XX asrning ikkinchi yarmida Fransiyaning O’rtayer dengizi mintaqasidagi siyosati Kirish (mavzuning dolzarbligi uni yoritishdan maqsad,mavzu tarixshunosligi) I bob.XX asrning ikkinchi yarmida Fransiyaning tashqi siyosati. 1.1.Urushdan keyingi Fransiyada yevropalashuv 1.2. Fransiya mustamlakachilik siyosatiga xos o’zgarishlar 1.3. V respublika tashqi siyosatidagi o’zgarishlar II bob.Barselona jarayoni.Fransiyaning O’rtayer dengizi siyosatida yangi bosqich. 2.1.Fransiyaning Shengen konvensiyasi va Maastrix shartnomasiga munosabati 2.2.Fransiya va O’rtayer dengizi mintaqasi davlatlari o’rtasidagi munosabatlar 2.3.Barselona deklaratsiyasining xalqaro munosabatlaridagi o’rni III bob.Barselona jarayoni –Yevro-O’rtayer dengizi hamkorligi faoliyatidagi yo’nalishlar asosi 3.1.YI va O’rtayer dengizi mamlakatlari tashqi ishlar vazirliklari konferensiyalari 3.2.Yevro-O’rtayer dengizi hamkorligidagi asosiy yo’nalishlar. 3.3.YI ning O’rtayer dengizi siyosatidagi kelajakdagi loyihalari IV.Xulosa V.Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.

I bob.XX asrning ikkinchi yarmida Fransiyaning tashqi siyosati. 1.1.Urushdan keyingi Fransiyada yevropalashuv Fransiya insoniyat tarixida o’ziga xos o’ringga ega davlat hisoblanadi. U XIX asr ikkinchi yarmi –XX asr boshlarida dunyoning eng qudratli imperiyachi davlatlaridan biri edi.Fransuz tili dunyoning ko’pgina davlatlarida, ayniqsa Afrika qitasida eng ko’p ishlatiladigan tillardan biri hisoblangan.Yangi davrdan boshlab Fransiya nafaqat Yevropa balki dunyo tashqi siyosati muhim o’rin tutadigan davlatga aylana boshlaydi. Tarixiy nazariyalarga ko’ra,har qanday davlatning tashqi siyosati uning demografiyasi,iqtisodiyoti,shuningdek,geografiyasi va tarixiga bog’liq bo’ladi. Shu qarashga ishonadigan bo’lsak, aynan shu ko’rsatkichlar Fransiyaning XIX-XX asr tashqi siyosatiga o’z tasirini ko’rsatdi.XX asr boshlarida Fransiyada aholi o’sishi susaydi va tez qarish boshlandi.Investitsion va innovatsion faollikning yetishmasligi,iqtisodiyotda asosiy o’rinni qishloq xo’jaligi egallashi, qo’shni davlat Germaniyadan zaiflik milliy xavfsizlik va Yevropa hamda dunyoda o’z pozitsiyasini saqlab qolish uchun tashvishlanishda har doim motivatsiya berib turgan. 1 Vestfaliya shartnomasi davridan to Ikkinchi jahon urushi davrigacha buyuk davlat tushunchasi va buyuk davlatlar tabaqasi mavjud bo’lgan davrda har qanday sharoitda va vaziyatda Fransiya xuddi Angliya kabi buyuk davlatlar safida turgan. Ma’lum bir ko’rsatgichlar bo’yicha aniqlanadigan “Buyuk davlat” tushunchasi XIX-XX asrlarda ma’lum bir jiddiy evolyutsiyaga uchradi. XIX asrgacha buyuk davlat deganda hududi juda katta, aholisi ko’p va katta armiyaga ega bo’lgan davlat tushunilgan hamda bunday mamlakat quruqlik va suvda hukmronlik qilishi kerak edi.XIX asrda bu tushuncha kengayib, keng imperiya bo’lgan va savdo- sanoat sohasida muvaffaqiyatli davlatga nisbatan ishlatilgan.XX asrga kelganda esa kuchli moliya va mustahkam maqomga ega valyuta xalqaro buyuk davlat tushunchasining asosiy xususiyatiga aylandi.Bu xususiyatlarga qo’shimchas ravishda Fransiyada boshqa davlatlarga nisbatan yana bir ustunlik bor edi. Bu 1 Obichkina Ye.O. Fransiya v poiskax vneshnepoliticheskix oriyentirov v postbipolyarnom mire.Moskva,2003.s-12

1714-yildan 1919-yilgacha farnsuz tili xalqaro munosabatlarda yagona diplomatiya til hisoblangan. 2 Yuz yillik urushdan keyin Fransiya G’arbiy Yevropaning yirik davlatlaridan biri bo’lib qoldi.Geografik joylashuvi, okean va dengizlarga yaqinligi oqibatida har doim Yevropaning barcha siyosiy davrida faol qatnashgan. Venetsiya,Amsterdam va London kabi iqtisodiy jihatdan kuchli bo’lmasada Yevropa va Transatlantik aloqlarda har doim faol bo’lgan. XIX asrda,napoleon imperiyalarining ag’darilishidan so’ng,shuningdek, Prussiyaga yutqazib qo’ygandan so’ng bo’lgani kabi XX asrda ikki jahon urushi orasida ham Fransiyada jamiyat va hukumat har doim mamlakatning xalqaro statusini saqlab qolish bo’yicha qattiq tashvishlanishgan. 1939-yil 1-sentyabr kuni Germaniya Polshaga hujum boshladi. Oqibatda Ikkinchi jahon urushi boshlandi. Fransiya urushga uchinchi kun ya’ni 1939-yil 3- sentyabr kuni qo’shildi.Bunda Fransiya va Angliya Germaniyaga ultimatum yuborib zudlik qo’shinini Polshadan chiqarib ketishini talab qiladi.Lekin Germaniyaga bunga amal qilmaydi.Shunda Angliya va Fransiya Germaniyaga urush e’lon qilishadi.Ammo hech qanday harbiy harakat amalga oshirishmaydi. Bu jarayonni tarixchilar “G’alati urush” deb atashadi. Bu esa Germaniyaga keying bosqinchiligiga yo’l ochib beradi.Oqibatda Polsha to’liq tugatiladi,1940-yil 10- may kuni fashistlar Niderlandiya va Belgiyaga hujum qilib tor-mor qiladi.13-may kuni esa Fransiya hududlariga bostirib kiradi.1 oylik natijasiz harakatlardan keyin Fransiya urushdan bosh tortadi va 1940-yil 22-iyun kuni hukumat rahbari marshal F.Peten Germaniya bilan taslim bo’lganligi to’g’risida sharmandali shartnomani imzolaydi.Shu bilan Fransiya o’zining “dunyoning buyuk davlati” maqomini yo’qotadi. Bu fikrni Yevropa va dunyoning barcha siyosatchilari maqullaydi.Lekin bu fikrga faqatgina bir kishi –o’sha paytdagi Pol Reyno hukumatining davlat kotibi o’rinbosari general Sharl de Goll umuman qo’shilmaydi.Aynan shu odamning sayi-harakatlari bilan Fransiya 1945-yil may oyida g’olib davlatlar qatoriga qo’shiladi.Biroq Fransiya o’zining oldingi mavqeyini yo’qotgan edi. 2 Obichkina Ye.O. Fransiya v poiskax vneshnepoliticheskix oriyentirov v postbipolyarnom mire.Moskva,2003.s-13

1940-1950-yillardagi Fransiya diplomatiyasining asosiy vazifasi Ikkinchi jahon urushidan keyingi tubdan o’zgaryotgan dunyo tartiblari va ikki qutbli dunyo shakllanayotgan bir sharoitda mamlakatni buyuk davlatlar qatoriga qaytarish edi. Lekin o’sha paytdagi vaziyat qo’yilgan maqsadga umuman to’g’ri kelmas edi. Mamlakatning buyukligini qaytarishda asosiy 2 ta to’siqlar guruhi bor edi. Birinchidan,urush natijasida dunyo tartiblari obyektiv o’zgarishlarga uchradi: AQSh va SSSRning obro’yi va harbiy-siyosiy qudrati juda ham oshib ketdi. Shuningdek,dunyo mustamlakachilik tizimi barbod bo’lishni boshladi.Fransiya g’olib davlatlar qatoriga chiqib olgan bo’lsada, oldingi buyuk davlatlarning tartiblariga dunyoning yangi buyuk davlatlari bo’ysunmadi.Chunki AQSh va SSSR qudrati Buyuk Britaniya va Fransiyaning qudratidan ancha oshib ketgan edi. Bundan tashqari shu paytgacha mustamlakachilik tizimi kuch qudrat asosi bo’lgan bo’lsa, endilikda asosiy zaif nuqtaga aylanib qoldi. Ikkinchi sabab subyektiv xararkterga ega bo’lib,Fransiyadagi parlament respublikalariga xos bo’lgan kamchilik bu tashqi siyosatda qaror qabul qilishda mukammallikning yo’qligi edi.Aynan shu kamchilik va mas’uliyatsizlik oqibatida 3-respublika tashqi ishlar va mudofaa tizimining inqiroziga olib kelgan.Va aynan shu kamchiliklar 4-respublikaning tashqi siyosatda samarali ish olib borishiga to’sqinlik qilgan. 1946-yilgi Konstitutsiyada yozilishicha, Ministrlar sovetining raisi ijro etuchi organning barcha faoliyatini boshqarardi va milliy mudofaa siyosatini shakllantirishi mumkin edi.Lekin bunda mudofaa va tashqi ishlar vazirligi bilan kelishilgan holda bo’lishi kerak edi.Shuningdek, bu ikki soha ishlariga respublika prezidenti ham ta’sir o’tkazishi mumkin edi.4-respublika davrida Ministrlar kabinetida barqarorlikning yo’qligi va kuchli parlamentar ko’pchilikning mavjud emasligi (tashqi siyosat masalasida jamiyat ichida ham, koalitsion hukumatlar ichida ham yakdil qaror yo’q edi) sababli xalqaro hayotda eng muhim pallalarda aniq va davlat uchun foydali bo’lgan muhim qarorlarni chiqarishga imkon bermaydi. 3 3 Obichkina Ye.O.Vneshniya politika Fransii ot de Gollya do Sarkozi (1940-2012),Moskva,2012.34-s.

Bunday o’zgaruvchan sharoitda eng barqaror institut tashqi ishlar vazirligi bo’lib qolgan.3-respublika davriga o’xshab 4-respublikada ham boshqa kabinetlarga nisbatan Ke d’Orse kamroq almashgan.1944-yildan 1954-yilgacha Jorj Bido va Roben Shuman Fransiya tashqi ishlar vaziri bo’lib ishlagan. Ularning vazifasi diplomatik xizmat bilan chegaralangan.Tashqi ishlar vazirligi asosan siyosatchi emas balki tajribali diplomatlardan iborat bo’lib, tashqi ishlarda uzoq muddatli,samarali strategiyaga asoslangan qarorlar chiqarish huquqiga ega bo’lmagan. Muhim qarorlar,jumladan xalqaro shartnomalarni ratifikatsiya qilish Milliy yig’ilishdagi kuchlar uyg’unligiga bog’liq edi.Milliy yig’ilishda asosiy kuchlar bu kommunistlar va gollistlar fraksiyasi bo’lib,ular har doim tashqi ishlar yo’nalishida hokimiyatdagi koalitsiyalarga oppozitsiyada bo’lgan. Urushdan keyingi muvaffaqiyatli iqtisodiy tiklanish va 1950-yillardagi kuchli o’sish Fransiyaning xalqaro obro’yining inqirozi va mustamlakachilik tizimining yemirilishining oldini ololmadi.4-respublika diplomatiyasining zaif joylari ko’p bo’lishiga qaramay,ikki qutbli dunyo va sovuq urush davrida G’arbning liberal demokratiyasida o’zining muqim o’rniga ega bo’ldi.Yevropa 2 lagerga bo’linib ketganda Fransiya g’arbiy blokni tanladi. Bu bilan AQShning ustunligini tan oldi. Lekin atlantik tizim ichida Parij yagona G’arbiy Yevropani shakllantirishda o’zining faol ishini olib bordi. Vaqtinchalik hukumat davrida ham,4-respublika davrida ham mamlakatning ichki siyosatida kommunistlarning tasiri sezilib turgan.Buni hatto hokimiyatda ham ko’rish mumkin edi.Aynan shu omil g’arbiy ittifoqchilarning shubhalanishiga olib keladi 1947-yil yanvarda AQSh diplomatiyasida katta o’zgarish ro’y beradi.Antigitler koalitsiyasini shakllantirgan Birns o’rniga general Marshall keladi. Marshall va uning yordamchilari Acheson va Kennan SSSRning ashaddiy dushmanlari edi. 1946-yil may oyidagi Fultondagi U.Cherchillning nutqi xalqaro munosabatlarda tub burilish ro’y berishini boshlab berdi. Gretsiyada fuqarolar urushi davrida kommunistlar monarxiyani tiklanishiga halaqit berishga urunishi oqibatida G.Trumen “kommunizmni ushlab turish uchun”