logo

Psixologik xizmat tizimida oilaviy psixoterapiyaning o'rni

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

92.875 KB
Mavzu: Psixologik xizmat tizimida oilaviy psixoterapiyaning o'rni
Reja:
1.Oilaviy psixoterapiya haqida ma’lumot
2.Oilaviy terapiya turlari
3.Oilaviy maslahatga yondashuvlar
1 1.Oilaviy psixoterapiya haqida ma’lumot
Oila   psixoterapiyasi  
  Oila psixoterapiyasi   maxsus   oila	 azolaridagi   uchraydigan   va	 o‘zaro	 
munosabatni   tiklash	
 uchun   qo‘llanadi.    
Oila	
 psixoterapiyasining	 maqsadlari   quyidagicha:  
-	
 shikoyatlar	 to‘planadi;	   
-	
 o‘z   muammolarini	 aytib	 chiqadilar;	   
-	
 modifikatsiya;	   
-	
 qo‘shimcha   yechim	 yo‘llarini	 izlanadi;	   
-muammoga	
 sabab	 bulayotgan	 oila	 azo   bilan   mulokot	 olib   boriladi;	   
-   korreksiya;	
   
-	
    disfunksional	 xulq-atvor	 aniqlanadi;  
-	
    Oila	 azolarining   muammolari   o‘z	 yechimiga   ega   bo‘la   boshlaydi,	 ular	 
o‘rtasidagi   aloqa   mustaxkamlanadi.  
  Oilaviy	
 o‘tkaziladigan	 terapiyaning	 konsepsiyasi.  
  Oilaviy   o‘tkaziladigan   terapiya   savollari  
Javoblar	
   
Ota-onalar:  
Xar   bir   bola   g‘amxo‘r   ota-ona   ga   ega   bo‘lishga   xaqlidir.   Ona   –   bola   uchun   eng   yaq
in	
 inson	 bo‘lib   xisoblanadi,   bolani   turli   xil	 yemon	 faktorlarda	 asrovchi,	 
g‘amxur   insonidir.   Ona	
 professioanal	 tarbiyachi   bo‘lib…   bolani	 tarbiyasi   xamda	 
psixik   va   jismonan	
 rivojlanishiga   kata   axamiyat   beruvchi   insondir.   U   farzandini	 
tarixini,   va   dinini	
 yaxshi	 bilibgina	 qolmay	 xurmat   xam   qiladi.	    aka-uka	 va	 opa-
singillari:   Oilaviy   aloqalar	
 tabiiy	 yo‘l   bilan	 bog‘lanadilar.	 Ikki   xil	 jinsdagi   opa-
2 ukalar   bir oilada   opa	 uka   bo‘lib	 birga   yashaydilar.Bu   farzandlar   birga	 onalari	 bilan	 
oilaviy	
 
aloqalarni   bog‘lab   o‘z   umrlari   davomida   shu   aloqani   mustaxkamlab   birgalikda   xay
et    	
kechiradilar.  
Uy:  
Xar
 bir	 oila	 o‘zining   shaxsiy	 xonadonini   quradi.   Uy   o‘zining	 atmosferasiga	 ega	 bir  
qo‘rgon	
 bo‘lib   xisoblanadi.   o‘zining	 uyi	 ichida   bolalar	 zavq	 olib	 katta	 bo‘lishadi.  
Bolalar   uy   ishlarini   birgalikda	
 taqsimlab	 katta	 bo‘lishadi.   Oiladagi	 g‘am   va	 
kayg‘uni  
birgalikda   bosib   o‘tishadi.  
Kishlok:   qishloq	
 bir	 necha   oilalar	 va	 xonadonlardan   tashkil   bo‘ladi.	 
o‘z   kishloklarida   bolalar  
birgalikda   o‘ynab	
 ,   taqsil   olib	 katta   bo‘ladilar.   Kishlokda   bolalar   xamjixatlikka,   bir  
biriga   bo‘lgan	
 mexrga	 o‘rganadilar.	 qishloq   bola   tarbiyasida   juda   katta	 axamiyatga 	     
ega.   Bir   biriga   bo‘lgan,   kattalarga   Bo‘lgan,   xamkishloklariga   bo‘lgan   xurmat   e’tibo
rga	
 o‘rganadilar.  
  Oilaviy	
 psixoterapiyada	 ko‘p	 ko‘llaniladigan	 psixoterapiya	 usullari    	Oilaviy  
psixoterapiyada    	
kup   qo‘llaniladigan	 psixoterapiya	 usullari  
Javoblar	
   
Olaviy
 psixoterapiyada   ko‘p	 ko‘llaniladigan  
psixoterapiya	
 usullariga	 quyidagilar	 kiradi.  
1)	
 jimlikdan   effektiv	 foydalanish.  
2)	
 eshitishni   o‘rganish  
3 3) savollar   yerdamida	 o‘kitish.  
4)   takrorlash   (rezyumirovaniye),  
5)	
 summar	 takrorlash  
6)	
 aniqlash	 (proyasneniye)	   
7)   konfrontatsiya  
8)   rollarni   ijro   etish,  
9)	
 bunyod	 qilish	 «tirik	 skulpturalarni»,  
10)   videomagnitofon	
 yozuvlvrni	 ko‘rib,   taxlil  
qilib	
 chiqish.	   
  Mustaxkam
 oila	 belgilari.	   
1.   Barcha   oila	
 azolari	 bir-birlarini	 tinglashadi   va	 o‘zaro   xurmatda	 
bo‘lishadi.   Sog‘lom	
 oila-yaqinlik,   sevgi   va  
vafodorlik	
 tuyg‘ulari   aks   etgan,	 salbiy	 xissiyotlardan	 yiroq	 maskan.	   
2.   Barcha	
 oila	 azolari   bir-biriga	 javobgar.	   
3.   Barcha   oila	
 azolari	 bir-birlarini	 yumushlarini	 
bajaradilar   (komandirovka,   kasallik	
 paytlarida).  
4.	
 Barcha	 oila	 azolari   o‘zlariga   ishongan,	 adekvat   qarashga	 ega	 bo‘lgan	 insonlar.  
  5.   o‘zgalarni	
 xurmat   qila	 oladigan,	 ularni   tanlovlarini   rad	 etmaydigan,	 do‘stlarin	 
xurmat   qiladigan	
 insonlar.  
  6.	
 Barcha   oila	 azolari   o‘z	 xuquqlarini	 bilgan	 xolda   ish	 olib   boradilar.	   
7.   Oila	
 azolari   o‘z   avlod   tarixlarini   biladilar   va	 o‘z   madaniyatilariga	 egadirlar.	   
8.	
 Oila	 azolarida   malum	 bir	 chegara   mavjuddir,   bu	 esa	 ular	 
o‘rtasida   muvozanatni   saqlab	
 turishda   yordam  
4 beradi.   
9.   Oilada	
 pozitiv	 ruxda	 tarbiyalanib,   xazil-xuzil	 xam	 ishlatiladi.  
10.	
 Ruxiy	 xolatga	 xam   etibor	 qaratiladi.	   
11.	
 Kungilxushliklarga	 xam   vaqt   ajratiladi.	   
12.	
 Ovqat	 vaqti   birgalikda	 tanovvul   qilinadi.	   
13.   Kattalar	
 xurmatda	 bo‘ladi.	   
14.   Oila	
 azolari   o‘zlari   ustilarida   ishlashadi,   o‘zlarini   rivojlantiradilar.	   
15.   Oila	
 azolari   qiyin	 bo‘lgan	 vaziyatlarda	 uyalmasdan	 
mo‘taxassisga   murojaat   qiladilar.  
Sistemali	
 buzilish	 turlari.  
-	
 «Normativ	 vaqtinchalik   o‘zgarishlari»   bu	 turdagi   buzilish	 xayotiy   qiyin	 
vaziyatlarda	
 yani	 bola	 tug‘ilishida,  
kasb	
 o‘zgartirishda,	 kuchib   ketishda,	 oilani   tashlab	 ketayotganda   yuzaga	 chikqadi.  
-   «Sistemali	
 o‘zgarishlar»   malum   turmush	 sharoitlarida	 (ayol	 bolalari   katta	 
bo‘lganidan   keyin   ishga	
 tushishi,  
Kaynona	
 o‘limidan	 so‘ng	 erning   bebosh   bo‘lib   qolishi)   oilaviy	 krizis	 
paydo   bo‘lishi.  
-   «Sistemali	
 travma»   —	 ruxiy   yoki   jismoniy 	      qiyinchiliklar 	  , o‘lim   tasirida   bo‘ladi.  
  Oila	
 psixoterapiyasida	 3 etap	 mavjud:	   
1)   Ko‘shilish.    
Turlari:  
-	
 ko‘maklashish   –	 oila	 qonun   qoidalarini	 xurmat   qilish.  
-	
 taqlid   qilish	 –   oila   uslubini   ishlab	 chiqish.  
5 2) Terapevtik	 so‘rovnoma	 ko‘rinishi.	 asosiy	 maqsad	 xar	 bir	 oila	 azosining   erishgan
yutuqlari.  
3)   Oila   munosabatlarining	
 qayta	 tiklanishi,   oila   gomeostazini	 to‘g‘rilash	 
natijasida   erishiladi.  
Oila	
 psixoterapiyasining	 vazifalari:  
-	
    simptoma   tanqidi;  
-oila	
 struktura   tanqidi;  
-   oila
 tanqidi.  
  Guruxda	
 uzini	 tutish	 turlari.  
  Turlari  
Tarifi  
Umumiylashgan	
 tur.  
Individual   oriyentirovka   yaxshi	
 rivojlangan.  
Yo‘naltirilgan   tur.  
Taqlid   qilishga   qaratilgan,   o‘zini   mustaqil   fikri  
bo‘lmagan   oila   azosi   maslaxatlashgan   xolda  
oila	
 bilan   ish	 ko‘radi.  
Boshqaruvchi   tur  
Barcha   oila   azolarini   o‘ziga   tobe   qilgan   xolda  
ish   olib	
 boradi.  
Xamkor
 tur.  
Oila     azolari     bilan     maslaxatlashgan     xolda  
6 xamkorlikda   ish   olib   boradi.  
Guruxli psixoterapiya	 usullari.  
Usuli.	
   
Tarifi.   Guruxli   diskussiya.
Gurux   diskusssiyasi   3   turdagi   mavzuda   bo‘ladi:   biografik,	
 tematik	 va	 
interaksion.   Psixodrama.     Guruxli   psixoterapiya   usuli   bo‘lib,   muammolarni   rollar   o
rqali	
 spontan   namoyon	 
qilishdaniborat.   Psixogimnastika.   Bu   usul   yordamida   so‘zlarsiz     xarakat   natijasida  
bemordagi   kechinmalAr     yuzaga   chiqadi.     U   3ta   qismdan   tashkil   topgan:   tayyorlov,  
pantomimika,   tugallanish.   Proyektiv	
 rasm.     Gurux   yoki   individual	  tarzda  
xar   bir   qatnashchiga   qalam,   qogoz,   kraska   berib,30   daqiqa   davomida   rasm  
chizishga   buyuriladi.   Shu   rasmlar   muxokama   qilinib,   qo‘shimcha   informatsiya   yig‘
iladi.     Muzikoterapiya.
Bu     psixoterapevtik     metod,     davo     maqsadida   kullanadi.  
4   xil   effekt   kuzatiladi:   1)   emotsional   aktivlashish;  
2)     kommunikatsiya     yani     insonlar     orasidagi  
munosabat     yaxshilanadi;     3)     Psixovegetativ  
jarayonlarni     yaxshilaydi;     4)     Estetik     talabni  
rivojlantiradi.  
7 2.Oilaviy terapiya turlari
Oila terapiyasi 
1. Oilaviy	 terapevtlar	 oiladagi	 qiyinchiliklar	 bilan	 shug'ullanishadi.
a)	
 Agar	 oila	 a'zolaridan	 biri	 (bemor)	 muayyan	 alomatlarda	 o'zini	 namoyon
qiladigan	
 qiyinchiliklarni	 boshdan	 kechirsa,	 bu	 qiyinchiliklar	 u yoki	 bu	 tarzda
oilaning	
 barcha	 a'zolariga	 ta'sir	 qiladi.
b)	
 Ko'p	 terapevtlar,	 odatda,	 oila	 uni	 chaqirganidek,	 "kasal"	 yoki	 "g'alati"	 yoki
"aybdor"	
 emas,	 balki	 "ta'kidlangan	 bemor"	 deb	 ataladigan	 oila	 a'zosiga	 murojaat
qilishni	
 foydali	 deb	 bilishadi.
v)	
 Bu	 terapevt	 "izolyatsiya	 qilingan	 bemor"	 alomatlarini	 oila	 va	 shaxsning	 o'ziga
xos	
 funktsiyasini	 bajarishi	 deb	 hisoblagani	 uchun	 qilingan.
2.	
 Bir	 nechta	 tadqiqotlar	 shuni	 ko'rsatdiki,	 oila	 o'zini	 bir	 butun	 kabi	 tutadi.	 1954
yilda	
 Jekson	 "oilaviy	 gomeostaz"	 atamasini	 kiritdi.
a)	
 Oilaviy	 gomeostaz	 tushunchasiga	 ko'ra,	 oila	 shunday	 munosabat	 qiladiki,
munosabatlardagi	
 muvozanat	 saqlanadi.
b)	
 Oila	 a'zolari	 bu	 muvozanatni	 saqlashga	 nafaqat	 aniq	 yo'llar	 bilan,	 balki	 yashirin
holda	
 ham	 hissa	 qo'shadilar.
v)	
 Bu	 muvozanat	 oilaviy	 muloqotning	 takrorlanuvchi,	 davriy,	 bashoratli
modellarida	
 uchraydi.
d)	
 Oilaviy	 gomeostazga	 xavf	 tug'ilganda,	 uning	 ishtirokchilari	 uni	 saqlab	 qolish
uchun	
 ko'p	 kuch	 sarflaydilar.
3.	
 Oilaviy	 munosabatlar	 oilaviy	 gomeostazning	 tabiatiga	 ta'sir	 qiladi.
8 a) Oilaviy	 munosabatlar	 - bu	 boshqa	 barcha	 oilaviy	 munosabatlar	 quriladigan	 o'q.
Turmush	
 o'rtoqlar	 oilaning	 "me'morlari"	 dir.
b)	
 qiyin	 oilaviy	 munosabatlar	 bolalar	 tarbiyasida	 tartibsizliklarni	 keltirib	 chiqaradi.
4.	
 Belgilangan	 bemor	 - oila	 a'zolaridan	 biri,	 asosan,	 oilaviy	 qiyinchiliklar	 va	 ota	 -
onalarning	
 tartibsizligi.
a)	
 Uning	 alomatlari	 "SOS"	 ga	 ota	 -onasining	 qiyinchiliklari	 va	 buning	 natijasida
oiladagi	
 muvozanatning	 buzilishi	 haqida	 signal	 bo'lib	 xizmat	 qiladi.
b)	
 Belgilangan	 bemorning	 alomatlari	 - bu	 o'z	 rivojlanishini	 buzayotgani,	 ota	 -
onasining	
 qiyinchiliklarini	 o'z	 qo'liga	 olishga	 va	 yengillashtirishga	 urinayotgani
haqidagi	
 xabarlar.
5.	
 Ko'pgina	 terapevtik	 yondashuvlar	 "oilaviy	 terapiya"	 deb	 nomlanadi,	 lekin	 bu
erda	
 taklif	 qilingan	 usuldan	 farq	 qiladi,	 chunki	 bu	 yondashuvlar	 birinchi	 navbatda
butun	
 oilaga	 emas,	 faqat	 individual	 oila	 a'zolariga	 qaratilgan.	 Masalan:
a)	
 Har	 bir	 oila	 a'zosi	 o'z	 terapevtiga	 ega	 bo'lishi	 mumkin.
b)	
 Yoki	 butun	 oilada	 bir	 xil	 terapevt	 bo'lishi	 mumkin,	 lekin	 ular	 uni	 bir	 -biridan
alohida	
 ko'rishadi.
c)	
 Yoki	 bemorda	 o'z	 terapevti	 bo'lishi	 mumkin,	 u vaqti	 -vaqti	 bilan	 bemorning
boshqa	
 a'zolari	 bilan	 "uchun"	 uchrashadi.
6.	
 Klinik	 kuzatuvlar	 sonining	 ko'payishi	 oilaviy	 terapiyani	 butun	 oilaga	 yo'naltirish
kerak	
 degan	 xulosaga	 olib	 keladi.	 Bu	 topilma,	 birinchi	 navbatda,	 oila	 a'zolari
"shizofreniya"	
 deb	 topilgan	 oila	 a'zosiga	 individual	 davolanishga	 qanday
munosabatda	
 bo'lishini	 ko'rsatadigan	 kuzatishlarga	 asoslangan.	 Ammo	 keyingi
tadqiqotlar	
 shuni	 ko'rsatdiki,	 voyaga	 etmagan	 jinoyatchilari	 bo'lgan	 oilalar,	 bu	 oila
9 a'zosining individual	 davolanishiga	 xuddi	 shunday	 javob	 berishadi.	 Ikkala	 holatda
ham	
 shunday	 bo'ldi:
a)	
 boshqa	 oila	 a'zolari	 "kasal"	 oila	 a'zosining	 individual	 davolanishiga	 to'sqinlik
qilishdi,	
 davolanishga	 qo'shilishga	 harakat	 qilishdi	 yoki	 uni	 sabotaj	 qilishdi,	 go'yo
oila	
 uning	 "kasal"	 bo'lib	 qolishidan	 manfaatdor	 edi.
b)	
 Kasalxonaga	 yotqizilgan	 yoki	 qamoqda	 o'tirgan	 bemor,	 oila	 a'zolari	 tashrif
buyurganidan	
 so'ng,	 o'zini	 yomon	 his	 qila	 boshlagan	 yoki	 o'zini	 orqaga	 tortgan,
go'yo	
 oilaviy	 muloqot	 uning	 alomatlariga	 bevosita	 ta'sir	 ko'rsatgandek.
v)	
 Bemorning	 ahvoli	 yaxshilangach,	 boshqa	 oila	 a'zolari	 yomonlashdi,	 go'yo	 oila
a'zolaridan	
 birining	 kasalligi	 oilaning	 ishlashi	 uchun	 zarur	 edi.
7.	
 Bu	 kuzatuvlar	 ko'plab	 psixiatrlar	 va	 individual	 parvarishlash	 tadqiqotchilarini
ayrim	
 binolarni	 ortiqcha	 baholab,	 shubha	 ostiga	 qo'yishga	 olib	 keldi.
a)	
 Ular,	 agar	 bemor	 o'z	 oilasining	 qurboni	 sifatida	 ko'rilsa,	 u bilan	 tanishish	 yoki
uni	
 haddan	 tashqari	 himoya	 qilish	 oson	 emasligini	 payqadi:
Bemorlar,	
 o'z	 navbatida,	 boshqa	 oila	 a'zolarini	 ham	 qurbon	 qilishga	 qodir;
Bemorlar	
 o'zlarini	 kasal,	 g'aroyib	 yoki	 aybdor	 sifatida	 hissa	 qo'shadilar.
b)	
 O'zgarishlarni	 amalga	 oshirish	 uchun	 ular	 uzatish	 hodisasiga	 qanchalik	 ishonish
kerakligini	
 payqashdi.
Bo'lishi	
 mumkinki,	 bemorning	 o'tkazilishi	 deb	 ataladigan	 narsalarning	 aksariyati,
terapevtning	
 xatti-harakatlariga,	 javob	 bera	 olmaydigan,	 o'zaro	 ta'sirsiz,	 yomon
terapevtik	
 vaziyatda	 to'g'ri	 javob	 bo'lgan;
10 Bundan tashqari,	 terapevtik	 holat,	 eski	 in'ikosga	 shubha	 tug'diradigan	 yangi	 holatni
kiritishdan	
 ko'ra,	 patologiyani	 davom	 ettirish	 ehtimoli	 ko'proq	 bo'ladi;
Agar	
 bemorning	 xulq	 -atvori	 ma'lum	 darajada	 transferentsiya	 bo'lsa	 (ya'ni,	 uning
ota	
 -onaga	 bo'lgan	 o'ziga	 xos	 munosabati),	 unda	 nima	 uchun	 bemor	 va	 uning	 oilasi
bilan	
 uchrashib,	 bemor	 bilan	 oila	 bilan	 bevosita	 muloqot	 qilishiga	 yordam
bermaysiz?
v)	
 ular	 terapevtlarni	 bemorning	 tasavvurida	 emas,	 balki	 uning	 hayolida	 nima
bo'layotgani	
 qiziqtirayotganini	 payqashdi   haqiqiy	 hayot ...	 Ammo	 agar	 ular
bemorning	
 haqiqiy	 hayotiga	 qiziqish	 bildirsalar	 ham,	 ular	 bemor	 bilan	 faqat
terapiyada	
 uchrashganlarida,	 ular	 uning	 hayoti	 haqidagi	 versiyasini	 boshqarishi
yoki	
 unda	 nima	 bo'layotganini	 taxmin	 qilishga	 harakat	 qilishlari	 kerak	 edi.
d)	
 Ular	 oila	 a'zolaridan	 birining	 xulq	 -atvorini	 o'zgartirishga	 urinayotganda,
umuman	
 olganda,	 butun	 oilaning	 xulq	 -atvorini	 o'zgartirmoqchi	 bo'lishganini
payqashdi.
Bu	
 oiladagi	 o'zgarishlar	 tashabbuskori	 yukini	 barcha	 bemorlarga	 emas,	 faqat
bemorga	
 yukladi.	 Bemor	 allaqachon	 o'z	 harakat	 tarzini	 o'zgartirishga	 harakat
qilgan	
 oila	 a'zosi	 edi	 va	 bunga	 ko'proq	 kuch	 sarflashga	 undaganida,	 unga	 javoban
oilasidan	
 tobora	 ko'proq	 qattiq	 tanqidlar	 olindi.	 Keyin	 uning	 yuki	 yanada
og'irlashdi	
 va	 u o'zini	 qobiliyatini	 kamroq	 his	 qildi.
8.	
 Terapevtlar	 oilani	 bir	 butun	 sifatida	 ko'rishni	 boshlaganda,	 oilaviy	 hayotning
boshqa	
 jihatlari	 paydo	 bo'ldi,	 ular	 ilgari	 e'tibordan	 chetda	 qolgan	 alomatlarga	 sabab
bo'ldi.	
 Boshqa	 oila	 tadqiqotchilari	 ham	 xuddi	 shunday	 kashfiyotlar	 qilishgan.
Uorren	
 Brodi	 nuqtai	 nazaridan,	 turmush	 o'rtoqlar	 oddiy	 bolaga	 nisbatan	 boshqacha
yo'l	
 tutishadi:"Oddiy"	 farzandi	 borligida,	 ota	 -onalar	 bir	 -birlariga	 bunday	 erkinlik,
moslashuvchanlik	
 va	 tushuncha	 kengligi	 bilan	 munosabatda	 bo'lishlari	 mumkin,	 bu
esa	
 ular	 simptomatik	 bola	 bilan	 muloqotda	 bo'lganda	 ota	 -onalar	 o'rtasidagi
11 munosabatlarning cheklanganligini	 hisobga	 olib,	 ishonish	 qiyin.	 Nega	 bunday
bo'lganiga	
 hayronman.	 2018-05-01	 xoxlasa	 buladi	 121	 2
Oilaviy	
 terapiya	 klassiklaridan	 biri	 Virjiniya	 Satir	 1916	 yil	 26	 -iyunda	 Viskonsinda
(AQSh)	
 tug'ilgan.	 Uning	 har	 ikki	 tarafdagi	 ajdodlari	 nemis	 muhojirlari.	 Virjiniya
Pagenkopf	
 oilasining	 besh	 farzandining	 to'ng'ichi	 edi,	 u erda	 otasi	 dehqonlar	 va
hunarmandlarning	
 avlodi,	 onasi	 esa	 hukmron,	 hukmron	 va	 dindor	 ayol
edi.Virjiniyaning	
 ota	 -onasi	 bir	 necha	 bor	 ajrashish	 arafasida	 edi.	 Kelajakdagi
buyuk	
 psixoterapevt	 ularning	 janjallariga	 munosabat	 bildirdi   turli	 kasalliklar -
appenditsitning	
 yallig'lanishi,	 infektsiyalar,	 oshqozon	 muammolari.	 Balki	 uni
oilaviy	
 terapevt	 bo'lishga	 ota	 -onasining	 ziddiyatlari	 sabab	 bo'lgan.Virjiniya	 3
yoshida	
 o'qishni	 o'rgandi	 va	 9	 yoshida	 u	 allaqachon	 o'qigan	 edi   maktab
kutubxonasi ...	
 1927	 yilda	 uning	 oilasi	 Milukiga	 ko'chib	 o'tdi,	 u erda	 Virjiniya	 o'rta
maktabni	
 tugatdi	 va	 o'qituvchilar	 tayyorlashdi.	 Shundan	 so'ng,	 u 6 yil	 maktabda
ishladi,	
 kurslarni	 tugatdi   ijtimoiy	 ishchi   va	 psixoanalizni	 o'rgangan.	 1942	 yilda
Virjiniya	
 Satir	 psixologiya	 bo'yicha	 magistrlik	 darajasini	 oldi	 va	 xususiy
amaliyotga	
 o'tdi.Virjiniyaning	 oilaviy	 psixoterapevt	 sifatida	 faoliyatining
boshlanishi	
 1951	 yil	 deb	 hisoblanadi.	 Shizofreniya	 tashxisi	 qo'yilgan	 yigirma
sakkiz	
 yoshli	 bemor	 bilan	 ish	 olib	 borganida,	 u muvaffaqiyatli	 davolanish	 uchun
nafaqat	
 shaxs,	 balki	 butun	 oila	 bilan	 maslahatlashish	 kerak	 degan	 xulosaga	 keldi.
Keyinchalik	
 u bir	 necha	 avlodlar	 davomida	 oiladagi	 barcha	 muhim	 voqealarni
belgilaydigan	
 "oilaviy	 karta"	 usulini	 ishlab	 chiqdi.	 Aynan	 shu	 holat	 NLP
yaratuvchilari	
 Bandler	 va	 Grinder	 tomonidan	 batafsil	 muhokama	 qilingan	 va
tasvirlangan.1959	
 yilda	 D.D.	 Jekson	 va	 J. Ruskin	 uni	 Palo	 -Altodagi	 Psixologik
tadqiqotlar	
 institutini	 yaratishda	 ishtirok	 etishga	 taklif	 qilishdi,	 u erda	 u ta'lim
bo'limi	
 boshlig'i	 etib	 tayinlandi.	 Uning	 rahbarligida	 oilaviy	 psixoterapevtlar	 uchun
birinchi	
 o'quv	 dasturi	 paydo	 bo'ldi.	 O'sha	 paytdan	 1988	 yil	 vafotigacha	 Virjiniya
Satir	
 butun	 dunyoda	 oilaviy	 terapiya	 haqida	 ma'ruza	 qildi.	 Satirning	 so'zlariga
ko'ra,	
 oilaviy	 psixoterapevt	 bo'lgan	 45	 yillik	 faoliyati	 davomida	 u o'n	 minglab
odamlar	
 bilan	 uchrashishga	 va	 ularning	 taqdiriga	 jiddiy	 ta'sir	 ko'rsatishga	 muvaffaq
12 bo'lgan. Uning	 kitoblari	 ko'plab	 tillarga	 tarjima	 qilingan	 va	 Brayl	 yozuvida	 ham
bosilgan.
13 Oila terapiyasi,	 shuningdek,	 deb	 nomlanadi	 er-xotin	 va	 oilaviy	 terapiya,	 nikoh	 va
oilaviy	
 terapiya,	 oilaviy	 tizim	 terapiyasiva	 oilaviy	 maslahat,	 ning	 filialidir
psixoterapiya	
 bilan	 ishlaydigan	 oilalar	 va	 juftliklar	 yaqin	 munosabatlar	 o'zgarish	 va
rivojlanishni	
 tarbiyalash.	 Bu	 o'zgarishni	 nuqtai	 nazaridan	 ko'rib	 chiqishga	 moyildir
tizimlar	
 oila	 a'zolari	 o'rtasidagi	 o'zaro	 ta'sir.Turli	 xil	 oilaviy	 terapiya	 maktablari
umumiy	
 e'tiqodga	 ega	 bo'lib,	 muammoning	 kelib	 chiqishidan	 qat'iy	 nazar	 va
mijozlar	
 uni	 "individual"	 yoki	 "oilaviy"	 masala	 deb	 hisoblashidan	 qat'iy	 nazar,
oilalarni	
 echimlarga	 jalb	 qilish	 ko'pincha	 mijozlarga	 foyda	 keltiradi.	 Oilalarning
bunday	
 ishtiroki	 odatda	 ularning	 terapiya	 mashg'ulotlarida	 bevosita	 ishtirok	 etishi
bilan	
 amalga	 oshiriladi.	 Shunday	 qilib,	 oilaviy	 terapevt	 mahoratiga	 suhbatlar
tizimiga	
 kuchli	 tizim,	 donolik	 va	 qo'llab-quvvatlashni	 katalizator	 qilib	 ta'sir	 qilish
qobiliyati	
 kiradi.[iqtibos	 kerak]Dalaning	 dastlabki	 yillarida	 ko'plab	 klinisyenlar
buni	
 aniqladilar	 oila	 odatda	 ota-onalar	 va	 bolalarni	 o'z	 ichiga	 olgan	 tor,	 an'anaviy
tarzda.	
 Ushbu	 soha	 rivojlanib	 borgan	 sari,	 oila	 tushunchasi	 qon	 yoki	 nikoh	 bilan
bog'liq	
 bo'lishi	 mumkin	 yoki	 bo'lmasligi	 mumkin	 bo'lgan	 odamlar	 o'rtasidagi
kuchli	
 qo'llab-quvvatlovchi,	 uzoq	 muddatli	 rollar	 va	 munosabatlar	 nuqtai	 nazaridan
ko'proq	
 aniqlanadi.Oilaviy	 terapevtlar	 tomonidan	 ishlab	 chiqilgan	 kontseptual
asoslar,	
 ayniqsa	 terapevtlaroilaviy	 tizim	 nazariyotchilari,	 shu	 jumladan,	 inson	 xatti-
harakatlarining	
 keng	 doirasiga	 tatbiq	 etilgan	 tashkiliy	 dinamikasi	 va	 o'rganish
buyuklik.Turli	
 xil	 muammolarni	 boshdan	 kechirayotgan	 shaxslarga	 va	 oilalarga
yordam	
 berish	 uchun	 oilalar	 bilan	 rasmiy	 aralashuvlar,	 ehtimol	 tarix	 davomida
ko'plab	
 madaniyatlarning	 bir	 qismi	 bo'lgan.	 Ushbu	 tadbirlar	 ba'zida	 rasmiy
protseduralar	
 yoki	 marosimlarni	 o'z	 ichiga	 oladi	 va	 ko'pincha	 o'z	 ichiga	 oladi
Barcha	
 oila	 a'zolari	 shuningdekqarindosh	 a'zolari	 jamiyat	 (masalan,	 qarang
Ho'oponopono).	
 Paydo	 bo'lishidan	 keyin	 ixtisoslashuv	 turli	 xil	 jamiyatlarda	 ushbu
aralashuvlar	
 ko'pincha	 ma'lum	 bir	 jamiyat	 a'zolari	 tomonidan	 amalga	 oshirilgan	 -
masalan,	
 a boshliq,	 ruhoniy,	 shifokorva	 boshqalar	 - odatda	 yordamchi	 funktsiya
sifatida.[1]
14 Oila terapiyasi	 G'arb	 madaniyati	 doirasidagi	 o'ziga	 xos	 kasbiy	 amaliyot	 sifatida
kelib	
 chiqishi	 19-asrning	 ijtimoiy	 ish	 harakatlaridan	 kelib	 chiqqan	 deb	 taxmin
qilish	
 mumkin.	 Birlashgan	 Qirollik	 va	 Qo'shma	 Shtatlar.[1]	 Ning	 filiali	 sifatida
psixoterapiya,	
 uning	 ildizlarini	 birozdan	 keyin	 paydo	 bo'lishi	 bilan	 20-asrning
boshlarida	
 izlash	 mumkin	 bolalarga	 ko'rsatma	 harakat	 va	 nikoh	 bo'yicha	 maslahat.
[2]	
 Oila	 terapiyasining	 rasmiy	 rivojlanishi	 1940-yillarda	 va	 1950-yillarning
boshlarida	
 1942	 yilda	 tashkil	 topgan	 Amerika	 Nikoh	 Maslahatchilari
Assotsiatsiyasi	
 (ning	 prekursori	 AAMFT)	 va	 turli	 xil	 mustaqil	 klinisyenlar	 va
guruhlarning	
 ishi	 orqali	 - Buyuk	 Britaniyada	 (John	 Bowlby	 da	 Tavistok	 klinikasi),
AQSH	
 (Donald	 de	 Avila	 Jekson,	 Jon	 Elderkin	 Bell,	 Natan	 Akerman,	 Kristian
Midelfort,	
 Teodor	 Lidz,	 Lyman	 Vayn,	 Myurrey	 Bouen,	 Karl	 Uitaker,	 Virjiniya
Satiri,	
 Ivan	 Boszormenyi-Nagy)	 va	 Vengriya,	 D.L.P.	 Liberman	 - kuzatuv	 yoki
terapiya	
 mashg'ulotlarida	 oila	 a'zolarini	 birgalikda	 ko'rishni	 boshlagan.[1][3]
Dastlab	
 kuchli	 ta'sir	 ko'rsatdi	 psixoanaliz	 (sohaning	 dastlabki	 asoschilarining
aksariyati	
 psixoanalitik	 ma'lumotlarga	 ega	 edi)	 va	 ijtimoiy	 psixiatriya,	 va	 undan
keyin	
 o'rganish	 nazariyasi	 va	 xulq-atvor	 terapiyasi	 - va	 bu	 klinisyenler	 oilaning
tabiati	
 va	 faoliyati	 to'g'risida	 turli	 xil	 nazariyalarni	 bayon	 qilishni	 boshladilar,	 bu
shunchaki	
 shaxslarning	 birlashishi	 emas	 edi.[2]Harakat	 antropologning	 ishi	 orqali
1950-yillarning	
 boshidan	 boshlab	 muhim	 kuchga	 ega	 bo'ldi	 Gregori	 Bateson	 va
hamkasblar	
 - Jey	 Xeyli,	 Donald	 D.	 Jekson,	 John	 Weakland,	 Uilyam	 Fray	 va
keyinroq,	
 Virjiniya	 Satiri,	 Ivan	 Boszormenyi-Nagy,	 Pol	 Vatslavik	 va	 boshqalar	 - at
Palo	
 Alto	 dan	 g'oyalarni	 taqdim	 etgan	 Qo'shma	 Shtatlarda	 kibernetika	 va	 umumiy
tizimlar	
 nazariyasi	 ichiga	 ijtimoiy	 psixologiya	 va	 psixoterapiya,	 xususan,	 roliga
e'tibor	
 qaratgan	 aloqa	 (qarang	 Bateson	 loyihasi).	 Ushbu	 yondashuv	 individual
psixologiya	
 va	 tarixiy	 omillarga	 an'anaviy	 e'tiborni	 chetlab	 o'tdi	 - bu	 so'zda	 o'z
ichiga	
 olgan	 chiziqli	 sabab	 va	 tarkib	 - va	 o'rniga	 ta'kidladi	 mulohaza	 va
gomeostatik	
 mexanizmlar	 va	 "Qoidalar"	 yilda	 bu	 erda	 va	 hozirda	 o'zaro	 aloqalar	 -
deb	
 nomlangan	 dairesel	 sabab	 va	 jarayon	 - asl	 sabab	 (sabablari)	 nima	 bo'lishidan
qat'i	
 nazar,	 muammolarni	 saqlab	 qolish	 yoki	 kuchaytirishi	 mumkin	 deb	 o'ylashdi.
[4][5]	
 (Shuningdek	 qarang	 tizim	 psixologiyasi	 va	 tizimli	 terapiya.)	 Ushbu	 guruhga
15 shuningdek ishi	 sezilarli	 ta'sir	 ko'rsatdi	 BIZ	 psixiatr,	 gipnoz	 terapevtiva	 qisqa
terapevt,	
 Milton	 H.	 Erikson	 - ayniqsa,	 uning	 o'zgarish	 strategiyasidan	 innovatsion
foydalanishi,	
 masalan	 paradoksal	 ko'rsatmalar	 (Shuningdek	 qarang	 Teskari
psixologiya).	
 A'zolari	 Bateson	 loyihasi	 (qator	 boshqa	 oilaviy	 terapiya
maktablarining	
 asoschilari	 singari,	 shu	 jumladan	 Karl	 Uitaker,	 Myurrey	 Bouenva
Ivan	
 Boszormenyi-Nagy)	 mumkin	 bo'lgan	 narsalarga	 alohida	 qiziqish	 bildirgan
psixologik	
 sabablari	 va	 davolash	 shizofreniya,	 ayniqsa,	 "ma'nosi"	 va	 "funktsiyasi"
ning	
 taxminiy	 nuqtai	 nazaridan	 belgilar	 va	 alomatlar	 oila	 tizimi	 ichida.	 Ning
tadqiqotlari	
 psixiatrlar	 va	 psixoanalitiklar	 Lyman	 Vayn	 va	 Teodor	 Lidz	 kuni	 aloqa
og'ishishi	
 va	 oilalardagi	 rollar	 (masalan,	 psevdo-mutualitet,	 psevdo-dushmanlik,
shchism	
 va	 skew)	 shizofreniya	 bilan	 ham	 ta'sirli	 bo'ldi	 tizim-kommunikatsiyalar-
yo'naltirilgan	
 nazariyotchilar	 va	 terapevtlar.[2][6]	 Tegishli	 mavzu,	 murojaat	 qilish
disfunktsiya	
 va	 psixopatologiya	 umuman,	 "aniqlangan	 bemor"yoki	 "muammoni
taqdim	
 etish"	 oilaning,	 hatto	 jamiyatning	 muammolarining	 namoyon	 bo'lishi	 yoki
o'rnini	
 bosuvchi	 sifatida.	 (Shuningdek	 qarang	 ikki	 marta	 bog'lash;	 oilaviy
aloqa.)1960-yillarning	
 o'rtalariga	 kelib,	 bir	 qator	 alohida	 oilaviy	 terapiya
maktablari	
 paydo	 bo'ldi.	 Eng	 kuchli	 ta'sir	 ko'rsatgan	 guruhlardan	 kibernetika	 va
tizimlar	
 nazariyasi,	 keldi	 MRI	 qisqacha	 terapiyasiva	 birozdan	 keyin,	 strategik
terapiya,	
 Salvador	 Minuchin"s	 Strukturaviy	 oilaviy	 terapiya	 va	 Milan	 tizimlari
model.	
 Qisman	 bularning	 ayrim	 jihatlariga	 munosabat	 tizimli	 modellari	 keldi
tajribaga	
 oid	 ning	 yondashuvlari	 Virjiniya	 Satiri	 va	 Karl	 Uitaker,	 nazariy
konstruktsiyalarni	
 kamaytiradigan	 va	 ta'kidlagan	 sub'ektiv	 tajriba	 va	 ifoda
etilmagan	
 hissiyotlar	 (shu	 jumladan	 ong	 osti),	 haqiqiy	 aloqa,	 spontanlik,	 ijodkorlik,
terapevtning	
 umumiy	 ishtiroki	 va	 ko'pincha	 o'z	 ichiga	 oladi	 Barcha	 oila	 a'zolari.
Bir	
 vaqtning	 o'zida	 va	 bir	 oz	 mustaqil	 ravishda	 turli	 xil	 narsalar	 paydo	 bo'ldi
avlodlararo	
 davolash	 usullari	 Myurrey	 Bouen,	 Ivan	 Boszormenyi-Nagy,	 Jeyms
Framova	
 Norman	 Pol,	 sog'liqni	 saqlashning	 nasldan	 naslga	 o'tishi	 to'g'risida	 turli
xil	
 nazariyalarni	 taqdim	 etadilar	 disfunktsiya,	 ammo	 barchasi	 odatda	 oilaning
kamida	
 uch	 avlodi	 bilan	 (shaxsan	 yoki	 kontseptual	 ravishda)	 to'g'ridan-to'g'ri
terapiya	
 mashg'ulotlarida	 yoki	 "Uy	 ishi",	 "uyga	 sayohat",	 va	 boshqalar.
16 Psixodinamik oilaviy	 terapiya	 - bu	 boshqa	 har	 qanday	 oilaviy	 terapiya	 maktabiga
qaraganda	
 to'g'ridan-to'g'ri	 individual	 psixologiya	 va	 behush	 mavjud	 munosabatlar
sharoitida	
 - g'oyalari	 va	 usullari	 ta'sirida	 bo'lgan	 bir	 qator	 guruhlar	 orqali
rivojlanishni	
 davom	 ettirdi	 Natan	 Akermanva	 shuningdek	 Britaniya	 maktabi	 ning
Ob'ekt	
 bilan	 aloqalar	 va	 John	 BowlbyIshi	 ilova.	 Ko'p	 oilaviy	 guruh	 terapiyasi,	 ning
prekursori	
 psixologik	 ta'lim	 oilaviy	 aralashuv,	 qisman	 pragmatik	 alternativ
aralashuv	
 shakli	 sifatida	 paydo	 bo'ldi,	 ayniqsa	 jiddiy	 davolanishga	 qo'shimcha
sifatida	
 ruhiy	 kasalliklar	 muhim	 ahamiyatga	 ega	 biologik	 kabi	 asos	 shizofreniya	 -
va	
 ba'zi	 birlari	 uchun	 kontseptual	 muammolarni	 anglatardi	 "tizimli"	 (va	 shuning
uchun	
 potentsial	 ravishda	 "oilani	 ayblash")	 paradigmalar	 oilaviy	 terapiyaning
ko'plab	
 dominant	 modellarida	 mavjud	 bo'lgan	 patogenezning.	 1960-yillarning	 oxiri
va	
 70-yillarning	 boshlarida	 rivojlanib	 bordi	 tarmoq	 terapiyasi	 (bu	 kabi	 an'anaviy
amaliyotlarga	
 o'xshashligi	 bor)	 Ho'oponopono)	 tomonidan	 Ross	 Spek	 va	 Kerolin
Attneave	
 va	 paydo	 bo'lishi	 xulq-atvorli	 nikoh	 terapiyasi	 (qayta	 nomlandi	 xulq-
atvorli	
 juftliklar	 terapiyasi	 1990-yillarda;	 Shuningdek	 qarang	 munosabatlar
bo'yicha	
 maslahat)	 va	 xulq-atvorli	 oilaviy	 terapiya	 o'zlariga	 xos	 modellar	 sifatida.
[2]1970-yillarning	
 oxiriga	 kelib,	 klinik	 tajribaning	 og'irligi	 - ayniqsa	 jiddiy
davolash	
 bilan	 bog'liq	 ruhiy	 kasalliklar	 - dastlabki	 modellarning	 bir	 qismini	 qayta
ko'rib	
 chiqishga	 va	 avvalgi	 turg'unlik	 va	 nazariy	 jihatdan	 moderatsiyaga	 olib	 keldi
purizm.	
 Maktablar	 o'rtasidagi	 qat'iy	 chegaralarni	 umumiy	 yumshatishning
boshlanishi	
 bor	 edi	 yaqinlashish,	 integratsiya	 va	 eklektizm	 - shunga	 qaramay,	 ba'zi
maktablarda	
 ba'zi	 bir	 pozitsiyalarning	 qattiqlashishi	 mavjud	 edi.	 Ushbu
tendentsiyalar	
 maydon	 ichidagi	 qizg'in	 bahs-munozaralarda	 va	 turli	 manbalardagi
tanqidlarda,	
 shu	 jumladan	 o'z	 aksini	 topdi	 feminizm	 va	 post-modernizmBu	 qisman
davrlarning	
 madaniy	 va	 siyosiy	 mazmunini	 aks	 ettirgan	 va	 turli	 xil	 (1980	 va	 1990
yillarda)	
 paydo	 bo'lishini	 oldindan	 ko'rsatgan.	 "post-tizimlar"	 konstruktivist	 va
ijtimoiy	
 qurilish	 yondashuvlar.	 Maydon	 ichida	 yoki	 yo'qligi	 haqida	 bahslar	 davom
etar	
 ekan	 tizimli-konstruktivist	 va	 tibbiy-biologik	 paradigmalar	 shart	 edi	 antitetik
bir-biriga	
 (Shuningdek	 qarang	 Psixiatriya;	 Biopsixososyal	 model),	 oilaviy
terapevtlarning	
 boshqa	 a'zolar	 bilan	 ko'p	 modali	 klinik	 sheriklikda	 ishlashga
17 tayyorligi va	 tendentsiyasi	 o'sdi.	 yordam	 berish	 va	 tibbiy	 kasblar.[2][6][7]1980-
yillarning	
 o'rtalaridan	 to	 hozirgi	 kungacha	 bu	 soha	 qisman	 asl	 maktablarni	 aks
ettiradigan,	
 ammo	 boshqa	 nazariya	 va	 metodlardan	 foydalanadigan	 turli	 xil
yondashuvlar	
 bilan	 ajralib	 turadi.	 psixoterapiya	 va	 boshqa	 joylarda	 - ushbu
yondashuvlar	
 va	 manbalarga	 quyidagilar	 kiradi:	 qisqa	 terapiya,	 tizimli	 terapiya,
konstruktivist	
 yondashuvlar	 (masalan,	 Milan	 tizimlari,	 Milandan	 keyin	 / hamkorlik
/	
 suhbat,	 aks	 ettiruvchi),	 Fruktizm	 yondashuvini	 keltiring	 (masalan,	 doktor	 Karl
Tommning	
 IPscope	 modeli	 va	 Interventiv	 intervyu),	 eritma	 yo'naltirilgan	 terapiya,
hikoya	
 terapiyasi,	 qator	 kognitiv	 va	 xulq-atvorli	 yondashuvlar,	 psixodinamik	 va
ob'ekt	
 munosabatlari	 yondashuvlar,	 ilova	 va	 hissiy	 yo'naltirilgan	 terapiya,
avlodlararo	
 yondashuvlar,	 tarmoq	 terapiyasiva	 ko'p	 tizimli	 terapiya	 (MST).	 Ko'p
madaniyatli,	
 madaniyatlararova	 integral	 bilan	 yondashuvlar	 ishlab	 chiqilmoqda
Vinchenzo	
 Di	 Nikola	 madaniy	 oilaviy	 terapiya	 modelida	 oilaviy	 terapiya	 va
madaniyatlararo	
 psixiatriya	 sintezini	 to'qish,	 Oiladagi	 begona	 kishi:	 madaniyat,
oilalar	
 va	 terapiya.	 Ko'plab	 amaliyotchilar	 o'zlarini	 "eklektik",	 o'zlarining	 moyilligi
va	
 / yoki	 mijoz	 (lar)	 ning	 ehtiyojlariga	 qarab,	 bir	 nechta	 yo'nalishdagi
texnikalardan	
 foydalangan	 holda	 va	 to'plangan	 bilimlarning	 eng	 yaxshisini	 o'z
ichiga	
 olishga	 intiladigan	 yagona"	 umumiy	 "oilaviy	 terapiya	 tomon	 harakat
kuchaymoqda.	
 turli	 xil	 kontekstlarga	 moslashtirilishi	 mumkin	 bo'lgan	 maydon;[27]
ammo,	
 ma'lum	 bir	 yoki	 cheklangan	 miqdordagi	 yondashuv	 (lar)	 ga	 ko'proq	 yoki
kamroq	
 qat'iy	 rioya	 qiladigan	 terapevtlarning	 soni	 hali	 ham	 mavjud.[28]Oilaviy
terapiya	
 uchun	 "Liberation	 Based	 Healing"	 dasturi	 oilalar	 bilan	 ishlash	 uchun	 irq,
sinf,	
 jins	 identifikatsiyasi,	 jinsiy	 orientatsiya	 va	 boshqa	 ijtimoiy-siyosiy
identifikator	
 belgilarining	 chorrahalarini	 hal	 qilishda	 to'liq	 paradigma	 o'zgarishini
taklif	
 etadi.[29]	 Ushbu	 nazariy	 yondashuv	 va	 praksis	 haqida	 ma'lumot	 beriladi
Tanqidiy	
 pedagogika,	 Feminizm,	 Tanqidiy	 poyga	 nazariyasiva	 dekolonizatsiya
nazariyasi.[30]	
 Ushbu	 ramka	 kolonizatsiya,	 sis-heteronormativlik,	 Patriarxiya,	 Oq
ustunlik	
 va	 boshqa	 hukmronlik	 tizimlari	 shaxslarga,	 oilalarga	 va	 jamoalarga	 va
markazlarga	
 kuchning	 qanday	 ishlashida	 vaziyat-kvoni	 buzish	 zarurligini	 ta'sir
qiladi.	
 G'arbning	 an'anaviy	 oilaviy	 terapiya	 modellari	 tarixan	 ushbu	 o'lchovlarni
18 e'tiborsiz qoldirgan	 va	 oq,	 erkak	 imtiyozlari,	 asosan	 feministik	 nazariya
amaliyotchilari	
 tomonidan	 tanqid	 qilinganida,	 bu	 ko'pincha	 o'rta	 sinf,	 oq	 tanli
ayollarning	
 tajribasi	 uchun	 foydalidir.[31]	 Tushunish	 paytida	 kesishganlik
zo'ravonlik	
 bilan	 ishlaydigan	 oilalar	 bilan	 ishlashda	 alohida	 ahamiyatga	 ega,
ozodlik	
 doirasi	 kuch,	 imtiyoz	 va	 zulm	 barcha	 munosabatlar	 doirasida	 va	 qanday
ta'sir	
 ko'rsatishini	 tekshiradi.	 Ozodlik	 amaliyoti	 tamoyillariga	 asoslanadi	 Tanqidiy
ong,	
 Hisobdorlik	 va	 vakolatlarni	 kengaytirish.	 Ushbu	 tamoyillar	 nafaqat	 mijozlar
bilan	
 olib	 boriladigan	 terapevtik	 ishlarning	 mazmuniga,	 balki	 terapevtlarning
nazorat	
 va	 o'qitish	 jarayoniga	 ham	 rahbarlik	 qiladi.[30]	 Doktor	 Reya	 Almeyda
ushbu	
 kontseptsiyalarni	 terapevtik	 ish	 doirasida	 madaniyat	 doiralari,	 homiylar	 va
ijtimoiy-ma'rifiy	
 jarayonlarni	 birlashtirish	 orqali	 amaliyotga	 tatbiq	 etishning	 bir
usuli	
 sifatida	 Madaniy	 kontekst	 modelini	 ishlab	 chiqdi.[32]Oilaviy	 terapiyadan
g'oyalar	
 va	 usullar	 umuman	 psixoterapiyada	 ta'sir	 ko'rsatdi:	 2006	 yilda	 2500	 dan
ortiq	
 AQSh	 terapevtlari	 o'rtasida	 o'tkazilgan	 so'rovnoma	 shuni	 ko'rsatdiki,	 avvalgi
chorak	
 asrning	 eng	 nufuzli	 10	 terapevtidan	 uchtasi	 taniqli	 oilaviy	 terapevt	 bo'lib,
turmush	
 va	 oila	 tizimlari	 modeli	 keyin	 eng	 ko'p	 ishlatilgan	 ikkinchi	 model	 edi
kognitiv	
 xulq-atvor	 terapiyasi.[33]Entsiklopediya	  site:uz.wikisko.ru
19 3.Oilaviy maslahatga yondashuvlar
Oilaviy maslahat turi: “ota-ona-bola”. Er xotinga maslahat, “katta
bolalarkeksa ota-onalar”
Oilaning hayotiy	 tarzi	 uning	 hayotiy	 sikli	 bilan	 bog`liq.	 Ayrim	 olimlar,
masalan,	
 V.Satir	 zamonaviy	 oilaning	 bola	 tarbiyasi	 va	 uning	 manfaatlariga	 bog`liq
ekanligidan	
 k е lib	 chiqib,	 bu	 maskandagi	 hayot	 maromini	 bola	 rivojlanishining
bosqichlari	
 bilan	 bog`laydi.	 
Shunga ko`ra, quyidagi bosqichlar farqlanadi:
1-bosqich.  	
Aksariyat	 olimlar	 oiladagi	 hayot	 sikli	 ikki	 yoshning	 uzoq
muddatga	
 ahdu-paymon	 qilib	 nikohga	 kirishga	 qaror	 qilgan	 onlaridanoq
boshlanishini	
 ta'kidlaydilar.	 Boshqa	 mualliflarning	 fikricha,	 oilaning	 boshlang`ich
nuqtasi	
 ikki	 shaxs	 rasman	 nikohga	 kirgan	 vaqt,	 ko`pchilikning	 guvohligida
o`tkazilgan	
 tantanalar	 bilan	 izohlanadi.	 
2-bosqich.  	
Ikki	 yoshning	 intim	 qovushishi	 oqibatida	 zurriyodning	 paydo
bo`lishi.	
 Satirning	 fikricha,	 zurriyodning	 paydo	 bo`lishi,	 tug`ilishi	 er	 va	 xotinning
asl	
 munosabatlarini	 sinovdan	 o`tkazadi	 va	 ular	 o`ziga	 xos	 yangicha	 munosabatlar
davrini	
 boshdan	 k е chira	 boshlaydilar.	 Bu	 davrga	 asosiy	 mazmun	 va	 ma'no
b е ruvchi	
 voq е a	 – bu	 er	 va	 xotinga	 yangi	 rollarning	 b е rilishi,	 anchagina	 katta
ijtimoiy	
 mas'uliyatni	 o`ziga	 qamrab	 olgan	 ota-onalik	 rollarining	 boshlanishidir.	 
Ko`plab	
 xalqlarda,	 ayniqsa,	 o`zb е klarda	 bolaning	 dunyoga	 k е lishi	 juda	 katta
quvonchli	
 marosimlar	 bilan	 boshlanib,	 ular	 qadriyat	 sifatida	 asrlar	 osha	 saqlab
k е linmoqda.	
 Shunga	 qaramay,	 ayrim	 xalqlarda,	 masalan,	  е vropa	 xalqlarida	 oilada
farzandning	
 tug`ilishi	 muayyan	 tashvishlar,	 ruhiy	 tarangliklar,	 ayniqsa,	 ona
boshidan	
 k е chiradigan	 emotsional	 hayajonlar,	 yaqinlariga	 ijtimoiy	 va	 moliyaviy
tashvishlarni	
 k е ltirib	 chiqaradiki,	 bu	 ham	 ba'zan	 oilaviy	 munosabatlardagi
tarangliklarda	
 aks	 etadi.	 Oila	 va	 farzand	 oldidagi	 bunday	 mas'uliyatlar	 ayrim
hollarda	
 er-xotin	 munosabatlarining	 darz	 k е tishiga,	 ba'zan	 ajrimlarga,	 bizning
sharoitimizda	
 quda-andachilik	 munosabatlaridagi	 k е lishmovchiliklarga	 ham	 sabab
bo`ladi.	
 
20 3-bosqich.  Bola	 oiladan	 tashqaridagi	 ijtimoiy	 institutlar	 – maktabgacha	 ta'lim
muassasalari,	
 ayniqsa,	 uzluksiz	 ta'limning	 boshlang`ich	 o`chog`i	 hisoblangan
maktabga	
 bora	 boshlaydi.	 Maktab	 shunday	 maskanki,	 u y е rda	 har	 bir	 bolaning	 qay
darajada	
 va	 qanday	 ijtimoiylashgani	 sinovdan	 o`tadi.	 
Chunki	
 u endi	 nafaqat	 o`zi	 t е ngqur	 bolalar	 bilan,	 balki	 kattalar,	 b е gonalar,
ko`chadagi	
 turli	 toifali	 insonlar	 bilan	 muomalaga	 kirisha	 boshlaydi.	 Bu	 muomala
jarayonida	
 uning	 qanchalik	 hayotga	 tayyorligi,	 oilasida	 qanday	 ahloqiy	 va
ma'naviy	
 o`gitlarni	 olganligi,	 kimning	 bolasi	 ekanligi,	 oilaviy	 muhiti	 qandayligi
bilina	
 boshlaydi.	 Eng	 muhimi	 – maktabga	 k е lgach,	 bolaning	 aqliy	 va	 int е ll е ktual
salohiyati,	
 intizomi	 t е kshiruvdan	 o`tadi.	 Ya'ni,	 bolasini	 maktabga	 b е rar	 ekanlar,
ota-onalar	
 ham	 jamoatchilik	 oldida	 o`ziga	 xos	 sinov	 va	 t е kshiruvdan
o`tayotganday	
 his	 qiladilar	 o`zlarini.	 Yaxshi	 yoki	 yomon	 ota-onalik	 rollari	 maktab
yillarining	
 dastlabki	 oy	 va	 yillarida	 bilingani	 sababli,	 ko`pgina	 otaonalar	 ayni	 shu
davrlarda	
 kuchli	 str е ssni	 boshidan	 k е chiradilar.	 
4-bosqich.  	
Bola	 o`smirlik	 davriga	 qadam	 bosganda,	 u	 ota-onasidan
mustaqillikni,	
 had е b	 ta'qib	 qilav е rmaslikni	 da'vo	 qila	 boshlaydi.	 Ota-onaning
farzand	
 oldidagi	 obro`si,	 k е rakligi	 darajasi	 pastlay	 boshlaydi.	 Bu	 davrga	 k е lib	 ota
ham,	
 ona	 ham	 o`zining	 farzandiga	 nisbatan	 munosabatlarini	 o`zgartirishga	 majbur
bo`ladi,	
 chunki	 bolada	 yangicha	 talab	 va	 istaklar,	 yangicha	 fikrlash,	 urf-odatlar,
musiqaga	
 havas,	 turli	 xil	 guruhlar	 bilan	 muloqotda	 bo`lishga	 intilishlar	 paydo
bo`ladi.	
 Bu	 davr	 ota-onaning	 bolasida	 paydo	 bo`layotgan	 o`zgarishlarga,	  yoshga
oid	
 yangiliklarga	 qanchalik	 fahm	 va	 farosat	 bilan,	 sabr-qanoat	 bilan	 turib
b е rishlarini	
 sinovdan	 o`tkazadi.	 Sinovdan	 yaxshi	 o`tgan	 ota-onaning	 bolasi	 k е yingi
bosqichga	
 eson-omon	 yaxshilik	 bilan,	 ochiq	 ziddiyatlarsiz	 o`tib	 oladi,	 aks	 holda
o`smirlik	
 davrining	 o`ziga	 xos	 ziddiyatlari	 girdobida	 ota-ona	 – bola	 munosabatlari
jiddiy	
 yomonlashadi,	 ayrim	 bolalar	 uydan	 k е tib	 qolish	 holatlarigacha	 boradi.	 
5-bosqich.  	
Bolalar	 katta	 bo`lib,	 balog`at	 yoshiga	 y е tadilar,	 o`qishlarni
tugatib,	
 mustaqil	 kasb-hunar	 egallash	 bosqichiga	 qadam	 bosganda,	 ayrim	 yoshlar
mustaqil	
 oilaviy	 hayot	 qurishga	 ham	 ulguradilar.	 Shu	 davrga	 k е lib,	 “Bola	 – ota-
ona”	
 munosabatlari	 d е yarli	 tugaydi.	 Ayniqsa,	 bu	 holat	 y е vropa	 xalqlariga	 mos,
21 balog`at yoshiga	 y е tgach,	 d е yarli	 barcha	 hayotiy	 masalalarni	 yoshlar	 o`zlaricha,
o`z	
 bilganlaricha	 hal	 qila	 boshlaydilar.	 
22 Shuni ham	 ta'kidlash	 joizki,	 ayrim	 hollarda	 ota-onaning	 yoshlar	 hayotiga
aralashuvi	
 shu	 qadar	 b е vosita	 xarakt е rli	 bo`ladiki,	 bu	 yoshlar	 bilan	 ota-onalar
o`rtasidagi	
 nizolarga	 ham	 sabab	 bo`ladi,	 qaynona	 va	 k е lin,	 qaynota	 va	 kuyov
o`rtasida	
 nizolar	 ham	 ana	 shunday	 aralashuvning	 ko`pligidan	 k е lib	 chiqadi.	 
Ya'ni,	
 ota-onaning	 farzandi	 balog`at	 yoshiga	  е tib,	 mustaqil	 hayotga	 qadam
qo`ygandagi	
 aralashuvlari,	 g`amxo`rliklari	 ham	 ijobiy,	 ham	 salbiy	 oqibatlarni	 olib
k е lishi	
 mumkin.	 
Farzandlarning	
 mustaqil	 iqtisodiy	 maqomga	 ega	 bo`lishlari,	 o`z	 oilasiga	 ega
bo`lishi	
 ota	 va	 onaga	 boshqa	 yana	 qo`shimcha	 rollarni	 bajarishni	 taqozo	 etadi	 –
k е lin,	
 kuyov,	 qaynona,	 qaynota	 va	 boshqalar.	 Bundan	 tashqari,	 yangi	 paydo
bo`lgan	
 yosh	 oilaning	 qarindosh-urug`lari	 o`rtasidagi	 munosabatlar,	 masalan,
quda-andachilik	
 munosabatlari	 ham	 yosh	 oila	 va	 uning	 ota-onalari	 maqomlarining
o`zgarishiga	
 olib	 k е ladi.	 
6-bosqich.  	
K е ksalikning	 dastlabki	 b е lgilari	 – tanada	 k е ksalik	 alomatlari,
klimakt е rik	
 holatlarning	 k е lib	 chiqishi	 bosqichida	 inson	 qalbi	 qarimasada,	 ayrim
jismoniy	
 quvvatsizliklar	 paydo	 bo`ladi.	 Odam	 nafaqaga	 chiqadi,	 suygan	 kasbi,
mashg`ulotidan	
 uzoqlashadi,	 do`stlari	 davrasi	 torayadi	 va	 h-zo.	 L е kin	 k е ksalikni
tan	
 olish	 va	 unga	 ruhan	 tayyor	 bo`lish,	 etnik	 madaniyat	 va	 uning	 qadriyatlariga
bog`liq.	
 
Xalq	
 ma'naviyati	 va	 madaniyati	 qanchalik	 yuqori	 bo`lsa,	 k е ksalikka
munosabat	
 ham	 shunchalik	 yuqori	 bo`ladi.	 
7-bosqich.  	
Oilaviy	 siklning	 tugashi	 odatda	 turmush	 o`rtoqlardan	 birining
o`limi	
 bilan	 boshlanadi.	 Er-xotinlarning	 tirik	 qolgani	 b е va	 bo`lib	 qolishi
munosabati	
 bilan	 u ham	 yangicha	 rollar	 tizimiga	 kiradi.	 
Ya.Gozman,	
 K.Xorni	 va	 boshqalarning	 yozishlaricha,	 faqat	 emotsional
hissiyotlarga	
 tayangan	 er	 va	 xotin	 munosabatlari	 tobora	 vaqt	 o`tishi	 bilan	 oqilona
hamkorlik	
 va	 do`stlik,	 qon-qarindoshlik	 munosabatlariga	 aylanib	 boradi.
Yu.Dubrovinning	
 (2004)	 ta'kidlashicha,	 “Ko`pchilik	 nikohlarni	 baxtli	 ham	 baxtsiz
ham	
 d е b	 atash	 mushkul,	 chunki	 ularda	 er-xotinlarning	 bir-birlarini	 s е kin-asta
tarbiyalab	
 borishlari	 va	 taqdir	 taqozosi	 bilan	 bora-bora	 munosabatlar	 chuqurlashib,
23 tushunish hissi	 va	 do`stona	 munosabatlar	 sayqal	 topib,	 u hattoki,	 romantik
muhabbat	
 darajasiga	 ko`tariladi”.	 
Nikoh   mod е li.  	
Oila	 va	 nikoh	 bo`yicha	 ko`plab	 mutaxassislar	 Z.Fr е yd	 va
A.Adl е rning	
 g`oyalarini	 ma'qullagan	 holda	 shuni	 ta'kidlaydilarki,	 oila	 qurayotgan
yosh	
 k е lin-kuyovlar	 o`zlari	 anglamagan	 ravishda	 o`zlari	 tarbiya	 topgan	 oilalarining
mod е lini	
 yangi	 oilaga	 tadbiq	 eta	 boshlaydilar.	 
Ota-ona	
 oilasi	 Z.Fr е ydning	 psixoanalitik	 nazariyasi	 mos	 k е ladi.	 Unga
muvofiq,	
 bola	 o`zi	 katta	 bo`lgan	 oilasidagi	 o`z	 jinsiga	 mos	 ota	 yoki	 ona	 obraziga
o`zini	
 id е ntifikatsiya	 qilib,	 hayoti	 mobaynida	 ko`rgan-k е chirganlarini	 xatti-
harakatlarida	
 takrorlaydi,	 qarama-qarshi	 jins	 vakili	 bo`lmish	 ota-onaning	 obrazi
esa	
 turmush	 o`rtog`ini	 tanlashni	 b е lgilaydi.	 Agar	 ushbu	 obraz	 ijobiy	 bo`lgan
bo`lsa,	
 masalan,	 qiz	 bola	 uchun	 otasi	 id е al,	 namunali	 tuyulsa,	 k е lajakda	 shu	 qiz	 o`z
turmush	
 o`rtog`i	 bilan	 k е lishib	 yashashga	 moyil	 bo`ladi.	 Mobodo	 obraz	 salbiy
bo`lsa	
 (ota	 ichuvchi	 yoki	 b е vafolik	 qilib	 tashlab	 k е tgan),	 unga	 o`xshamagan
insonni	
 qidiradiyu,	 aslida	 topgan	 taqdirda	 ham	 u bilan	 k е lishib	 yashashiga	 o`zi
ham	
 ishonmaydi,	 ruhiy	 iztirobda	 bo`ladi,	 ko`p	 ikkilanadi.	 Agar	 o`zi	 o`sib
ulg`aygan	
 oila	 kichik	 bo`lsa,	 istiqbolda	 u ham	 aynan	 d е tots е ntrik,	 kichik	 oila
qurishga	
 intiladi.	 
Opa-singil,
 aka-ukalik	 munosabatlariga	 asoslangan	 oila	 mod е li	 A.Adl е r
g`oyalari	
 ta'sirida	 ishlab	 chiqilgan.	 Unga	 ko`ra,	 er-xotin	 aloqalari	 mustahkam	 va
barqaror	
 bo`lishi	 uchun	 ikkisi	 o`z	 munosabatlari	 jarayonida	 akalari	 yoki	 opa-
singillari	
 bilan	 bo`ladigan	 hamkorlik,	 lid е rlik,	 hukmronlik,	 mas'uliyat,	 g`amxo`rlik,
tob е lik	
 kabi	 qator	 munosabatlarini	 ro`yobga	 chiqarishlari	 lozim	 (sibling
yondashuv).	
 
Bu	
 aloqalarning	 bir	 ko`rinishi	 shundayki,	 unda	 er	 va	 xotin	 bir-biriga	 akaday,
singilday	
 u  yoki	 bu	 munosabatlardagi	 k е mtikliklarni	 to`ldirib	 borishlari	 mumkin
(kompl е m е ntar	
 nikoh).	 Bu	 bizdagi	 munosabatlarga	 ham	 xos	 bo`lib,	 ko`pgina
o`zb е k	
 oilalarida	 xotin	 erini	 “aka”	 d е b	 atasa,	 er	 birinchi	 farzand	 tug`ilgach,
xotiniga	
 to`ng`ich	 farzandning	 ismini	 aytib	 murojaat	 qiladi.	 Bu	 holat	 ayniqsa,	 er
o`z	
 oilasida	 singillarining	 akasi	 bo`lgan	 bo`lsa,	 yoki	 xotin	 ham	 o`z	 navbatida	 ota-
24 onasining uyida	 akalarning	 singlisi	 bo`lgan	 bo`lsa	 kompl е m е ntar	 tarzda	 uyg`unlik
kashf	
 etadi,	 ular	 oilaviy	 munosabatlarda	 kim	 ustun,	 kim	 tob е  	kabi	 muammolarga
duch	
 k е lmaydilar.	 
Agar	
 xotin	 o`z	 oilasida	 biriga	 singil,	 biriga	 opa	 bo`lib	 katta	 bo`lgan	 bo`lsa,	 u
yoki	
 bu	 tajriba	 eri	 bilan	 bo`lgan	 munosabatlarda	 qisman	 kompl е m е ntar	 vazifani
bajaradi.	
 
Nihoyat,	
 agar	 er	 o`z	 oilasida	 to`ng`ich	 farzand	 va	 xotin	 ham	 o`z	 oilasida
to`ng`ich	
 bo`lgan	 bo`lsa,	 unda	 er-xotin	 munosabatlari	 nokompl е m е ntar	 nikohga
to`g`ri	
 k е ladi,	 ya'ni,	 ular	 t е ng	 mavq е li	 bo`lgani	 uchun	 odatda	 o`zaro
munosabatlarida	
 lid е rlik	 va	 o`zaro	 adaptatsiya	 holatlari	 muayyan	 qiyinchiliklar	 va
muammolar	
 bilan	 k е chadi,	 t е zt е z	 bir-biriga	 nimalarnidir	 da'vo	 qiladigan,	 o`z	 fikrini
uqtirish	
 va	 amalga	 oshirishga	 moyillik	 kuzatiladi.	 Odatda	 bunday	 nikoh	 ikki	 ziyoli
inson	
 o`rtasida	 tuzilgan	 bo`lsa,	 ular	 baxtli	 bo`lishlari	 mumkin,	 ayniqsa,	 hozirgi
davrda,	
 l е kin	 o`zaro	 til	 topishib,	 ko`nikib	 k е tishlariga	 anchagina	 vaqt,	 sabr-toqat
k е rak	
 bo`ladi.	 
Ijtimoiy
 va	 oilaviy	 munosabatlar.	 Bola	 tajribasining	 asoslaridan	 biri	 undagi
otaona	
 oilasi	 ta'sirida	 shakllanadigan	 ijtimoiy	 f е 'l-atvordir.	 Ya'ni,	 o`zaro	 ishonch,
o`zinio`	
 zi	 baholash,	 M е n-kons е ptsiyasi	 ota-onasi,	 aka-ukalari,	 opa-singillari
ta'sirida	
 bola	 ongida	 shakllanadigan	 hislatlardir.	 Bola	 ota-onasining	 o`zaro
muloqotlariga	
 qarab,	 umri	  mobaynida	  kuzatib,	 bilib-bilmay	 ularga	 taqlid
qilib,	
 tinchlik-xotirjamlikda,	 o`zaro	 hamjihatlikda	 yashashga	 o`rgansa,	 aka-uka,
opa-singillariga	
 qarab,	 jamiyatdagi	 murakkab	 o`zaro	 muomala	 holatlarida	 o`zini
qanday	
 tutishga	 o`rganadi,	 hayotning	 ma'nosini	 tushunib	 boradi,	 dunyoqarashi,
dunyoviy	
 hamda	 diniy	 e'tiqodlarining	 shakllanishi	 ham	 ayni	 shu	 munosabatlar
ta'sirida	
 ro`y	 b е radi.	 Oilaviy	 muammolarni	 hal	 qilishda	 psixolog	 ushbu	 jihatlarga
e’tibor	
 qaratishi	 lozim.	 294	 
Oilaviy psixologik maslahatning turli ko`rinishlarida psixologkonsultant
faoliyatining algoritmi
25 Psixologik amaliyotda	  о ilaviy	 muammolar	 juda	 k е ng	 tarqalgan.	 Bunday
holatda	
 psixolog-maslahatchining	 mijozga	 b е rishi	 mumkin	 bo`lgan	 maslahatlarini
qisqacha	
 ko`rib	 chiqamiz:	 
1-holat.  	
Mijoz	 odatda	 u uchun	 muhim	 odamlar	 bilan	 shaxsiy	 munosabatlari
jarayonida,	
 ko`pincha	 ular	 o`rtasida	 nizolar	 yuzaga	 k е lishiga,	 l е kin	 uning	 o`zi	 bu
holat	
 nima	 uchun	 sodir	 bo`layotganligini	 va	 bunday	 nizolardan	 qay	 yo`sinda
qutilishni	
 bilmasligini	 aytib	 shikoyat	 qiladi.	 Agarda	 mijozdan	 mana	 shu	 nizolar
k е lib	
 chiqishi	 mumkin	 bo`lgan	 sabablarini	 aytib	 b е rishini	 so`ralganida	 u ko`pincha
ob' е ktiv	
 hayotiy	 vaziyatlarni	 ko`rsatadi	 va	 d е yarli,	 h е ch	 qachon	 nizolar	 k е lib
chiqishida	
 odamlarni	 ayblamaydi.	 Umuman	 olganda,	 mana	 shu	 yuzaga	 k е lgan
nizolar	
 uchun	 aybni	 o`z	 bo`yniga	 olishga	 tayyor.	 Agarda	 psixolog-maslahatchi
yuzaga	
 k е lgan	 nizolarda	 balki	 boshqa	 odamlarning	 aybi	 bor,	 d е b	 o`z	 fikrlarini
aytganda,	
 odatda,	 mijozning	 o`zi	 buni	 rad	 etadi.	 Psixolog-maslahatchi	 nizoda
ishtirok	
 etgan	 odamlarni	 mijozidan	 tariflab	 b е rishni	 so`rasa,	 u ko`pincha	 ularni
ijobiy	
 tariflab	 b е radi.	 Nihoyat,	 psixolog-maslahatchi	 yuzaga	 k е lgan	 nizoli
vaziyatlarda	
 balki	 mijozning	 o`zi	 aybdor	 bo`lishi	 mumkinligini	 aytganida,	 u odatda
shunday	
 bo`lishi	 mumkinligini	 tan	 oladi.	 
Bunday	
 holatda	 psixolog-maslahatchi	 mijoz	 munosabatlarda	 bo`ladigan
odamlar	
 uning	 harakatlari	 va	 gaplariga	 qanday	 javob	 qaytarishlarini	 diqqat	 bilan
kuzatishni	
 unga	 taklif	 qiladi.	 Mana	 shunda	 boshqa	 odamlarning	 nizo	 k е ltirib
chiqaruvchi	
 harakatlari	 ko`pincha	 mijozning	 o`z	 xulqiga	 javob	 sifatida	 k е lib
chiqishi	
 aniqlansa,	 unda	 nizoli	 vaziyatlar	 k е lib	 chiqishida	 ma'lum	 darajada
mijozning	
 o`zi	 aybdor,	 d е gan	 xulosaga	 k е lish	 mumkin	 bo`ladi.	 
Bunday	
 holatda	 psixolog-maslahatchi	 mijoz	 bilan	 birgalikda	 u munosabatda
bo`ladigan	
 odamlarda	 mijozning	 o`zi	 xulqida	 nima	 salbiy	 javob	 (r е aksiya)	 k е ltirib
chiqarishini	
 aniq	 bilib	 olishi	 k е rak.	 Shundan	 k е yin	 mijozga	 nizolarni	 yo`qotish
uchun	
 boshqalarni	 nizolarga	 nima	 majbur	 qilayotganligini	 bilish,	 boshqa	 odamlar
bilan	
 munosabatlarda	 o`z	 xulqini	 diqqat	 bilan	 nazorat	 qilishni	 taklif	 etish	 k е rak.	 
2-holat.  	
Psixolog-maslahatchining	 asosiy	 vazifalaridan	 biri,	 mijoz	 balki
odamlar	
 o`rtasida	 yuzaga	 k е layotgan	 nizolarning	 sababi	 o`zi	 ekanligiga	 uni
26 ishontirishdan iborat	 hisoblanadi.	 Bu	 ishni	 bajarish	 oson	 bo`lmaydi,	 chunki
atrofdagi	
 odamlar	 bilan	 nizolar	 k е ltirib	 chiqaradigan	 odamlar	 ko`pincha	 ularni
nizolar	
 aybdori	 d е b	 aytishlariga	 katta	 qarshilik	 ko`rsatadilar.	 Tan	 olishga	 ularning
qarshiliklari	
 odatda	 himoyalanishi	 psixologik	 r е aksiyalari	 hisobiga	 kuchayadi.
Odamning	
 o`zi	 shaxslararo	 nizolarning	 asosiy	 aybdori	 hisoblanishini	 tan	 olishi,
uning	
 o`ziga	 baho	 b е rishini,	 o`zini	 hurmat	 qilishini	 va	 atrofdagi	 odamlar	 ko`zi
oldida	
 obro`sini	 pasayishi	 bunga	 sabab	 bo`ladi.	 Mana	 shu	 sababli	 psixolog-
maslahatchining	
 ehtiyotsizlik	 bilan	 aytgan	 gapi,	 mijoz	 va	 atrofdagi	 odamlar
o`rtasidagi	
 yuzaga	 k е lgan	 nizolarda	 uning	 aybdorligini	 ochiq	 aytish,	 odatda	 foyda
k е ltirmaydi,	
 balki	 uning	 himoyalanish	 r е aksiyasini	 yanada	 kuchaytiradi.	 Bunday
hollarda	
 psixolog-maslahatchi	 ustalik	 bilan,	 odob	 doirasida	 yo`l	 tutishi	 k е rak.
Misol	
 uchun,	 mijoz	 psixolog-maslahatchiga	 murojaat	 etgan	 shaxslararo	 nizolarini
to`laroq,	
 k е ngroq	 gapirib	 b е rishini,	 ularning	 k е lib	 chiqish	 manbalari	 va	 sabablarini
ta'riflab	
 b е rish	 taklif	 etiladi.	 Agarda	 psixologmaslahatchi	 mijozning	 mana	 shu
gaplarini	
 tinglab,	 nizoning	 boshqa	 ishtirokchilariga	 yomon	 baholar	 b е rishini
hamda	
 ular	 nizoni	 k е ltirib	 chiqarganliklari	 xususida	 to`g`ridan-to`g`ri	 ayblashlarni
aniqlasa,	
 d е mak	 mijozning	 o`zi	 ham	 nizo	 k е lib	 chiqishida	 aybdor	 bo`lishi	 mumkin.
Bundan	
 tashqari,	 agarda	 mijoz	 shaxslararo	 nizolar	 to`g`risida	 gapira	 turib,	 o`zi
haqida,	
 o`zining	 roli	 haqida	 h е ch	 narsa	 d е masa	 yoki	 faqat	 o`zi	 haqida	 ijobiy	 gaplar
aytsa,	
 unda	 bu	 ham	 mijozning	 o`zi	 nizolar	 k е lib	 chiqishida	 aybdorligini
anglatuvchi	
 b е lgilardan	 biri	 hisoblanadi.	 Hatto	 mijoz	 o`zini	 oqlab	  va	 nizoning	 
boshqa	
 ishtirokchilarini	 qoralab,	 ularga	 tuhmat	 qilayotganligiga	 maslahatchi
ishongan	
 holatida	 ham	 unga	 qarshi	 gapirish	 tavsiya	 etilmaydi.	 Shu	 bilan	 birga
psixolog-maslahatchi	
 mijoz	 unga	 aytgan	 gaplarni	 barchasi	 to`g`ri	 d е b,	 hisoblashi
k е rak	
 emas.	 Uning	 asosiy	 vazifasi	 − mijozni	 diqqat	 bilan	 tinglab,	 unda	 o`ziga
nisbatan	
 ishonch	 uyg`otishi	 k е rak.	 Mijoz	 bilan	 ishlashning	 k е yingi	 bosqichida
psixolog-maslahatchi	
 shaxslararo	 nizolar	 yuzaga	 k е lishida	 aybdor	 d е b	 hisoblash,
odamlarning	
 xulqida	 nimalarni	 o`zgartirish,	 yaxshilash	 k е rakligini	 mijozning	 o`zi
gapirib	
 b е rishini	 taklif	 qiladi.	 Bu	 mijozga	 odamlar	 bilan	 munosabatlarda	 o`zining
kamchiliklarini	
 ham	 tushunib	 olishiga	 yordam	 b е radi.	 Shundan	 k е yin
27 psixologmaslahatchi mijozdan	 boshqa	 odamlarga,	 ulardagi	 mavjud	 kamchiliklarini
yo`qotish	
 uchun	 nima	 qilish	 k е rakligi	 hamda	 munosabatlar	 bo`yicha	 o`z	 sh е riklari
yana	
 nizo	 k е ltirib	 chiqarishiga	 urinsalar	 bunga	 qarshi	 mijozning	 o`zi	 nima	 qilishi
k е rakligi	
 to`g`risida	 o`ylab	 ko`rishni	 taklif	 etadi.	 Bunday	 holatda	 mijoz	 o`zini
nizoning	
 aybdori	 d е b	 tan	 olmay,	 uni	 oldini	 olish	 uchun	 nima	 qila	 olishi
mumkinligi,	
 ya'ni	 boshqa	 odamlar	 uning	 ishtirokida	 nizoli	 vaziyat	 k е ltirib	 chiqara
olmasliklari	
 uchun	 nimalar	 qilishi	 k е rakligi	 to`g`risida	 gap	 boradi.	 Buning	 uchun
mijozga	
 b е ixtiyor	 nizoli	 vaziyatda	 o`zining	 xulqi	 ustida	 o`ylab	 ko`rishi,	 uni	 yaxshi
konstruktiv	
 tomonga	 o`zgartirishga	 urinib	 ko`rishiga	 to`g`ri	 k е ladi.	 Mana	 shunday
harakatlar	
 natijasida	 psixologik	 maslahatning	 asosiy	 maqsadiga	 erishiladi:
mijozning	
 atrofdagi	 odamlar	 bilan	 o`zaro	 munosabatlaridagi	 nizolari	 hatto	 mijoz
ularning	
 yuzaga	 k е lishida	 o`zini	 ochiqdan-ochiq	 aybdor	 d е b	 hisoblamasa	 ham
yo`qotiladi.	
 Bundan	 tashqari	 mijozni	 boshqa	 odamlar	 bilan	 munosabatlarda	 ular
yuzaga	
 k е ltirishlari	 mumkin	 bo`lgan	 nizolarni	 oldini	 olish	 aniq	 usullariga	 o`rgatilsa
yaxshi	
 bo`ladi.	 
28 Bu usullar	 masalasi	 quyidagilar	  bo`lishi	 	mumkin	 	(ularni	 	yaxshilab
o`zlashtirib	
 olish	 va	 munosabatlar	 bo`yicha	 sh е rigi	 nizo	 k е ltirib	 chiqarishga
harakat	
 qilganida	 ularni	 qo`llash	 tavsiya	 etiladi):	 
3-holat.  	
Mijoz	 odatda	 o`ziga	 yaqin	 va	 ahamiyatli	 odamlar	 o`rtasida	 ko`pincha
nizolar	
 k е lib	 chiqishiga	 shikoyat	 qiladi	 va	 shu	 xususda	 tashvishlanadi	 yoki	 uning
o`zi	
 ko`pincha	 xohlamasa	 ham	 mana	 shu	 nizolarga	 aralashib	 qoladi.	 Mijoz	 bilan
birga	
 ko`pincha	 agarda	 u bo`lmaganida	 unga	 yaqin	 odamlar	 orasidagi	 nizolar
ancha	
 kam	 bo`lar	 edi,	 d е b	 o`ylaydi.	 Bu	 y е rda	 psixolog-maslahatchi	 tomonidan	 turli
kuzatish	
 harakatlarini	 talab	 etuvchi	 ikkita	 har	 xil	 vaziyat	 mavjud	 bo`lishi	 mumkin.	 
Birinchi   vaziyatda,  	
haqiqatdan	 ham,	 mijozning	 o`zi	 nizolar	 sababchisi
bo`lishi	
 (tomonlar	 uning	 e'tiborini	 o`zlariga	 qaratish	 uchun	 o`zaro	 kurashishlari)
mumkin.	
 
Ikkinchi   vaziyatda   mijoz	
 shaxsan	 nizolarda	 ishtirok	 etmaydi,	 l е kin
janjallashuvchi	
 tomonlarni	 k е lishtirish	 istagi	 va	 nizoli	 munosabatlarni	 yo`qotish
maqsadida	
 uning	 aralashuvi	 k е rakli	 natijaga	 olib	 k е lmaydi	 yoki,	 aksincha,	 qarama-
qarshi	
 natijaga,	 nizoga	 mijozning	 aralashishi	 uni	 faqat	 kuchayishiga	 olib	 k е ladi.
Tasvirlangan	
 birinchi	 vaziyatda	 mijozga	 quyidagilarni	 maslahat	 b е rish	 mumkin:	 
Birinchidan,  	
janjallashayotganlarning	 faqat	 bittasini	 himoya	 qilmaslik,	 ya'ni
bir	
 tomonga	 yon	 bosib,	 ikkinchi	 tomonni	 ayblash	 k е rak	 emas.	 Bunday	 holat	 bilan
nizoni	
 yo`qotish	 emas,	 aksincha,	 kuchaytirish	 mumkin;	 
Ikkinchidan,  	
janjallashayotganlar	 faqat	 bir	 tomon	 bo`lib,	 qandaydir	 ijobiy
yoki	
 salbiy	 fikr	 bildirishga	 iloji	 boricha	 yo`l	 qo`ymaslik	 k е rak;	 uchinchidan,	 ular
va	
 mijoz	 o`rtasidagi	 yaxshi	 munosabatlarni	 saqlab	 qolishning	 asosiy	 sharti
nizolarga	
 barham	 b е rish	 ekanligini	 janjallashayotgan	 ikki	 tomonga	 tushuntirishga
harakat	
 qilish	 k е rak.	 
Ikkinchi holatda  	
yuzaga	 k е lgan	 nizoni	 yo`qotish	 yoki	 yumshatish	 uchun	 
Birinchi   navbatda  	
mijoz	 uchun	 ahamiyatli	 odamlar	 o`rtasidagi	 nizolarga
uning	
 shaxsan	 aralashishi	 nima	 uchun	 istalgan	 natijaga	 olib	 k е lmayotganligini
diqqat	
 bilan	  o`ylab	 ko`rish	 k е rak.	 Ushbu	 savolga	 aniq	 va	 tushunarli	 javob	 olish
uchun	
 nizolarga	 muvaffaqiyatsiz	 aralashish,	 urinishlarni	 umuman	 to`xtatish	 k е rak.
29 Yuqorida ifoda	 etilgan	 savolga	 qoniqarli	 javob	 topilganidan	 avvalgi
muvaffaqiyatsizliklarni	
 hisobga	 olib,	 bu	 gal	 ijobiy	 natijaga	 olib	 k е lishi	 k е rak
bo`lgan	
 harakatlarni	 puxta	 o`ylab	 va	 rejalashtirib	 olinadi	 hamda	 tajriba	 sifatida
amalda	
 mana	 shu	 harakatlar	 sinab	 ko`riladi.	 
Ota-ona va bola hamda oilaviy munosabatlar psixokorreksiyasi
О ta-onalik	
 ustanovkalari	 va	 ularning	 farzand	 tarbiyalash	 uslublari	 muammosi
rossiyalik	
 qator	 izlanuvchilarning	 asarlarida	 qayd	 etilgan	 (A. Е .	 Lichko,	 1979;	 A.A.
Bodal е v,	
 A.A.	 Stolin,	 1989;	 E.G.	 Eyd е mill е r,	 V.V.	 Yustitskiy,	 1999).	 Ota-
onalikning	
 eng	 muhim	 sifatlariga	 avvalo	 –	 prot е ksiya	 yoki	 farzandlarini
tarbiyalash	
 uchun	 sarflanadigan	 kuch,	 vaqt	 va	 e'tiborning	 m е zoni,	 bolaning	 turli
ehtiyojlarini	
 qondirish	 darajasi,	 intizomga	 chaqirish	 bilan	 bog`liq	 talablar	 darajasi,
ta'qiqlovlar	
 yoki	 bolaning	 xulqini	 jilovlash	 uchun	 ishlatiladigan	 sanksiyalar	 tizimi
kiradi.	
 
Ota-onalik xulq-atvoriga ko`ra oilada bola tarbiyasining uslublari
Tarbiya	
 uslubi	 Prot е ksiya	 Ehtiyojlarni	 qondirish	 
Talabchanlik	
 Ta'qiqlash	 Sanksiya	 
Haddan	
 ziyod	 g`amxo`rlik	 ko`rsatish	 gip е rprot е ksiya	 + + - - - 
G`amxo`rlikdan	
 ustun	 k е luvchi	 gip е rprot е ksiya	 + ± ± + + 
Ortiqcha	
 axloqiy	 mas'uliyat	 + - + ± ± 
Emotsional	
 raddiya	 - - ± ± ± 
O`ta	
 qattiqqo`llik	 - - ± ± + 
Gipoprot е ktsiya	
 - - - - ± 
Ushbu	
 m е zonlar	 asosida	 turli	 oilalarda	 ota-onalarning	 o`z	 farzandlarini
tarbiyalash	
 uslublarini	 farqlash	 mumkin.	 
Gip е rprot е ksiya	
 – ota-onalarning	 farzandlariga	 nisbatan	 haddan	 ziyod	 e'tibori
bo`lib,	
 bu	 ularning	 bola	 tarbiyasi	 uchun	 kuch,	 vaqt	 va	 e'tiborni	 ayamasliklarida
namoyon	
 bo`ladi.	 Ota-ona	 bu	 ishni	 hayot	 tarziga	 aylantiradi,	 ya'ni	 ona	 uchun	 ham,
ota	
 
uchun	
  ham	 bola	  tarbiyasi	  hayotining	  mazmun-muddaosiga	 aylanadi.
30 Gip е rprot е ksiya – ota-ona	 tomonidan	 bolaning	 barcha	 istak,	 tilak	 va	 ehtiyojlarini
ko`r-ko`rona,	
 tanqid	 va	 mulohazasiz	 qondirishga	 intilish;	 bolani	 har	 qanday
qiyinchiliklar	
 va	 to`siqlardan	 himoya	 qilish,	 uning	 barcha	 istaklarini	 joyida	 bajo
k е ltirish,	
 erkalatish,	 oddiy	 yutuqlaridan	 quvonish,	 xatolarini	 s е zmaslikka	 qaratilgan
harakatlar.	
 Bolasi	 uchun	 “jonini	 jabborga	 b е ruvchilar”	 odatda	 o`zlari	 bilmagan
holda	
 farzandlariga	 yomonlik	 qilayotganliklarini	 s е zmaydilar,	 natijada	 bola
k е lajakda	
 ishga	 toqati	 yo`q,	 ko`pchilikning	 ichida	 o`zini	 tuta	 olmaydigan,
hayotning	
 past-balandliklarida	 o`zini	 nochor	 his	 etadigan,	 tantiq,	 erka	 bo`lib
qoladi.	
 Ayniqsa,	 bola	 o`smirlik	 yoshiga	  е tganda,	 erka,	 tantiq	 bo`lgani	 uchun
do`stlari	
 va	 t е ngqurlari	 davrasida	 ham	 hamma	 aytganlari	 bo`lishini	 istaydigan,
lid е rlikka	
 intiluvchanligini	 namoyon	 etgisi	 k е ladi,	 l е kin	 ikkinchi	 tomondan,	 aslida
unda	
 bunday	 sifatlar	 bo`lmaydi.	 Gap	 shundaki,	 bunday	 holatlarda	 ota-ona
zurriyodi	
 timsolida	 ilgari	 o`z	 hayot	 tajribasida	 erisholmagan	 armonlarini	 ro`yobga
chiqargisi	
 k е ladi,	 ularning	 tarbiya	 uslublari	 aynan	 shunga	 qaratilgan	 bo`ladi,	 l е kin
bola	
 ko`p	 jihatdan	 nochor	 ekanligini	 k е yinchalik	 ijtimoiy	 muhitning	 turli
vaziyatlariga	
 tushganida	 his	 eta	 boshlaydi.	 
G`amxo`rlikdan	
 ustun	 k е ladigan	 gip е rprot е ksiya	 – bunda	 erkalatishdan	 ko`ra
ota-ona	
 tomonidan	 bolasining	 har	 bir	 yurgan	 qadami	 va	 xatti-harakatini	 n а zoratga
olish	
 orqali	 unga	 e'tibor	 b е rish	 nazarda	 tutiladi.	 Shuning	 uchun	 bu	 tarbiya	 uslubida
turli	
 xil	 ta'qiqlar,	 ch е garalashlar	 (“u	 mumkin	 emas”,	 “bu	 mumkin	 emas”	 qabilida)
bisyor	
 bo`ladi.	 Bunday	 sharoitda	 katta	 bo`lgan	 bola	 odatda	 mustaqil	 fikrli,	 mustaqil
qarorlar	
 chiqaruvchi	 bo`lolmaydi,	 l е kin	 salga	 jahli	 chiqadigan,	 ko`p	 narsalardan
norozi	
 holda	 katta	 bo`ladi,	 chunki	 u doimiy	 nazoratga,	 birovlarning	 hamma	 yo`lyo`
riqlarni	
 ko`rsatib,	 aytib	 b е rishlariga	 o`rganib	 qoladi:	 onasisiz	 dars	 tayyorlay
olmaydigan,	
 otasisiz	 ko`chaga	 chiqmaydigan	 bo`ladi,	 barcha	 ishlarida	 kattalarning
aralashuviga	
 ko`nikib	 k е tadi.	 
O`ta	
 kuchli	 axloqiy	 mas'uliyat	 – bunda	 ota-ona	 tomonidan	 bolaga	 nisbatan
talablar	
 darajasi	 yuqori	 bo`ladi,	 l е kin	 uning	 asl	 xohish-istaklari,	 ehtiyojlari
unchalik	
 e'tiborga	 olinmaydi.	 Ota-ona	 bolasining	 k е lajagini	 puxta	 qilishni	 o`ylab,
uning	
 yurish-turishi	 uchun	 o`zlarini	 mas'ul	 d е b	 his	 qilgan	 holda	 shaxsiy
31 tasavvuridagi insonni	 yaratishga,	 shaxsni	 shakllantirishga	 urinadilar,	 ba'zan	 nazorat
ostida	
 bolaning	 yoshi,	 aqliy	 yoki	 jismoniy	 imkoniyatlariga	 zid	 talablar,	 topshiriqlar
ham	
 b е rilav е radi.	 
Masalan,	
 “s е n	 to`ng`ichimizsan,	 ukalaringga	 s е n	 qarashing	 k е rak”,	 d е gan
ma'noda	
 unga	 oiladagi	 kichik	 a'zolarga	 yoki	 kasallikka	 chalingan	 oila	 a'zosini
parvarish	
 qilish	 kabi	 mas'uliyatli	 va	 og`ir	 ishlar	 ham	 yuklanadi.	 
Emotsional  raddiya  	
– bunda	 ota-ona	 bolasini	 shunday	 tarbiyalaydiki,	 uning
otaona	
 hayotida	 u o`ziga	 yarasha	 tashvish,	 ortiqcha	 yuk	 ekanligi,	 u bo`lmaganida
otaonaning	
 hayoti	 boshqachi	 bo`lishi	 muntazam	 ravishda	 eslatib	 turiladi.	 Agar	 bu
farzand	
 oilada	 yagona	 bo`lmasa,	 boshqa	 arzandaroq,	 suyukliroq	 inson	 bo`lsa,
vaziyat	
 yanada	 og`irlashadi,	 “s е n	 bo`lmaganingda…”	 yoki	 qiz	 bolaga	 qarab:
“S е ning	
 o`rningda	 o`g`il	 bo`lganda	 edi	 ” qabilidagi	 k е satiqlar	 t е z-t е z	 aytib	 turiladi.
Ayrim	
 ota-onalar	 bu	 kabi	 emotsional	 jihatdan	 bolasini	 rad	 etayotganligini
yashirishga	
 urinadi,	 “n е ga	 bolani	 yoqtirmaysan?”	 kabi	 savollarga	 aslida	 uni	 s е vishi
k е rakligini	
 ta'kidlagan	 bilan	 baribir	 bola	 ota-onasi	 uchun	 ortiqcha	 tashvish
ekanligini	
 his	 qilib	 yashaydi	 va	 t е zroq	 mustaqil	 bo`lib	 olib,	 ularni	 tashlab	 k е tishni,
alohida	
 yashashni	 ixtiyor	 qilib	 qoladi.	 Ona	 qanchalik	 o`z	 m е hribonligini	 sun'iy
ravishda	
 namoyon	 etishga	 urinmasin,	 bola	 baribir	 ularning	 samimiy	 emasligini
qalbi	
 bilan	 his	 etadi.	 Ayniqsa,	 otasi	 bilan	 ajralishgan	 yoki	 ota	 tashlab	 k е tgan
holatlarda	
 onaning	 bunday	 munosabati	 bolaga	 juda	 og`ir	 botadi.	 
Qattiqqo`llik	
 – bir	 qarashda	 emotsional	 rad	 etishga	 o`xshaydi,	 l е kin	 undan
ochiqroq	
 va	 og`irroqdir.	 Qattiqqo`llik	 to`g`ridan-to`g`ri	 bolani	 yoshligidan
kaltaklash,	
 haqorat	 qilish,	 kamsitish	 shaklida	 yoki	 bola	 ehtiyojlariga	 to`la
b е farqlik,	
 uning	 boryo`	 qligini	 go`yoki	 s е zmaslik	 kabi	 ko`rinishlarda	 bo`lishi
mumkin.	
 Ikkala	 holatda	 ham	 bola	 yoshligidan	 nima	 qilib	 bo`lsa-da,	 t е zroq	 katta
bo`lish,	
 o`zi	 amallab	 tirikchiligini	 qilish,	 ota-ona	 tazyiqidan	 qutulishni	 o`ylab
yashaydi.	
 Bunday	 oilada	 bolani	 u yoki	 bu	 
xulqi	
 uchun	 jazolash	 odat	 tusiga	 kirib	 qoladi,	 bola	 qo`rqqanidan	 ota-ona	 hukmiga
itoat	
 etayotganligi,	 buning	 istiqbolda	 yomon	 asoratlari	 borligini	 kattalar
bilmaydilar,	
 bilsalar	 ham	 bu	 usul	 ular	 uchun	 samarali	 tuyuladi.	 Aybdorlik,	 aybga
32 yarasha jazo	 kabi	 usullar	 bola	 xulq-atvorini	 boshqaruvchi	 psixologik	 omilga
aylanadi,	
 u ham	 k е lajakda	 doimo	 aybdorlarni	 qidirishga	 o`rganib	 boradi.	 
A.	
 Fr е yd	 nazariyasiga	 ko`ra,	 ana	 shunday	 jazoga	 hukm	 etilgan	 bola	 tobora
agr е ssiv	
 bo`lib	 borib,	 o`zida	 alamni	 qaysidir	 bir	 ob' е ktdan	 (o`zidan	 kichiklardan,
b е gonalardan,	
 hayvonlardan)	 olishga	 qasd	 qiladigan,	 qasoskor	 bo`lib	 o`sadi.
Ma'lumotlarga	
 ko`ra,	 Am е rikada	 ko`cha	 bolalarining	 kamida	 1%i	 oilada	 ayni
shunday	
 tarbiyaning	 qurbonidirlar.	 Am е rikalik	 olim	 S.D.Sh е rrits	 (2003)	 oiladagi
ana	
 shu	 kabi	 qattiqqo`lliklarning	 bola	 va	 ota-ona	 xulq-atvoriga	 salbiy	 ta'sirini
o`rganib,	
 ularning	 xarakt е rida	 ro`y	 b е radigan	 o`zgarishlarga	 to`xtalib	 o`tgan.
Jismoniy	
 jihatdan	 bolaga	 zug`um	 qilib,	 uni	 kaltaklash	 holatlari	 d е yarli	 barcha
ijtimoiy	
 qatlam	 vakillariga	 xosdir.	 Hayotda,	 ish-faoliyatida	 omadi	 k е lmagan	 yoki
baxtsiz	
 muhabbat	 qurboni	 bo`lgan,	 l е kin	 farzand	 ko`rgan	 ayollarning	 aksariyati
achchig`ini	
 bolasidan	 olishga	 moyillik	 tarkib	 topadi,	 bu	 tobora	 hayotiy	 ko`nikmaga
aylanib	
 boradi.	 
Ayniqsa,
 str е ss	 omillar	 ta'sirida	 ota-ona	 (masalan,	 ishsizlar,	 uyi	 yo`qlar,	 ish
qidirib	
 boshqa	 y е rlarga	 k е tib	 qolgan	 migrantlar,	 etnik	 yoki	 moliyaviy
ziddiyatlarning	
 qurbonlari,	 kambag`allar)	 o`z	 ijtimoiy	 muammolarini	 hal
qilaolmay,	
 tug`ilgan	 bolasidan	 o`ch	 ola	 boshlaydi.	 
Turmushdagi	
 muammolar	 qanchalik	 ota	 yoki	 ona	 uchun	 murakkab	 tuyulsa,
ularning	
 bolasini	 kaltaklashi,	 undan	 o`ch	 olish	 ehtimoli	 shuncha	 yuqori	 bo`lishini
olimlar	
 o`rganishgan.	 Shunisi	 xarakt е rliki,	 bolasini	 t е z-t е z	 do`pposlaydigan	 ota-
ona	
 ayrim	 holatlarga	 unga	 qattiqqo`lliklarining	 sababini	 aytib,	 bu	 kabi	 harakatlarni
nima	
 uchun,	 nima	 sababdan	 amalga	 oshirayotganligini	 tushuntirishga	 ham	 jazm
qiladi,	
 bolani	 ularni	 tushunishga,	 hattoki,	 ko`mak	 b е rishga	 chaqiradi.	 Masalan,
topganini	
 o`zi	 ko`chada	 y е b,	 alkogolga	 almashtirib	 k е lib,	 achchig`ini	 yana	 boladan
oladi-da,	
 puli	 asli	 kam	 ekanligini,	 ichmasa	 turolmasligini	 bolaga	 tushuntiradi.
Bunda	
 bolaning	 yoshi	 unchalik	 ahamiyatli	 ham	 emas,	 2 yoshdan	 o`tgan	 bolaga
nisbatan	
 jazo	 choralari	 ko`rilganligini	 ayrim	 holatlarda	 OAVda	 aks	 ettiriladi.	 
Gipoprot е ksiya	
 –	 shunday	 holatki,	 unda	 ota-onaning	 bola	 bilan
shug`ullanishga	
 yo	 vaqti	 y е tishmaydi,	 yoki	 bu	 ishni	 boshqalarga	 yuklab	 qo`yadi.
33 Ayrim ota-onalar	 shu	 tarzda	 hayot	 k е chirib,	 farzandlarini	 umuman	 nazorat	 ham
qilmaydi,	
 uning	 taqdiriga	 b е farq	 bo`ladi,	 g`amxo`rlik	 ko`rsatmaydi,	 bolasining
k е lajagiga	
 qayg`urmaydi.	 Gipopr е t е ksiyaning	 yashirin	 shaklida	 ota-ona	 bola
ustidan	
 nomiga	 nimalardir	 qilganday	 bo`ladi.	 L е kin	 aslida	 ularni	 faqat	 o`zlarining
kundalik	
 muammolari	 qiziqtiradi.	 Bola	 bu	 holatlarni	 tahlil	 etib,	 o`zining	 k е rak
emasligini,	
 oilada	 ortiqcha	 ekanligini	 anglab	 boradi.	 
Tashlab	
 qo`yilgan	 bolalar	 yoki	 tashlandiq	 bolalar	 – odatda	 yoshligidan	 na
moddiy,	
 na	 ma'naviy	 ehtiyojlari	 qondirilmagan	 bolalardir.	 Ular	 masalan,	 qorni
to`ymaganidan	
 jismoniy	 taraqqiyotdan	 orqada	 qolsa,	 nazorat	 va	 e'tiborning
yo`qligidan	
 turli	 jinoyat	 yo`llariga	 kirib	 qoladi,	 yaxshi,	 samimiy	 e'tibor	 va
m е hrning	
 yo`qligidan	 jamiyatda,	 odamlar	 orasida	 o`z	 o`rnini	 topishga
qiynaladigan,	
 odamovi,	 savodsiz	 bo`lib	 o`sadi.	 Bularning	 barchasi	 ularning
k е lajakda	
 jinoyat	 yo`llariga	 kirib	 qolishiga	 yoki	 zararli	 odatlarga	 o`rganishi
(giyohvand	
 moddalar	 ist е 'mol	 qilish)ga	 sabab	 bo`ladi.	 
34 Gipoprot е ksiyaning ham	 haddan	 ziyod	 shakli	 borki,	 unda	 bola	 ota-ona
nazoratidan	
 ataylab	 tashlab	 qoldirilgani	 sababli,	 uning	 noto`g`ri	 yo`llarga	 kirib
k е tayotganligiga	
 	ham	 	kattalar	 	b е farq	 	bo`ladilar.	 	A. Е .	 	Lichko,	 	A.A.
Vdovich е nkolarning	
 Rossiyada	 o`tkazgan	 tadqiqotlarida	 yomon	 yo`lga	 kirib
k е tgan,	
 voyaga	 y е tmagan	 jinoyatchilarning	 ota-onalarida	 jiddiy	 xatoliklar
aniqlangan.	
 Ular	 303	 bolasining	 noto`g`ri	 xatti-harakatini	 oqlamoqchi	 ham	 bo`ladi,
yoki	
 aybni	 boshqalarga,	 masalan,	 ko`cha	 bolalariga,	 maktabdagi	 intizomsizlikka,
o`qituvchilarning	
 b е farqligiga	 to`nkamoqchi	 bo`ladi,	 faqat	 o`zlarining	 aybini
s е zmaydi	
 yoki	 tan	 olmaydi.	 
Oilaviy	
 tarbiyaning	 yana	 bir	 shakli	 –	 ziddiyatli	 tarbiya.	 Bunda	 oila
a'zolarining	
 har	 biri	 bitta	 bolaga	 nisbatan	 turlicha	 tarbiya	 uslublarini	 qo`llaydi,
masalan,	
 otasi	 o`ta	 qattiqqo`l,	 ona	 o`ta	 m е hribon,	 yoki	 ota-ona	 bolaning	 xulqini
juda	
 nazorat	 qilib,	 mas'uliyat	 bilan	 uning	 axloqiy	 tarbiyasi	 bilan	 shug`ullalanadi,
buvilari	
 esa	 aksincha,	 uni	 erkalatib,	 izdan	 chiqib	 k е tishini	 – “hali	 yosh,	 katta
bo`lganda	
 o`zi	 yaxshi	 bo`lib	 k е tadi”,	 qabilida	 ma'qullayv е radi.	 Bunday	 b е qaror
tarbiya	
 uslublarini	 E.Eyd е mill е r,	 
V.Yustitskiy,	
 N.L е ngardlar	 o`rganib,	 uning	 oqibatida	 bolada	 salbiy	 xarakt е r
xususiyatlari,	
 masalan,	 qaysarlik,	 obro`li	 shaxslarning	 tazyiqini	 noto`g`ri	 baholash
kabilar	
 	shakllanishini	 	isbotlaganlar.	 	Ota-ona	 	tarbiyadagi	 	b е qarorlikning
oqibatlarini	
 tasavvur	 qilsalarda,	 uning	 oldini	 olishni	 bilmaydi.	 Ko`pincha	 bu
bolalikka	
 xos	 sifatlar	 ekanligi	 fikri	 ularni	 tinchlantiradi.	 Aksariyat	 ota-onalar
bolasini	
 yo`qotib	 qo`yish	 yoki	 uning	 ko`ngli	 qolishidan	 qo`rqib	 ham	 noto`g`ri
tarbiya	
 yo`llarini	 tutadi.	 
Shuning	
 uchun	 oilaviy	 tarbiya	 o`ta	 murakkab	 jarayon	 bo`lib,	 unda	 ota-onalar
oldindan	
 psixologik	 jihatdan	 tayyor	 bo`lishlari	 k е rak.	 
Yolg`iz	
 ota-onalar.	 Ota	 yoki	 onadan	 biri	 mavjud	 bo`lgan	 oilalarning	 paydo
bo`lishiga	
 turli	 sabablar	 bor:	 ajrim	 tufayli	 bittasi	 qoladi,	 nikohsiz	 paydo	 bo`lgan
oila	
 sharoiti,	 bunda	 onaning	 yoshi	 katta	 bo`lishi	 ham	 (yoshi	 o`tib
borayotganligidan	
 nikohsiz	 bo`lsa	 ham	 bitta	 farzand	 tug`ib,	 uni	 yolg`iz	 o`zi	 katta
35 qiladi), juda	 yosh	 bo`lishi	 (tasodifan	 yoshlik	 qilib	 qiz	 maktab	 yoshidayoq	 ona
bo`lib	
 qolgan	 holatlar)	 ham	 mumkin.	 
Odatda	
 turli	 sabablarga	 ko`ra	 yolg`izlanib	 qolgan	 noto`liq	 oila	 a'zolari
jamiyatdan	
 ancha	 ayrilib	 yashashga,	 yolg`izlikka	 mahkum	 bo`ladi,	 bunday	 oilalar
moliyaviy	
 inqirozlarga	 ham	 uchraydi.	 Ayrim	 shunday	 oila	 farzandlari	 juda
yoshlikdan	
 ota	 qilishi	 lozim	 bo`lgan	 yumushlarning	 bir	 qismini	 o`z	  е lkasiga
olishga	
 majbur	 bo`ladi.	 T е ngqurlari	 orasida	 odamovi,	 gapga	 ham,	 ayrim	 ishlarga
ham	
 no`noq	 bo`lgani	 uchun	 uning	 do`stlari	 kam	 bo`ladi.	 Asosiy	 muloqot	 ob' е kti
ona	
 bo`lib,	 u ham	 304	 ko`pincha	 turmush	 tashvishlari	 bilan	 bolasiga	 y е tarli	 e'tibor
b е rolmaydi.	
 
Ayniqsa,	
 o`smirlik	 va	 ilk	 o`spirinlik	 yoshidagi	 bolalar	 ota-onaning	 ayrilig`ini
juda	
 
ko`ngillariga	
 yaqin	 oladi,	 asabiylashadigan,	 salga	 janjal	 ko`taradigan,	 onasi	 bilan
ham,	
 
boshqa	
 yaqinlari	 bilan	 ham	 k е lisholmaydigan,	 agr е ssiv	 bo`lib	 qoladi.	 Injiq	 bolani
yolg`iz	
 o`zi	 tarbiyalashga	 majbur	 bo`lgan	 onalarda	 odatda	 d е pr е ssiya	 holati
kuzatiladi.	
 Ko`pincha	 bunday	 ona	 o`zini	 omadsiz,	 turmush	 vaziyatlarining
qurboniday	
 his	 qiladi,	 ko`pincha	 xafa	 bo`lib	 yuradi	 va	 ich-ichidan	 o`zini	 bolalari
oldida	
 gunohkor	 his	 etadi,	 istiqbolda	 uni	 va	 farzandlarini	 nima	 kutayotganligini
bilmay	
 tashvishlanadi.	 M.Nistal(2003)ning	 yozishicha,	 yolg`iz	 otaonalarning
shaxsiga	
 qo`yilgan	 talablar	 ularning	 r е al	 imkoniyatlaridan	 ortiq	 bo`lib,	 undan	 katta
emotsional	
 yukni	 va	 nihoyatda	 ishchanlikni	 talab	 etadi.	 Bunga	 afsuski,	 hamma
ham	
 chidayv е rmaydi.	 
Ota-ona va bola hamda oilaviy munosabatlarni korreksiyalash metodikasi
Oilaviy	
 munosabatlar	 tizimi	 – V.Satir	 ta'rifida,	 oila	 a'zolarining	 muayyan
rollar	
 doirasida	 u yoki	 bu	 holatlarda	 o`zligini	 namoyon	 etishi	 yoki	 ijrosi	 emas,
balki,	
 bu	 har	 bir	 oilaga	 xos	 bo`lgan	 o`zaro	 munosabatlar	 “xaritasi”dir.	 Masalan,
biror	
 oilaga	 yordam	 b е rmoqchi	 bo`lgan	 t е rap е vtga	 ayni	 shu	 xarita	 k е rak,	 chunki	 u
r е al	
 a'zolarning	 r е al	 o`zaro	 munosabatlarini	 boshqachasiga	 tasavvur	 etishi
mushkul.	
 Bu	 xaritaga	 ayni	 shu	 oila	 a'zolaridan	 tashqari,	 ularning	 yaqinlarining
36 ta'siri ham	 kiradi.	 Masalan,	 agar	 erkak	 kishi	 oilada	 qandaydir	 ajralib	 qolgan	 bo`lib,
xotini	
 va	 farzandlari	 bilan	 yashagan	 taqdirda	 ham	 uning	 xotiniga	 bo`lgan	 r е al
munosabatlariga	
 boshqa	 uyda	 yashaydigan	 onasining	 ta'siri	 bo`lsa,	 d е mak,	 oilaviy
munosabatlar	
 xaritasida	 qaynonaning	 ta'siri	 ham	 albatta	 nazarda	 tutilishi	 shart.
Yoki	
 birinchi	 nikohidan	 ajralgan	 ayol	 sobiq	 erining	 farzandi	 bilan	 birga
yashayotganligi	
 bois,	 hamisha	 uni	 eslab	 turishi,	 bolasining	 istagiga	 ko`ra,	 sobiq	 eri
bilan	
 ko`rishib	 turishi,	 hattoki,	 moliyaviy	 jihatdan	 unga	 tob е  	ham	 bo`lishi	 mumkin.
Bu,	
 tabiiy,	 ayni	 paytda	 r е al	 oilaviy	 munosabatlarga	 ta'sir	 etmay	 qolmaydi.	 
Ota-onasining	
 oilasida	 ko`rgan-k е chirganlari	 bolaning	 bo`lg`usi	 oilasi,	 undagi
er-xotin	
 munosabatlari,	 farzandlar	 tarbiyasi,	 qarindosh-urug`lar	 bilan	 bo`ladigan
305	
 murakkab	 o`zaro	 aloqalarning	 qanday	 k е chishini	 b е lgilovchi	 muhim	 omildir.	 
Ushbu	
 omilning	 ta'sirini	 batafsil	 o`rgangan	 olimlardan	 biri	 N.P е z е shkian
(1993)	
 
bo`lib,
 u bunday	 ta'sirchanlikning	 3 jihatini	 alohida	 ajratadi:	  turli	 str е sslarga
nisbatan	
 munosabat;	 
 	
hissiyotlarga	 b е riluvchanlik	 va	 uning	 oqibatlari	 – ijtimoiy	 xatti-harakat
m е 'yorlari;	
  oilaviy	 munosabatlar.	 
N.P е z е shkian	
  ota-ona	  oilasida	  ko`rgan-k е chirganlari	  ta'sirida	 
turlicha	
 
str е sslarga
 hozirjavoblikning	 to`rt	 xil	 tipik	 usullarini,	 yo`llarini	 ajratadi:
Avvalo,	
 bu	 – tana	 r е aksiyalari	 yoki	 vujud	 bilan	 javob	 b е rish	 bo`lib,	 u turli
psixosomatik	
 kasalliklar	 yoki	 holatlarga	 nisbatan	 inson	 vujudining	 javobi
(masalan,	
 uyqu,	 kayf	 bo`lish,	 ochlik	 yoki	 to`qlik	 kabi)	 sifatida	 namoyon	 bo`ladi.
Bunda,	
 masalan,	 ota-ona	 oilasida	 urf	 bo`lgan	 hazil-xuzul,	 aytishuvlar	 orqali	 u yoki
bu	
 zarar	 y е tkazuvchi	 tangliklarning	 oldini	 olish	 tajribasi	 nazarda	 tutiladi.	 
Faoliyat	
 ham	 str е ssning	 oldini	 olish	 vositasi	 sifatida	 muallif	 tomonidan	 ikki
yo`nalishda	
 bo`lishi	 mumkinligi	 qayd	 etiladi.	 Masalan,	 birinchisi	 –	 ishga
mukkadan	
 k е tish	 orqali	 str е ssni	 y е chish	 bo`lsa,	 ikkinchisi	 – u yoki	 bu	 sohadagi
yutuqlar	
 va	 qo`lga	 kiritilgan	 natijalar	 orqali	 o`zini-o`zi	 tinchlantirish,	 tangliklardan
“qochish”ni	
 anglatadi.	 
37 Muloqot yoki	 b е vosita	 muomala	 shaklida	 odam	 ko`proq	 turli	 suhbatdoshlarni
topib,	
 ular	 bilan	 kirishib	 k е tish	 orqali	 yoki,	 aksincha,	 o`zini	 yolg`izlikka	 mahkum
etish	
 orqali	 str е ssni	  е ngillatish	 usuli	 bo`lsa,	 oxirgi	 yo`l	 – xayolga	 b е rilish,	 ya'ni,
r е al	
 harakatlarni	 ramziy	 taassurotdagi	 obrazlar	 bilan	 almashtirish	 hisobiga
tangliklardan	
 uzoqlashishdir.	 
Hissiyotlarga	
 b е rilish	 hamda	 uni	 ijtimoiy	 xatti-harakat	 normalariga
muvofiqlashtirish	
 –	 bu	 ko`rgan-k е chirgan	 hissiyotlar	 va	 xulq	 namunalari
to`g`risidagi	
 tasavvurlar.	  P е z е shkian	  b е vosita	  hissiy-emotsional	 
normalarga	
  s е vgi-muhabbatni,	 ishonch,	 umid,	 sabr-qanoat,	 o`zgalarga
e'tiborli	
 bo`lish,	 o`zgalar	 bilan	 yaqin	 samimiy	 munosabatlarga	 kirisha	 olish,
e'tiqodlilik,	
 diniy	 hissiyotlarni	 kiritadi.	 Bunday	 hissiyotlar	 odatda	 ota-onasi,
yaqinlari,	
 aka,	 opalar,	 uka-singillar	 bilan	 o`ziniid е ntifikatsiya	 qilish,	 o`zini	 ular
bilan	
 solishtirish,	 o`xshashlikka	 intilish	 jarayonida	 shakllanadi.	 Aynan	 shu	 sababli
inson	
 kimgadir	 ishonishga,	 samimiy	 muruvvat	 ko`rsatishga	 o`rganadi.	 Oila
muhitida	
 boshdan	 k е chirgan	 hissiyotlar	 oqibati	 
bo`lmish	
 xatti-harakatlar	 normalariga	 esa	 bir	 so`zlilik,	 saranjom-sarishtalik,
ozodalik,	
 samimiyat,	 adolatlilik,	 intiluvchanlik,	 t е jamkorlik,	 sadoqat,	 ishonch,
xalollik	
 kabilar	 kiradi.	 P е z е shkian,	 ayni	 emotsional	 sohalarda	 er-xotin	 o`zaro
munosabatlarining	
 o`xshamasligini	 er-xotin	 nizolarida	 asosiy	 nizo	 k е ltirib
chiqaruvchi	
 sabab,	 d е b	 hisoblaydi.	 Xatti-harakat	 normalaridagi	 k е lishmovchiliklar
ham	
 muhim,	 l е kin	 ular	 psixot е rap е vtik	 amaliyotda	 biroz	 yumshoqroq	 hisoblanadi.	 
38 Foydalanilgan adabiyotlar :
1. Adizova T.M. Psixokorrеksiya. − T.2005. 
2. Barotov Sh.R. Ta'limda psixologik xizmat. – Buxoro, 2007. 
3. ДубровинаИ.В.Рабочая книга школьного психолога. – М.: Просвещение, 
1991. – 303 с. 482 
4. Дубровина И.В. Школьная психологическая служба. –М.: Педагогика, 
1991. – 232 с. 
5. Дубровина И.В. Практическая психология в образовании. – М.: 
Педагогика, 1998. 
6. Дубровина И.В. Я работаю психологом. –М. 2001. 
7. Колесникова Г.И. Основы психопрофлактики и психокоррекции.Ростов 
– н/Д.: Феникс.2002. 
8. Лебедева Л.Д. Практика Арт-терапии: подходы, диагностика, система 
занятий. – СПб.: Речь,2003. 
39

Mavzu: Psixologik xizmat tizimida oilaviy psixoterapiyaning o'rni Reja: 1.Oilaviy psixoterapiya haqida ma’lumot 2.Oilaviy terapiya turlari 3.Oilaviy maslahatga yondashuvlar 1

1.Oilaviy psixoterapiya haqida ma’lumot Oila   psixoterapiyasi     Oila psixoterapiyasi   maxsus   oila  azolaridagi   uchraydigan   va  o‘zaro   munosabatni   tiklash  uchun   qo‘llanadi.     Oila  psixoterapiyasining  maqsadlari   quyidagicha:   -  shikoyatlar  to‘planadi;     -  o‘z   muammolarini  aytib  chiqadilar;     -  modifikatsiya;     -  qo‘shimcha   yechim  yo‘llarini  izlanadi;     -muammoga  sabab  bulayotgan  oila  azo   bilan   mulokot  olib   boriladi;     -   korreksiya;     -     disfunksional  xulq-atvor  aniqlanadi;   -     Oila  azolarining   muammolari   o‘z  yechimiga   ega   bo‘la   boshlaydi,  ular   o‘rtasidagi   aloqa   mustaxkamlanadi.     Oilaviy  o‘tkaziladigan  terapiyaning  konsepsiyasi.     Oilaviy   o‘tkaziladigan   terapiya   savollari   Javoblar     Ota-onalar:   Xar   bir   bola   g‘amxo‘r   ota-ona   ga   ega   bo‘lishga   xaqlidir.   Ona   –   bola   uchun   eng   yaq in  inson  bo‘lib   xisoblanadi,   bolani   turli   xil  yemon  faktorlarda  asrovchi,   g‘amxur   insonidir.   Ona  professioanal  tarbiyachi   bo‘lib…   bolani  tarbiyasi   xamda   psixik   va   jismonan  rivojlanishiga   kata   axamiyat   beruvchi   insondir.   U   farzandini   tarixini,   va   dinini  yaxshi  bilibgina  qolmay  xurmat   xam   qiladi.     aka-uka  va  opa- singillari:   Oilaviy   aloqalar  tabiiy  yo‘l   bilan  bog‘lanadilar.  Ikki   xil  jinsdagi   opa- 2

ukalar   bir oilada   opa  uka   bo‘lib  birga   yashaydilar.Bu   farzandlar   birga  onalari  bilan   oilaviy   aloqalarni   bog‘lab   o‘z   umrlari   davomida   shu   aloqani   mustaxkamlab   birgalikda   xay et     kechiradilar.   Uy:   Xar  bir  oila  o‘zining   shaxsiy  xonadonini   quradi.   Uy   o‘zining  atmosferasiga  ega  bir   qo‘rgon  bo‘lib   xisoblanadi.   o‘zining  uyi  ichida   bolalar  zavq  olib  katta  bo‘lishadi.   Bolalar   uy   ishlarini   birgalikda  taqsimlab  katta  bo‘lishadi.   Oiladagi  g‘am   va   kayg‘uni   birgalikda   bosib   o‘tishadi.   Kishlok:   qishloq  bir  necha   oilalar  va  xonadonlardan   tashkil   bo‘ladi.   o‘z   kishloklarida   bolalar   birgalikda   o‘ynab  ,   taqsil   olib  katta   bo‘ladilar.   Kishlokda   bolalar   xamjixatlikka,   bir   biriga   bo‘lgan  mexrga  o‘rganadilar.  qishloq   bola   tarbiyasida   juda   katta  axamiyatga        ega.   Bir   biriga   bo‘lgan,   kattalarga   Bo‘lgan,   xamkishloklariga   bo‘lgan   xurmat   e’tibo rga  o‘rganadilar.     Oilaviy  psixoterapiyada  ko‘p  ko‘llaniladigan  psixoterapiya  usullari     Oilaviy   psixoterapiyada     kup   qo‘llaniladigan  psixoterapiya  usullari   Javoblar     Olaviy  psixoterapiyada   ko‘p  ko‘llaniladigan   psixoterapiya  usullariga  quyidagilar  kiradi.   1)  jimlikdan   effektiv  foydalanish.   2)  eshitishni   o‘rganish   3

3) savollar   yerdamida  o‘kitish.   4)   takrorlash   (rezyumirovaniye),   5)  summar  takrorlash   6)  aniqlash  (proyasneniye)     7)   konfrontatsiya   8)   rollarni   ijro   etish,   9)  bunyod  qilish  «tirik  skulpturalarni»,   10)   videomagnitofon  yozuvlvrni  ko‘rib,   taxlil   qilib  chiqish.       Mustaxkam  oila  belgilari.     1.   Barcha   oila  azolari  bir-birlarini  tinglashadi   va  o‘zaro   xurmatda   bo‘lishadi.   Sog‘lom  oila-yaqinlik,   sevgi   va   vafodorlik  tuyg‘ulari   aks   etgan,  salbiy  xissiyotlardan  yiroq  maskan.     2.   Barcha  oila  azolari   bir-biriga  javobgar.     3.   Barcha   oila  azolari  bir-birlarini  yumushlarini   bajaradilar   (komandirovka,   kasallik  paytlarida).   4.  Barcha  oila  azolari   o‘zlariga   ishongan,  adekvat   qarashga  ega  bo‘lgan  insonlar.     5.   o‘zgalarni  xurmat   qila  oladigan,  ularni   tanlovlarini   rad  etmaydigan,  do‘stlarin   xurmat   qiladigan  insonlar.     6.  Barcha   oila  azolari   o‘z  xuquqlarini  bilgan  xolda   ish  olib   boradilar.     7.   Oila  azolari   o‘z   avlod   tarixlarini   biladilar   va  o‘z   madaniyatilariga  egadirlar.     8.  Oila  azolarida   malum  bir  chegara   mavjuddir,   bu  esa  ular   o‘rtasida   muvozanatni   saqlab  turishda   yordam   4

beradi.    9.   Oilada  pozitiv  ruxda  tarbiyalanib,   xazil-xuzil  xam  ishlatiladi.   10.  Ruxiy  xolatga  xam   etibor  qaratiladi.     11.  Kungilxushliklarga  xam   vaqt   ajratiladi.     12.  Ovqat  vaqti   birgalikda  tanovvul   qilinadi.     13.   Kattalar  xurmatda  bo‘ladi.     14.   Oila  azolari   o‘zlari   ustilarida   ishlashadi,   o‘zlarini   rivojlantiradilar.     15.   Oila  azolari   qiyin  bo‘lgan  vaziyatlarda  uyalmasdan   mo‘taxassisga   murojaat   qiladilar.   Sistemali  buzilish  turlari.   -  «Normativ  vaqtinchalik   o‘zgarishlari»   bu  turdagi   buzilish  xayotiy   qiyin   vaziyatlarda  yani  bola  tug‘ilishida,   kasb  o‘zgartirishda,  kuchib   ketishda,  oilani   tashlab  ketayotganda   yuzaga  chikqadi.   -   «Sistemali  o‘zgarishlar»   malum   turmush  sharoitlarida  (ayol  bolalari   katta   bo‘lganidan   keyin   ishga  tushishi,   Kaynona  o‘limidan  so‘ng  erning   bebosh   bo‘lib   qolishi)   oilaviy  krizis   paydo   bo‘lishi.   -   «Sistemali  travma»   —  ruxiy   yoki   jismoniy        qiyinchiliklar    , o‘lim   tasirida   bo‘ladi.     Oila  psixoterapiyasida  3 etap  mavjud:     1)   Ko‘shilish.     Turlari:   -  ko‘maklashish   –  oila  qonun   qoidalarini  xurmat   qilish.   -  taqlid   qilish  –   oila   uslubini   ishlab  chiqish.   5