logo

Adabiy jarayon, adabiy hayot va ijtimoiy voqelik.

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

23.2685546875 KB
Adabiy jarayon, adabiy hayot va ijtimoiy voqelik.
Reja:
1. Jarayon   va   voqelik.   Toshkent   adabiy   maktabi   haqida
ma’lumot.
2. Fazlulloh Almaiy ijodi.
3. Karimbek Komiy ijodi.
4. Jadid adabiyotida lirika.
5. XX asrning ikkinchi choragidagi ijtimoiy-siyosiy hayot.
6. 20-40-yillardagi adabiy hayot.
7. Ushbu  davrdagi poeziya, proza, dramaturgiya.
8. Dramalarning ommaviy va badiiy idrok yo’siniga ta’siri.
  Toshkent   Turkiston   general   gubernatorligini   markaziy   shahri
bo’lganligidan     yevropalashish   jarayoni   Bu   yerda   tezroq   va   sezilarliroq
bo’ldi.   Toshkentda   ko’proq     matbaachilik,   ya’ni   noshirlik   va   gazetachilik
rivojlandi. Tarjimachilik, birinchi navbatda, ruschadan tarjima taraqqiy topdi.
CHimkentlik   ma’rifatparvar   Sattorxon   Abdug’afforov   (1843-1901)   80-90
yillarda,   mashhur   Furqat   (1851-1909)   1889-1891   yillarda   “Turkiston
viloyatining   gazetasi”da   bevosita   ishlaganliklari,   o’z   hayotlari   davomida
ushbu   gazeta   bilan   hamkorlikda   bo’ldilar.   Adabiyot   rivojlandi.   Mo’minjon
Muhammadjonov   –   Toshqin   (1883-1964)ning   40   dan   ortiq   shoir   haqida
ma’lumot beruvchi “Toshkentlik va Toshkentda bo’lgan o’zbek shoirlarining
tarjimai hollari” (1948) asarida yuu haqda ma’lumotlar berilgan.
Adabiy-madaniy   jarayon   ko’proq   shaharning   “Ko’kaldosh”,
“Beklarbegi”,   “Baroqxon”,   “Xo’ja   Axror”   madrasalarida   kechdi.   Ayniqsa,
dastlabki   ikkitasini   mavqei   baland   edi.   “Ko’kldosh”da   mashhur   hattot
“Tig’bandiy” taxallusi bilan she’rlar ham yozib turadigan SHohmurod kotib
(1850-1922),   Qosimxonto’ra   Muztarib   (1858-1944),   “Beklarbegi”da
“qashshoq   mulla”   nomi   bilan   tanilgan   Rahimxo’ja   Xatmiy   (1855-1908),
o’ttiz   yoshida   “Baroqxon”ga   mudarris   bo’lgan   mashhur   Bedilxon   Alouddin
Fununiy   (1861-1932)   kabi   qalamkashlar   atrofida   adabiy   muhit   shakllandi.
1890 yilda Furqat, 1899 yilda Muqimiy “Ko’kaldosh”da turganlar. Karimbek
Komiy   (1865-1922),   Qodirqori   Ramziy   (1861-1943),   Afandixon   Maxzum
Anbariy   (1870-1946),   Sayyid   Haybatulloh   Xislat   (1880-1845),   Mulla
Qo’shoq   Miskin   (1880-1937),   Sirojiddin   Sidqiy   Xondayliqiy   (1884-1934)
ijod etdilar. 
Fazlulloh   Almaiy   (1851-1891)   X1X   asr   o’zbek   adabiyotini   Toshkentda
yetishtirgan taniqli voqealaridan, shoir, olim  va tarjimondir. El orasida “Qori
Fazlulloh”   nomi   bilan   mashhur   bo’lgan.   U   Toshkent   shahrining   Qo’shtut
mahallasida   tug’ilgan.   Otasi   Mirjalol   bo’zchilik   bilan   shug’ullangan.   U dastlab   mahalladan   eski   maktabda,   so’ng   Toshkentda   “Mo’yi   Muborak”
madrasasida, so’ng Buxoro madrasalarining birida o’qidi. Madrasadan qaytib
kelgach, Toshkentdagi SHukurxon madrasasida mudarrislik qiladi.
Zamondoshlarning   aybini   Fazlulloh   tikso’z,   tantartmas,   kishini   yuzini
ko’ziga   demay   aybini   ochiq   aytuvchi   kishi   bo’lgan.   SHu   sababli   u
amaldorlarga   yoqmagan.   Jumladan,   qiziqqon   Umarbek   bilan   kelisholmay
madrasadagi   chetlatilgan.   SHundan   so’z   u   asosan   hattotlik   va   tarjimonlik
bilan  ro’zg’or  tebratgan.  Fazlulloh  xat  yozishda    “nastaliq”,  “xatti  noxuniy”
(tirnoq bilan yozish) san’atlarini egallagan xattot edi.
X1X asrning so’ngida Toshkentda tan olingan 7 bedilxonni bir ana shu
qori Fazlulloh edi.
Almaiy   qator   hajviyalar   yozdi.   “Muyi   muborak”   madrasasida   o’qib
yurgan   paytida   o’sha   atrofda   o’tin   terib   yurgan   ko’knorini   hajv   qilib   she’r
yozadi:
Boshiga kichik latta chulg’ab,
O’lguncha xor-zor ko’knori.
Aslidin garchi har ish kelmas,
CHo’p terarga yarar ko’knori.
“Almaiy”   (arabcha   “sinchkov,   ziyrak”   degan)   taxallusi   shoir   sifatida
tanildi.   Arab   tili   grammatikasiga   oid   “Azonul   jumu’”   (“Ko’plik   vaznlari”)
nomli   kitob   yozdi.   Mashhur   hind   yodgorligi   “Kalila   va   Dimna”ni   o’zbek
tiliga tarjima qildi.
Almaiy   39   yoshida   vafot   etdi.   Hotif   degan   shoir   uning   o’limiga
bag’ishlab   marsiya   yozdi.   Uni   “Ma’danikoni”   (fazilat   koni,   ilmu   donishga
makon)   deb   atadi.   1965   yilda   olim   va   murabbiy     Subitoy   Dolimov   uning
she’rlaridan   ayrimlarini   e’lon   qildi.     “Kalila   va   Dimna”   tarjimasidan
parchalarni nashrga tayyorladi. Fazlulloh Almaiy uch tilda baravar ijod eta olgan shoir edi. U she’rlarini
to’plab   devon   tuzgan.   Biroq   bu   devonni   taqdiri   noma’lum.   Masalan,   uning
“Hayot” radifli she’ri o’z davrida mashhur bo’ldi. Unga Muqimiy muxammas
bag’ishlagan.
Ey, xayoli jonim ichra tanda jon yanglig’ hayot,
Kelki sensiz talx bo’ldi, jonima totlig’ hayot.
Jadid   adabiyoti   yangilanish   davri   adabiyotidir.   Unda   qadim   davrlardan
kelayotgan   adabiy   turlar   saqlandi.   Devon   adabiyotida   she’riyat   (poeziya)
asosiy  o’rin  egalladi.   Aruz  asosiy   vazn  bo’ldi.   G’azal,  ruboiy,   tuyuq,   ta’rix,
muammo, muxammas, musaddas, musamman va ayniqsa, masnaviydan keng
foydalanildi.   Sayohat   xotiralarini   ifodalovchi   sayohanoma   janri   maydonga
keldi.   Ishq   mavzui   bu   davrda   she’riyatning   markaziy   mavzui   bo’ldi.   Ikki
tillilik   (Zullisonayn)   an’ana   davom   etdi.   Madrasa   ko’ganlarning   deyarli
hammasi   arab   va   fors   tillaridan   xabardor   edilar.   SHoirlarning   ko’ngiligi
o’zbek   tili   bilan   bir   qatorda   tojik   tilida   ham   ijod   eta   olardi.   Hamda   ijodida
aruz   bilan   bir   qatorda   barmoq,   sarbast   she’rlar   yuzaga   keldi.   Hamza
lirikasining tilini soddalashtirdi, xalq tiliga yaqinlashtirdi.
Darsning maqsadi:   XX asrning 20-40 yillaridagi ijtimoiy-siyosiy, adabiy
muhit   haqida   magistrlarga   ma’lumot   bering.   Bu   davr   adabiyoti   va   uning
namoyandalari ijodini tahlil qilish.
XX asrning 20-40-yillari ijtiomiy-siyosiy va mafkuraviy qarashlar davri
sifatida ajralib turadi. Rossiyada 1917 yil fevralь, sakkiz oy o’tmay oktyabrь
to’ntarilishi bo’lib o’tdi. 1-jahon urushidan g’oyat toliqib chiqish, 1916 yilgi
milliy ozodlik qo’zg’olonining shafqatsiz bostirilishi, qishloqlarning   vayron
etilishi,   haddan   ziyod   zulm   va   kamsitilish   xalqning   chorazimga   nisbatan
cheksiz   nafratini   qo’zg’atdi.   Ana   shunday   sharoitda   ro’y   bergan   fevralь
to’ntarishi Turkistonda kuchli aks-sadosini berdi. Ammo jadidlarning barcha
umidlari   puchga   chiqdi.   1924   yildagi   milliy   chegaralanish   –   yaxlit Turkistondan parchalanishga mo’ljallangan edi. 1926 yilda esa bir yo’la ikki
kompaniya:   yer-suv   islohoti   bilan   “hujum”   kompaniyasi   o’tkazildi.   So’ng
Buxoro va Xiva xonliklarining tugatilishi, SHo’rolar “bosmachilik harakati”
deb   nomlagan,   aslida   milliy   ozodlik   harakatining   qonga   botirib   bostirilishi
xalq hayotiga o’zining salbiy ta’sirini ko’rsatdi.
O’z  davrining  ongli  ziyolilari  bo’lgan  jadidlar  ataylib  uyushtirilayotgan
bu “tadbir”larga befarq qarab tura olmadilar. Ular xalqning ko’zini ochishga,
milliy   urf-odatlardan   kechmaslikka   chaqirdilar.   Proletar   diktaturasi   va
boьsheviklar   partiyasining   mudhish   kirdikorlarini   fosh   etishga   kirishdilar.
SHuning uchun sho’ro hukumati ularni jilovlash, o’z siyosatiga bo’ysundirish
yo’llarini  izlay  boshladilar.   RKP  (b)ning  1923-24   yillarda  bo’lib   o’tgan   XI-
XII s’ezdlarida adabiyotning vazifalari belgilab berildi. So’ngra adabiyot va
san’at partiya siyosatini og’ishmay amalga oshirishi shart qilib qo’yildi. 1925
yil 18 iyunda “Partiyaning adabiyot sohasidagi siyosati to’g’risida”gi maxsus
qarori   qabul   qilindi.   Bu   qarordan   keyin   proletar   adiblarning   gigemonligi
kuchaydi.   Yozuvchilar   o’rtasida   turli   bo’linishlar   kuchaydi.   Turli   oqimlar
yuzaga   keldi.   “CHig’atoy   gurungi”,   RAPPchilar,   “Qizil   qalam”   jamiyatlari
yuzaga keldi. 
RAPP   chilarning   qarashlari   S.Xusaynning   “SHarq   haqiqati”   gazetasi
1929   yil   26   aprelь   sonida   e’lon   qilingan.   “Ijodiy   yo’limiz”   maqolasida   o’z
ifodasini   topdi:   “Eson   afandi   shoir   yamoqchi   emas,   u   buyruqni   qabul
qilmaydi,   deyishi   bilan   aldashdir.   Sinfiy   jamiyatda   hech   kim   o’zini   xudo,
ijtimoiy   ta’sirdan   tashqari   yashovchi   qilib   ko’rsata   olmaydi   (S.Xusayn.
tanlangan asarlar. T., 1974. 23-bet).
Ana shunday ichki qarama-qarshiliklarga qaramay adabiyot yangilanish
yo’lidan dadil boraveradi. SHuningdek, ijodkorlarning g’oyaviy jihatdan ikki
oqimga   ajralib   qolganligi   yaqqol   sezildi.   Bir   tomondan   Hamza
boshchiligidagi   inqilob   kuychilari   –   So’fizoda,   G’ayratiy,   G’.G’ulom, H.Olimjon, Uyg’un, Botu, Elbek, Ayniy kabilar, boshqa tomondan esa Fitra
boshchiligidagi   A.Qodiriy,   CHo’lpon,   Munavvar   qori,   Tavallo,   U.Nosir
kabilar   o’zaro   g’oyaviy   kurashni   avj   oldirdilar.   O’rtada   yana   bir   oqim   –
SH.Sulaymon,   Oybek,   G’.Zafariy   va   boshqa   “yo’lovchi”   nomini   olganlar
ham bor edi.
S.Xusayn   yozadi:   “O’zbekistonda   proletar   adabiyoti   yo’q,   binobarin
uning   yo’lovchisi   bo’lishi   mumkin   emas,   deydir   Oltoy,   uning   bunday
tushunishi xatodir. Yo’lovchilarni belgilaganda uning tabaqalarga bo’linishini
ko’zda   tutishimiz   lozim.   Yo’lovchilarni   ajratishda   hozirga   faqat   mafkuraviy
yondan   qaraymiz,   hozirgi   adabiyotimizda   o’ng   burilishidagi   yo’lovchi
Abdulla   Qodiriy,   Fitrat,   CHo’lpondir.   A.Qodiriy   o’ngchilikdan   birmuncha
qaytib kelmoqda. Fitrat, CHo’lponlar inqilob boshida o’ta o’ng edilar. Keyin-
keyin   milliy   boylar   tomoni   yengilish   bilan   so’nib   qoldilar...   SHokir
Sulaymon, Elbek, Oybek, N.Rahimov so’llashmoqda bo’lgan yo’lovchilardir.
Bular   ichida   SHokir   Sulaymon   mafkuraviy   yoqdan   o’sib,   so’llashib
kelmoqda”. 
Matbuot   sahifalari   ham   kurash   maydoniga   aylantirildi.   Bir   tomondan
“CHo’lponning “Buzilgan o’lkaga” she’ri berilgan bo’lsa, ikkinchi tomondan
G’ayratiyning “Tuzilgan o’lkaga” she’ri bosildi. Fitratning “Mening kecham”
she’riga qarshi Botuning “Mening kunduzim” she’ri bosildi.
20-yillardagi   bahslarda   yosh   shoir-yozuvchilar   atrofida   ham   bo’ldi.
Biroq   bu   bahslarning   mazmunini   CHo’lpon,   Fitrat,   Qodiriy   singari   ulug’
yozuvchilar   asarlari   hamda   dunyoqarashi,   mafkura   va   madaniy   merosga
munosabati   singari   muammolar   tashkil   etdi.   Bu   davrdagi   bahslardan   birini
Otajon   Hoshim,   Jalil   Boybulatov   va   Fitrat   o’rtasidagi   munozarada   ham
ko’rish mumkin. 20-yillar   o’zbek   adabiyotining   asosiy   yutug’i   yetuk   realistik   hikoya,
qissa, roman, drama namunalari va yangi she’riy shakllarning paydo bo’lishi
bilan ham belgilanadi.
CHo’lponning “Oydin kechalarda”, “Qor qo’ynida lola”, “Nonvoy qiz”,
Abdulla   Qodiriyning   “Uloqda”,   “Jinlar   bazmi”,   Abdulla   Qahhorning
“Boshsiz odam” hikoyalarida realistik fazilatlar namoyon bo’ldi.
20-yillarda   nisbatan   kammaxsul   janr   qissachilik   bo’ldi.   SHunga
qaramay,   Sadirddin   Ayniyning   “Buxoro   jallodlari”,   “Qulbobo”   asarlari
yaratildi.
A.Qodiriyning     “O’tkan   kunlar”,   “Mehrobdan   chayon”,   CHo’lponning
“Kecha   va   kunduz”,   A.Qahhorning   “Sarob”,   Oybekning   “Qutlug’   qon”
romanlari 20-30 yillar o’zbek adabiyotining  ulkan hodisasidir.
O’zbek adabiyotida bu davrda dramatik asarlarga boy bo’ldi. Fitratning
“Hind   ixtilochilari”,   “Abulfayzxon”,   CHo’lponning   “yorqinoy”,   “O’rtoq
Qarshiboev”,   Hamzaning   “Burungi   saylovlar”,   “Jahon   sermiyasining   eng
oxirgi   kunlari”,   Avloniyning     “Ikki   muhabbat”,   “Portugaliya   inqilobi”,
Xurshidning “Layli va Majnun”, “Farhod va SHirin” dramalari yaratildi.
CHo’lponning   20-yillar   lirikasi   o’zbek   she’riyatida   yangi   bosqichni
tashkil etadi. U o’zbek she’riyatiga yangi qahramon istiqlol fidoyisi obrazini
olib kirdi.
Dramalar   bu   davrda   ommaviy   va   badiiy   idrok   yo’siniga   ta’siri   katta
bo’ldi. Foydalanilgan adabiyotlar
1. Qosimov   B.   va   b.   Milliy   uyg’onish   davri   o’zbek   adabiyoti.   –   T.:
Ma’naviyat, 2004.
2. Milliy uyg’onish davri o’zbek adabiyoti masalalari. – T.: Universitet,
1998.
3. Ziyoev   N.   Turkistonda   Rossiya   tajovuzi   va   hukmronligiga   qarshi
kurash. –T.: SHarq, 1998.
1. Karimov N. XX asr adabiyoti manzaralari. –T.: O’zbekiston, 2008.
2. Amir   Sayyid   Olimxon   Buxoro   xalqining   xasrati   tarixi.   –   T.:   Fan,
1991.
3. Fitrat.   Amir   Olimxonning   hukmronlik   davri.   –T.:   “Minxun”   xayriya
nashriyoti, 1992.
4. Narshaxiy.  Buxoro tarixi. –T.: “Meros”, 1991.
5. Sahbo. Tanlangan she’rlar. –T.: Fan, 1993.

Adabiy jarayon, adabiy hayot va ijtimoiy voqelik. Reja: 1. Jarayon va voqelik. Toshkent adabiy maktabi haqida ma’lumot. 2. Fazlulloh Almaiy ijodi. 3. Karimbek Komiy ijodi. 4. Jadid adabiyotida lirika. 5. XX asrning ikkinchi choragidagi ijtimoiy-siyosiy hayot. 6. 20-40-yillardagi adabiy hayot. 7. Ushbu davrdagi poeziya, proza, dramaturgiya. 8. Dramalarning ommaviy va badiiy idrok yo’siniga ta’siri.

Toshkent Turkiston general gubernatorligini markaziy shahri bo’lganligidan yevropalashish jarayoni Bu yerda tezroq va sezilarliroq bo’ldi. Toshkentda ko’proq matbaachilik, ya’ni noshirlik va gazetachilik rivojlandi. Tarjimachilik, birinchi navbatda, ruschadan tarjima taraqqiy topdi. CHimkentlik ma’rifatparvar Sattorxon Abdug’afforov (1843-1901) 80-90 yillarda, mashhur Furqat (1851-1909) 1889-1891 yillarda “Turkiston viloyatining gazetasi”da bevosita ishlaganliklari, o’z hayotlari davomida ushbu gazeta bilan hamkorlikda bo’ldilar. Adabiyot rivojlandi. Mo’minjon Muhammadjonov – Toshqin (1883-1964)ning 40 dan ortiq shoir haqida ma’lumot beruvchi “Toshkentlik va Toshkentda bo’lgan o’zbek shoirlarining tarjimai hollari” (1948) asarida yuu haqda ma’lumotlar berilgan. Adabiy-madaniy jarayon ko’proq shaharning “Ko’kaldosh”, “Beklarbegi”, “Baroqxon”, “Xo’ja Axror” madrasalarida kechdi. Ayniqsa, dastlabki ikkitasini mavqei baland edi. “Ko’kldosh”da mashhur hattot “Tig’bandiy” taxallusi bilan she’rlar ham yozib turadigan SHohmurod kotib (1850-1922), Qosimxonto’ra Muztarib (1858-1944), “Beklarbegi”da “qashshoq mulla” nomi bilan tanilgan Rahimxo’ja Xatmiy (1855-1908), o’ttiz yoshida “Baroqxon”ga mudarris bo’lgan mashhur Bedilxon Alouddin Fununiy (1861-1932) kabi qalamkashlar atrofida adabiy muhit shakllandi. 1890 yilda Furqat, 1899 yilda Muqimiy “Ko’kaldosh”da turganlar. Karimbek Komiy (1865-1922), Qodirqori Ramziy (1861-1943), Afandixon Maxzum Anbariy (1870-1946), Sayyid Haybatulloh Xislat (1880-1845), Mulla Qo’shoq Miskin (1880-1937), Sirojiddin Sidqiy Xondayliqiy (1884-1934) ijod etdilar. Fazlulloh Almaiy (1851-1891) X1X asr o’zbek adabiyotini Toshkentda yetishtirgan taniqli voqealaridan, shoir, olim va tarjimondir. El orasida “Qori Fazlulloh” nomi bilan mashhur bo’lgan. U Toshkent shahrining Qo’shtut mahallasida tug’ilgan. Otasi Mirjalol bo’zchilik bilan shug’ullangan. U

dastlab mahalladan eski maktabda, so’ng Toshkentda “Mo’yi Muborak” madrasasida, so’ng Buxoro madrasalarining birida o’qidi. Madrasadan qaytib kelgach, Toshkentdagi SHukurxon madrasasida mudarrislik qiladi. Zamondoshlarning aybini Fazlulloh tikso’z, tantartmas, kishini yuzini ko’ziga demay aybini ochiq aytuvchi kishi bo’lgan. SHu sababli u amaldorlarga yoqmagan. Jumladan, qiziqqon Umarbek bilan kelisholmay madrasadagi chetlatilgan. SHundan so’z u asosan hattotlik va tarjimonlik bilan ro’zg’or tebratgan. Fazlulloh xat yozishda “nastaliq”, “xatti noxuniy” (tirnoq bilan yozish) san’atlarini egallagan xattot edi. X1X asrning so’ngida Toshkentda tan olingan 7 bedilxonni bir ana shu qori Fazlulloh edi. Almaiy qator hajviyalar yozdi. “Muyi muborak” madrasasida o’qib yurgan paytida o’sha atrofda o’tin terib yurgan ko’knorini hajv qilib she’r yozadi: Boshiga kichik latta chulg’ab, O’lguncha xor-zor ko’knori. Aslidin garchi har ish kelmas, CHo’p terarga yarar ko’knori. “Almaiy” (arabcha “sinchkov, ziyrak” degan) taxallusi shoir sifatida tanildi. Arab tili grammatikasiga oid “Azonul jumu’” (“Ko’plik vaznlari”) nomli kitob yozdi. Mashhur hind yodgorligi “Kalila va Dimna”ni o’zbek tiliga tarjima qildi. Almaiy 39 yoshida vafot etdi. Hotif degan shoir uning o’limiga bag’ishlab marsiya yozdi. Uni “Ma’danikoni” (fazilat koni, ilmu donishga makon) deb atadi. 1965 yilda olim va murabbiy Subitoy Dolimov uning she’rlaridan ayrimlarini e’lon qildi. “Kalila va Dimna” tarjimasidan parchalarni nashrga tayyorladi.

Fazlulloh Almaiy uch tilda baravar ijod eta olgan shoir edi. U she’rlarini to’plab devon tuzgan. Biroq bu devonni taqdiri noma’lum. Masalan, uning “Hayot” radifli she’ri o’z davrida mashhur bo’ldi. Unga Muqimiy muxammas bag’ishlagan. Ey, xayoli jonim ichra tanda jon yanglig’ hayot, Kelki sensiz talx bo’ldi, jonima totlig’ hayot. Jadid adabiyoti yangilanish davri adabiyotidir. Unda qadim davrlardan kelayotgan adabiy turlar saqlandi. Devon adabiyotida she’riyat (poeziya) asosiy o’rin egalladi. Aruz asosiy vazn bo’ldi. G’azal, ruboiy, tuyuq, ta’rix, muammo, muxammas, musaddas, musamman va ayniqsa, masnaviydan keng foydalanildi. Sayohat xotiralarini ifodalovchi sayohanoma janri maydonga keldi. Ishq mavzui bu davrda she’riyatning markaziy mavzui bo’ldi. Ikki tillilik (Zullisonayn) an’ana davom etdi. Madrasa ko’ganlarning deyarli hammasi arab va fors tillaridan xabardor edilar. SHoirlarning ko’ngiligi o’zbek tili bilan bir qatorda tojik tilida ham ijod eta olardi. Hamda ijodida aruz bilan bir qatorda barmoq, sarbast she’rlar yuzaga keldi. Hamza lirikasining tilini soddalashtirdi, xalq tiliga yaqinlashtirdi. Darsning maqsadi: XX asrning 20-40 yillaridagi ijtimoiy-siyosiy, adabiy muhit haqida magistrlarga ma’lumot bering. Bu davr adabiyoti va uning namoyandalari ijodini tahlil qilish. XX asrning 20-40-yillari ijtiomiy-siyosiy va mafkuraviy qarashlar davri sifatida ajralib turadi. Rossiyada 1917 yil fevralь, sakkiz oy o’tmay oktyabrь to’ntarilishi bo’lib o’tdi. 1-jahon urushidan g’oyat toliqib chiqish, 1916 yilgi milliy ozodlik qo’zg’olonining shafqatsiz bostirilishi, qishloqlarning vayron etilishi, haddan ziyod zulm va kamsitilish xalqning chorazimga nisbatan cheksiz nafratini qo’zg’atdi. Ana shunday sharoitda ro’y bergan fevralь to’ntarishi Turkistonda kuchli aks-sadosini berdi. Ammo jadidlarning barcha umidlari puchga chiqdi. 1924 yildagi milliy chegaralanish – yaxlit

Turkistondan parchalanishga mo’ljallangan edi. 1926 yilda esa bir yo’la ikki kompaniya: yer-suv islohoti bilan “hujum” kompaniyasi o’tkazildi. So’ng Buxoro va Xiva xonliklarining tugatilishi, SHo’rolar “bosmachilik harakati” deb nomlagan, aslida milliy ozodlik harakatining qonga botirib bostirilishi xalq hayotiga o’zining salbiy ta’sirini ko’rsatdi. O’z davrining ongli ziyolilari bo’lgan jadidlar ataylib uyushtirilayotgan bu “tadbir”larga befarq qarab tura olmadilar. Ular xalqning ko’zini ochishga, milliy urf-odatlardan kechmaslikka chaqirdilar. Proletar diktaturasi va boьsheviklar partiyasining mudhish kirdikorlarini fosh etishga kirishdilar. SHuning uchun sho’ro hukumati ularni jilovlash, o’z siyosatiga bo’ysundirish yo’llarini izlay boshladilar. RKP (b)ning 1923-24 yillarda bo’lib o’tgan XI- XII s’ezdlarida adabiyotning vazifalari belgilab berildi. So’ngra adabiyot va san’at partiya siyosatini og’ishmay amalga oshirishi shart qilib qo’yildi. 1925 yil 18 iyunda “Partiyaning adabiyot sohasidagi siyosati to’g’risida”gi maxsus qarori qabul qilindi. Bu qarordan keyin proletar adiblarning gigemonligi kuchaydi. Yozuvchilar o’rtasida turli bo’linishlar kuchaydi. Turli oqimlar yuzaga keldi. “CHig’atoy gurungi”, RAPPchilar, “Qizil qalam” jamiyatlari yuzaga keldi. RAPP chilarning qarashlari S.Xusaynning “SHarq haqiqati” gazetasi 1929 yil 26 aprelь sonida e’lon qilingan. “Ijodiy yo’limiz” maqolasida o’z ifodasini topdi: “Eson afandi shoir yamoqchi emas, u buyruqni qabul qilmaydi, deyishi bilan aldashdir. Sinfiy jamiyatda hech kim o’zini xudo, ijtimoiy ta’sirdan tashqari yashovchi qilib ko’rsata olmaydi (S.Xusayn. tanlangan asarlar. T., 1974. 23-bet). Ana shunday ichki qarama-qarshiliklarga qaramay adabiyot yangilanish yo’lidan dadil boraveradi. SHuningdek, ijodkorlarning g’oyaviy jihatdan ikki oqimga ajralib qolganligi yaqqol sezildi. Bir tomondan Hamza boshchiligidagi inqilob kuychilari – So’fizoda, G’ayratiy, G’.G’ulom,