Mavzu:Algaritmlar.Dasturlash tili strukturasi va ulardan mutaxassislikka oid masalalarni yechishda foydalanish. Reja: 1.Model va modellashtirish tushunchalari. Matematik modellarning klassifikatsiyasi.

Algoritm so`zi algoritmi so`zidan olingan bo`lib, u IX- asrning buyuk matematigi bobokolonimiz Muhammad al-Xorazmiy nomining lotincha shaklidir. Informatika sohasida algoritm tushunchasi asosiy tushuncha bo`lib, u geometriya kursidagi nuqta, to`g`ri chiziq va tekislik, matematikadagi to`plam, kimyodagi modda , fizikadagi fazo hamda vaqt tushunchalari kabi fundamental tushuncha hisoblanadi. Algoritmga aniq bir ta`rif berish mushkul. Shunday bo`lsada, algoritmning mohiyatini aniq tushuntirish mumkin. Algoritm – biror masalani yechish uchun bajarilishi zarur bo`lgan buyruqlarning tartiblangan ketma-ketligi. Tuzilgan algoritmni uning yozilish qoidalarini tushunadigan va unda ko`rsatilgan buyruqlarni bajarish imkoniga ega bo`lgan insonning o`zi yoki texnik qurilma (masalan, kompyuter) bajarishi mumkin. Algoritmni bajarishda ko`rsatmalarni berilgan tartibda bajarish kerak bo`ladi.Odamlar har kuni bajaradigan ishlarida o`zlari bilmagan holda shu ishlarni bajarish algoritmlardan foydalanadilar. Masalan, kompyuterdan foydalanish, non yopish, tamom tayyorlash, telefon avtomatidan foydalanish, avtomobilni boshqarish, kitob o`qish, ko`cha harakati qoidalariga rioya qilish , televizor yoki radiodan foydalanish va hokazo. Albatta, odamlar yuqorida keltirilgan yumushlarni har doim bajarib yurganligi bois, ularni bajarish uchun hech qanday aniq ko`rsatmalarga muhtojlik sezmaydilar. Lekin yuqoridagi yumushlarni birinchi marotaba bajarayotgan odam aniq ko`rsatmalarsiz uni bajara olmaydi. Masalan, hech qachon kompyuterdan foydalanib ko`rmagan odam aniq bir ko`rsatmasiz bu ishni bajaraolmaydi. Demak, odamlar o`zlariga tanish bo`lgan ishlarni yoki masalalarni bajarish zarur bo`ldigan ko`rsatmalarni qachonlardir, qayerlardandir olganlar yoki o`rganganlar. Algoritm va uning xossalari . Elektron hisoblash mashinalarining vujudga kelishiga qadar algorithmga har xil TA'rif berib kelindi. Lekin ularning barchasi mA'no jihatdan bir-biriga juda yaqin Bo'lib, bu TA'rif hozirgi kunda quyidagicha talqin qilinadi. TA'rif. Algorithm deb, q'yilgan masalani echish uchun mA'lum qoidaga binoan bajariladigan amallarning chekli qadamlar ketma-ketligiga aytiladi. Har qanday algorithm mA'lum Ko'rsatmalarga binoan bajariladi va bu Ko'rsatmalarga buyruq deyiladi. Algorithm quyidagi muhim xossalarga ega: Aniqlik va tushunarlilik - deganda algorithmda ijrochiga berilayotgan Ko'rsatmalar aniq mazmunda Bo'lishi tushuniladi. Ommaviylik - deganda har bir algoritm mazmuniga Ko'ra bir turdagi masalalarning barchasi uchun ham o'rinli Bo'lishi tushuniladi. Natijaviylik - deganda algorithmda chekli qadamlardan so'ng albatta natija Bo'lishi tushuniladi. Diskretlik - deganda algorithmlarni chekli qadamlardan tashkil qilib Bo'laklash imkoniyati tushuniladi. Algorithm turlari Algorithmning uchta turi bor: chiziqli , tarmoqlanuvchi va takrorlanuvchi.

CHiziqli algorithm - deb hech qanday shartsiz faqat ketma-ket bajariladigan jarayonlarga aytiladi. Tarmoqlanuvchi algorithm - deb mA'lum shartlarga muvofiq bajariladigan Ko'rsatmalardan tuzilgan algorithmga aytiladi. Takrorlanuvchi algorithm - deb biron bir shart tekshirilishi yoki biron parametrning har xil qiymatlari asosida algorithmda takrorlanish yuz beradigan jarayonlarga aytiladi. Algorithmlarni turli usullarda tasvirlash mumkin. Masalan: so'z bilan ifodalash; formulalarda berish; blok-sxemalarda tasvirlash; dastur shaklida ifodalash va boshqalar. Algorithmlarni blok-sxema Ko'rinishda tasvirlash qulay va tushunarli Bo'lgani uchun Ko'p ishlatiladi. Bunda algorithmdagi har bir Ko'rsatma o'z shakliga ega. Masalan: parallelogramm Ko'rinishdagi belgi mA'lumotlarni kiritish va chiqarish; to'g'ri to'rtburchak belgisi hisoblash jarayonini; romb belgisi shartlarning tekshirilishini bildiradi. Hayotimizda algoritmlarni turli sohalarda BA zan BA zan bilgan holda holda esa bilmagan ishlatamiz. Algorithmlar faqat matematik xarakterga ega Bo'lmasdan ularni oddiy hayotiy turmushimizda ham Ko'p Qo'laymiz. Masalan, ovqat tayyorlash , choy damlash, berilgan biror ishni bajarish va boshqa. Bu ishlarni bajarishda mA'lum Bo'lgan aniq Ko'rsatmalarni ketma ket bajaramiz. Agar bu Ko'rsatmalar aniq bir ketma ketlik tartibida bajarilmasa kerakli natijani olaolmaymiz. Misol tariqasida matematik xarakterga ega Bo'lmagan butelbrod tayyorlash algoritmini Ko'reb chiqaylik. Bunda boshlang'ich berilganlar: non, kolbasa va pishloq. Natija: butelbrod. Butelbrod tayyorlash algorithmi: 1. non Bo'lagini kesib olish; 2. kolbasa va pishloq Bo'lagini kesib olish; 3. kolbasa va pishloq lagini non Bo Bo lagi orasiga qo'yish. Agar bu jarayonning ketma ketlik o'rinlari almashsa yoki biror bir bosqich amalga oshirilmasa natija Bo'lmaydi.