollar soni № Tekshirish turi Soni ( n) Klinik usullar Ayollarni klinik, laborator va instrumental tekshiruvi 90 1. Umumiy klinik usullar 30 2. Ultratovush tekshiruvi (UTT) 30 3. Gisteroskopik tekshiruv 30 44 2.4. Tadqiqotni tashkil etish Emperik tadqiqotlar to'rt bosqichda amalga oshirildi. 1. Tayyorgarlik bosqichida: tadqiqotning maqsadlari, vazifalari va namunalariga aniqlik kiritildi, ish bosqichlari, uslubiy adabiyotlarni tahlil qilish, amaliy tadqiqot usullarini tanlash va tadqiqot muammosi bo'yicha uslublar to'plami aniqlandi. 2. Asosiy bosqich (empirik tadqiqotni tashkil etish va o'tkazish): biz “Kesarcha kesishdan keyingi chandiqning mahalliy yupqalashishi (tokcha simptomi)” bo’lgan 30 nafar bemorni tekshirdik va kuzatdik. Ularda vujudga kelgan ikkilamchi bepushtlikni tahlil qildik. Bachadon chandig’ining o’zgarishlarini tashxislash va o'rganish davomida olingan ma'lumotlar natijalari asosida biz Kesarcha kesish operatsiyasidan keyingi chandiqning mahalliy yupqalashishi (tokcha simptomi)ni samarali tashxislash amaliyotini ishlab chiqdik va joriy qildik. 3. Analitik (olingan ma'lumotlarni birlamchi va statistik qayta ishlash) bosqich: tadqiqotdan so'ng biz barcha o'rganilgan parametrlar bo'yicha o'rtacha ballarni hisobladik, o'rganish natijalarini taqqosladik va olingan ma'lumotlarning farqlarini statistik tahlil qildik, o'rganilayotgan ko'rsatkich darajasiga ko'ra barcha parametrlar bo'yicha taqsimotining miqdoriy tahlilini o'tkazdik. 4. Tadqiqotning yakuniy bosqichi: xulosa va tavsiyalarni shakllantirish. Xulosa qilib aytganda, biz o’z tadqiqotimizda umumiy klinik tekshiruvlardan o’tgan ayollarda tokcha (“nisha”) simptomini aniqlashda ultratovush tekshiruvi va gisteroskopiya orqali tekshirishni taqqoslab, ularni qo’llashning afzalliklari, samaradorligi va ko’rsatmalarini ko’rib chiqdik. 45 III BOB. OLIB BORILGAN TADQIQOT NATIJALARI 3.1. Kesar kesish opertasiyasidan keyin paydo bo‘lgan “nisha” simptomini klinik belgilari va xavf omillari 30 nafar bemorlar Perinatal markazning endoginekologiya va “Innova” xususiy klinikasida to’liq ko'rikdan o'tkazildi. Shikoyatlar tahlili va kasallik tarixi aniqlashtirildi. Bemorlarning barchasida oldingi jarrohlik amaliyotidan keyingi bachadon chadig’i bo’lib 86.7% da 1ta chandiq, qolganlarda esa 2 va undan ortiq chandiq mavjud edi. Ayollarning ekstragenital kasalliklari orasida eng ko'p uchraydiganlari: LOR patologiyasi (surunkali tonzillit, gingivit, tish kariesi, surunkali gaymoriy, surunkali allergik rinit), yurak-qon tomir tizimi kasalliklari, (aksariyat hollarda gipertoniya), shuningdek qalqonsimon bez patologiyalari, nafas yo'llarining surunkali yallig'lanish kasalliklari (surunkali bronxit, surunkali pnevmoniya), siydik yo'llarining surunkali kasalliklari edi. Ayollarning ekstragenital kasalliklari tahlili natijasi 3.1-jadvalda keltirilgan. Jadval 3.1 Ayollarning ekstragenital kasalliklari tahlili Somatik kasalliklar N =30 A bs . % Miopiya 4 13,3 LOR patologiyasi 12 40.0 Surunkali bronxit, surunkali pnevmoniya 3 10.0 Qalqonsimon bezning diffuz kengayishi 16 53.3 Yurak qon-tomir kasalliklari 7 23 , 3 Gipertoniya 3 10.0 Varikoz kasalligi 4 13.3 46 Oshqozon-ichak traktining kasalliklari 6 20.0 Surunkali pielonefrit 9 30.0 A nemiya 23 76.7 Bemorlarda o'rtacha menarxe yoshi 11,6±1,5 yoshni tashkil etdi, ayollarning 76,7% normal hayz sikliga ega edi, qolgan ayollarning 16,25% hayz ko'rish buzilishini qayd etishdi. O’rganilgan bemorlarning hayz ko'rish xususiyatlari 3.2-jadvalda keltirilgan. Jadval 3.2 O’rganilgan ayollarda hayz ko'rish faoliyati Hayz ko’rish n = 30 Abs. % Normomenoreya 23 76 , 7 Oligomenoreya 5 16 , 67 Amenoreya 1 3,33 BDQK 1 3,33 47 Shunday qilib , hayz ko ' rishda patologik chastotasiga e ' tibor qaratilsa - 16,25% ayollarda oligomenoreya , bir nafarda amenoreya , bir nafar bachadondan anomal qon ketishlar qayd etilgan . Jinsiy faoliyatning boshlanishi tahlilida ( jadval 3.3), ayollarning 30% qayd erta jinsiy hayot boshlanishi qayd etilgan . Ayollarning ginekologik kasalliklar anamnezini o ’ rganganda ko ’ plab yallig ’ lanish kasalliklarning surunkali kechishiga amin bo ’ ldik . Aynan 40% ayollarda endometrit belgilari, 23,3% da endoservitsit belgilari, 16,67% da ularning birga kelishi, 10% da salpingoofarit aniqlangan. Endometrioz bo’yicha 43,3% ayollarda o’zgarishlar qayd etilib oldin davo muolajalarini olishganligi aniqlangan (diagramma 3.1). Jadval 3.3 O’rganilgan ayollarning jinsiy hayot boshlash yoshi Y o shi, yil N= 30 Abs. % 17-20 9 30.0 21-23 16 53.3 23-25 5 16.7 48Bachadon miomasi tashxisi 16,67% ga qo’yilgan. Tuxumdonlarda kistoz o’zgarishlar 10% da qayd etilgan. Tadqiqotimizda qatnashgan ayollarda Kesarcha kesish amaliyotidan keyingi chandiq sohasini baholash maqsadida ularni so’rovdan va tadqiqotlardan o’tkazdik. Diagramma 3.1. O’rganilgan ayollarning ginekologik kasalliklar anamneziSurunkali endometrit Surunkali endoservitsit Surunkali endometrit+ endoservitsit Surunkali salpingoofarit Endometrioz Bachadon miomasi TPKO' 40.00% 23.30% 16.67% 10.00% 43.30% 16.67% 10.00% So’rov umumiy ma’lumotlardan tashqari xususiy (chandiq haqidagi) savollardan tashkil topgan edi. Quyidagi 3.4 – jadvalda chandiq sohasi bo’yicha qo’yilgan savollarga berilgan javoblar tahlili keltirilgan. Jadval 3.4 Chandiq sohasi bo’yicha berilgan savollar tahlili Chandiq sohasida og’riq bormi Ha Yo’q 7 (23.3%) 23 (76.7%) Chandiq muddati 1-3 yil 3-7 yil 11 (36.7%) 19 (63.3%) KK amaliyotidan keyin homiladorlik yuzaga Ha Yo’q 49 kelganmi 0 30 (100%) 50 Chandiq sohasida o’zgarishlarni umumiy so’rovdan aniqlash qiyindir. Lekin bizni kuzatuvlarimizda 23.3% holda chandiq yupqalashishiga shubha uyg’otuvchi chandiq sohasidagi og’riq, nohush hislar mavjud edi. Bizning kuzatuvimizda bor yo’g’i 4 nafar ayollarimizda chandiqlar soni bittadan ortiq edi. Ulardan chandiqlar orasidagi muddatni so’raganda 3ta chandig’i bo’lgan ayol birinchi va ikkinchi chandiq orasida 1 yil, ikkinchi va uchinchi chandiq orasida 1,5 yil mudat bo’lganligini aytdi. 3 nafar 2ta chandig’i bor ayollarning 2tasida chandiqlar orasidagi muddat 2 yil, 1tasida 1 yil edi (diagramma 3.2.). Shuni takidlash kerakki ushbu ayollarning 2tasida jarrohlik amaliyotidan keyingi davrda endometrit kuzatilgan. Diagramma 3.2. 1tadan ortiq chandig’i bo’lgan ayollarning chandiqlari o’rtasidagi muddati tahlili (yillarda ko’rsatilgan) 3 ta chandiq 2 ta chandiq 2 ta chandiq00.5 11.5 22.5 1 va 2 ni orasi 2 va 3 ni orasi Xavf omillari sifatida chandiqlar orasidagi muddatning qisqaligi, jarrohlik amaliyotidan keyingi davrda asoratlar yuzaga kelishini ajratsak bo’ladi. 51 O’tkazilgan ayollarda umumiy qon tahlilida 76.7 % da anemiya qayd etildi, bunda 13 nafar ayollarda (43.3%) anemiya yengil darajasi, 5 nafarda (16.67%) o’rta darajasi, 3 nafarida (10%) og’ir darajasi edi. Qolgan ko’rsatkichlarda sezilarli o’zgarishlar qayd etilmadi. O’rtacha eritrositlar soni 3.6±0.75*10 12 , leykositlar soni 13.47±0.36*10 9 , trombositlar soni 287.86±36.44*10 9 , retikulositlar 1.11±0.57%, Rangli ko’rsatkich 0.83±0.07; EChT 12.6±1.4 mm/soat ni tashkil qildi. Qon biokimyoviy tahlili ham barcha ayollarda o’tkazildi. Ushbu tahlil natijalari 3.5-jadvalda keltirilgan. Jadval 3.5 Tekshirilgan bemorlarning qonining biokimyoviy taxlili ko’rsatichkali Ko’rsatkichlar Miqdori O’lchov birligi P Glukoza 4.8 ±0,4 Mmol/l <0,02 Umumiy bilirubin 13,17±6,59 mmol /l <0,0 5 Umumiy oqsil 68.32±12,19 g/l <0,0 5 Mochevina 4.5 ± 1 , 18 mmol /l <0,0 5 Kreatinin 63,9 ±7,66 Mkmol/l <0,05 AST 18.95±4,15 Birlik/l <0,05 ALT 22.55±3,28 Birlik/l <0,05 Umumiy xolesterin 5,6±0,4 Mkmol/l <0,02 Yuqori zichlikli 1,0±0,1 mmol /l >0,2 52 lipoproteinlar Past zichlikli lipoproteinlar 3,7±0,2 mmol /l <0,001 *Ko’rsatkichlar umumiy norma chegaralari bilan solishtirilgan Jadvaldan ko’rinib turgandek, barcha ayollarda biomikyoviy ko’rsatkichlar norma chegaralarida edi. Shu bilan birga ayollardan koagulogramma uchun qon tahlili o’tkazildi. Koagulogramma tahlilida ham barcha ayollarda ko’rsatkichlar norma chergaralarida edi. Umumiy siydik tahlilida sezilarli o’zgarishlar deyarli qayd etilmadi. Faqat 40% ayollarda yallig’lanishga xos belgilar – epiteliylar, leykositlar soni oshishi aniqlandi. Bakteriyalar faqat 30% ayollarda aniqlangan. Umumiy siydik tahlilining ko’rsatkichlari quyidagi 3.6-jadvalda keltirilgan. Jadval 3.6 O’rganilgan ayollarda umumiy siydik tahlili ko’rsatkichlari № Ko’rsatkich Miqdori P 1 Epiteliy 6,7±1.3 <0,0 5 2 Shilliq ++ <0,0 5 3 Oqsil Abs/ 0.0033 <0,0 5 4 Leykositlar 9,8±1,2 <0,0 5 5 Zamburug’lar ++ <0,0 5 6 Tuzlar ++ <0,0 5 *Ko’rsatkichlar umumiy norma chegaralari bilan solishtirilgan Barcha yallig’lanish belgilari aniqlangan ayollarga yallig’lanishga qarshi terapiya buyurildi. Bakteriyalar aniqlangan ayollardan surtma olinib, mikroflorani turi aniqlanib (3.1 rasm), sezgirligiga qarab antibakterial terapiya buyurildi. Aksariyat ayollarda zamburug’lar aniqlangan bo’lib, ularga flyukanazol kapsulasi buyurildi. 53 Rasm 3.1. Qin surtmasi natijasidagi o’zgarishlar Qindan olingan surtma tahliliga ko’ra disbioz va vaginit aniqlangan ayollarda nospestsifik mikroflora aniqlangan bo’lib, ular gardnerella (62.5%), mikoplazma (50%), ureaplazma (56.25%), Mobiluncus jinsi vibrionlar (37.5%) va kandidoz (75%) bilan tavsiflandi (diagramma 3.3). 54Disbioz 30% Kam miqdordagi laktobakteriyalar, ko'p polimorf gramm-musbat tayoqcha va kokkal mikroflora, "kalit" hujayralarning mavjudligi, ko'p miqdordagi leykotsitlar, to'liq bo'lmagan fagotsitoz Vaginit 23.3% Ko'p miqdordagi leykotsitlar, makrofaglar, epitelial hujayralar, aniq fagotsitoz va laktobakteriyalarning deyarli to'liq yo'qligi Diagramma 3.3. Surtma tahlili natijalari gardnerella mikoplazma ureaplazma Mobiluncus jinsi vibrionlar Kandidoz 63%50% 56%38% 75% 55 3.2. “Nisha” simptomi instrumental diagnostikasi natijalari . Barcha ayollar ultratovush tekshiruvidan Sonoscape-ay 1000 apparatida (Janubiy Koreya) 3,5 MGts chastotali datchik bilan transabdominal va transvaginal yo’llar orqali o'tkazildi. Bunda bachadon o’lchamlari, topografik joylashishi, konturlari, endometriy va miometriy qalinligi va strukturasi, exogenligi hamda chandiq sohasi, bachadon bo’shlig’i holati baholandi. Bachadon bo’yni uzunligi, konturlari, devorlarining strukturasi, servikal kanal kengligi va bo’shlig’i, endoserviks qalinligi ham ko’zdan kechirildi. Shu bilan birga tuxumdonlar o’lchami, konturi va parenximasining tuzilishi, hamda Duglas bo’shlig’i ham baholandi. O’rtacha ayollarda bachadon uzunligi 43,74±1,68 mmni, oldingi-orqa o’lchami 44,18±1,39 mmni, kengligi 40,48±2.24 mmni tashkil qildi. Deyarli barcha ayollarda (83,3%) bachadon konturlari tekis edi. Miometriyning o’rtacha qalinligi 11,6±1,37 mmni tashkil qildi, 6,67% da uning tarkibida o’zgarishlar qayd etildi. Endometriyning o’rtacha qalinligi (UTT hayzning 11-12-kunlariga o’tkazilgan), 10,25±2,01 mmni tashkil qildi, 60% ayollarda giperexogen, qolganlarida esa exogenligi pasaygan edi. Tuzilishiga ko’ra donador shaklda edi. Bachadon bo’shlig’i 23,3% ayollarda kengaygan edi. Chandiq sohasiga baho berilganda 46,67% holda chandiq sohasi bo’ylab o’zgarishlar qayd etildi Lokal o’zgarish ya’ni yupqalashish faqatgina 26,7% ayollarda aniq aniqlandi. Bachadon bo’yni o’lchamlari o’rtacha 23.4±1.45 х 15.8±0.78, х 21.4±1.3 mm ni tashkil qildi. Devorlarining strukturasi bir xil edi. Servikal kanal barcha ayollarda kengaymagan va deformatsityaga uchramagan edi. Endoserviks qalinligi norma chegaralatida edi. 56 Tuxumdonlarning o’rtacha o’lchamlari 32.2±1.84 х 19.64±2.65 mm ni tashkil qildi. 10% ayollarda ularning konturlari kengaygan ya’ni kistoz o’zgargan edi. Parenximasi 26,7% da bir xil emas edi. Dominant follikulning o’rtacha o’lchami 16.2±1.66 mm bo’lib, u faqat 43,3% ayollarda qayd etildi. 23,3% ayollarda follikullar ichida eng yirigini o’rtacha o’lchami 12.5±2.03 mm ni tashkil qildi. 33,3%da esa follikullalar yetilishi kuzatilmadi. Duglas bo’shlig’ida erkin suyuqlik biron bir ayolda qayd etilmadi. Rasm 3.2. UTT da “tokcha” (“nisha”) simptomi P = 1 / (1+2,72–(13,34 – 2,93*TR_UTT)) formulasi orqali chandiq sohasida mahalliy yupqalashishni bashorat qilish uchun qo’llanildi. Bu yerda TR_UTT - ultratovush natijasiga ko'ra chandiqning qalinligi. Ayollardan 18 nafarida (60%) chandiq sohasida mahalliy yupqalashish ya’ni “tokcha” simptomi vujudga kelishi mumkinligini ko’rsatdi. Umumiy qilganda UTT orqali ayollarga quyidagi (jadval 3.7) tashxislar qo’yildi: Jadval 3.7 UTT da qo’yilgan tashxislar tahlili Tashxis Abs (n=30) % Chandiq sohasida 14 46,67% 57 o’zgarish Chandiq sohasida mahalliy yupqalashish 8 26,7% Surunkali endometrit 12 40.0% Surunkali salpingoofarit 5 16.67% Tuxumdon kistasi 5 16.67% Bachadon miomasi 5 16.67% Bachadon bo’shlig’ida yod jism 19 63.3% Kichik tos venalarining varikoz kengayishi 3 10.0% Surunkali endoservitsit 7 23.33% Tuxumdonlarning polikistoz o’zgarishi 3 10.0% Barcha ayollar tegishli ko’rsatmalar (yallig’lanish aniqlagngan ayollarda. Disbioz va vaginitlar aniqlangan ayollarda etiopatogenetik terapiya) va tayyorgarlikdan keyin, EKG va spirografiyaga yuborildi. Ularning natijalariga ko’ra barcha ayollarda ko’rsatkichlar norma chegaralarida edi, terapevt xulosasiga ko’ra o’rganilgan ayollar gisteroskopiyaga amaliyotiga tashxislash va davolash uchun olindi. Gisteroskopiya barcha ayollarda hayz siklining 9-10- kuniga umumiy og’riqsizlantirish ostida maxsus uskunalar orqali (Karl Stors (Germaniya) apparati yordamidra umumiy qoidalarga muvofiq holda) Samarqand viloyat Perinatal markazning endoginekologiya bo’limida, hamda “Innova” xususiy klinikasida shartnoma asosida o’tkazildi. Aseptik sharoitda bachadon bo’yni ko’zgular orqali ochilgan va pulevkalar yordamida qistirilgan. Bachadon bo’yni kengaytirilgandan so’ng, gisteroskop kiritilgan. Servikal kanal, bachadon bo’shlig’i, endometriy qavati, endoserviks, bachadon naylari sohasi ko’zdan 58 kechirilgan. Ayniqsa kesarcha kesish amaliyotidan keyingi chandiqga alohida e’tibor qaratilgan. Gisteroskopiya natijalariga ko’ra aksariyat ayollarda bachadon bo’shlig’i patologiyasi va yod jismi aniqlangan. O’rganilgan ayollardan 22 nafarida (73.3%) bachadon ichida ipak tolali choklar aniqlangan va gisteroskopiya davomida ular olib tashlangan. Bundan tashqari o’rganilgan ayollarning barchasida chanqdiq sohasi deformatsiyasi kuzatilgan, chandiqning mahalliy yupqalashishi ya’ni “nisha” simptomi 24 nafar ayollarda (80%) aniqlangan. Uning ifodalanishiga ko’ra ushbu ayollarni ikki guruhga ajratish mumkin. Ya’ni “nisha” simptomi belgilari aniq ifodalangan ayollar (8-33.3%) va mahalliy yupqalashishni ng belgilari mavjud lekin kuchli ifodalanmagan ayollar (16- 67.7%). Bundan tashqari gisteroskopiya davomida endometriy mikropolipozi (56,67%), surunkali endometrit (23,33%), platsentar polip (3.33%), Asherman sindromi (6,67%), ovuli Naboti (16,67%), endometrioz o’choqlari (10%) kabi patologiyalar ham aniqlangan. Ularning tahlili 3.8-jadvalda to’liq keltirilgan. Jadval 3.8 Gisteroskopiya amaliyotida qo’yilgan tashxislar tahlili Tashxis Abs % Chandiq sohasida deformatsiya 30 100 % Chandiq sohasida mahalliy yupqalashish (“tokcha”) 24 80 , 0 % Surunkali endometrit 7 23,33 % Bachadon bo’shlig’ida yod jism (ligatura) 22 7 3.3% Endometriy mikropolipozi 17 56,67% 59 ovuli Naboti 5 16,67% endometrioz o’choqlari 3 10% Asherman sindromi 2 6,67% Xulosa qilib aytganda, “Nisha” simptomini aniqlashda UTT 26,7% ni, UTT ma’lumotlariga asoslangan binar logistik lagorifm formulasi 60% ni, gisteroskopiya esa 100% ni tashkil qildi. Umumlashtirib aytganda gisteroskopiyaning tashxislash va davolash uchun qo’llanilishi uning eng katta afzalligidir. Bundan tashqari chandiq sohasi deformatsiyasini va “Nisha” simptomini aniqlashda u UTT ga qaraganda ko’proq muqobil bo’lishini natijalardan ko’rishimiz mumkin. 60 3.3 “Nisha” simptomi diagnostkasi algoritmi “Nisha” simptomini aniqlashda tashxislash algoritmi quyidagi diagrammada keltirilgan Ushbu diagrammadan ko’rinib turibdiki UTT ni qo’llash ham “Nisha” siptomini aniqlashda qo’l kelishi mumkin. Biz adabiyotlar tahlili orqali aniqlagan formulamiz orqali o’rganilgan ayollardan 18 nafarida (60%) chandiq sohasida mahalliy yupqalashish vujudga kelishi mumkinligini ko’rgandik, gisteroskopiya natijalariga ko’ra 80% ayollarda ushbu simptom aniqlangan. Shu 61Kesarcha kesish jarrohlik amaliyoti anamnezda Bemorning subyektiv va obyektiv tekshiruvi UTT "Nisha" simptomi aniqlandi "Nisha" simptomi aniqlanmadi lekin deformatsiyalar mavjud Formula orqali xavfni hisoblash Nisha" simptomi aniqlanmadi Gisteroskopiya bilan birga ushbu modelning ahamiyatlilik darajasi p<0,01, sezgirlik 85%, o'ziga xoslik 84%, aniqlik 75 %ni tashkil qilishini takidlashimiz zarur. Transabdominal va transvaginal yo’llar orqali qilingan UTT ning ham o’ziga yarasha afzalliklarga ega, ya’ni tuxumdon va bachadon naylari patologiyalarni aniqlashda va umuman kichik tos bo’shlig’I a’zolari patologilarini aniqlashda uning o’rni katta. UTT ning afzalliklariga uning keng tarqalishi, zararsizligi va hamyonbopligi bilan tavsiflanadi. Shu bilan birga KK dan keyingi ikkilamchi bepushtlik bilan murojaat qilgan ayollarda gisteroskopiya ham alohida o’rin tutadi. Uning eng asosiy afzalliklariga bir vaqtning o’zida real vaqt davomida patologiyani aniqlash va davolash imkonini berishi hamda gistologik va sitologik tekshiruvlar uchun material olish zaruratini bir vaqtni o’zida bajarishi kiradi. 62 XULOSA 1. Kesar kesish opertasiyasidan keyin ayollarni olib borishni takomillashtirish zarurligi ularda paydo bo‘ladigan “nisha” simptomini klinik belgilari va xavf omillarini aniqlashda ifodalanadi. Bizning tadqiqotimiz natijalariga ko’ra barcha ayollarda ikkilamchi bepushtlik yuzga kelgan, bundan tashqari surunkali yallig’lanishlar va bachadon ichidagi yod jism chandiq sohasining defotmatsiyasiga va “nisha” simptomining hosil bo’lishiga olib kelishi mumkin. 2. “Nisha” simptomi diagnostikasida UTT va gisteroskopiya muhim o’rin tutadi. Bizning tadqiqotimizda UTT orqali 26,7% ayolarda “nisha” simptomi aniqlangan. UTT ning ma’lumotlari orqali matematik model qo’llanilganda ushbu ko’rsatkich 60%ni tashkil qilgan. Gisteroskopiyada esa 80% ayollarda “nisha” simptomi aniqlangan . 3. Zamonaviy texnologiyalardan foydalangan holda “Nisha” simptomi diagnostik algoritmi subyektiv va obyektiv tekshiruvlardan keyin UTT ga so’ngra matematik model orqali hisoblash va gisteroskopiyadan foydalanish kabi etaplarni o’z ichiga oladi . 4. Gisteroskopiya chandiq sohasi o’zgarishlarini aniqlashning shu bilan birga “nisha” simptomini taxshislashning oltin standarti bo’lib qolmoqda. Ushbu tashxislash usuli bir vaqtning o’zida boshqa patologiyalarni aniqlash va davolash imkonini berishi bilan ustunlik qiladi. 63 AMALIY KO’RSATMALAR 1. Kesarcha kesish amaliyoti o’tkazilgan ayollarga chandiqning tiklanishi uchun bo’lgan zarur vaqt o’tishi, unga ta’sir etishi mumkin bo’lgan omillarni tahlil qilish zarur. Kesarcha kesish amaliyoti o’tkazilgan ayollarda surunkali kasalliklarni davolash, homiladorlikni to’g’ri rejalashtirish va jarrohlik amaliyotidan keying reabilitatsiyani to’g’ri tashkil etish chandiqning to’liq va mukammal bitish imkoni beradi, shu bilan birga chandiq deformatsiyasi va “nisha” simptomini oldini oladi. 2. Chandiq sohasida deformatsiya aniqlangan ayollarni olib borish taktikalarini takomillashtirish, homiladorlikni to’g’ri rejalashtirish va uni asoratsiz kechishiga, hamda asoratlarni vaqtida bartaraf etishga yordam beradi. 3. Nisha simptomi vujudga kelgan hollarda ushbu ayollar guruhini ekstaragenital kasalliklari va kichik tos bo’shlig’i a’zolari patologiyalarini hisobga olgan holda kompleks ravishda davolash maqsadga muvofiq bo’ladi. 4. Bizning tadqiqotimiz natijalaridan kelib chiqgan holda, KK amaliyotidan keying “nisha” simptomini aniqlashda gisteroskopiyadan foydalanish UTT ga qaraganda ishonchliroq va aniqroq kuchga egaligini ko’rsatadi. 64 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Айламазян Э.К. и др. Морфофункциональная оценка нижнего сегмента матки в конце физиологической беременности и у беременных с рубцом // Журн. акушерства и женских болезней. - 2006. - Т. 55, №4. - С. 11-18. 2. Айламазян Э.К., Кузьминых Т.У., Андреева В. Ю. [и др.] Современная стратегия абдоминального родоразрешения // Журн. акушерства и женских болезней. – 2014. – № 5. – С.4 – 13. 3. Ананьев, В. А. Повторное кесарево сечение / В. А. Ананьев, Н. М. Побединский // Российский вестник акушера-гинеколога. – 2003. – № 1. – С. 53- 55. 4. Аничков, H . H . Морфология заживления ран / H . H . Аничков, К.Г. Волкова, В.Г. Гаршин. М.: Медицина.- 1951. - 123 с. 5. Баев О.Р., Шмаков Р.Г., Приходько А.М. Современная техника операции кесарева сечения в доказательной медицине // Акушерство и гинекология.- 2013. - №2. - С. 127-135. 6. Баев, О.Р. Клинический протокол «Антибиотикопрофилактики при проведении абдоминального родоразрешения (кесарево сечение)» / Баев О.Р., Орджоникидзе Н.В., Тютюнник В.Л. [и др.] // Акушерство и гинекология. - 2011. - № 4. - С. 15. 7. Буянова С.Н., Щукина Н.А., Чечнева М.А., Мгелиашвили М.В., Титченко Ю.П., Пучкова Н.В., Барто Р.А. Современные методы диагностики несостоятельности швов или рубца на матке после кесарева сечения // Российский вестник акушера-гинеколога. – 2013. -№1. – С. 73-77. 8. Буянова, С.И. Несостоятельность рубца на матке после кесарева сечения: диагностика, тактика ведения, репродуктивные прогнозы / 65 С. И. Буянова, Н. В. Пучкова // Российский вестник акушерства и гинекологии. – 2011. – № 4. – С. 36-38. 9. Густоварова Т. А. Беременность и роды у женщин с рубцом на матке: клинико-морфологические и диагностические аспекты: автореф. дис. д-ра. мед. наук / Т. А. Густоварова. – М., 2007. – 49 c . 10. Густоварова Т. А., Иванян А. Н. Беременность и роды у женщин с рубцом на матке после кесарева сечения. –– Смоленск, 2007. –– 196 с. 11. Казарян Р.М. и др. Генетические и морфологические особенности рубца на матке / Вестник РУДН, серия Медицина. - 2008. - № 1. - С.12-17. 12. Коган О.М., Войтенко Н.Б., Зосимова Е.А., и др. Алгоритм ведения пациенток с несостоятельностью послеоперационного рубца на матке после кесарева сечения // Клиническая практика. - 2018. - Т. 9. - №3. - C . 38-43. 13. Краснопольский В.И. и др. Кесарево сечение. Проблемы абдоминального акушерства: рук. для врачей /под общ. ред. В.И. Краснопольского. — 3-е изд., перераб. и доп. — М.: СИМК.- 2018. — 224 с. 14. Краснопольский В.И., Буянова С.Н., Щукина Н.А., Логутова Л.С. Несостоятельность шва (рубца) на матке после кесарева сечения: проблемы и решения (редакционная статья) // Российский вестник акушера-гинеколога. - 2015. -№3. - С. 4-8. 15. Краснопольский В.И., Логутова Л.С., Буянова С.Н. Несостоятельный рубец на матке после кесарева сечения: причины формирования и лечебная тактика //Акушерство и гинекология. – 2013.- №12. – С.28 - 33. 16. Краснопольский, В.И. Место абдоминального и влагалищного оперативного родоразрешения в современном акушерстве. 66 Реальность и перспективы // Акушерство и гинекология. - 2012. - № 1. - С. 4-8. 17. Кулаков В.И., Чернуха Е. А., Комиссарова Л. М. [и др.] /Результаты кесарева сечения в зависимости от наложения шва на матку и шовного материала // Акушерство и гинекология. – 1997. – № 4. – С. 18-21. 18. Кулаков, В. И. Кесарево сечение / В. И.Кулаков, Е. А.Чернуха, Л. М. Комиссарова. – М.: Триада-Х.- 2004. – 320 с. 19. Курцер М.А., Пороховой В.О., Капранов С.А., Гнетецкая В.А. Высокие технологии в акушерской практике / Современные технологии в диагностике и лечении гинекологических заболеваний. — 2007. — С. 520-521. 20. Логутова Л.С. Пути снижения частоты абдоминального родоразрешения в современном акушерстве / Л.С. Логутова, К.Н. Ахвледиани // Российский вестник акушера и гинеколога. ––2008. – Т. 8, № 1. – С. 57–61. 21. Макухина Т.Б. Особенности ультразвуковой диагностики и лечебной тактики при ведении пациенток с беременностью в рубце после кесарева сечения / Т.Б. Макухина, А.В. Поморцев // Рос. электрон. журн. луч. диагностики. - 2012. - Т. 2, № 3. - С. 95-99. 22. Маркарян Н.М. Сравнительный анализ двух методик чревосечения // Вестник РУДН. Серия: Медицина.- 2016. -№ 2. – С. 146. 23. Милованов, А. П. Пути снижения акушерских потерь / А. П. Милованов, Е. Ю. Лебеденко, А. Ф. Михельсон // Акушерство и гинекология. - 2012. -№ 4-1. - С. 74—78. 24. Мудров В.А., Мочалова М.Н., Мудров А.А. Особенности родоразрешения беременных с рубцом на матке через естественные 67 родовые пути на современном этапе // Журнал акушерства и женских болезней. 2018. -Т. 67, № 1. С. 26-37. 25. Передовые клинические практики и технологии в акушерстве: клиническое руководство (алгоритмы диагностики и лечения): в 2-х ч. /Сост. В.Ф. Беженарь, И.М. Нестеров; под общ. Ред. Проф. В. Ф. Беженаря. – СПб.: РИЦ ПСПбГМУ, 2019. -Ч.1- С. 267-288. 26. Петрова Л.Е., Кузьминых Т.У., Коган И.Ю., Михальченко Е.В. Особенности клинического течения родов у женщин с рубцом на матке после кесарева сечения // Журнал акушерства и женских болезней – 2012. – т. LXI , № 6. – С. 41-47. 27. Приходько А.М. Возможности методов оценки состояния матки после операции кесарева сечения / Приходько А.М., Баев О.Р., Луньков С.С. [и др.] //Акушерство и гинекология. - 2013. - № 10. - С. 12-16. 28. Приходько, А.М. Эхографическая характеристика матки в раннем и отдаленном периоде после абдоминального родоразрешения / Приходько А.М.,Баев О.Р., Луньков С.С. [и др.] // Акушерство и гинекология. – 2015. - № 10. - С.41-46. 29. Приходько, А.М. Эхографические и эластографические характеристики состояния матки в зависимости от техники восстановления ее целостности при кесаревом сечении / Приходько А.М., Баев О.Р., Луньков С.С. [и др.] // Акушерство и гинекология. - 2016. - № 1. - С. 48-55. 29. 30. Пучкова Н. В. Несостоятельный рубец на матке после кесарева сечения: диагностика, тактика ведения, репродуктивный прогноз: автореф. дис. канд. мед. наук: 14.01.01 / Пучкова Надежда Владимировна.- М.- 2014.- 26 с. 31. Саркисов, С.Э. [и др.] / Применение эхографии для диагностики беременности в рубце на матке после кесарева сечения // 68 Ультразвуковая и функциональная диагностика. – 2009. – № 2. – С. 36-42. 32. Сидоров А.Е., Сидоров Е. С. Беременность в рубце на матке после кесарева сечения // Акушерство, гинекология и репродукция. – 2017. - Т. 11, №4. - С. 48-56. 33. Стрижаков А. Н., Давыдов А. И., Кузьмина Т. Е. Беременность и роды после операции кесарева сечения. –– М.: МИА. - 2003. –– 62 с. 34. Трухачева, Н.В. Математическая статистика в медико- биологических исследованиях с применением пакета Statistica / Н.В. Трухачева. – М.: «ГЭОТАРМедиа». - 2012. – 377 с. 35. Хасанов А.А., Журавлева В.И., Галаутдинова Д. И. Отдаленные исходы реконструктивной пластики несостоятельного рубца на матке влагалищным доступом // Практическая медицина. – 2017. - №8 (109)- С. 168-171. 36. Цхай, В.Б. Спонтанный разрыв матки по рубцу после операции кесарева сечения в сочетании с врастанием плаценты // Сибирское медицинское обозрение. – 2015. - №4. - С.74-78. 37. Чечнева М.А., Титченко Л.И., Буянова С.Н., Пучкова Н.В. Ультразвуковая диагностика несостоятельного рубца на матке в отдаленном послеоперационном периоде // SonoAce Ultrasound . - 2011. -№22. - С. 35-39. 38. Akdemir A, Sahin C, Ari SA, Ergenoglu M, Ulukus M, Karadadas N. Determination of Isthmocele Using a Foley Catheter During Laparoscopic Repair of Cesarean Scar Defect. J Minim Invasive Gynecol. 2018 Jan;25(1):21-22. doi: 10.1016/j.jmig.2017.05.017. Epub 2017 Jun 8. PubMed PMID: 28602788. 39. An der Voet LF, Vervoort AJ, Veersema S, BijdeVaate AJ, Brölmann HA, 69 Huirne JA. Minimally invasive therapy for gynaecological symptoms related to a niche in the caesarean scar: a systematic review. BJOG. 2014 Jan;121(2):145-56. doi: 10.1111/1471-0528.12537. Review. PubMed PMID: 24373589. 40. Api M, Boza A, Gorgen H, Api O. Should Cesarean Scar Defect Be Treated Laparoscopically? A Case Report and Review of the Literature. J Minim InvasiveGynecol. 2015 Nov-Dec;22(7):1145-52. doi: 10.1016/j.jmig.2015.06.013. 41. Armstrong V, Hansen WF, Van Voorhis BJ, Syrop CH. Detection of cesarean scars by transvaginal ultrasound. Obstet Gynecol 2003; 101: 61– 65. 42. Bakavičiūtė G, Špiliauskaitė S, Meškauskienė A, Ramašauskaitė D. Laparoscopic repair of the uterine scar defect - successful treatment of secondary infertility: a case report and literature review. Acta Med Litu. 2016;23(4):227-231. doi: 10.6001/actamedica.v23i4.3424. PubMed PMID: 28356813; PubMed Central PMCID: PMC5287997. 43. Baranov A, Gunnarsson G, Salvesen KÅ, Isberg PE, Vikhareva O. Assessment of Cesarean hysterotomy scar in non-pregnant women: reliability of transvaginal sonography with and without contrast enhancement. Ultrasound Obstet Gynecol. 2016 Apr;47(4):499-505. doi: 10.1002/uog.14833. Epub 2016 Feb 29. PubMed PMID: 25720922. 44. Basic E, Basic-Cetkovic V, Kozaric H, Rama A. Ultrasound evaluation of uterine scar after cesarean section. Acta Inform Med. 2012 Sep;20(3):149-53. doi: 10.5455/aim.2012.20.149-153. PubMed PMID: 23322970; PubMed Central PMCID: PMC3508848. 45. Betrán AP, Ye J, Moller AB, Zhang J, Gülmezoglu AM, Torloni MR. The Increasing Trend in Caesarean Section Rates: Global, Regional and National Estimates:1990-2014. PLoS One. 2016 Feb 5;11(2): e0148343. 70 doi:10.1371/journal.pone.0148343. eCollection 2016. PubMed PMID: 26849801; PubMed Central PMCID: PMC4743929. 46. Bij de Vaate AJ, Brölmann HA, van der Voet LF, van der Slikke JW, Veersema S, Huirne JA. Ultrasound evaluation of the Cesarean scar: relation between a niche and postmenstrual spotting. Ultrasound Obstet Gynecol. 2011 Jan;37(1):93-9. doi: 10.1002/uog.8864. PubMed PMID: 21031351. 47. Bij de Vaate AJ, van der Voet LF, Naji O, Witmer M, Veersema S, Brölmann HA, Bourne T, Huirne JA. Prevalence, potential risk factors for development and symptoms related to the presence of uterine niches following Cesarean section: systematic review. Ultrasound Obstet Gynecol. 2014 Apr;43(4):372-82. doi:10.1002/uog.13199. Review. PubMed PMID: 23996650. 48. Burger NF, Darazs B, Boes EG. An echographic evaluation during the early puerperium of the uterine wound after caesarean section. J Clin Ultrasound. 1982 Jul-Aug;10(6):271-4. PubMed PMID: 6811618. 49. Cameron SJ. Gravid Uterus ruptured through the Scar of a Caesarean Section. Proc R Soc Med. 1911;4(Obstet Gynaecol Sect):147-9. PubMed PMID: 19975262; PubMed Central PMCID: PMC2005117. 50. Chan B.C.P., Lam H. S.W., Yuen J.H.F. et al. Conservative management of placenta previa with accreta // Hong Kong Med. J. — 2008. – Vol. 14 – P. 479–484. 51. Chang Y, Tsai EM, Long CY, Lee CL, Kay N. Resectoscopic treatment combined with sonohysterographic evaluation of women with postmenstrual bleeding as a result of previous cesarean delivery scar defects. Am J Obstet Gynecol. 2009 Apr;200(4):370.e1-4. doi: 10.1016/j.ajog.2008.11.038. PubMed PMID: 19318145. 52. Chauhan SP, Martin JN Jr, Henrichs CE, Morrison JC, Magann EF (2003) Maternal and perinatal complications with uterine rupture in 71 142,075 patients who attempted vaginal birth after cesarean delivery: a review of the literature. Am J Obstet Gynecol 189(2):408–417 (PubMed PMID: 14520209). 53. Chen HY, Chen SJ, Hsieh FJ. Observation of cesarean section scar by transvaginal ultrasonography. Ultrasound Med Biol. 1990;16(5):443-7. PubMed PMID: 2238250. 54. Chen, Y., Chang, Y., and Yao, S. Transvaginal management of cesarean scar section diverticulum: a novel surgical treatment. Med Sci Monit. 2014,-№ 20.- Р. 1395–1399. 55. Clark Steven L. MD; Koonings, Paul P. MD; Phelan, Jeffrey P. Placenta Previa/Accreta and Prior Cesarean Section // MD Obstetrics & Gynecology 1985.-№1- Р. 89-92. 56. Clement D., Kayem G., Cabrol D. Conservative treatment of placenta percreta: a safe alternative // Eur. J. Obstet. Gynecol. Reprod. Biol. – 2004. – Vol. 114.– P. 108–109. 57. Coassolo KM, Stamilio DM, Paré E, Peipert JF, Stevens E, Nelson DB, Macones GA. Safety and efficacy of vaginal birth after cesarean attempts at or beyond 40 weeks of gestation. Obstet Gynecol. 2005 Oct;106(4):700-6. PubMed PMID: 16199624. 58. Colmorn LB, Petersen KB, Jakobsson M, Lindqvist PG, Klung- soyr K, Kallen K et al (2015) The Nordic Obstetric Surveillance Study: a study of complete uterine rupture, abnormally invasive placenta, peripartum hysterectomy, and severe blood loss at deliv- ery. Acta Obstet Gynecol Scand 94(7):734–744. doi:10.1111/ aogs.12639 (PubMed PMID: 25828911). 59. CORONIS Trial Collaborative Group. The CORONIS Trial. International study of caesarean section surgical techniques: a randomised fractional, factorial trial. BMC Pregnancy Childbirth. 2007 Oct 22; 7:24. doi: 72 10.1186/1471-2393-7-24. PubMed PMID: 18336721; PubMed Central PMCID: PMC2217555. 60. Cuilan Li., Shiyan Tang, Xingcheng Gao, Wanping Lin, Dong Han, Jinguo Zhai, Xuetang Mo, Lee Jaden Gi Yu, Kang Zhou. Efficacy of Combined Laparoscopic and Hysteroscopic Repair of Post-Cesarean Section Uterine Diverticulum: A Retrospective Analysis // BioMed Research International, Received 7 December 2015; Revised 7 February 2016; Accepted 25 February 2016. 61. Diab A.E. Uterine ruptures in Yemen // Saudi Med. J. – 2005. – Vol. 26, №2. – P. 264-269. 62. Dindo D., Demartines N., Clavien P. A. Classification of surgical complications: a new proposal with evaluation in a cohort of 6336 patients and results of a survey // Ann. Surg. – 2004. – Vol. 240. – P. 205–213. 63. Donnez O. Laparoscopic repair of post ‐ Cesarean section uterine scar defects diagnosed in nonpregnant women. J Minim Invasive Gynecol 2013; 20:386–91. 64. Eckman A, Mottet N, Ramanah R, Riethmuller D. [Delivery of premature infants]. J Gynecol Obstet Biol Reprod (Paris). 2015 Oct;44(8):781-6. doi:10.1016/j.jgyn.2015.06.014. Epub 2015 Jun 30. Review. French. PubMed PMID: 26139037. 65. Eller A.G., Porter T.F., Soisson P., Silver R.M. Optimal man- agement strategies for placenta accreta //BJOG, 2009. Vol. 116. № 5. P. 648-654. 66. Erickson SS, Van Voorhis BJ. Intermenstrual bleeding secondary to cesarean scar diverticuli: report of three cases. Obstet Gynecol 1999;93:802–5. 67. Eshkoli T, Weintraub AY, Baron J, Sheiner E (2015) The sig- nificance of a uterine rupture in subsequent births. Arch Gynecol Obstet 73 292(4):799–803. doi:10.1007/s00404-015-3715-0 (Pub - Med PMID: 25864097). 68. Fabres C, Arriagada P, Fernandez C, Mackenna A, Zegers F, Fernandez E. Surgical treatment and follow-up of women with intermenstrual bleeding due to cesarean section scar defect. J Minim Invasive Gynecol. 2005; 12:25–8. doi: 10.1016/j.jmig.2004.12.023. [PubMed] [Cross Ref]. 69. Fabres C, Aviles G, De La Jara C, Escalona J, Munoz JF, Mackenna A, et al. The cesarean delivery scar pouch: clinical implications and diagnostic correlation between transvaginal sonography and hysteroscopy. J Ultrasound Med2003;22:695– 700. 70. Feng YL, Li MX, Liang XQ, Li XM. Hysteroscopic treatment of postcesarean scar defect. J Minim Invasive Gynecol. 2012; 19:498–502. doi: 10.1016/j.jmig.2012.03.010. [PubMed] [Cross Ref]. 71. Fitzpatrick KE, Kurinczuk JJ, Alfirevic Z, Spark P, Brocklehurst P, Knight M. Uterine rupture by intended mode of delivery in the UK: a national case-control study. PLoS Med. 2012;9(3):e1001184. doi: 10.1371/journal.pmed.1001184. Epub 2012 Mar 13. PubMed PMID: 22427745; PubMed Central PMCID: PMC3302846. 72. Florio P, Gubbini G, Marra E, Dores D, Nascetti D, Bruni L, et al. A retrospective case–control study comparing hysteroscopic resection versus hormonal modulation in treating menstrual disorders due to isthmocele. Gynecol Endocrinol. 2011; 27:434–8. doi: 10.3109/09513590.2010.495431. [PubMed][Cross Ref]. 73. Florio, P., Gubbini, G., Marra, E. et al. A retrospective case-control study comparing hysteroscopic resection versus hormonal modulation in treating menstrual disorders due to isthmocele. Gynecol Endocrinol. 2011; 27: 434–438. 74. Futyma K, Gałczyński K, Romanek K, Filipczak A, Rechberger T. When and how should we treat cesarean scar defect - isthmocoele? Ginekol Pol. 74 2016; 87(9):664-668. doi: 10.5603/GP.2016.0063. Review. PubMed PMID: 27723075. 75. Gubbini G, Centini G, Nascetti D, Marra E, Moncini I, Bruni L, et al. Surgical hysteroscopic treatment of cesarean-induced isthmocele in restoring fertility: prospective study. J Minim Invasive Gynecol. 2011; 18:234–7. doi: 10.1016/j.jmig.2010.10.011. [PubMed] [Cross Ref]. 76. Gurol-Urganci I, Bou-Antoun S, Lim CP, Cromwell DA, Mahmood TA, Templeton A, van der Meulen JH. Impact of Caesarean section on subsequent fertility: a systematic review and meta-analysis. Hum Reprod. 2013 Jul;28(7):1943-52. doi:10.1093/humrep/det130. Epub 2013 May 3. Review. PubMed PMID: 23644593. 77. Hoffmann J, Exner M, Bremicker K, Grothoff M, Stumpp P, SchreyPetersen S, Stepan H. Cesarean section scar in 3 T magnetic resonance imaging and ultrasound: image characteristics and comparison of the methods. Arch Gynecol Obstet. 2019 Feb;299(2):439-449. doi: 10.1007/s00404-018-4988-x. Epub 2018 Dec 5. PubMed PMID: 30519750. 78. Hofmeyr GJ, Hannah ME. Planned caesarean section for term breech delivery. Cochrane Database Syst Rev. 2003;(3):CD000166. Review. Update in: Cochrane Database Syst Rev. 2015;7:CD000166. PubMed PMID: 12917886. 79. Hofmeyr GJ, Mathai M, Shah A, Novikova N. Techniques for caesarean section. Cochrane Database Syst Rev. 2008 Jan 23;(1):CD004662. doi: 10.1002/14651858.CD004662.pub2. Review. PubMed PMID: 18254057. 80. Iannone P, Nencini G, Bonaccorsi G, Martinello R, Pontrelli G, Scioscia M, Nappi L, Greco P, Scutiero G. Isthmocele: From Risk Factors to Management. RevBras Ginecol Obstet. 2019 Jan;41(1):44-52. doi: 10.1055/s-0038-1676109. Epub 2019 Jan 15. PubMed PMID: 30646424. 75 81. J.-X. Ding, J.-L. Chen, H.-W. Zhang et al. “Hysteroscopic examination and laparoscopic repair of uterine scar defect after cesarean section,” Fudan University Journal of Medical Sciences, vol. 39, no. 5, pp. 506– 510, 2012. 82. Jacobson, M.T., Osias, J., Velasco, A., Charles, R., and Nezhat, C. Laparoscopic repair of a uteroperitoneal fistula. JSLS. 2003; 7: 367–369. 83. Jeremy, B., Bonneau, C., Guillo, E. et al. Uterine ishtmique transmural hernia: results of its repair on symptoms and fertility]. Gynecol Obstet Fertil. 2013; 41: 588–596. 84. Jodie M. Dodd, Crowthe Caroline A. Elective repeat caesarean section versus induction of labour for women with a previous caesarean birth. The Cochrane Library. 2012. Iss. 5. 85. Jordans IPM, de Leeuw RA, Stegwee SI, Amso NN, Barri-Soldevila PN, van den Bosch T, Bourne T, Brölmann HAM, Donnez O, Dueholm M, Hehenkamp WJK, Jastrow N, Jurkovic D, Mashiach R, Naji O, Streuli I, Timmerman D, van der Voet LF, Huirne AF. Sonographic examination of uterine niche in non-pregnant women: a modified Delphi procedure. Ultrasound Obstet Gynecol. 2019 Jan;53(1):107-115. doi: 10.1002/uog.19049. PubMed PMID: 29536581; PubMed Central PMCID: PMC6590297. 86. Khoshnow Q, Pardey J, Uppal T. Transvaginal repair of caesarean scar dehiscence. Aust N Z J Obstet Gynaecol 2010; 50:94–5. 87. Klemm P., Koehler C., Mangler M. et al. Laparoscopic and vaginal repair of uterine scar dehiscence following cesarean section as detected by ultrasound // J. Perinat. Med. – 2005. – Vol. 33, № 4. – P. 324-331. 88. Klimánková V, Pilka R. Late morbidity in cesarean section scar syndrome. Ceska Gynekol. Fall 2018;83(4):300-306. Review. PubMed PMID: 30441962. 76 89. Li C, Guo Y, Liu Y, Cheng J, Zhang W. Hysteroscopic and laparoscopic management of uterine defects on previous cesarean delivery scars. J Perinat Med 2014;42(03):363–370 Doi: 10.1515/jpm-2013-0081. 90. Li C, Tang S, Gao X, Lin W, Han D, Zhai J, Mo X, Zhou LJ. Efficacy of Combined Laparoscopic and Hysteroscopic Repair of Post-Cesarean Section Uterine Diverticulum: A Retrospective Analysis. Biomed Res Int. 2016; 2016:1765624. doi: 10.1155/2016/1765624. Epub 2016 Mar 15. PubMed PMID: 27066497; PubMed Central PMCID: PMC4811045. 91. Lin HC, Xirasagar S. Institutional factors in cesarean delivery rates: policy and research implications. Obstet Gynecol. 2004;103(1):128–36. 92. Linton A, Peterson MR, Williams TV. Effects of maternal characteristics on cesarean delivery rates among U.S. Department of Defense healthcare beneficiaries, 1996–2002. Birth. 2004;31(1):3–11. 93. Liu SJ, Lv W, Li W. Laparoscopic repair with hysteroscopy of cesarean scar diverticulum. J Obstet Gynaecol Res 2016;42(12): 1719–1723 Doi: 10.1111/jog.13146. 94. Lumbiganon P, Laopaiboon M, Gulmezoglu AM, Souza JP, Taneepanichskul S, Ruyan P, et al. Method of delivery and pregnancy outcomes in Asia: the WHO global survey on maternal and perinatal health 2007–08. Lancet. 2010; 375(9713):490–9. doi: 10.1016/S0140- 6736(09)61870-5 [PubMed]. 95. Luo L, Niu G, Wang Q, Xie HZ, Yao SZ. Vaginal repair of cesarean section scar diverticula. J Minim Invasive Gynecol 2012; 19:454–8. 96. Mahmoud MS, Nezhat FR. Robotic-assisted Laparoscopic Repair of a Cesarean Section Scar Defect: 26070729. 97. Marcus S., Cheng E., Goff B. Extrauterine pregnancy resulting from early uterine rupture // Obstet. Gynecol. – 1999. – Vol. 94, № 5. – Pt.. 2. – P. 804-805. 77 98. Marra E. Resectoscopic treatment of “Isthmocele”: “Isthmoplasty”. Edited by Casadio P, Rizzo MA. 6, S108-S109. 2009. Gynaecol Surg. Ref Type: Generic. 99. Menada Valenzano M, Lijoi D, Mistrangelo E, Costantini S, Ragni N. Vaginal ultrasonographic and hysterosonographic evaluation of the low transverse incision after caesarean section: correlation with gynaecological symptoms. Gynecol Obstet Invest 2006; 61: 216–222. 100. Mi J, Liu F. Rate of caesarean section is alarming in China. Lancet. 2014; 383(9927):1463–4. doi: 10.1016/S0140-6736(14)60716-9 101. Mihalevitch S.I., Markov T.V., Rusetskaya V.M. Features Survey and management of pregnancy and childbirth in women with a uterus operated. Instructor's Manual. 2011. 102. Monteagudo A, Saline infusion sonohysterography in nonpregnant women with previous cesarean delivery: the "niche" in the scar. J Ultrasound Med. 2001 Oct;20(10):1105-15. PubMed PMID: 11587017. 103. Moraitis AA, Oliver-Williams C, Pell JP, Smith G. Previous caesarean delivery and the risk of unexplained stillbirth: retrospective cohort study and meta-analysis. BJOG. 2015 Oct; 122(11):1467-74. doi:10.1111/1471- 0528.13461. Epub 2015 May 29. Review. PubMed PMID: 26033155. 104. Morris H. Surgical pathology of the lower uterine segment caesarean section scar: Int J Gynecol Pathol. 1995 Jan;14(1):16-20. PubMed PMID: 7883420. 105. Naji O, Abdallah Y, Bij De Vaate AJ, Smith A, Pexsters A, Stalder C, McIndoe A, Ghaem-Maghami S, Lees C, Brölmann HA, Huirne JA, Timmerman D, Bourne T. Standardized approach for imaging and measuring Cesarean section scars using ultrasonography. Ultrasound Obstet Gynecol. 2012 Mar;39(3):252-9. PubMed PMID: 21858885. 78 106. Ofili-Yebovi D, Ben-Nagi J, Sawyer E, Yazbek J, Lee C, Gonzalez J, Jurkovic D. Deficient lower-segment Cesarean section scars: prevalence and risk factors. Ultrasound Obstet Gynecol 2008; 31: 72–77. 107. Ofili ‐ Yebovi D, Ben ‐ Nagi J, Sawyer E, Yazbek J, Lee C, Gonzalez J, Jurkovic D. Deficient lower ‐ segment Cesarean section scars: prevalence and risk factors. Ultrasound Obstet Gynecol 2008; 31: 72–77. PMID:18061960. 108. Orazmuradov А.A., Lukaev А.А., Yanin V.A., Krikunova V.L., Verstat T.V. Outcomes of Premature Birth in Women Having High Factors for Perinatal Risks. International Journal of BioMedicine. 2014. Vol. 4. Iss. 1. P. 32—35. 109. Osser OV, Jokubkiene L, Valentin L. High prevalence of defects in Cesarean section scars at transvaginal ultrasound examination. Ultrasound Obstet Gynecol. 2009 Jul;34(1):90-7. doi: 10.1002/uog.6395. PubMed PMID: 19499514. 110. Palacios Jaraquemada JM, Pesaresi M, Nassif JC, Hermosid S. Anterior placenta percreta: surgical approach, hemostasis and uterine repair. Acta Obstet Gynecol Scand. 2004 Aug;83(8):738-44. PubMed PMID: 15255846. 111. Palatnik A, Grobman WA. Induction of labor versus expectant management for women with a prior cesarean delivery. Am J Obstet Gynecol. 2015 Mar;212(3): 358.e1-6. doi: 10.1016/j.ajog.2015.01.026. PubMed PMID: 25725658. 112. Poidevin LO. The value of hysterography in the prediction of cesarean section wound defects. American Journal of Obstetrics and Gynecology. 1961;81:67-71. 113. Pomorski, M., Fuchs, T., Rosner-Tenerowicz, A., and Zimmer, M. Sonographic evaluation of surgical repair of uterine cesarean scar defects. J Clin Ultrasound. 2017; 45: 455–460. 79 114. Raimondo G, Grifone G, Raimondo D, Seracchioli R, Scambia G, Masciullo V. Hysteroscopic treatment of symptomatic cesarean-induced isthmocele: a prospective study. J Minim Invasive Gynecol 2015; 22:297–301. 80

KESAR KESISH OPERATSIYASIDAN KEYIN PAYDO BO‘LGAN “NISHA” SIMPTOMINI GISTEROSKOP YORDAMIDA TASHXISLASH MUNDARIJA MundarIja .......................................................................................................................................... 1 KIRISH ................................................................................................................................................ 4 Qisqаrtmаlаr ro'yxаti ......................................................................................................................... 7 I BOB. KESАRCHА KESISHDАN KEYINGI CHАNDIQNING MАHАLLIY YUPQАLАSHISHINI TАSHXISLАSHNING ZАMОNАVIY USULLАRI (Аdаbiyotlаr shаrhi) ....................................................... 8 1.1. Kesаrchа kesish operаtsiyаsining zаmonаviy tibbiyotda o’rni .................................................... 8 1.2. Kesаrcha kesish jаrrohlik аmaliyotidan keyin yuzаga kelаdigan аsoratlar ................................. 11 1.3. Kesаrcha kesish operatsiyаsidan keyingi bachаdondagi o’zgаrishlar ........................................ 15 1.4. Kesarcha kesishdan keyingi chandiqning mahalliy yupqalashishi ............................................. 17 1.5 “Tоkcha” simptоmi bo’lgan ayоllarning reprоduktiv faоliyati .................................................... 20 II BOB. TADQIQOT MATERIALLARI VA USULLARI ............................................................................. 29 2.1. Tekshiruvdan o'tgan ayollarning klinik xususiyatlari ................................................................. 29 2.2. Tadqiqot usullari ....................................................................................................................... 34 2.3. Tadqiqotning statistik tahlili ...................................................................................................... 44 2.4. Tadqiqotni tashkil etish ............................................................................................................. 45 III BOB. OLIB BORILGAN TADQIQOT NATIJALARI .............................................................................. 46 3.1. Kesar kesish opertasiyasidan keyin paydo bo‘lgan “nisha” simptomini klinik belgilari va xavf omillari ............................................................................................................................................. 46 Shunday qilib, hayz ko'rishda patologik chastotasiga e'tibor qaratilsa - 16,25% ayollarda oligomenoreya, bir nafarda amenoreya, bir nafar bachadondan anomal qon ketishlar qayd etilgan. Jinsiy faoliyatning boshlanishi tahlilida (jadval 3.3), ayollarning 30% qayd erta jinsiy hayot boshlanishi qayd etilgan. ................................................................................................................. 48 Ayollarning ginekologik kasalliklar anamnezini o’rganganda ko’plab yallig’lanish kasalliklarning surunkali kechishiga amin bo’ldik. Aynan 40% ayollarda endometrit belgilari, 23,3% da endoservitsit belgilari, 16,67% da ularning birga kelishi, 10% da salpingoofarit aniqlangan. Endometrioz bo’yicha 43,3% ayollarda o’zgarishlar qayd etilib oldin davo muolajalarini olishganligi aniqlangan (diagramma 3.1). ........................................................................................................... 48 Bachadon miomasi tashxisi 16,67% ga qo’yilgan. Tuxumdonlarda kistoz o’zgarishlar 10% da qayd etilgan. ............................................................................................................................................. 48 Tadqiqotimizda qatnashgan ayollarda Kesarcha kesish amaliyotidan keyingi chandiq sohasini baholash maqsadida ularni so’rovdan va tadqiqotlardan o’tkazdik. ................................................ 48 1

Diagramma 3.1. O’rganilgan ayollarning ginekologik kasalliklar anamnezi ...................................... 49 ......................................................................................................................................................... 49 So’rov umumiy ma’lumotlardan tashqari xususiy (chandiq haqidagi) savollardan tashkil topgan edi. Quyidagi 3.4 – jadvalda chandiq sohasi bo’yicha qo’yilgan savollarga berilgan javoblar tahlili keltirilgan. ........................................................................................................................................ 49 Jadval 3.4 ......................................................................................................................................... 49 Chandiq sohasi bo’yicha berilgan savollar tahlili .............................................................................. 49 Chandiq sohasida og’riq bormi ........................................................................................................ 49 Ha .................................................................................................................................................... 49 Yo’q .................................................................................................................................................. 49 7 (23.3%) .......................................................................................................................................... 49 23 (76.7%) ........................................................................................................................................ 49 Chandiq muddati ............................................................................................................................. 49 1-3 yil ............................................................................................................................................... 49 3-7 yil ............................................................................................................................................... 49 11 (36.7%) ........................................................................................................................................ 49 19 (63.3%) ........................................................................................................................................ 49 KK amaliyotidan keyin homiladorlik yuzaga kelganmi ..................................................................... 49 Ha .................................................................................................................................................... 49 Yo’q .................................................................................................................................................. 49 0 ....................................................................................................................................................... 50 30 (100%) ......................................................................................................................................... 50 Chandiq sohasida o’zgarishlarni umumiy so’rovdan aniqlash qiyindir. Lekin bizni kuzatuvlarimizda 23.3% holda chandiq yupqalashishiga shubha uyg’otuvchi chandiq sohasidagi og’riq, nohush hislar mavjud edi. ...................................................................................................................................... 51 Bizning kuzatuvimizda bor yo’g’i 4 nafar ayollarimizda chandiqlar soni bittadan ortiq edi. Ulardan chandiqlar orasidagi muddatni so’raganda 3ta chandig’i bo’lgan ayol birinchi va ikkinchi chandiq orasida 1 yil, ikkinchi va uchinchi chandiq orasida 1,5 yil mudat bo’lganligini aytdi. 3 nafar 2ta chandig’i bor ayollarning 2tasida chandiqlar orasidagi muddat 2 yil, 1tasida 1 yil edi (diagramma 3.2.). Shuni takidlash kerakki ushbu ayollarning 2tasida jarrohlik amaliyotidan keyingi davrda endometrit kuzatilgan. ..................................................................................................................... 51 Diagramma 3.2. 1tadan ortiq chandig’i bo’lgan ayollarning chandiqlari o’rtasidagi muddati tahlili (yillarda ko’rsatilgan) ....................................................................................................................... 51 ......................................................................................................................................................... 51 Xavf omillari sifatida chandiqlar orasidagi muddatning qisqaligi, jarrohlik amaliyotidan keyingi davrda asoratlar yuzaga kelishini ajratsak bo’ladi. ........................................................................... 51 O’tkazilgan ayollarda umumiy qon tahlilida 76.7 % da anemiya qayd etildi, bunda 13 nafar ayollarda (43.3%) anemiya yengil darajasi, 5 nafarda (16.67%) o’rta darajasi, 3 nafarida (10%) og’ir darajasi edi. Qolgan ko’rsatkichlarda sezilarli o’zgarishlar qayd etilmadi. O’rtacha eritrositlar soni 2

3.6±0.75*10 12 , leykositlar soni 13.47±0.36*10 9 , trombositlar soni 287.86±36.44*10 9 , retikulositlar 1.11±0.57%, Rangli ko’rsatkich 0.83±0.07; EChT 12.6±1.4 mm/soat ni tashkil qildi. ....................... 52 Diagramma 3.3. Surtma tahlili natijalari .......................................................................................... 55 3.2. “Nisha” simptomi instrumental diagnostikasi natijalari. ........................................................... 56 3.3 “Nisha” simptomi diagnostkasi algoritmi ................................................................................... 61 XULOSA ............................................................................................................................................ 63 AMALIY KO’RSATMALAR .................................................................................................................. 64 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ...................................................................................... 65 3

KIRISH Muammo dolzarbligi. Zamonaviy akusherlikning o‘ziga xos farqli jihati, uning jarrohlikka yo‘ nalganligidir. So ‘nggi o‘ n yil davomida butun dunyo bo ‘ylab kesar kesish operatsiyasining chastotasi 25%-30% ga oshdi. Shunday qilib kesar kesish operatsiyasi har beshinchi homilador ayolda o ‘ tkaziladi. ( Ye.J Betran, A.B Moller 2016-yil). Mamlakatimizdagi perinatal markazlar va klinikalarda ushbu opertasiya chastotasi 15% gacha yetdi. Umumiy hisobda qayta tug ‘uvchi ayollarning 4-8 foizida kesar kesish operatsiyasidan keyin chandiq paydo bo‘ lgan. Shu sababli bugungi kunda kesar kesish operatsiyasi chastotasining oshishi, bu operatsiyadan keyin paydo bo ‘ ladigan asoratlarga bo ‘ lgan qiziqishni oshirmoqda. (E.H Martinova, D.M Nersesyan, A.A Bubnikovich 2014-yil). Birinchi marta 1961-yilda L. Poidevin bachadonning paski segmentida opertasiyadan keyingi chandiq sohasida uchburchaksimon botiq borligini ta’kidlab o ‘tgan. Adabiyotlarda bachadon devorida “nisha”, “istmoselle”, “qopcha”, “tokcha” kabi atamalarni uchratish mumkin. (O. N Nojnitseva, V. F Bejenar 2020-yil). “Nisha” simptomi bu-bachadon endometriyasida 1 mm va undan yuqori anexogen chuqurcha paydo bo‘lishidir. Bachadondagi “Nisha” chandig‘i hosil bo‘lish jarayonini tushuntirib beruvchi bir necha gipotezalar mavjud. Ammo hozirgacha uning patogenezi noaniq qolmoqda. Hamda uning diagnostikasi uchun aniq bir algoritm ham ishlab chiqilmagan. Shuningdek mutaxassislarning “Nisha” simptomini davolash zarurati haqidagi fikrlari bahsligicha qolmoqda (O. N Nojnitseva, V. F Bejenar 2020-yil). 4

Tatqiqotning maqsadi: Bachadonda kesar kesish operatsiyasidan keyin paydo bo ‘lgan “nisha” simptomining diagnostikasini gisteroskopiya yordamida takomillashtirish. Tadqiqot obyekti – Kesar kesish operatsiyasidan keyin “nisha” simptomiga shubhasi bo’lgan 30 nafar ayollar. Tadqiqot usullari: Nazariy usullar: tadqiqot muammosi bo'yicha zamonaviy ilmiy-uslubiy adabiyotlarni va axborot manbalarini tahlil qilish va o'rganish, monografik usul, mantiqiy va umumlashtirish usuli. Emperik usullar: 1. Umumiy tekshirish metodlari (umumiy qon tahlili, umumiy siydik tahlili, qonning biokimyoviy tahlili, koakulogramma); 2. UTT; 3. Gisteroskopiya. Matematik usullar. Ma'lumotlarni statistik tahlil qilish uchun SPSS to'plami ishlatilgan. Tadqiqot maqsadi bilan bog'liq ravishda, bir qator vazifalarni oldimizga qo’ydik: 1.Kesar kesish opertasiyasidan keyin paydo bo‘lgan “nisha” simptomini klinik belgilari va xavf omillarini aniqlash; 2. “Nisha” simptomi diagnostikasida, instrumental usullarni (UTT va gisteroskopiya) qo‘llash orqali qiyosiy baholash; 3. “Nisha” simptomi diagnostik algoritmini ishlab chiqish. 5

Похожие

Photoshopda rasmni kesish
Ikkinchi jahon urushidan keyin O'zbekistonda fan, sanat va adabiyot
Samarqand viloyati suvlarini makrofaunalar yordamida
JINOYAT SODIR ETISHGA MOYIL BO‘LGAN O‘SMIRLARNI O‘RGANISHNING PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI
Ekologik muomolar, paydo bo’lishi, oldini olish.