savod o`rgatish davrida o`qish va yozuv faoliyatining bog`liqligi

Загружено в:

13.08.2023

Скачано:

0

Размер:

75.9189453125 KB

Скачать

MUNDARIJA
KIRISH
I.BOB.Sinfdan tashqari o’qish jarayonida bolalar adabiyotidan foydalanish.
II.BOB.Boshlang‘ich sinflarda sinfdan tashqari o‘qish darslarini tashkil etishning
metodik asoslari.
III.BOB.Savod o’rgatishda o`qish va yozuv faoliyatining bog`liqligi.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Dunyo shiddat bilan o‘zgarib, barqarorlik va
xalqlarning mustahkam rivojlanishiga raxna soladigan turli yangi tahdid va xavflar
paydo bo‘layotgan bugungi kunda ma’naviyat va ma’rifatga, axloqiy tarbiya,
yoshlarning bilim olish, kamolga yetishga intilishiga e’tibor qaratish har
qachongidan ham muhimdir.“Aynan ta’lim va ma’rifat bashariyat farovonligining
asosiy omillaridan hisoblanadi, insonlarni ezgulikka da’vat etadi, saxovatli, sabr-
qanoatli bo‘lishga undaydi.”O‘zbekistonda mustaqil va kuchli davlat qurishdan
asosiy maqsad inson,uning huquq va erkinliklari oliy qadriyat hisoblanadigan va
hurmat qilinadigan adolatli jamiyat barpo etishdir.
Bu, avvalambor, ta’lim va ma’rifat tizimini takomillashtirish, mamlakatimiz
kelajagi bo‘lgan yoshlarni zamonaviy bilim olishga yo‘naltirish, barkamol shaxsni
tarbiyalash bilan bog‘liq ekanini biz yaxshi anglaymiz. 1997 yilda qabul qilingan
Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va boshqa davlat dasturlarining hayotga tatbiq
etilishi samarasida mazkur soha tubdan isloh qilindi, zamonaviy uzluksiz
ta’limtarbiya tizimi yaratildi. Mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab
yurtimizda yoshlar haqida e’tibor va g‘amxo‘rlik ko‘rsatishga davlat siyosatining
eng asosiy va ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida qarab kelinmoqda. Chunki
yoshlar – bizning kelajagimiz. Bu sohadagi davlat siyosatini yanada
chuqurlashtirish uchun yaqinda O‘zbekiston Respublikasining “Yoshlarga oid davlat
siyosati to‘g‘risida”gi qonuni yangi tahrirda qabul qilindi. Bularning barchasi
bugungi kunda o‘z samarasini bermoqda. Yoshlarimiz biznes, ilm-fan, madaniyat,
san’at, adabiyot va sport sohalarida olamshumul muvaffaqiyatlarga erishmoqda. Bu
mamlakatimiz istiqboliga, buyuk ajdodlarimiz boshlagan ezgu ishlarni kelajak
avlodlar munosib davom ettirishiga katta ishonch bag‘ishlaydi. Har bir avlod oldida
insoniyat yaratgan jamiki boyliklarni, bilimlarni o’rganish, o’zlashtirish va
rivojlantirish vazifasi turadi. Hayot taraqqiyoti va jamiyat rivojini shusiz tasavvur
qilib bo’lmaydi. Ushbu vazifani bajarish uchun yoshlarimiz ajdodlarimiz merosini
ular qoldirgan manbalar orqali o‘rganishlari, ko‘proq kitob o‘qishga, bilimlarni asl
manbalardan oliishga harakat qilishlari zarur. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti

Shavkat Mirziyoev tomonidan 2017 yilning 12 yanvar kuni “Kitob mahsulotlarini
chop etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob mutolaasi va kitobxonlik
madaniyatini oshirish hamda targ‘ibot qilish bo‘yicha komissiya tuzish
to‘g‘risida”gi farmoyishi2 bu mavzuning dolzarb ekanligini tasdiqlaydi. Maktab
o'quvchini o'qish malakasi bilan qurollantirish bilan bir qatorda kitobni mustaqil
o'qiy oladigan, uni tushunadigan, ma'lum bir mavzuga oid kitoblarni tanlay
oladigan, gazeta va jurnallarni ham mustaqil o'qiydigan faol kitobxonni
tarbiyalaydi. Shu jihatdan sinfdan tashqari o'qish tarbiyaning asosiy quroli sifatida
xizmat qiladi, ko'p narsani bilishga havasni oittiradi. Sinfdan tashqari o‘qish
darslarida o‘quvchilarni kitobga, badiiy asarlarga qiziqishini uyg‘otish maqsadida,
ularni ongli kitobxonlar bo‘lib yetishishlari uchun turli janrdagi asarlar bilan
tanishtirib boriladi. O‘zbek xalqining boy madaniy me’rosi bo‘lmish xalq og‘zaki
ijodi namunalari kichik maktab yoshidagi kitobxonlar uchun ulkan ma’naviy-
ma’rifiy manba hisoblanadi. Xalq ertaklari bu o‘rinda alohida ahamiyatga ega.
Mana shu asarlar yordamida o‘quvchilarda tarbiyaviy jihatlarni takomillashtirib
borish zarur.
Sinfdan tashqari o‘qish darslariga to‘laqonli dars sifatida qaralib, o‘tilgan asar
yuzasidan suhbat, viktorinalar o‘tkazish, asarni tahlil qilish, g‘oyasini ochib berish,
qahramonlarning hatti-harakatlarini muhokama qilish; bular asosida vatanparvarlik,
do‘stlik, mehnatsevarlik, insonparvarlaik g‘oyalarini o‘quvchilar ongiga singdirib
borish zarurligi bizning mavzuimizning dolzarbligini belgilab beradi.
Kurs ishning maqsad va vazifalari . Xalq ertaklari mazmunida ijtimoiy,
iqtisodiy maishiy hayotning hamma masalalari o’z ifodasini topadi, desak xato
bo’lmaydi. Boshlang‘ich sinflarda bu janrda yaratilgan asarlarni o‘rganish, g‘oyasi,
ta’lim-tarbiyaviy ahamiyatini o‘quvchi ongiga chuqurroq singdirish uchun o‘qish
darslari bilan chegaralanib qolmay, balki sinfdan tashqari o‘qish darslarida ham
ishlash zarur. Sinfdan tashqari o‘qqish darslarida ertaklarni ustida ishlashni ko‘rsatib
bitiruv malakaviy ishimizning maqsadi hisobanadi.
Qo‘yilgan maqsadga erishishda quyidagi vazifalar belgilandi:

- boshlang‘ich sinflarda sinfdan tashqari o‘qish mashg‘ulotlarining maqsadi,
vazifalari va ahamiyatini o‘rganish;
- sinfdan tashqari o‘qish darslarining hajmi va ularga qo‘yilgan talablar bilan
tanishish;
- sinfdan tashqari o‘qish darslarini tashkil etish usullari va shakllarini
o‘rganish;
- sinfdan tashqari o‘qish darslarida ertaklar ustida ishlash tizimi va usullarini
ko‘rsatib berish;
- ertak janri va ertaklarning turlarini o‘rgani;
- boshllang‘ich sinflarda ertak ustida ishlash tizimini ko‘rsatish;
- sinfdan tashqari o‘qish darslarida ertaklar yordamida o‘quvchilarda
vatanparvarlik, do‘stlik, mehnatsevarlik, insonparvarlaik tuyhularini
shakllantirish.
Kurs ishining predmeti : boshlang‘ich sinflarda sinfdan tashqari o‘qish
darslarini samarali tashkil etish.
Kurs ishining obyekti : sinfdan tashqari o‘qish darslarida ertaklar ustida
ishlash.
Kurs ishining metodologik asosi : O`zbekiston Respublikasining “Ta`lim
to`g`risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”, davlat hujjatlari,
shuningdek, boshlang`ich ta`lim bo`yicha Davlat ta`lim standartlari, “Boshlang`ich
ta`lim konsepsiyasi”, ona tilidan o`quv dasturlari, maktab darsliklari, boshlang`ich
sinflarda maktab darsliklarini yaratish mezonlari,pedagogika, psixologiya va ona tili
o`qitishning nazariy asoslarini tashkil etadi.
Kurs ishining metodlari : boshlang‘ich sinf sinfdan tashqari o`qish darslarida
ertaklarni tahlil qilishga doir nazariy va metodik adabiyotlarni o`rganish va ular
asosida darslarni tashkil etish.Mavzuning ilmiy-amaliy ahamiyati shundan iboratki,
mavzuni yoritish jarayonida sinfdan tashqari o‘qish darslarining maqsadi va
vazifalarini, tizimini, davlat ta’lim standartlari tomonidan sinfdan tashqari o‘qish
darslariga qo‘yilgan talablarni o‘rganib chiqdik va o‘z ishimizda bayon etdik.
Shuningdek, sinfdan tashqari o‘qish darslarida darsliklarda va turli to‘plamlarda

berilgan ertaklar yordamida o‘quvchilar ijlbiy fazilatlarni tarbiyalashni bayon etdik.
Ishda bayyon etilgan fikrlar qo‘llanma sifatida sinfdan tashqari o‘qish darslarida
ishlatilishi mumkin.
Kurs ishining tarkibi . Ishning tarkibi kirish,3 bob va xulosa va foydalanilgan
adabiyotlardan iborat.

I BOB
Sinfdan tashqari o ’ qish jarayonida bolalar adabiyotidan
foydalanish .
Boshlang’ich sinflarda sinfdan tashqari o’qishga kichik yoshdagi o’quvchilarni
ona tilini puxta o’zlashtirishga tayyorlashning ajralmas qismi, ta’lim jarayonoda
ularni ahloqiy-estetik tarbiyalashning muhim vositasi sifatida qaraladi. Sinfdan
tashqari o’qishning maqsadi-kichik yoshdagi o’quvchilarni bolalar adabiyoti va xalq
og’zaki ijodining xilma-xil namunalari bilan tanishtirish, ularda kitobxonlik
madaniyatini tiklab tarkib toptirishdir.
Sinfdan tashqari o’qish dasturining mazmuniga ko’ra ta’limning har bir
bosqichida ikki asosiy bo’lim ajratiladi:
1-bosqichda o’qish doirasi, ya’ni o’qitiladigan kitoblar va ularni qaysi tartibda
o’qish bilan tanishtirish yuzasidan o’quvchilarga ko’rsatma beriladi.
2-bosqichda shu o’quv materiallari asosida bilim, ko’nikma va malakalar
shakllantiriladi.Umumiy o’rta ta’limning Davlat standartlari va o’quv dasturiga
ko’ra 1-sinfda sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarida savod o’rgatish darslarida
hosil qilingan ko’nikma va malakalar asosida bolalarning ona-vatan, istiqlol, milliy
qadriyatlar haqidagi tasavvurlar-tushunchalari kengaytiriladi, boyitiladi.Sinfdan
tashqari o’qish va qiroatxonlik saboqlari 1-sinfda haftada 1 marta saboq o’rgatish
darslarining 20 daqiqasida bolalar badiiy adabiyoti bilan tanishtiriladi. Maqsad
kichik yoshdagi bolalarda kitobga mehr uyg’otish, mustaqil uquvlarini paydo
qilishdir. Asosan bu sinf o’quvchilariga kitob bilan muomala qilish, kitob o’qish
qoidalari, kitobni asrash, asar qahramonlarining hatti harakatini kuzatish, ijobiy
tomonlarini o’rganish, obrazli qilib qayta hikoya qilib berish bilim, ko’nikma va
malakalar shakllantiriladi. Bu sinf o’quvchilari uchun asosan rasmlarga boy kitoblar
olinadi. O’qituvchi bolalarning his-tuyg’ularini o’stiradigan kitoblarni o’qib berish
orqali mustaqil mamlakatimiz, uning go’zal shaharlari, qishloqlari, milliy urf-
odatlari, qadriyatlari, o’tmishi, insonlarning orzu-istaklari bilan tanishtiriladi. Ularda
bilimga havas uyg’otadi. 2-sinfda o’quvchilar kichik hajmdagi asarlarni

o’qituvchining yordami va topshirig’i asosida mustaqil o’qishga o’tadilar. Bu sinfda
2 haftada bir marta sinfdan tashqari o’qish darsi o’tkaziladi. Ona – Vatan va ota-
bobolar jasorati, o’simliklar, qushlar hamda hayvonlar haqidagi asarlarni o’qituvchi
topib, tanlab o’quvchilarga o’qishga tavsiya etadi.3 va 4-sinflarda sinfdan tashqari
o’qish mashg’ulotlarida o’quvchilarning mustaqil o’qishlari uchun kishilarning
hayoti, yorqin tasvirlangan, ularning ma’naviy-ahloqiy turmush tarzi aks ettirilgan
badiiy va ilmiy-ommabop asarlar tavsiya etiladi. 3-4 sinflarda sinfdan tashqari
o’qish darslari ikki haftada bir marta o’tkaziladi. Bu sinflarda o’qituvchi sinf
kutubxonasida kerakli bo’lgan o’quvchilar yoshiga mos kitoblarni to’plashni davom
ettiradi. Sinfdan tashqari o’qish burchagi turlicha bezalishi mumkin. Bunda
o’qituvchi va o’quvchi hamkorlikda ish olib boradi. Badiiy va ilmiy-ommabop
asarlar mustaqil ravishda va izchil o’qib borilsagina o’quvchilarning dunyoqarashini
kengaytirishga, shakllantirishga xizmat qiladi.Sinfdan tashqari o’qish bolalarda
ezgulikka muhabbat, yovuzlikka nafrat uyg’otish, bog’lanishni, nutqni o’stirish,
adabiy – estetik tafakkurni yuksaltirishga xizmat qiladi.Bolalar adabiyoti avvalo
o’zining qiziqarli mazmuni, badiiy obrazlarining go’zalligi, tilning ifodaliligi,
she’riy so’zlarning musiqaviyligi bilan bolalarga quvonch baxsh etadi. Ayni vaqtda
u bolalarga tarbiyaviy ta’sir ham ko’rsatadi.bolalar adabiyoti o’quvchiga jonajon
o’lka tabiatini, kishilarning mehnati, hayoti, ularning qilayotgan ishlari va
ko’rsatayotgan qahramonliklarini, bolalar hayotidan olingan voqealarni, bolalarning
o’yinlari, ertaliklari, orzu istaklarini hikoya qilib beradi. Bu borada ertaklar katta
ahamiyatga ega. Xalqimizning tarixi, uning urf odatlari, moddiy va ma’naviy
boyliklari barcha orzu istaklari ming yillar davomida yaratilgan ertaklarda saqlanib
kelmoqda. Kishilar o’z orzu havaslariniyosh avlodda o’g’il-qizlarida ko’rishni
istaydilar. Shu sababdab ham o’quvchilarga ertaklarni o’qishga tavsiya qilinadi.
Ertak o’qigan bola qiyinchilikni yengishga, botir, jasur bo’lishga intiladi. O’quvchi
yer yuzidagi barcha insonlarning men bir bo’lagiman, men o’z xalqimga qilayotgan
ishlarim bilan ularga munosib bo’lib ulg’ayishim kerak,desagina o’z xalqini
munosib farzandi bo’la oladi. Ertaklar yosh avlodni ana shu ruhda tarbiyalaydigan
baynalminal badiiy quroldir. “Uch og’ayni botirlar”, “Zumrad va Qimmat”, “Egri va

to’g’ri” kabi bir qator ertaklar o’quvchilarning sevimli ertaklaridir. O’quvchilar bu
ertaklardan kishi o’z mehnatiga ishonib yashashi kerakligini, birovning boyligiga
hasad bilan qaramaslik kerak degan hayotiy xulosalarni o’qituvchi yordamida
tushunib yetadilar.“Ur to’qmoq” ertagining bola harakterining shakllanishida
alohida o’rni bor: ertak yaxshiga-yaxshi, yomonga yomon bo’lish kerak degan
muhim qoidani o’rtaga tashlaydi. Haqiqatan ham xalqning “Qayna xumcha”, “Ochil
dasturxon”larini zo’ravonlik bilan tortib oladigan shaxslarga nisbatan “Ur
to’qmoq”larni ishlatish zarurligini uqtiradi.Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlari
o’qish darslari bilan bog’lab olib boriladi. O’quvchilar o’ituvchi rahbarligi ostida
avval mavzuga oid bir nechta kitob bilan tanishsalar, so’ngrabolalarning
qiziqishlariga mos, ruhiyatlariga yaqin har xil mualliflarning bir mavzuga doir
kitoblarini mustaqil tanlab o’qishga o’tadilar.
Bunda asosan o’qituvchi o’quvchilarni maktab kutubxonasiga, 3-4 sinflardan
boshlab tuman yoki shahar kutubxonasiga sayohat uyushtirib, bolalar adabiyoti
bilan muntazam tanishtirib boradi. bolalar gazeta va jurnallari ham o ’ quvchilarga
ertak , hikoyalar o ’ qishga yordam beradi .
Sinfdan tashqari o ’ qish , o ’ qish samaradorligini ijobiy tomonga ta ’ sir qilishning
eng qulay usuli . Demak maktab kutubxonasi, bolalar gazeta va jurnallari bilan
hamkorlik qilishdir.Sinfda va sinfdan tashqari o’qish boshlang’ich sinflarda
o’qitiladigan barcha predmet dasturlarining bolimlari bilan bevosita bog’liq. O’z
navbatida grammatika va to’g’ri yozuv, tabiatshunoslik, tasviriy san’at, musiqani
o’rganishda olingan bilim va hosil qilingan ko’nikmalar o’qish darslaridan o’qish
darslarida foydalaniladi. O’qish darslarida o’tilgan mavzular asosida badiiy kitoblar
axtarish, asar qahramonlarining nomlarini yozish, ularni tasvirlab berish, ijodiy
rasm ishlash, fikrni yakunlash uchun mos maqollar yod olish o’quvchini ijod
qilishga undaydi. Har bir sinfda sinfdan tashqari o’qilgan barcha asrlar o’quvhilarga
mos ravishda biror voqeani sahnalashtirish mumkin. Bu boladagi nitqni
rivojlantirishga, lug’at boyligini oshirishga yordam beradi. Shuningdek
sahnalashtirilgan asarni tomosha qilgan o’quvchining diqqati oshib xotirada saqlash
qobiliyati o’sadi. Hatto sahnalashtirisho’quvchini har tomonlama yo’naltiradi, ya’ni

aktyorlik qobiliyatini rivojlantiradi, suxandonlik, rejissorlik kabi kasblarga ilk
tasavvurlarni o’rgata boshlaydi. Asarni sahnalashtirish davrida albatta o’qituvchi
rahbarlik qiladi. O’quvchilar ifodali, obrazli, shuningdek qahramonlar harakatini
to’g’ri bajarishlari, o’qishlari o’quvchilarda zavq-shavq uyg’otib kitobga, badiiy
asarga havas, uni o’qib o’rganishga intilish uyg’otadi. Sinfdan tashqari o’qish
darslarida o’qituvchi o’quvchilarni bolalar yozuvchilari va shoirlari bilan tanishtirib
borishi lozim. Q.Muhammadiy, P.Mo’min, Z.Diyor, A.Obidjon kabi yozuvchi va
shoirlarning asarlari o’quvchilarda katta qiziqish uyg’otadi. Shuning uchun har bir
maktab, ta’lim muassasasi o’quvchilar o’rtasida turli mavzularda ijod ahli bo’lgan
shoir va yozuvchilar bilan uchrashuvlar tashkil etib turishi shart. Bunday
uchrashuvlar o’quvchilarni vatanni madh qilishga uni sevib ardoqlashga chaqiradi.
Kitobni, asarni qanday paydo bo’lishini, uni hurmat qilish asrab-avaylashni
o’rgatadi. Shunday qilib badiiy adabiyot, bolalar adabiyoti voqelikni haqqoniy aks
ettirishi, yorqin obrazlar yaratishi bilan bolalarda estetik did va ahloqiy sifatlarni
mujassamlashtiradi. Ularda hayot go’zalligini idrok etishga o’rgatadi. So’z san’ati
badiiy asarda o’z ifodasini topadi. Xalq badiiy so’zning yosh avlod tarbiyasidagi
kuch-qudrati va jozibasiga qadim zamonlardanoq e’tibor berib kelingan. Badiiy so’z
xalqning barcha madaniy boyliklarini abadiylashtirgan. Buning uchun esa o’quvchi
albatta xalq og’zaki ijodini yaqindan o’qishi lozim. Ertaklar- yaxshilikka yetaklar
deganlariday o’quvchi ettaklar bilan tanishar ekan mard, jasur vatanparvar,
mehribon bo’lishga, topishmoqlar o’qir ekan, topog’on, bilimdon, zukko bo’lishga
intiladi.Kelajagimiz bo’lgan yosh avlodni milliy qadriyatlarimazni bilgan holda
aqlan yetuk, jismonan sog’lom qilib tarbiyalash biz murabbiylar, ustozlar
zimmasidadir. Shunday ekan mashaqqatli ammo sharafli kasbimizni sidqidildan
bajarishda izlanuvchan ijodkor bo’lishimiz zarurdir. Chunki yurtboshimiz
aytganlaridek “Farzandlarimiz bizdan ko’ra kuchli, bilimli, dono va albatta baxtli
bo’lishlari shart”.
Odob insonning oily fazilatidir . Xazrat A.Navoiy ham o’z asarlarida shu
jumladan “Hayratul abror” dostonida odobni to’la tushuntirib beradi. Yoshi
ulug’larga samimiy hurmat-izzat keltirish har kimning holatiga qarab bo’lishi kerak.

Agar yosh bolaga tik turib salom berilsa, uni odob demaydilar. Gadoning oldida
sajda qilish kerak emas, unga bir tiyin berilsa shu karam bo’ladi. Bolalar Navoiy
bobomiz nihoyatda kamtar bo’lganlar. Hozir sinfdoshlaringiz Alisherning odobi
bilan bog’liq bir voqeani namoyish qilishadi. (Oldindan tayyorlangan 7nafar, biri
Sh.A.Yazdiy rolida, biri Alisher, qolganlari uning o’rtoqlari qiyofasida chiqishadi)
O’qituvchi (izoh beradi): A.Navoiy 1447 yili Taft shahrida mashhur tarixchi olim
Sharafiddin Ali Yazdiy bilan uchrashib qolibdi.Sahnada bir mo’ysafid xayolga
cho’mib o’tiribdi. Shu payt bir to’da (5-6) nafar bolalar quvalashib o’ynay
boshlaydilar. Ularni kuzatib o’tirgan mo’ysafid bolalarni yoniga chorlaydi. -Qani
bolalarim buyoqqa kelinglarchi, bolalarning mo’ysafidning ovozini eshitib tarqab
ketishadi. Faqat 5-6 yoshlar chamasidagi bola qoladi. Uning boshida oq sallacha,
egnida yupqa matodan tikilgan ixcham kamzul, oyog’ida etikcha. U yugurib kelib,
qo’llarini ko’ksiga qo’ygancha salom beradi.

II BOB
Boshlang‘ich sinflarda sinfdan tashqari tayyorlov bosqich darslarini
tashkil etishning metodik asoslari.
Sinfdan tashqari o‘qishning maqsadi o'qish malakalarini takomillashtirish,
kitob tanlay oladigan, muntazam kitob o'qiydigan, o'qilgan kitobni to'g'ri baholay
oladigan ongli kitobxonni tarbiyalashdir.
Maktablarda 1959-yildan boshlab maxsus sinfdan tashqari o‘qish darslari
tashkil etilgan. Sinqdan tashqari o‘qish darslari 1-2-sinfda haftada 1 marta, 3-4-
sinfda 2 haftada 1 marta o'tkaziladi. Savod o'rgatish jarayonida esa haftadagi oxirgi
alifbe darsining 17—20 daqiqasi ajratiladi3. Sinfdan tashqari o'qish o'quv dasturi
bilan chambarchas bog'liq bo'lib, unda ko'zda tutilgan maqsad va vazifalarni amalga
oshirishda yaqindan yordam beradi. Buning uchun o'quvchilarda kitobxonlik
madaniyatini tarbiyalash, ularni oddiy kitobxondan ijodkor kitobxon darajasiga
ko'tarish talab etiladi. O'quvchilarda kitobga havas uyg'otishda har bir bolaga yakka
tartibda yondashish, shaxsiy qizi-qishlarini hisobga olish zarur. Bolalarda kitob
ustida ishlash malakasini shakllantirish ularda kitobxonlik madaniyatini
tarbiyalashning muhim omilidir. Bunda o'qish uchun ajratilgan soatlardan
foydalaniladi. Badiiy va ilmiy-ommabop asarlar mustaqil ravishda va izchii o'qib
borilsagina, o'quvchilarning dunyoqarashini shakllantirish va kengay-tirishga
xizmat qiladi. Sinfdan tashqari o'qish tanish bo'lmagan mualliflarning kitoblari
muqovasi, titul varag'i, kirish so'zi. mundarijasi va suratlariga qarab asarning
tahminiy mazmunini aniqlashga o'rgatish vazifasini amalga oshirishga xizmat qiladi.
Sinfdan tashqari o'qish darslarining asosiy vazifasi o'quvchida badiiy kitoblarni
o'qishga havas uyg'otish, o'qigan kitoblari yuzasidan kundalik yurita olishga
o'rgatish, bolalar adabiyotining mashhur adiblari hayoti va ijodi bilan elementar
tarzda tanishtirish hisoblanadi. Bolalarda ezgulikka muhabbat, yovuzlikka nafrat
uyg'otish, ularning bog'lanishli nutqini o'stirish, adabiy-estetik tafakkurini yuksalti-
rish sinfdan tashqari o'qish darslarining ham tub mohiyatini tashkil etadi. Sinfdan
tashqari o‘qish darslarining muhim vazifalaridan biri mustaqil o'qish malakalarini

tarbiyalash hisoblanadi. Buning uchun mustaqil bajarish uchun topshiriqlar berish,
qiziqarli mashq turlaridan foydalanish, eng yaxshi insholarni, taqrizlarni, yozuvchi
haqida to'plangan ma'lumotlarni o'qitish, “Tez aytish”, “Topishmoqlar topish”,
“Ifodali o'qish”, “Maqollar aytish musobaqasi”, „Ertak to'qish”, „Bilimdonlar anju-
mani” kabi ko'rik tanlovlar tashkil qilish, muayyan mavzular bo'yicha savol-javoblar
uyushtirish, o'yin tarzidagi ish turlaridan foydalanish zarur. O ' qilgan asarlar
yuzasidan suhbatlar o ' tkazish , „ Kitob hafialigi ” tashkil etish , asarlar asosida kichik
insholar yozishni mashq qilish yaxshi samara beradi. Sinfdan tashqari o‘qish sinfda
o'qish bilan uzviy bog'liq ravishda uyushtiriladi. Sinfda o'qish STO' uchun zarur
bo'lgan o'qish malakalarini shakl-lantiradi, o'quvchilarning o'qigan asarini
tushunishga o'rgatadi, lug'atini boyitadi. Sinfdan tashqari o‘qish qiziqarli va o'ziga
jalb etadigan faoliyat bo'lib, bolalarning bilim doirasini boyitadi, qiyoslash uchun
material beradi. Sinfda o'qish - hayotga tayyorlash vositasi, sinfdan tashqari o'qish
esa hayotning o'zidir. Hozirgi paytda boshlang'ich sinf o'quvchilari uchun sinfdan
tashqari o'qishga mo'ljallangan „Kitobim - oftobim" (l-3-sinflar uchun) nomli
qo'llanmalar ham chop etilgan.
Boshlang’ich sinflarda sinfdan tashqari o’qishga kichik yoshdagio’quvchilarni
ona tilini puxta o’zlashtirishga tayyorlashning ajralmas qismi, ta’lim jarayonida
ularni axloqiy-estetik tarbiyalashning muhum vositasi sifatida qaraladi. Sinfdan
tashqari o’qishning maqsadi kichik yoshdagi o’quvchilarni bolalar adaboyoti va
xalq o’gzaki ijodining xilma-xil namunalari bilan tanishtirish, ularda kitobxonlik
madaniyatini tiklashdan iboratdir. Sinfdan tashqari o‘qishga rahbarlikning asosiy
shakli maxsus sinfdan ashqari o‘qish darslaridir. Sinfdan tashqari o’qish darslari
erkin dars hisoblanadi; bunday maxsus darslarda bolalarning kitobxonlik
qiziqishlari, bilim doirasi, estetik taassuroti, badiiy obrazlarni idrok etishi, ijodi
rivojlanadi; faol kitobxonlar ushun zarur ko’nikma va malakalar shakllanadi.
Sinfdan tashqari o ’ qish darslari o ’ quvchilarning faolligini oshirishga qaratiladi,
shuning ushun ularning qurilishi juda xilma – xil bo’ladi. Har bir dars o’qituvchi
bilan o’quvchining ijodi hisoblanadi; darsda qanchalik xilma – xillikka,
hayotiylikka erishilsa, o’qituvchi o’z sinfida shunchalik katta muvaffaqiyatga

erishadi. Shularga qaramay, sinfdan tashqari o’qish darslari o’z oldiga qo’yilgan
vazifalarni bajarish ushun ma’lum talablarga bo’ysunadi.Sinflan tashqari o‘qishning
asosiy vazifalari:
1. O‘quvchilarning o‘qish va nutq o‘stirishdan olgan bilim va hosil qilgan
malakalarini mustahkamlash, takomillashtirish va ularni yuksak axloqiy ruhda
tarbiyalash.
2. O‘quvchilarning sinfda olgan bilimlarini kengaytirish.
3. O‘quvchilarni kutubxonadan kerakli kitobni, kitobdan esa kerakli
ma’lumotni topishga o‘rgatish.
4. O‘quvchilarning kitobga va bilim olishga havasini tarbiyalash.
5. O‘quvchilarning kitob bilan mustaqil ishlash malakasini
takomillashtirish.4 Sinfdan tashqari o‘qish darslari ma’lum talablarga
bo‘ysunadi:
1.Har bir darsda bolalar o’qigan kitoblar hisobga olinadi. Ular o’qigan yoki
o’qiyotgan kitoblarini sinfga olib kelib ko’rsatadilar, ikki-uch o’quvchi o’qigan
kitoblari haqida qisqacha gapirib beradi. O’qituvchi darsda o’zaro fikr almashish
holati yaratadi, darsdan tashqari vaqtda ham fikr almashish davom etishi mumkin.
2.Har bir darsda yangi kitoblar tavsiya qilinadi. Tavsiya shakllari turlicha
bo’lib, ular fikr almashuv, kitobni ko’rsatib, to’g’ridan – to’g’ri tavsiya qilish,
sinfda kishik tematik yoki muallifga tegishli ko’rgazma tashkil etish, o’quvshilarni
qiziqtirish ushun tavsiya qilinadigan kitobdan biror parchani o’qib berish, rasm
ko’rsatish, diapozitiv yoki parchasini namoyish qilishdan iborat.
3.Har bir darsda o’quvchilar hikoya, ertak, she’r o’qiydilar; hajmi kichik
asarni yaxlit, hajmi katta bo‘lsa, ikki – ush dars davomida o’qiydilar, sinfdagi
barcha o’quvchilar o’qigan kitobidan biror parchani o’qib beradilar. Ko’proq ovoz
chiqarib o’qiydilar, bundan tashqari, darsda ichda o’qishdan ham, she’r yodlashdan
ham, rollarga bo’lib o’qishdan ham foydalaniladi.
4.Har bir darsda o’qilgan asarni suhbat, ya’ni o’qituvshi savoliga javob
berish, erkin hikoyalab tahlil qilish elementi bo’ladi. Erkin hikoya qilish uchun
savol umumiy tarzda beriladi: «Senga nimalar juda ham yoqdi?», «Bu kitob haqida

sen nimalarni ayta olasan?» kabi tahlil jarayonida bolalarni axloq-odob ruhida
tarbiyalashga alohida ahamiyat beriladi.
5.Har bir darsda ma’lum bir yangi kitobxonlik ko’nikmasi hosil qiladi:
mallif haqida ma’lumot topish, kitob nomiga qarab nima haqida ekanini bilish,
ko’rgazma tuzish, kitob haqida taqriz yozish yoki kitobxon kundaligi yuritish kabi.
6.Har bir dars kirish suhbati bilan boshlanadi va sinfda o‘qish darslarida
qo‘llanadigan barcha usullardan foydalaniladi.
Sinfdan tashqari o’qish darslarida an’anaviy usullar (qayta hikoyalash,
lug’at ishi, suhbat kabi)dan zarur o’rinlardagina foydalanish tavsiya etiladi,
lug’at ishi bunday darslarda yordamshi rol o’ynaydi: ayrim qiyin so’zlar
tushuntiriladi, o’quvshilar diqqati esda saqlab qolish lozim bo’lgan aniq, qulay nutq
oborotlariga qaratiladi. Barsha qiyin so’zlarni tushuntirish imkoni bo’lgani ushun
bolalar tegishli bet tagida berilgan ayrim so’zlar izohini o’qishga o’rgatiladi.
Sinfdan tashqari o‘qish darslarida qayta hikoyalashning ijodiy shakllari
bo’lgan o’qilganlarga so’z bilan yoki grafik rasm chizish, aplikatsiya, adabiy –
muzikali kompozitsiya, rasmlar, portretlar, diafilmlardan foydalanishga sharoit
yaratadi. O’qilganlar asosida insho, gazetaga maqola yozish kabi ijodiy ishlardan
ham foydalanish mumkin.
Sinfdan tashqari o’qish darslarida suhbat o’qilgan kitobni muhokama
qilishda ham, yangi kitob tavsiya qilishda ham qo’llaniladi; suhbat elementlari
o’qilgan asardan asosiy mazmunni ajratish ushun, vokealar izshilligini, bo’lgan
vaqti va o’rnini, bog’lanishini belgilashga yordam beradi. Suhbat ushun savol
tuzishda o’quvchilarning mustaqilligi, hayotdan, o’qilgan boshqa kitoblardan
qo’shimcha javob berishi hisobga olinadi. Boshqa darslardagi kabi, bunday
darslarda ham kirish suhbati,
umumlashtiruvchi, yakunlovchi suhbatlar bo’ladi. Ko’pgina sinfdan tashqari
o’qish darslari umumlashtiruvshi darslar kabi quriladi. Savod o’rgatish
metodikasining ilmiy, psixologik va lingvistik asoslari
O’qish va yozish - nutq faoliyatining turi. Maktabda o’qitish elementar o’qish va
yozishga o’rgatishdan boshlanadi. “Alifbe”ga asoslangan holda qisqa vaqt ichida

o’quvchilar o’qish va yozishga o’rgatiladi, ya’ni o’qish va yozish ko’nikmasini
egallaydilar.
Savod o’rgatish davrida o’qish va yozish harakatini maqsadga muvofiq
ravishda bajara olish o’qish va yozish ko’nikmasi deyiladi. Bu ko’nikma bilimni
talab qiladi, chunki har qanday ko’nikma bilimsiz shakllanmaydi. Bilim ko’nikmaga
aylanmagan bo’lishi mumkin. Masalan, bola v harfining elementlarini, yozuv
chiziqlari orasiga qanday joylashtirilishini bilib, uni daftarda yoza olmasligi yoki
o’quvchi harflarni tanib, ularni o’qiy olmasligi mumkin. Yozish ko’nikmasini hosil
qilish uchun boshqa faoliyat turlari, ya’ni yozish jarayonida partada to’g’ri o’tirish,
ruchkani barmoqlar orasida tutish, daftarni qiyalikda qo’yish kabilar ham
o’rgatiladi.
O’qish va yozish ko’nikmasi takomillashtirila borib, malakaga aylantiriladi.
Malakaning shakllanishi uchun bir faoliyat bir necha bora takrorlanishi lozim.
Yozish malakasida o’quvchi ruchkani qanday ushlash, qanday yurgizish haqida
o’ylab o’tirmay, so’z va gaplarni yoza boshlaydi. Demak, o’qish va yozish
malakasi harakatning o’ylab o’tirmay amalga oshirilish jarayonidir. Malaka
o’qitishning keyingi bosqichlarida mustahkamlanib, avtomatlashish darajasiga
yetkaziladi.
O’qish va yozish malakasi biri ikkinchisining muvaffaqiyatli amalga oshuvini
ta’minlaydi. SHuning uchun ham o’qishga o’rgatish bilan yozuvga o’rgatish parallel
olib boriladi va bu faoliyat muntazam ravishda mashq qildiriladi. SHunday ekan,
savod o’rgatish jarayonida bola juda ko’p o’qishi va yozishi zarur.
O’zbek tili yozuvi tovush yozuvi, ya’ni fonematik yozuvdir. Har bir tovush
uchun, har bir fonema uchun maxsus grafik shakl (harf) olingan. O’qishda grafik
shakllar tovushga aylantirilsa, yozuvda aksincha, tovushlar harflarga aylantiriladi.
O’zbek tilining tovush t izimi va yozuvi. O’zbek tili yozuvi fonematik yozuv
hisoblanadi. 1993 yildan boshlab o’zbek tili yozuvi uchun lotin grafikasi asos qilib
olindi. Nutqning har bir tovushi uchun unga mos grafik shakl qabul qilindi.

O’qituvchi savod o’rgatish jarayonida o’quvchilarni tovush va harflar bilan
tanishtirishda, ularni sintezlab o’qishga o’rgatishda o’zbek tilining fonetik
xususiyatlarini hisobga olishi zarur. Savod o’rgatish analitik-sintetik tovush
metodiga asosan olib boriladi. So’z bo’g’inga bo’linadi, bo’g’indan kerakli -
o’rganilayotgan tovush ajratilib olinadi, tahlil qilinadi, o’rganiladigan harf bilan
sintezlanadi, shu asosda harf va butun o’qish jarayoni o’zlashtiriladi. Bunda o’zbek
tili grafik tizimi, tovushlarni yozuvda belgilash xususiyatlari hisobga olinadi. Savod
o’rgatishda o’zbek tili grafik tizimining quyidagi xususiyatlarini hisobga olish
muhim ahamiyatg ega.
Tutuq belgisi (’) unli tovushdan so’ng kelsa, uni cho’zib talaffuz qilishga,
undosh tovushdan so’ng kelsa, undoshni unlidan ajratib talaffuz qilishga xizmat
qilishi haqida ham tushunchalar berilib, asta-sekin uni qo’llashga doir ko’nikma va
malakalar shakllantiriladi.
O’qishning dactlabki bosqichida orfografik o’qishdan foydalaniladi, asta-sekin
orfoepik o’qish ko’nikmalari shakllantiriladi. Talaffuzi yozilishiga mos kelmaydigan
tovushlar ishtirok etgan so’zlar oldin orfografik, so’ngra orfoepik o’qib beriladi va
ularning o’qilishi bilan yozilishi taqqoslanadi. O’quvchilar muayyan darajada
tushunchaga ega bo’lganlaridan so’ng orfoepik o’qish mashq qilinadi.
O’qish va yozish jarayonining psixofiziologik tavsifi. O’qish ham, yozish ham
murakkab nutq faoliyati hisoblanadi. Bu jarayonlar kichik yoshdagi o’quvchidan
iroda, aql, hatto jismoniy harakatni ham talab qiladi.
Kichik yoshdagi o’quvchini o’qishga o’rgatishda quyidagilar kuzatiladi:
1. Bola o’qish paytida bitta harfni ko’radi, uni bilish uchun rasmlarni ko’z
oldiga keltiradi, rasmlarni yoki boshqa harflarni eslaydi, esga tushirgach, uni
aytishga oshiqadi, biroq o’qituvchi aytishga yo’l qo’ymaydi, undan bo’g’inni
aytishni talab qiladi. O’quvchi ikkinchi harfni eslab olguncha, birinchisi esdan
chiqib qoladi yoki ularni qo’shib bo’g’in, bo’g’indan so’z hosil qilguncha, o’qish
jarayoni sustlashadi.

2. Ko’pincha bola o’qiyotgan qatorni yo’qotib qo’yadi, harfni, bo’g’inni,
so’zni qayta o’qishiga to’g’ri keladi. O’quvchining diqqati kengaygan sari bo’g’in
va so’zni butunligicha idrok eta boshlaydi.
O’qishni muvaffaqiyatli egallashlari uchun o’quvchilarning idroki, xotirasi,
tafakkuri va nutqini o’stirishga katta e’tibor berish kerak. Fonematik eshitish
imloviy malakani hosil qilishning muhim shartidir. SHu bois savod o’rgatish
davrida eshitish idrokini o’stirish uchun ham maxsus xilma-xil mashqlar o’tkazib
borish maqsadga muvofiqdir.
Yozuv jarayonida o’quvchilar ruchkani to’g’ri ushlashni, daftarni to’g’ri
qo’yishni, harfni yozishda yozuv chiziqlari, ular bo’ylab qo’lni harakatlantirishni
esda saqlashi, harfni harfga qanday ulash , qatorga sig’ish-sig’masligini mo’ljallashi
lozim.
Yozuv jarayonida o’quvchi ruchkani qog’oz ustida sekin, ishonchsizlik bilan
qimirlatadi, bir harfni yozib to’xtaydi va namuna bilan solishtiradi, ba’zan chiziqdan
chiqib ketadi, noto’g’rilarini bo’yab, to’g’rilaydi.

III BOB
Savod o’rgatishda o`qish va yozuv faoliyatining bog`liqligi.
Eski maktabda o’qish bilan yozish bir vaqtda o’rgatilmagan, avval faqat o’qish
o’rgatilgan. O’qish hijo (bo’g’in) usuli bilan o’rgatilgan. O’qishga o’rgatishning
“hijjai qadimiy” deb atalgan usuli uzoq vaqtlar davomida hech qanday o’zgarishsiz
davom etib kelgan.
Hijo usulida o’qishga o’rgatishni 3 bosqichga bo’lish mumkin:
1-bosqich. Harflarning nomini yodlatish (“harfiy metod”). Bu metodning
mohiyati quyidagilardan iborat bo’lgan: bir necha yildan beri o’qiyotgan bolalar
maktabxonaga yangi kelgan bolaga bir necha kichik-kichik surani og’zaki
yodlatgan. Bola aytayotgan suradagi so’zlarining ma’nosini tushunmay, suralarni
birin-ketin yodlab olgan, bu orada taxminan bir yilga yaqin vaqt o’tgan. SHundan
keyin arab alifbosi yodlatila boshlangan; bola uyidan har ikki tomoni randalanib
silliqlangan maxsus taxta olib kelgan. Maktabdor taxtaning bir tomoniga qora siyoh
bilan 28 ta arabcha harfning yolg’iz shaklini alifbo tartibida bandlarga bo’lib yozib
bergan.
Maktabdor birinchi banddagi harflarning nomini alif, be, te, se deb aytgan.
Bola domlaga ergashib takrorlagan, ayta olmasa, domla yana aytgan va shuni
yaxshilab o’rganishni vazifa qilib topshirgan. Bola birinchi bandni yodlab olgach,
ikkinchi bandni shu tariqa yodlagan va hok. Bolalar 28 harf nomini 5-6 oyda zo’rg’a
bilib olganlar, ularning ko’pchiligi harflarning nomini yodlab olsalar ham,
qaysisi be ( ﺏ ), qaysisi se ( ﺙ ) ekanini ko’rsatib bera olmaganlar. Ayrim domlalar,
otinoyilar yosh bolalarning eslab qolishiga yordam berish maqsadida har bir harf
uchun shartli iboralar o’ylab topganlar ( ﺍ -uzunchoqqina alif, ﺏ - bittagina be, ﺕ -
ikkitagina te, ﺙ - uchtagina se kabi).
2-bosqich. Bo’g’in hosil qilish. Harflar nomi yodlab bo’lingach, bo’g’in hosil
qilishga , ya’ni “zeru-zabar” ni o’rgatishga o’tilgan. Eski maktabda “zeru-
zabar” (zabar, zer, pesh) har xil o’rgatilgan. Masalan, ba’zi domlalar ﺏ  (be, zabar-
ba), be-zer-bi, be-pesh-bu, te-zabar-ta va hok. kabi o’rgatsalar,

boshqalari be zabar ba, te zabar ta kabi, yana birovlari be-zabar-a; zer-i, pesh-u; te-
zabar-a, zer-i, pesh-u va hok. deb o’rgatganlar.
Maktabxonada “zeru zabar” quruq yodlatilgan, nimaga xizmat qilishi
aytilmagan. Aslida esa bu belgilarning ma’lum xizmati bor: zabar (fatha)-undosh
harf ustidagi urg’u belgisiga o’xshash chiziqcha bo’lib, undoshga a unli tovushini
qo’shib aytish zarurligini ko’rsatadi; zer (kasra) undosh harf ostidagi chiziqcha
bo’lib, shu undoshga i unli tovushini qo’shib aytish kerakligini bildiradi; pesh
(zamma) esa undosh harf ustiga qo’yiladigan belgi bo’lib, shu undosh
tovushga u unlisini qo’shib aytish zarurligini ko’rsatadi. Demak, arabcha matnlarni
o’qish uchun “zeru zabar”ni bilish juda zarur bo’lgan, ammo o’qishga o’rgatish
anglab o’qishga asoslanmagani uchun bolalar mim zabar ma, mim zer mi, mim pesh
mu deb yodlaganlar, “zeru zabar”ning mohiyatini anglamaganlar.
3-bosqich. Bo’g’inlarni qo’shish. Eski maktabda bo’g’inlarni qo’shish “abjad”
bilan boshlangan. Maktabdor taxtaning ikkinchi tomoniga arab tili alfavitidagi 28 ta
harf jamlangan 8 so’zni “zeru zabar” bilan yozib bergan. Bolalar bu 8 ta so’zni
birin-ketin hijo usulida o’qib yodlab olganlar. Masalan, abjad so’zi alifga zabar
qo’yib, bega urishtirilsa ab, jimga zabar qo’yib, dolga urishtirilsa jad, bularning
ikkisidan abjad hosil bo’lgan.
Abjaddan keyin eski maktab o’quv kitobi bo’lgan “Haftiyak”ka o’tilgan.
“Haftiyak”dagi suralar ham “Abjad”dagi kabi hijo usulida o’qitilgan. Bolalar
“Haftiyak”ning bir betini hijo usulida o’qish uchun juda ko’p vaqt va kuch
sarflaganlar.
So’zni hijo usulida o’qishda avval so’zdagi birinchi undosh harfning, keyin
ikkinchi undosh harfning nomini aytib, unga zarur harakatni qo’yib hijo hosil
qilingan. SHu usulda navbatdagi harflardan ham hijo hosil qilinib , hijolarni bir-
biriga qo’shib, bu so’z bir butunicha aytilgan. So’zni hijo usulida o’qishda tovush
emas, balki shu tovushni ifodalovchi harfning nomi asos qilib olingan. So’zni
tovush jihatidan tahlil qilishga oid hech qanday ish qilinmagan, tovushlarning
qo’shilishi bolalarga tushunarli bo’lmagan, bolalar so’zdagi har bir harf ma’lum bir
tovushni bildirishini mutlaqo anglamaganlar. Hijo usulida o’qishga o’rgatish,

birinchidan, mexanik ravishda bo’lib, ayni bir narsani qayta-qayta aytishga majbur
qilingan, ikkinchidan, bola o’zi aytgan so’zining ma’nosini tushunmay,
maktabdordan eshitganini takrorlayvergan.
“Haftiyak”ning keyingi ayrim suralari so’zni yaxlit “o’qish” usulida olib
borilgan, aniqrog’i bola o’qimagan, eshitganini to’tiqush kabi yodlagan. Natijada
bolalar maktabxonada o’qiganlarini o’zi o’qib yurgan kitobidan “o’qib bergan”,
ammo ularning qo’liga maktabda o’qilmagan boshqa bir kitob berilsa, uni o’qiy
olmagan; eski maktabda 6-10 yil muntazam o’qigan bolalarning juda ko’p deganda
4-5 foizigina o’qish va yozish ko’nikmasini hosil qilgan.
Turkistonda ochilgan rus-tuzem maktablari savod o’rgatishda ma’lum darajada
ijobiy o’rin tutdi. Rus-tuzem maktablarinnng o’zbekcha sinflarida o’zbekcha xat-
savod o’rgatish metodi 1900 yildan boshlab asta-sekin isloh qilindi: hijo metodidan
tovush metodiga o’tildi. 1900 yillardan rus-tuzem maktabi o’zbekcha sinflarining
peshqadam muallimlari tovush metodi asosida tuzilgan tatarcha alifbedan foydalana
boshladilar. Bu kitobning tili va mazmuni o’zbekcha sinflarga mos kelmas edi. 1902
yilda Saidrasul Saidazizovning tovush metodi talabiga muvofiq tuzilgan ona tili
alifbesi - “Ustodi avval” nashr etildi. “Ustodi avval” nashr qilingandan keyin
o’zbekcha xat-savod o’rgatishda yangi davr boshlandi. Tovush metodi savod
o’rgatishning eski usulidan tamomila farq qilib, o’qitishni osonlashtirdi, ta’limni
bola tushunadigan, anglaydigan ta’limga, ya’ni faol ta’limga aylantirdi.
“Ustodi avval” 3 bo’limdan iborat edi: 1-bo’lim, hozirgi atama bilan
ataganimizda, alifbe davridir. Muallif bu bo’limda arab alfavitidagi harflarni alfavit
tartibida emas, balki harf orqali ifodalangan tovushning talaffuzi oson-qiyinligini
harflarning yozilishi sodda yoki murakkabligini e’tiborga olgan holda tizib chiqqan.
Muallif har bir harfning yozuvda bir necha xil shaklda kelishi xat-savod o’rgatishni
qiyinlashtirishini hisobga olgan; alifbe davrining boshida deyarli har doim bir xil
shaklda qo’llanadigan harflarni bergan. U shakli yozilish o’rniga qarab turlicha
bo’ladigan harflarning so’z boshida, so’z o’rtasida, so’z oxirida va alohida yozilish
shaklini berib, ularga mos misollar keltirgan. Masalan, q harfini tanitish uchun qor,
uyqu, oq so’zlarini, g’ harfini tanitish uchun g’or, uyg’oq, tog’ so’zlarini tanlagan.

Muallif soddadan murakkabga tamoyiliga amal qilib , alifbe davrini asta-sekin
murakkablashtira borgan. Kitobning alifbe qismiga, asosan, o’zbek tilining lug’at
tarkibidagi so’zlar tanlab olingan.
“Ustodi avval”ning 2-bo’limi alifbedan keyingi davrdir. Bu bo’limda hikoya,
masal va 50 maqola berilgan. Ularning ayrimlarida bilim olish targ’ib qilinsa,
boshqalari tarbiyaviy mazmunda bo’lgan.
S. Saidazizov kitobining 3-bo’limini “Alifboi qur’on” deb atagan va o’z oldiga
bolalarga “qur’on”ni tushunib olishga o’rgatishni maqsad qilib qo’ygan.
Umuman, tovush metodi Markaziy Osiyoga ikki manbadan yoyilgan:
1. Rus-tuzem maktablari ruscha sinflarida xat-savod tovush metodi bilan
o’rgatilar edi. O’zbekcha sinf muallimlari tovush metodi oson va qulayligini amalda
o’z ko’zlari bilan ko’rganlar va asta-sekin tovush metodini o’z sinflariga tatbiq eta
boshlaganlar.
2. XIX asrning oxiridan boshlab Rossiyadan Markaziy Osiyoga kelgan tatar
muallimlari, ya’ni jadidlar tovush metodida xat-savod o’rgata boshlagan edilar,
oradan ko’p o’tmay, bir qancha mahalliy muallimlar ular kabi yangi maktablar
ochadilar va bolalarga xat savodni tovush metodi asosida o’rgata boshlaydilar.
SHunday qilib, O’rta Osiyoda tovush metodi asta-sekin hijo metodining o’rnini
egallay boshlagan.
Ma’lumki, tovush metodi bilan xat-savod o’rgatishga Rossiyada
K.D.Ushinskiy asos solib, u sintetik tovush metodini qat’iy himoya qilgan.
Tovush metodi bilan savod o’rgatilganda, so’zning eng kichik bo’lagi, ya’ni
nutq tovushlari asos qilib olinadi. So’zning ma’nosini o’zgartira oluvchi har bir
tovush yozuvda harf orqali ifodalanishi: so’zda tovushlar almashinishi, ortishi yoki
kamayishi natijasida boshqa bir yangi so’z hosil bo’lishi mumkinligi bolalar ongiga
yetkaziladi. Keyingi yillarda ham xat-savod tovush metodida o’rgatilmoqda. Atoqli
metodistlar (S.P.Redazubov, A.I.Voskresenskaya, K. Qosimova, Y.Abdullaev, O.
SHarafiddinov va boshq.) tovush metodida xat-savod o’rgatishni takomillashtirdilar.
Arab alifbosida yozuvni o’rgatish qiyin bo’lgan. Bu alifbodagi harflar so’zda
qo’llash o’rniga qarab, har xil shaklda yozilgan, bu yozuvni o’rganishni

qiyinlashtirgan. SHuning uchun ko’p maktablarda bolalarga o’qish o’rgatilib yozuv
o’rgatilmagan, chunki domla va otinoyilarning ko’pchiligi o’qishni bilib, yozishni
bilmagan.
Eski maktabda yozish chiziqsiz tekis oq qog’ozga dastlab yo’g’onroq
savag’ich qalamda o’rgatilgan; bolalar yozishni ozroq o’rganganlaridan keyin
qamish qalamda ham yozishgan, ularga ruchkada yozishga ruxsat etilmagan.
Yozishni o’rgatish alifbo tartibida harflarning alohida-alohida shaklini
yozdirishdan boshlangan. Avval alifni yozish o’rgatilgan, keyin o’xshash shaklli
harflar bandlarga bo’linib, o’xshash unsuri bo’lmaganlari esa ayrim-ayrim
yozdirilgan. Ba’zi domlalar ayrim harflarning elementlarini yozishni ham alohida
mashq qildirganlar.
SHundan keyin harflarni nusxaga qarab alifbo tartibida katta-katta qilib yozish
(bu mufradot (sarhad) deyilgan: bunday yozish bir-ikki yilga cho’zilgan)
o’rgatilgan.
SHundan keyin harflarni bir-biriga qo’shib yozish mashqi boshlangan. Bu
mashqni murakkabbot deyilgan. Harflarni bir-biriga qo’shib yozish mashqi bir
necha bosqichga bo’linib, harf birikmalarining ma’no anglatish-anglatmasligi
umuman e’tiborga olinmagan, qanday qo’shilish mashq qilinavergan. Ko’pgina eski
maktablarda bunday mashq “abjad yozish” bilan tugallangan.
Murakkabbotdan keyin bayt, qit’a va ruboiylarni ko’chirib yozish mashqi
boshlangan. Bu mashqni muqattaot deyilgan. Bu mashqqa ham juda ko’p vaqt
sarflangan; u ma’noli so’zlarni yozish bilan boshlanib, duoyi salom (insho) yozish
bilan tugallangan. Bola duoyi salom yozishni bilsa, “xati chiqqan” hisoblangan.
Yozuvni o’rgatish va husnixat mashq qildirishda “Mufradot” kitobidan
foydalanilgan. Bu kitobchada har uchala mashq turi , ba’zi nashrlarda esa insho
namunalari berilgan.
Eski maktabda yozuvga o’rgatishning birdan-bir yo’li ko’chirib yozuv - nusxa
ko’chirish hisoblangan, natijada bolada yozma nutq ko’nikmasi hosil qilinmagan.
Bu mashq bolani juda zeriktirgan, hech o’ylanmasdan yozishga odatlantirgan.
Maktabxonada ijodiy ko’chirib yozuv mashqlarining, shuningdek, boshqa

usullarning qo’llanilmaganligi orqasida bola chiroyli ko’chirib yozish ko’nikmasini
hosil qilgan bo’lsa ham, o’z fikrini yozma ifoda qila olmagan, eng oddiy jumlalarni
ham zo’r-bazo’r xato bilan yozgan.
Eski maktablarda, madrasalarda o’zbek tili o’qitilmagan, natijada eski maktab
bolalarigina emas, hatto madrasada bir necha yil umr o’tkazgan ba’zi bolalar ham
o’z ismini to’g’ri yozishni bilmaganlar.
Arabchada to’g’ri, chiroyli yozuvga o’rgatish uchun xivalik shoir
SHermuhammad Avazbiy o’g’li Munisning (1778-1829) “Savodi ta’lim” kitobidan
foydalanilgan.
Rus-tuzem maktablarida o’qish va yozishni o’rgatish, odatda, bir vaqtda
boshlanib, bir-biriga bog’lab olib borilgan, har kuni avval o’qish, keyin yozuv darsi
bo’lgan; o’qish va yozish onglilik tamoyili asosida o’rgatilgan; bolalar qaysi tovush,
bo’g’in, so’z yoki gapni o’qiyotgan yoki yozayotganini aniq tasavvur qilgan,
ma’nosiga tushungan, arabcha harfning yolg’iz shaklini yoxud biror harfning
elementini yozayotganligini ongli ravishda bilgan. Rus-tuzem maktablarining
o’zbekcha sinfida ko’chirib yozishga va diktantga ko’p vaqt sarf etilgan.
Savod o’rgatishda analitik-sintetik tovush metodi
Analitik-sintetik (tovush-tarkib) tovush metodiga K.D.Ushinskiy asos solgan.Bu
metod hozirgi kunga qadar ancha takomillashdi. SHu bois analitik-sintetik tovush
metodi an’anaviy hamda shakllanish, tashkil topish jarayonida vujudga kelgan
tamoyillargaega.
Metodning an’anaviy tamoyillari quyidagilardan iborat:
1. Savod o’rgatishda analitik-sintetik tovush metodi shaxsni shakllantirish
maqsadiga ko’ra ta’limiy va o’stiruvchi xarakterda bo’ladi, nutqiy mashqlar orqali
aqliy o’sishini ta’minlaydi, o’qishning ongli bo’lishini talab etadi.
2. Analitik-sintetik tovush metodi tashkiliy tomondan quyidagi ikki davrga
bo’linadi.
Bunda yozuvga o’rgatish o’qishga o’rgatish bilan parallel holda olib boriladi.
3. Analitik-sintetik tovush metodida psixolingvistik nuqtai nazardan
quyidagilarga e’tibor qaratiladi:

a) savod o’rgatish bolalarning jonli nutqiga, ular egallagan nutq malakasiga
asoslanadi;
b) o’qish birligi sifatida bo’g’in olinadi, bo’g’in ustida ishlashga katta
ahamiyat beriladi.
Metodning shakllanish va tashkil topish jarayonida bo’lgan tamoyillari
quyidagilardir:
1. Ta’lim jarayonini tashkil etish nuqtai nazaridan: savod o’rgatish jarayonida
o’quvchilarga differentsial va individual yondashish (bu bolaning umumiy
rivojlanishi hamda o’qish va yozishga tayyorligiga bog’liq).
2. O ’ qitishning istiqboli nuqtai nazaridan : grammatika , so ’ z yasalishi , imlo ,
leksikologiyaga oid bilimlarni nazariyasiz amaliy asosda muntazam berib borish .
3. Psixolingvistik nuqtai nazaridan : tovush va harfni o ’ qitishning qulay usulini
izlash , tovush va harflarning mosligini , osonligini , ta ’ limning tarbiyaviy va
o ’ stiruvchi xarakterini hisobga olish .Ta’lim jarayonida o’quvchilarga tarbiya ham
berib boriladi. Tarbiyalash didaktikaning muhim tamoyillaridandir. Maktabda
axloqiy tarbiya beriladi, ilmiy dunyoqarash elementlari shakllantiriladi. Bolalar
darsda ommaviy siyosiy tushunchalarni egallaydilar. “Alifbe” sahifalarida do’stlik,
baynalmilal munosabat, bolalar mehnati, tabiat, kattalar mehnati, bolalar o’yinlari,
oila, maktab hayotiga oid rasmlar berilgan, turli mavzularda matnlar keltirilgan.
Bolalarning savod o’rgatishga tayyorligini o’rganish
Savod o’rgatishni to’g’ri tashkil etish uchun bolalarning unga nutqiy tayyorgarligini
maxsus o’rganish talab etiladi. Maxsus o’rganish avgust oyida, hatto undan oldin -
bahordan boshlanadi. Bunda 1-sinfga keladigan o’quvchining oilasiga yoki bolalar
bog’chasiga boriladi, suhbat o’tkaziladi, bolalarning umumiy bilim saviyasi
aniqlanadi.

XULOSA
Maktab o'quvchini o'qish malakasi bilan qurollantirish bilan bir qatorda kitobni
mustaqil o'qiy oladigan, uni tushunadigan, ma'lum bir mavzuga oid kitoblarni tanlay
oladigan, gazeta va jurnallarni ham mustaqil o'qiydigan faol kitobxonni
tarbiyalaydi. Shu jihatdan sinfdan tashqari o'qish tarbiyaning asosiy quroli sifatida
xizmat qiladi, ko'p narsani bilishga havasni oittiradi. Sinfdan tashqari o‘qish
darslarida o‘quvchilarni kitobga, badiiy asarlarga qiziqishini uyg‘otish maqsadida,
ularni ongli kitobxonlar bo‘lib yetishishlari uchun turli janrdagi asarlar bilan
tanishtirib boriladi. Sinfdan tashqari o‘qishning maqsadi o'qish malakalarini
takomillashtirish, kitob tanlay oladigan, muntazam kitob o'qiydigan, o'qilgan kitobni
to'g'ri baholay oladigan ongli kitobxonni tarbiyalashdir. Sinfdan tashqari o’qish
mashg’ulotlari o’qish darslari bilan bog’lab olib boriladi. o’qituvchi rahbarligi
ostida avval mavzuga oid bir necha kitob bilanm tanishsalar, so’ngra bolalarning
qiziqishlariga yaqin har xil mualliflarning bir mavzuga doir kitoblarini mustaqil
tanlab olishga o’tadilar. Bunga asosan o’qituvchi o’quvchilar bilan maktab
kutubxonasiga, 3-4- sinflardan boshlab tuman yoki shahar kutubxonasiga sayohat
uyushtirib, bolalar adabiyoti bilan muntazam tanishtirib boraradi. Shuningdek
bolalar gazeta va jurnallari ham o’quvchilarga ertak, hikoyalar o’qishga yordam
beradi. Xalqimizning tarixi, uning urf-odatlari, moddiy va ma’naviy boyliklari,
barcha orzu istaklari yillar davomida yaratilgan ertaklarida saqlanib kelmoqda.
Kishilar o’z orzu havaslarini yosh avlodlarda, izlarida ko’rishni istaydilar. Shu
sababdan ham o’quvchilarga ertaklarni o’qishga tavsiya qilinadi. Ertak o’qigan
bolalar qiyinchilikni yengishga, botir, jasur bo’lishga intiladilar. O’quvchilar yer
yuzidagi barcha insonlarning men bir bo’lagiman, men o’z xalqimga qilayotgan
ishlarim bilan ularga munosib bo’lib ulg’ayishim kerak desalargina o’z xalqini
munosib farzandlari bo’la oladilar. Ertaklar yosh avlodni ana shu ruhda
tarbiylaydigan baynalminal badiiy quroldir.
Ertak matni ustida ishlashda tanlab o‘qish, savollarga javob berish,
o‘quvchilarning o‘zlari ertak mazmuniga oid savollar tuzib, javob berishlari, reja
tuzish, qayta hikoyalash, ijodiy davom ettirish, ertak aytish, qahramonlarni grafi

tasvirlash kabi ish turlaridan foydalaniladi. Ertak bolalarda personajlarning xatti -
harakatini muhokama qilib, baholash ko’nikmasini o’stiradi. Boshlang‘ich sinf
o‘quvchilarida ijobiy fazilatlarni tarbiyalashda ham ertaklardan foydalanish eng
yaxshi usuldir. Chunki bolalar ertaklarni sevadilar, katta qiziqish bilan tinglaydilar,
ertak qahramonlariga o‘xshagilari keladi. O‘zlari yoqtirgan qahramonlarga
o‘xshashni xohlagan bolajonlar albatta bu qahramonlarning yaxshi xulq-atvorlariga,
mard va jasurligiga, aqlli va farosatliligiga, mehnatkash va uddanburonligiga ham
ahamiyat beradilar, bu fazilartlarni o‘zlarida tarbiyalashga harakat qiladilar.
Sinfdan tashqari o’qish darslari, o’qish samaradorligini ijobiy tomonga ta’sir
qilishning eng qulay usulidir. Sinfda va sinfdan tashqari o’qish darslari boshlang’ich
sinflarda o’tiladigan barcha predmet dasturlarining bo’limlari bilan bevosita bog’liq.
O’qish darslarida o’tilgan mavzular asosida badiiiy kitoblar axtarish, asar
qahramonlarining nomlarini yozish,ularni tasvirlab berish, ijodiy rasm ishlash, fikrni
yakunlash uchun mos maqollar yod olish o’quvchini ijod qilishga undaydi. Har bir
sinfda sinfdan tashqari o’qilgan barcha asarlarni o’quvchilarga mos ravishda biror
voqeani sahnalashtirish mumkin. Bu boladagi nutqni rivojlantirishga, lug’at
boyligini oshirishga yordam beradi. Shungdek sahnalashtirilgan asarni tomosha
qilgan o’quvchilarning diqqatilari oshib xotiralarida saqlash qobiliyati o’sadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Karimov I.A. O‘zbekiston – kelajagi buyuk davlat.– T.: O‘zbekiston, 1998.
2. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. - T.: Sharh nashriyot-matbaa konserni,
1999.
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti vazifasini bajaruvchi Shavkat
Mirziyoevning Islom hamkorlik tashkiloti Tashqi ishlar vazirlari kengashi 43-
sessiyasining ochilish marosimidagi nutqi.
4. Afzalov M., Rasulov X., Husanov Z. O’zbek xalq ertaklari. - T.: 1963.
5. Aql bilan davlat. Xalq ertaklari to’plam. – T.: O’qituvchi, 1995.
6. Jumaboyev M. O’zbek va jahon bolalar adabiyoti. – T., 1996.
7. Jumaboyev M. Kichkintoylarning katta adabiyoti. – T., 2002.
8. Ziyodova T. O’quvchilarni mustaqil fikrlashga o’rgatish. – T.: O’qituvchi,2001
9. Ziyomuhammedov B. Yangi pedagogik texnologiya: nazariya va amaliyot. –
T.:Chinoz ENK, 2002.
10. Ikki oy, ikki yulduz. O‘zbek xalq ertaklari. – T.: Meros, 1992.
11. Imomov K., Mirzaev T., Sarimsoqov B., Safarov O. O‘zbek xalq og‘zaki poetik
ijodi. - T.: O‘qituvchi, 1990.

MUNDARIJA KIRISH I.BOB.Sinfdan tashqari o’qish jarayonida bolalar adabiyotidan foydalanish. II.BOB.Boshlang‘ich sinflarda sinfdan tashqari o‘qish darslarini tashkil etishning metodik asoslari. III.BOB.Savod o’rgatishda o`qish va yozuv faoliyatining bog`liqligi. XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH Mavzuning dolzarbligi . Dunyo shiddat bilan o‘zgarib, barqarorlik va xalqlarning mustahkam rivojlanishiga raxna soladigan turli yangi tahdid va xavflar paydo bo‘layotgan bugungi kunda ma’naviyat va ma’rifatga, axloqiy tarbiya, yoshlarning bilim olish, kamolga yetishga intilishiga e’tibor qaratish har qachongidan ham muhimdir.“Aynan ta’lim va ma’rifat bashariyat farovonligining asosiy omillaridan hisoblanadi, insonlarni ezgulikka da’vat etadi, saxovatli, sabr- qanoatli bo‘lishga undaydi.”O‘zbekistonda mustaqil va kuchli davlat qurishdan asosiy maqsad inson,uning huquq va erkinliklari oliy qadriyat hisoblanadigan va hurmat qilinadigan adolatli jamiyat barpo etishdir. Bu, avvalambor, ta’lim va ma’rifat tizimini takomillashtirish, mamlakatimiz kelajagi bo‘lgan yoshlarni zamonaviy bilim olishga yo‘naltirish, barkamol shaxsni tarbiyalash bilan bog‘liq ekanini biz yaxshi anglaymiz. 1997 yilda qabul qilingan Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va boshqa davlat dasturlarining hayotga tatbiq etilishi samarasida mazkur soha tubdan isloh qilindi, zamonaviy uzluksiz ta’limtarbiya tizimi yaratildi. Mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab yurtimizda yoshlar haqida e’tibor va g‘amxo‘rlik ko‘rsatishga davlat siyosatining eng asosiy va ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida qarab kelinmoqda. Chunki yoshlar – bizning kelajagimiz. Bu sohadagi davlat siyosatini yanada chuqurlashtirish uchun yaqinda O‘zbekiston Respublikasining “Yoshlarga oid davlat siyosati to‘g‘risida”gi qonuni yangi tahrirda qabul qilindi. Bularning barchasi bugungi kunda o‘z samarasini bermoqda. Yoshlarimiz biznes, ilm-fan, madaniyat, san’at, adabiyot va sport sohalarida olamshumul muvaffaqiyatlarga erishmoqda. Bu mamlakatimiz istiqboliga, buyuk ajdodlarimiz boshlagan ezgu ishlarni kelajak avlodlar munosib davom ettirishiga katta ishonch bag‘ishlaydi. Har bir avlod oldida insoniyat yaratgan jamiki boyliklarni, bilimlarni o’rganish, o’zlashtirish va rivojlantirish vazifasi turadi. Hayot taraqqiyoti va jamiyat rivojini shusiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Ushbu vazifani bajarish uchun yoshlarimiz ajdodlarimiz merosini ular qoldirgan manbalar orqali o‘rganishlari, ko‘proq kitob o‘qishga, bilimlarni asl manbalardan oliishga harakat qilishlari zarur. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti

Shavkat Mirziyoev tomonidan 2017 yilning 12 yanvar kuni “Kitob mahsulotlarini chop etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ‘ibot qilish bo‘yicha komissiya tuzish to‘g‘risida”gi farmoyishi2 bu mavzuning dolzarb ekanligini tasdiqlaydi. Maktab o'quvchini o'qish malakasi bilan qurollantirish bilan bir qatorda kitobni mustaqil o'qiy oladigan, uni tushunadigan, ma'lum bir mavzuga oid kitoblarni tanlay oladigan, gazeta va jurnallarni ham mustaqil o'qiydigan faol kitobxonni tarbiyalaydi. Shu jihatdan sinfdan tashqari o'qish tarbiyaning asosiy quroli sifatida xizmat qiladi, ko'p narsani bilishga havasni oittiradi. Sinfdan tashqari o‘qish darslarida o‘quvchilarni kitobga, badiiy asarlarga qiziqishini uyg‘otish maqsadida, ularni ongli kitobxonlar bo‘lib yetishishlari uchun turli janrdagi asarlar bilan tanishtirib boriladi. O‘zbek xalqining boy madaniy me’rosi bo‘lmish xalq og‘zaki ijodi namunalari kichik maktab yoshidagi kitobxonlar uchun ulkan ma’naviy- ma’rifiy manba hisoblanadi. Xalq ertaklari bu o‘rinda alohida ahamiyatga ega. Mana shu asarlar yordamida o‘quvchilarda tarbiyaviy jihatlarni takomillashtirib borish zarur. Sinfdan tashqari o‘qish darslariga to‘laqonli dars sifatida qaralib, o‘tilgan asar yuzasidan suhbat, viktorinalar o‘tkazish, asarni tahlil qilish, g‘oyasini ochib berish, qahramonlarning hatti-harakatlarini muhokama qilish; bular asosida vatanparvarlik, do‘stlik, mehnatsevarlik, insonparvarlaik g‘oyalarini o‘quvchilar ongiga singdirib borish zarurligi bizning mavzuimizning dolzarbligini belgilab beradi. Kurs ishning maqsad va vazifalari . Xalq ertaklari mazmunida ijtimoiy, iqtisodiy maishiy hayotning hamma masalalari o’z ifodasini topadi, desak xato bo’lmaydi. Boshlang‘ich sinflarda bu janrda yaratilgan asarlarni o‘rganish, g‘oyasi, ta’lim-tarbiyaviy ahamiyatini o‘quvchi ongiga chuqurroq singdirish uchun o‘qish darslari bilan chegaralanib qolmay, balki sinfdan tashqari o‘qish darslarida ham ishlash zarur. Sinfdan tashqari o‘qqish darslarida ertaklarni ustida ishlashni ko‘rsatib bitiruv malakaviy ishimizning maqsadi hisobanadi. Qo‘yilgan maqsadga erishishda quyidagi vazifalar belgilandi:

- boshlang‘ich sinflarda sinfdan tashqari o‘qish mashg‘ulotlarining maqsadi, vazifalari va ahamiyatini o‘rganish; - sinfdan tashqari o‘qish darslarining hajmi va ularga qo‘yilgan talablar bilan tanishish; - sinfdan tashqari o‘qish darslarini tashkil etish usullari va shakllarini o‘rganish; - sinfdan tashqari o‘qish darslarida ertaklar ustida ishlash tizimi va usullarini ko‘rsatib berish; - ertak janri va ertaklarning turlarini o‘rgani; - boshllang‘ich sinflarda ertak ustida ishlash tizimini ko‘rsatish; - sinfdan tashqari o‘qish darslarida ertaklar yordamida o‘quvchilarda vatanparvarlik, do‘stlik, mehnatsevarlik, insonparvarlaik tuyhularini shakllantirish. Kurs ishining predmeti : boshlang‘ich sinflarda sinfdan tashqari o‘qish darslarini samarali tashkil etish. Kurs ishining obyekti : sinfdan tashqari o‘qish darslarida ertaklar ustida ishlash. Kurs ishining metodologik asosi : O`zbekiston Respublikasining “Ta`lim to`g`risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”, davlat hujjatlari, shuningdek, boshlang`ich ta`lim bo`yicha Davlat ta`lim standartlari, “Boshlang`ich ta`lim konsepsiyasi”, ona tilidan o`quv dasturlari, maktab darsliklari, boshlang`ich sinflarda maktab darsliklarini yaratish mezonlari,pedagogika, psixologiya va ona tili o`qitishning nazariy asoslarini tashkil etadi. Kurs ishining metodlari : boshlang‘ich sinf sinfdan tashqari o`qish darslarida ertaklarni tahlil qilishga doir nazariy va metodik adabiyotlarni o`rganish va ular asosida darslarni tashkil etish.Mavzuning ilmiy-amaliy ahamiyati shundan iboratki, mavzuni yoritish jarayonida sinfdan tashqari o‘qish darslarining maqsadi va vazifalarini, tizimini, davlat ta’lim standartlari tomonidan sinfdan tashqari o‘qish darslariga qo‘yilgan talablarni o‘rganib chiqdik va o‘z ishimizda bayon etdik. Shuningdek, sinfdan tashqari o‘qish darslarida darsliklarda va turli to‘plamlarda

berilgan ertaklar yordamida o‘quvchilar ijlbiy fazilatlarni tarbiyalashni bayon etdik. Ishda bayyon etilgan fikrlar qo‘llanma sifatida sinfdan tashqari o‘qish darslarida ishlatilishi mumkin. Kurs ishining tarkibi . Ishning tarkibi kirish,3 bob va xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

savod o`rgatish davrida o`qish va yozuv faoliyatining bog`liqligi

13.08.2023

0

75.9189453125 KB

Похожие