MUNDARIJA Kirish……………………………………………………………………....02 Asosiy qism 1. Xitoy adabiyotining vujudga kelishi ……………………………….…03 2. Antik davr xitoy adabiyotining rivojlanish bosqichlari ……………….…09 3. Xitoy adabiyotining evolutsiyasi ………………………………………11 4. Zamonaviy xitoy adabiyoti taraqqiyoti ……………………………….15 Xulosa………………………………………………………………………37 Foydalanilgan adabiyotlar ro ʻ yxati……………………………………….38 1

KIRISH O zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan dastlabki davrlardanoqʻ ta’lim sohasida yangidan yangi o zgarishlar bo lishi, jumladan, ilm olish va ta lim ʻ ʻ ʼ berishdagi interfaol usullarni keng yo lga qo yish, yoshlarning ilm salohiyatini ʻ ʻ yanada yuksaltirish, tarbiya sohasidagi islohotlarni jadallashtirish kabi ulkan rejalar maqsad qilib qo yildi. Chunki ta’lim-tarbiya nafaqat shaxsning moddiy va ʻ ma’naviy tayanchi, balki Vatan taraqqiyotining poydevori hamdir. Ushbu kurs ishi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasida xorijiy tillarni o‘rganishni ommalashtirish faoliyatini sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi Qarorida keltirilgan “aholi orasida xorijiy tillarni o‘rganishni ommalashtirish va ularni mukammal o‘zlashtirish uchun zarur sharoitlar yaratish, xorijiy tillarni o‘qitishning xalqaro tan olingan dastur va darsliklari ta’limning barcha bosqichlarida joriy etilishini muvofiqlashtirish hamda o‘qituvchilarda zamonaviy o‘qitish ko‘nikmalarini rivojlantirish” hamda 2022-yil 28-yanvardagi “2022-2026-yillarga mo ljallangan ʻ Yangi O zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to g risida”gi farmonida va boshqa ʻ ʻ ʻ bir qator me’yoriy – huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirish yo‘lida ma’lum darajada xizmat qiladi. Qadim tamaddun beshiklaridan bo ‘ lgan O zbekiston va Xitoy chuqur tarixiy ʻ ildizlarga ega, o ‘ zaro hurmat va manfaatdorlikka asoslangan an ’ anaviy do ‘ stlik va hamkorlik rishtalarini bugungi kunda ham izchil rivojlantirib bormoqda. Xitoy mamlakatimiz mustaqilligini birinchilar qatori tan olganini alohida ta’kidlash joizdir. Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq butunmamlakat miqyosida ta’lim va tarbiya, ilm-fan, kasb-hunar o rgatish tizimlarini tubdan isloh qilishga nihoyatda ʻ katta zarurat sezila boshladi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturini ishlab chiqish bilan bog liq jarayon uzoq yillar mobaynida bu sohada talay muammolar yig ilib ʻ ʻ qolganini ko rsatdi. ʻ Mavzuning dolzarbligi. Xitoy adabiyoti tarixi uzoq va shonli tarix bo ‘ lib, unda besh ming yillik tarixga ega bo lgan mamlakatning past-balandliklari ʻ to qnashuvlarga to la hayoti, Xitoy sivilizatsiyasining eng g ʻ ʻ ‘ ururli xazinasi aks 2

etgan. Xitoy adabiyotining uzoq tarixi ikki davrga bo linadi. Ilk davrni “qadimgiʻ davr”, keyingi davrni “zamonaviy davr“ deb atash mumkin. Adabiyotning eng yuqori cho qqisiga chiqqan davr Xitoy adabiyoti uchun eng shonli davr ʻ hisoblanadi. Xitoy adabiyotining har bir davri uchun xos bo‘lgan jarayonlarni tahlil qilish mavzuning dalzarbligini ko‘rsatadi. Kurs ishining maqsadi va vazifasi: Kurs ishida Xitoy adabiyotining taraqqiyot bosqichlarini o rganish maqsad qilib qo yildi va quyidagi vazifalar ʻ ʻ rejalashtirildi: 1. Xitoy adabiyotining vujudga kelishi haqidagi adabiyotlarni tahlil etish. 2. Xitoy adabiyoti rivojlanish evolutsiyasi bilan tanishish. 3. Zamonaviy xitoy adabiyoti taraqqiyoti uchun xitoyda qilinayotgan ishlar bilan tanishish va ularni tahlil etish. Kurs ishning tuzilishi: Mazkur kurs ishi kirish, asosiy qism, 4ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro yxati bilan birga jami 39 betdan iborat. ʻ 1. Xitoy adabiyotining vujudga kelishi Xitoy adabiyoti samarali mehnatdan kelib chiqqan. Uning ishlab chiqarilishi inson hayotining eng ibtidoiy bosqichiga borib taqaladi. Ishlab chiqarish va mehnat 3

jarayonida ibtidoiy odamlar mushaklar kuchini bo shashtirish va asboblardanʻ foydalanishni muvofiqlashtirish tufayli tabiiy ravishda mehnat ovozini ishlab chiqargan. Ushbu qo ‘ ng ‘ iroq ma ’l um bir qonuniyatga ega bo‘lgandan so ‘ ng, ritm hosil bo ladi. Bu oddiy ritm musiqaning kelib chiqishi, she’riyat ritmidir. ʻ Qadim zamonlarda qishloqlarda bahor kelib, dehqonchilikka shay bo lganda, ʻ mo l hosil olish uchun duo qilish maqsadida qurbonlik qilish kabi tadbirlar ʻ o tkazilgan. Kuzda hosil yig ib olingandan so ng, shunga o xshash tadbirlar va ʻ ʻ ʻ ʻ marosimlar ham o tkaziladi va bu qo shiqlar Xitoy adabiyotining manbalaridan ʻ ʻ biriga aylangan. Ibtidoiy miflar, rivoyatlar va balladalar avloddan-avlodga og zaki ravishda ʻ o tib kelgan va ular so zda yozib olinguncha ancha vaqt talab etiladi. Uzoq vaqt ʻ ʻ davomida og‘izdan-og izga kelib chiqqan o zgaruvchanlik tufayli keyingi ʻ ʻ avlodlarda qayd etilgan asl adabiyotni uning asl ko rinishi deb aytish qiyin. Bu ʻ qadimiy ballada va afsonalarni biz afsonaviy davr adabiyoti deb ataymiz. Qadimgi yozuv. Qadim zamonlardagi balladalar, afsona va rivoyatlar vaqti- vaqti bilan qadimgi kitoblarda qayd etilgan. Aytishlaricha, Shennong davrida paydo bo lgan “Mum Ci”, “Tuproq, uyiga qarshi o gir!” Yao va Shan davriga ʻ ʻ mansub deb aytiladigan “Yer bo ylab sayr qilish qo shig i”, “ Kangqu qo shig i ”, ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ “Qingyun qo shig i”, “Yao Jie qo shig i”, “Gen qo shig i”, “Janubiy shamol ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ qo shig i” va boshqalar. Ularning g oyaviy mazmuni yaqqol ko rinib turadi. ʻ ʻ ʻ ʻ Keyingi avlodlarning soxta omonatidir. Ba’zi oddiy qofiyalar mavjud bo lib, ular ʻ asl balladalardan qolgan bo lishi mumkin. Til sodda, lekin u allaqachon ritmga ʻ ega. Bu juda qadimgi ballada ekani aniq. “Lu Shi Chunqiu Yin Chu Pian” tarkibida Yu Shitu bo lsa-da, Shan oilasi tomonidan kuylangan “Odamlarni kutish Xiyi” ʻ qo shig ida faqat bitta jumla mavjud bo lib, bu Sya sulolasining o limidan keyin ʻ ʻ ʻ ʻ ko proq ishonchli she’r bo lgan. Bugungi kunda buni biz ham ko rishimiz ʻ ʻ ʻ mumkin. Bu qadimgi davr afsona va afsonalariga tegishli, unumdorlikning past darajasini aks ettiradi. Ajdodlar tomonidan tabiat va jamiyat haqidagi tushunchalar yozma yozuvlarning aksariyati parchalanib ketgan, ba zilari esa keyingi avlodlar ʼ 4

tomonidan o zgartirilgan. Xitoy mifologiyasining asl shakli yaxshi saqlanibʻ qolmagan. 1 Qahramonlar yaratilgandan so ng, Xitoy adabiyoti afsonaviy davrdan ajralib ʻ chiqdi. Yozuvning ko rinishi ijtimoiy sivilizatsiya timsollaridan biridir. Xitoy ʻ belgilarning kelib chiqishi haqida har doim xulosa qilinganda bu haligacha hal qilinmagan muammodir. Jia yozuvlari va Yin Shang bronzalarining doimiy qazish ishlari bilan qadimgi adabiyotni o rganish uchun ishonchli materiallar mavjud. ʻ Suyak yozuvlari va ba’zi bronza idishlardagi yozuvlar ma’lum bo lgan eng ʻ qadimgi yozuvlardir. Shang sulolasi qahramonlari suyak yozuvlari bilan ifodalangan, yetarlicha yetuk yozuv tizimiga aylandi. Orakul suyagi yozuvlaridagi yozuvlar sodda va yagona shaklda bo lib, unchalik katta bo lmagan yozuvlar ʻ ʻ mavjud. Shan sulolasi o rtasidagi bronza yozuvlar ham faqat ikki yoki uchta ʻ belgidan iborat bo lib, yozuvlar Shan sulolasi davri oxirigacha juda oddiy edi. ʻ Biroq orakul suyak yozuvlari va bronza bitiklarning paydo bo lishi og zaki ʻ ʻ adabiyotning yozma adabiyotga aylanishi uchun sharoit yaratib, xitoy yozma adabiyotining rivojini ko rsatuvchi katta tarixiy-madaniy ahamiyatga ega. G arbiy ʻ ʻ Chjou sulolasidan bahor va kuzgacha bo lgan davrda bir qancha uzunroq yozuvlar ʻ paydo bo ldi, bu adabiy elementlarga ega matnlar paydo bo lganligini ko rsatadi. ʻ ʻ ʻ O shandan beri til va yozuvning uzluksiz yetukligi jarayonida adabiyotning turli ʻ shakllari alohida-alohida rivojlandi. She’riyat adabiyotning eng qadimiy turlaridan biridir. Eng qadimgi Xitoy she’riyati musiqa va raqs bilan uyg unlashgan, bu qadimgi Xitoy kitoblarida aniq ʻ qayd etilgan. “Luning bahor va kuz yilnomalari qadimiy musiqasi”da shunday deyilgan: “O tmishda Ge Tyan oilasining musiqasi” sakkizta qo shiq kuylash ʻ ʻ uchun yetarli darajada va uch kishidan iborat bo lgan. Biri-Zaimin, ikkinchisi- ʻ Xuannyao, uchinchisi-Sui Kaomu, to rtinchisi-Fenvugu, beshinchisi-Osmonni ʻ hurmat qilish, oltinchisi-Dadigong, yettinchisi-Yidide, sakkizinchisi-Hamma narsaning eng oliysi”. Bu sakkizta qo shiq bugungi kunda ma’lum bo lgan eng ʻ ʻ qadimgi musiqa to plami bo lishi mumkin. Qo shiqlar va raqslar mavjud. Uning ʻ ʻ ʻ 1 “Qadimgi Xitoy adabiyoti tarixi” Ma Jigao va Xuan Jun (birinchi, o rta va quyi) muharrirligida, “Xalq adabiyoti” ʻ nashriyoti, 2009-5 y.3. 5