Mavzu: Markaziy Osiyo davlatlari o rtasidagi savdo va iqtisodiy aloqalarningʻ rivojlanishi Mundarija Kirish………………………………………………………………….…………3 I.Bob SSSR parchalangandan so'ng Markaziy Osiyoda vujudga kelgan iqtisodiy va siyosiy vaziyat………………5 II.Asosiy qism 1) Mustaqillikdan so'ng Markaziy Osiyo davlatlatlari o'rtasida savdo va iqtisodiy aloqalarning ornatilishi....................6 2) Markaziy Osiyo hamkorligi tashkilotining tashkil topishi, uning maqsad va vazifalari...............20 3) Bugun Markaziy Osiyo davlatlari integratsiyalashuv jarayonida................22 III.Xulosa…………………26 Foydalanilgan adabiyotlar ………………………..28

Kirish XX asrda 70 yildan ortiq muddat mobaynida dunyo xaritasining juda katta qismida hukmronlik qilgan, "xalqlar turmasi" deb nom olgan, ko plab millatlarningʻ taraqqiyotiga zomin bo lgan, ma muriy buyruqbozlik tizimiga asoslangan SSSR ʻ ʼ davlati 1991-yil 25-dekabr kuni geosiyosiy reallik va xalqaro huquq subyekti sifatida barham topdi. Sobiq respublikalar, xususan, Markaziy Osiyo davlatlarida iqtisodiy va siyosiy sohalarda juda og ir vaziyat vujudga keldi.Chunki bu ʻ respublikalar mustaqillikka erishganidan so ng demokratik huquqiy davlat qurish, ʻ bozor iqtisodiyotini barpo etish yo lidan bordi. Uzoq yillar mobaynida sotsializm ʻ og ushida yashagan, iqtisodiy jihatdan markazga qaram bo lgan bu respublikalar ʻ ʻ aholisining katta qismi ijtimoiy ongida demokratik tamoyillar, bozor iqtisodiyoti, xususiy mulk, tadbirkorlik kabi tushunchalar hali begona edi. SSSR parchalanganidan keyin tashkil topgan mustaqil davlatlarda bir qator muammolar vujudga keldi. Shulardan birinchisi siyosiy rivojlanish bilan bog‘liq muammolar edi. Sobiq SSSR hududida tashkil topgan mustaqil davlatlarda siyosiy jihatdan demokratik tizimning qaror topishi juda og‘ir kechdi, aksariyat davlatlarda avtoritar rejimlar o‘rnatildi. Buning bir qancha sabablari mavjud. Eng asosiysi, demokratik tamoyillarning e’lon qilinishiga qaramasdan, rahbarlik usullarida, ijtimoiy ongda sovet davridan beri yashab kelayotgan totalitar tafakkur ustunlik qildi. Natijada, sobiq sovet respublikalarida nisbatan demokratik yo‘l bilan hokimiyatga kelgan rahbarlar shu yo‘lni davom ettirmadi, turli xil usullar va bahonalar bilan o‘z shaxsiy hokimiyatini mustahkamlash va uni saqlab qolish yo‘lidan bordi. Muxolifat shafqatsiz bartaraf qilindi va oqibatda avtoritar rejimlar shakllandi.Sobiq sovet respublikalarining iqtisodiy rivojlanishi biroz boshqacha kechdi. Ularning bir qismida sovet rejali iqtisodiyotining belgilari saqlanib qolgan

bo‘lsa-da, asosiy qismi bozor iqtisodiyoti yo‘lini tanladi.SSSR ning tarqalib ketishi sobiq respublikalar o‘rtasidagi an’anaviy iqtisodiy aloqalarning buzilishiga olib keldi. Mustaqillikka erishgan sobiq sovet respublikalari qaytadan Rossiya ta’siriga tushib qolmaslik uchun ehtiyotkorlik bilan harakat qildilar.Bundan tashqari, Sobiq ittifoq davrida temir yo‘llar va avtomobil yo‘llari qurilishi boshqa respublikalar, jumladan, Turkmaniston, Tojikiston, Qozog‘iston hududlaridan o‘tkazilib, iqtisodiy jihatdan ular Markazga qaram qilib qo‘yildi. Bunday siyosatning halokatli ekani SSSR parchalanib, mintaqada mustaqil davlatlar tashkil topgandan so‘ng ayniqsa sezilmoqda. 3 Markaziy Osiyo respublikalari SSSRning Yevropa qismidagi va Kavkazorti respublikalaridan etnik, ijtimoiy-iqtisodiy va mafkuraviy- siyosiy jihatdan katta farq qilardi. Ulardagi turmush darajasining boshqa ittifoqdoshlariga nisbatan pastligi va aholi o‘sishining yuqoriligi konformizm (befarqlik, loqaydlik)ning hukmron bo‘lishiga xalaqit berolmas edi. Ulardagi sanoat qoloqroq va tarqoqroq edi. Yakka hokimlik (monokultura)ga asoslangan qishloq xo‘jaligi ittifoq markazi uchun xomashyo tayyorlab berishga moslashtirilgan edi. Islom dini va urug‘-aymoqchilik ta’siri kuchliligicha qoldi. Ko‘p asrlik madaniyat va milliy o‘zlikni anglashga avval Chor Rossiyasi, so‘ngra Sovet mustabid tuzumi amalga oshirgan ommaviy qatag‘onlar, yozuvning o‘zgartirilishi va etnik chegaralarning yopilishi yordamida misli ko‘rilmagan darajada zarar yetkazildi.O‘xshash taqdirlar va sovetcha «tenglashtirishga» qaramasdan, 80-yillarda bu respublikalardagi ahvol turlicha edi va ularning taraqqiyot yo‘li ham bir-biridan keskin farq qilardi. Tojikistonda «real sotsializm»ni saqlab qolishga urinishdan tortib, Qirg‘izistonda liberal-demokratik islohotlarning o‘tkazilishigacha, O‘zbekistonda bozor iqtisodiyotiga bosqichma- bosqich o‘tish usulidan tortib, Qozog‘istonda «boshqariladigan demokratiya» orqali iqtisodiyotni erkinlashtirishgacha va Turkmanistonda milliy-totalitar tuzumning barpo etilishigacha bo‘lgan yo‘llarni ko‘rish mumkin. Vaqtincha

iqtisodiyot samaradorligining yetarli emasligi, aholi turmush darajasining rivojlangan davlatlarga nisbatan pastligi va yangi davlatchilikni shakllantirish qiyinchiliklaridan foydalanib qolmoqchi bo‘lgan, mustaqil taraqqiyotni ko‘rolmagan 4 tajovuzkor, hokimiyatparast kuchlar Tojikiston, O‘zbekiston va Qirg‘izistonda agressiv islom fundamentalizmi va ekstremizmi hamda xalqaro terrorizmning konstitutsiyaviy tuzumga qarshi faollashuviga sabab bo‘ldi. 4 O zbekiston Respublikasiʻ 1990-yil 20-iyunda "O zbekiston SSR davlat suvereniteti to g risida""gi ʻ ʻ ʻ deklaratsiya qabul qilindi. 1990-yil 24-martda O zbekistonda prezidentlik lavozimi ʻ joriy etildi. XII chaqiriq O zbekiston SSR Oliy kengashining navbatdan tashqari ʻ VI sessiyasi 1991-yil 31-avgustda o z ishini boshladi.Unda “O‘zbekiston ʻ Respublikasining Davlat mustaqilligi to‘g‘risida”gi masala kun tartibiga qo‘yilib, qizg‘in muhokama qilindi. Sessiyada O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti Islom Karimov nutq so‘zlab, sobiq Ittifoqda so‘nggi paytlarda yuz bergan ijtimoiy- siyosiy voqealar oqibatlarini tahlil qilib, ular O‘zbekiston taqdiriga bevosita daxldor ekanligini asoslab berdi.Vaziyatdan kelib chiqqan holda, O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini e’lon qildi va uni “Mustaqillik asoslari to‘g‘risida”gi Konstitutsiyaviy qonun bilan mustahkamlashni taklif qildi. Oliy Kengash deputatlari moddama-modda muhokamadan so‘ng, “O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risida”gi qonunni qabul qildilar. So‘ngra “O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi to‘g‘risidagi Oliy Kengash Bayonoti” qabul qilindi. “O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risida”gi qonun g‘oyat katta ahamiyatga ega bo‘lib, bu qonun asosida O‘zbekistonning huquqiy holati o zgardi. Vatanimiz tarixi ʻ sahifalariga oltin harflar bilan yoziladigan o‘sha kunlarga nazar tashlaydigan bo‘lsak, ayni o‘sha paytda yosh, mustaqil O‘zbekiston hukumati mamlakatimizning siyosiy-ijtimoiy, ma’naviy taraqqiyoti uchun hal qiluvchi

ahamiyatga ega bo‘lgan ko‘plab muhim hujjatlar qabul qilganining guvohi bo‘lamiz. Misol uchun, 5-sentabrda imzolangan Toshkent shahridagi Lenin nomidagi maydonni Mustaqillik maydoni deb nomlash to‘g‘risidagi, 6-sentabr kuni imzolangan “O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa ishlari vazirligini tuzish to‘g‘risida”gi Prezident farmonlari va boshqa muhim siyosiy hujjatlar shular jumlasidandir.O‘zbekiston mustaqillikka erishgan vaqtda ijtimoiy-iqtisodiy ahvol o‘ta murakkab edi. 80-yillarning oxirida SSSR da to g ri bo lmagan, samarasizʻ ʻ ʻ ijtimoiy-iqtisodiy siyosat barcha ittifoqdosh respublikalar qatorida O zbekiston ʻ aholisining ham yashash sharoitlarini og irlashtirib, uni ko plab muammolar ʻ ʻ iskanjasiga solib qo ydi.Bu muammolarning barchasi 1980-yillarning oxiri, 1990- ʻ yillarning boshlarida O‘zbekistonda ijtimoiy keskinlikning kuchayishiga sabab bo‘ldi. Xususan, respublikada demografik vaziyat murakkablashdi. 5 Biroq, aholining bunday o‘sishi uzoq yillar davomida sanoat va iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida ish joylarini ko‘paytirish hamda 5 aholining hayot ta’minoti uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish bilan mustahkamlab borilmadi. Bu esa odamlar turmush sharoitining og‘irlashuvi, ishsizlar sonining ko‘payishi, ijtimoiy mehnat unumdorligi va aholi daromadlarining kamayishi, pirovard natijada xalq farovonligining pasayishiga olib keldi. Respublikadagi ijtimoiy ahvol, odamlarning ijtimoiy ta’minoti va ularni ijtimoiy himoya qilish qoniqarsiz darajada edi. 5 Ma lumki, davlat mulkini xususiylashtirish zaruriyati bozor iqtisodiyoti ʼ munosabatlariga asoslangan jamiyatni barpo etishning asosiy shartidir. O‘zbekistonda chek vositasi bilan xususiylashtirish g‘oyasidan voz kechildi, davlat mol-mulki yangi mulkdorga faqat sotish yo‘li bilangina mulkchilikning boshqa shakliga aylantirila boshlandi. O‘zbekiston Oliy Kengashi 1991-yil 18-noyabrda “Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to‘g‘risida”gi qonun qabul qildi. Dastlabki bosqich xususiylashtirish jarayoni umumiy uy-joy fondini,