Shaxsning o`quv va kasbiy motivatsiyalarini o`rganish MUNDARIJA KIRISH……………………………………………...…................................ 3 I BOB. Kasbiy motiv va motivasiya …………………………………. 4 1.1 Motiv va motivatsiya haqida tushuncha …………………………………. 4 1.2 Pedagogik faoliyatning muhim qismlari…………………. ......................... 9 II BOB. Shaxsning o`quv va kasbiy motivatsiyalarini o`rganish ……………………………………………………….. 15 2.1 O’quv faoliyati motivasiyasining xususiyatlarini o’rganish ……………... 15 2.2 Shaxsning o`quv va kasbiy motivatsiyalarini o`rganishda olimlarning fikri ............ .................................................................................. 17 XULOSA............................................................................................. ............. 19 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI…………… ………. 21 1

Kirish Mavzuning dolzarbligi: Insonning kasbiy yaroqliligi borasidagi nazariy va eksperimental tadqiqotlar yo’nalishlarini o’rganish kasbiy psixologik tanlovning mezonlarning ajratish imkonini beradi. Inson va kasbning o’zaro munosabati borasidagi tasavvurlar ularda jarayonnini ilmiy tashkil qilish va ilmiy tushunchalar tizimini shakllantiradi. Insonining kasbiy xulq-avorini tahlil qilish va uning kasbiy tarjimai holi shuningdek shaxsda dastlabki kasbiy maqsadlarni shakllanishida kasbiy hayotgacha rivojlanishni qamrab oladi. Mehnat psixologiyasining metodlarida amaliy foydalanishni o’rganish (gnostik, konstruktiv); kadrlarni tanlash va kasbga yo’naltirish jarayoniga psixologik hamkorlik va shaxsning kasbiy o’zini o’zi anglash tushunchalarining mazmun mohiyatini anglab yetish ko’nikmasini tarkib toptirishdan iborat. Kurs ishining maqsadi: Ilmiy adabiyotlarni va ilmiy tadqiqot ishlarni tahliliy o’rganish asosida kasbiy motivatsiya turlari va jarayonlarini o’rganish. Kurs ishining obyekti: motivatsiya va uning asosiy xususiyatlari. Kurs ishining predmeti: kasbiy motivatsiya haqida umumiy tushuncha kasbiy motivatsiya turlari, kasbiy motivatsiya eksperimental o’rganishdagi tadqiqotlar. Kurs ishi ning vazifalari: 1. kasbiy motivatsiya ni eksperimental tadqiq qilish. 2. kasbiy motivatsiya nazariyalarini o’rganish. 3. kasbiy motivatsiya metodikalar bilan ishlash. 2

I BOB. Kasbiy motiv va motivasiya 1.1 Motiv va motivatsiya haqida tushuncha Motivatsiya — bu odamlar va boshqa hayvonlarning ma lum birʼ vaqtda xatti-harakatni boshlashi, davom ettirishi yoki to xtatishi sababi. ʻ Motivatsion holatlar odatda agent ichida harakat qiluvchi, maqsadga yo naltirilgan ʻ xatti-harakatlarga moyillikni yaratadigan kuchlar sifatida tushuniladi. Ko pincha ʻ turli xil ruhiy holatlar bir-biri bilan raqobatlashadi va faqat eng kuchli holat xatti- harakatni belgilaydi. [1] Bu shuni anglatadiki, biz biror narsani amalga oshirmasdan turib, biror narsa qilishga undashimiz mumkin. Motivatsiyani ta minlovchi ʼ paradigmatik ruhiy holat — bu istak . Ammo boshqa turli holatlar, masalan, nima qilish kerakligi yoki niyatlari haqidagi e tiqodlar ham motivatsiyani ta minlashi ʼ ʼ mumkin. Motivatsiya „motiv“ so zidan olingan bo lib, u kishining ehtiyojlari, ʻ ʻ istaklari yoki undovlarini bildiradi. Maqsadga erishish uchun shaxslarni harakatga undash jarayonidir. Ish maqsadlari kontekstida odamlarning xatti-harakatlarini kuchaytiradigan psixologik elementlar pulga bo lgan xohishni o z ichiga olishi ʻ ʻ mumkin. Majoziy ko rinishda motivatsiya eshak uchun „sabzi“ dir. Motivatsiyadan tashqari, ʻ eshakni ko chirish usullari Rag batlantirish, vaziyatni ko rish va hayotni tashkil ʻ ʻ ʻ etish, kerakli his-tuyg ular va holatlarni uyg otishdir. ʻ ʻ Motiv (psixologiyada) — inson faoliyatida muayyan maqsadni bajarishga sabab bo luvchi omil, vaj motiv shaxsni harakatga va faoliyatga undovchi, ehtiyojning ʻ yuksak shakli sifatida paydo bo luvchi ichki turtki hisoblanadi. Ehtiyoj va instinkt, ʻ mayl va hissiyot, ideal va boshqa motivlar jumlasiga kiradi. Hozirgi zamon psixologiyasida Motiv atamasi sub yektni faollashtiruvchi turli hodisa va holatlarni ʼ ifodalash uchun qo llanadi. Xatti-harakat va faoliyat motivlarining majmuasi ʻ 3

motivatsiya deyiladi. Motiv ehtiyoj negizida vujudga keladi va shakllanadi. Ehtiyojning barqarorlashuvi motivatsiyaning samarali shakllanishini ta minlaydi.ʼ Harakat faoliyatning tarkibi bo lganligi tufayli u faoliyatning maqsadi va ʻ Motivatsiya orqali boshqariladi. Ba zan "Motivatsiya" tu-shunchasini "emotsiya", ʼ "maqsad", "ustanovka" atamalari bilan almashtirish hollari uchraydi. Goho turtki, qo zg ovchi, undovchi tushunchalari bilan aynanlashtirilad ʻ ʻ i Kasbiy motiv va motivasiya muammosi xorij psixologlari tomonidan keng doirada tadqiq qilingan. Jumladan, kasbiy motivlar borasida Ye.A.Klimov, V.A.Kruteskiy, A.N.Vasilkova, E.Disi, V.Vrum, M.V.Dmitriy va boshqalarni kiritishimiz mumkin. Shaxsning ish faoliyati bilan bog’liq motivasiyalarni 3 guruhga ajratish mumkin; birinchisi - mehnat faoliyati motivlari, ikkinchisi - kasb tanlash motivlari va uchinchisi - ish joyini tanlash motivlari. Aniq faoliyat esa barchasini jamlangan holda izohlanadi, ya’ni, bunda mehnat faoliyati motivlari, kasb tanlash motivlarining shakllanishi, shuningdek, qolgan ikkita motiv orqali esa ish joyini tanlash motivlari ham yuzaga keladi. Mehnat faoliyati motivlari xilma-xil bo’lib, ular o’ziga xos omillar bilan belgilanadi. Birinchi guruh omillariga jamoaviy xarakterning uyg’onishi bilan bog’liqliklari kiritilib, bunda jamoaga foyda tegishini anglash, boshqa insonlarga yordam berish istagi, mehnat faoliyatida ijtimoiy ustanovkaning zarurligi va boshqalarga nisbatan tobelikni xohlamaslik kabi motivlar hisoblanadi. Ikkinchi guruh omillari o’zi va oilasi uchun moddiy mablag’ning orttirilishi, moddiy va ma’naviy ehtiyojlarning qondirilishi uchun pul ishlab topish motivlaridir. Uchinchi guruhga o’zini o’zi faollashtirish, rivojlantirish, o’zini namoyon qilish ehtiyojlarining qondirilishi va boshqalar kiradi. Ma’lumki, insonlar tabiatdan biror- bir faoliyat bilan shug’ullanmasdan turolmaydilar. Inson nafaqat iste’molchi balki yaratuvchi bo’lib, yaratish jarayonida u ijoddan ilhom oladi. Bu guruhga mansub motiv jamiyat tomonidan ehtiyojlarning qondirilishi va boshqalarning hurmatini 4

qozonish bilan bog’liq. Maktab o’quvchilarining mehnat tarbiyasi ham shu motiv bilan bog’liq ravishda shakllantiriladi. Mehnat faoliyatining umumiy motivlari yukorida aytib o’tilganidek, aniq kasblar doirasida amalga oshadi. Kasb tanlash anchagina qiyin va motivasion jarayondir. Axir shaxsning to’g’ri kasb tanlashi ko’pincha insonning hayotdan qoniqishga ham sabab bo’ladi. Insonning qaysi faoliyatini tanlashi ko’proq tashqi omillar haqidagi karorning kabul kilinishi jarayoni haqida tuxtalishi muhimdir. Bu asosan tashki xolat baxolariga , o’zining imkoniyat va kobiliyatlariga, kasb tanlashdagi qiziqish va moyilliklariga bog’liqdir. Tashqi holatini baholash, ijobiy ta’sir ko’rsatadigan omillar, o’zida ishlab topiladigan pul mikdori, imtiyoz, taklif etilayotgan korxona, muassasaning yashash joyiga yakin bo’lishi, transpot alokalarining kulayligi, ish joyi estetikasi va ishlab chikarishning zararli tomonlari, jamoadagi psixologik iklim, maktov va tartibga chakirish kabilarni kamrab oladi. O’z imkoniyatlarini baxolash soglomligi, ishga yarokliligi, kasbi bo’yicha muhim sifatlarga egaligi, bilim darajasi, stresslarsiz ishga moyilligi, yuqori shovkinli ishda talab etilgan temp va xotirjam ritm bilan ishlay olish imkoniyati kabilarni uz ichiga oladi. Qiziqishlarga mos ravishda tanlangan ish joyini baholash, ayni vaqtda ishlayotgan muassasasi , korxonadagi imkoniyat to’siqlari, ishni boshqarish, kasbiy o’sish, tashabbusning paydo bo’lishi muhim ahamiyatga ega. Ba’zan qiziqish bo’yicha ish joyini tanlash muhim ahamiyat kasb etadi. Ish joyini va kasbni tanlash motivlari E.S.Chuchunay tomonidan klassifikasiya qilingan. U kasb motivlarini quyidagilarga ajratadi: 1) Dominant (kasbga qiziqishning ustun turishi), 2) Vaziyat bilan bog’liq (har doim insonni qiziqtirib kelgan shart-sharoitlarni ruyobga chiqarish). 3) Komformist. 4) Kasbiy motivasiyalar (o’ziga yaqin ijtimoiy olamning ya’ni yaqinlarini, do’st va tanishlarining maslaxatlari bilan). 5