AVTO SERVIS” ma’lumotlar bazasini Loyihalash
![“AVTO SERVIS” ma’lumotlar bazasini Loyihalash mavzusida
KURS ISHI
SAMARQAND – 2021
1](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_1.png)
![MUNDAREJA
I. KIRISH……………….……………………………………….3
I.1 MBBT ni hozirgi kundagi ilm-fandagi o’rni…………….3
I.2 MBBT istiqbollari…….…………………………………...6
II. NAZARIY QISM……………………….……….....................9
2.1 Avtoservis korxonalarining turlari va turlanish mezonlar..9
2.2. Avtomobil markazlari , avtosalonlar, avtomobillarga TX
kо‘rsatish, diler stansiyalari va avtoustaxonalar ………………14
2.3. MBBT tillari haqida ma’lumot……………………………18
III. AMALIY QISM……………………………......……………...21
3.1. “AVTO SERVIS” ma’lumotlar bazasining mantiqiy
strukturasi va uni
shakllantirish……………………………………………................21
3.2 JADVALLARNING O’ZARO BOG’LANISHI…...............24
3.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va
jadvallarga ma’lumotlar kiritish………………………...………26
3.4. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish
…………………………………….………………………….…….27
IV. XULOSA…………………………………………..29
V. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…….……………...30
2](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_2.png)
![Kirish
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga asosan, Axborot
texnologiyalari va kommunikastiyalarini rivojlantirish vazirligi tashkil etildi.
Farmonning O’zAda keltirilgan matniga ko’ra, vazirlik O’zbekiston Aloqa,
axborotlashtirish va telekommunikastiya texnologiyalari davlat qo’mitasi negizida
tashkil etilgan.Yangi vazirlikning asosiy vazifalari va faoliyat yo’nalishlari sifatida
quyidagilar belgilangan:axborot texnologiyalari va kommunikastiyalar soxasida,
“elektron xukumat”ni joriy etishda yagona davlat siyosati amalga oshirilishini
ta’minlash;aloqa va telekommunikastiyalar soxasidagi faoliyatni, shuningdek,
radiochastotali spektrdan foydalanishni davlat yo’li bilan boshqarish, listenziyalash
va nazorat qilish borasidagi funkstiyalarni amalga oshirish;Internet tarmog’ining
milliy segmenti yanada shakllantirilishini ta’minlash;raqobatdosh dasturiy
maxsulotlarning mamlakatimizda ishlab chiqarilishini va ichki bozorini xamda
ularga ko’rsatiladigan xizmatlarni rivojlantirishga ko’maklashish;axborot
xavfsizligini ta’minlash; zamonaviy kommunikastiya vositalari soxasida ilmiy
tadqiqotlar va ishlanmalarni, kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini
oshirishni tashkil qilish;vazirlik faoliyati doirasiga kiruvchi boshqa yo’nalishlar
bo’yicha xorijiy investistiyalarni jalb etish va boshqalar. “Gazeta.uz” ning qayd
etishicha, Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikastiya texnologiyalari davlat
qo’mitasi 2012 yil 16 oktyabrida Aloqa va axborotlashtirish agentligi negizida
tashkil etilgan edi. O’zAAA esa, o’z navbatida, 2002 yili Pochta va
telekommunikastiyalar agentligi negizida, ushbu agentlik esa 1997 yili Aloqa
vazirligi negizida tashkil etilgan edi. Aloqa vazirligining o’zi 1992 yilda tashkil
etilgan. Biz dasturchilar uchun bu qarorlar juda muhim qarorlardan biri bo’ldi.
2013- yildan 2020-yilgacha Elektron hukumat tizimiga o’tilish talab qilinmoqda.
Shuning uchun axborot tizimlariga o’tilishga kata ahamiyat berilmoqda. Yangi
o’quv yurtlari va yangi fakultetlar ochilmoqda. Dunyo globallashib borgani sari
axborot tehnalogiyalarga bo’lgan talab ortib bormoqda. O’zbekiston ham
rivojlangan davlatlar qatoriga kirib bormoqda. Bunda esa yoshlarni ongini
saviyasini oshirish va zamon talablariga mos ravishda kadrlarni tayyorlash
3](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_3.png)
![davlatimiz taraqiyotini rivojlanishiga sabab bo’ladi. Mamlakatimizda axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish jarayoni izchil davom ettirib
kelinmoqda. Eng avvalo, O‘zbekistonda mazkur sohani tartibga soluvchi
mukammal qonunchilik bazasi yaratilganini alohida ta'kidlash joiz. Shu bilan
birga, bugun dunyoda shiddat bilan kechayotgan globallashuv sharoitida AKT
sohasining keskin taraqqiy etib borishi kuzatilayotganligi, ilg‘or davlatlarning
ushbu soha rivojiga alohida e'tibor qaratayotgani bejiz emas.
Darhaqiqat, hozirgi davrda AKT orqali uzatiladigan axborot jamiyat
rivojining eng muhim shartlaridan biri bo‘lib qoldi. U ishlab chiqarish resursi,
insonlar orasidagi aloqani ta'minlovchi qudratli vositaga aylandi. Shu bois, davlat
hokimiyati va boshqaruvi organlari, umuman, jamiyatning axborot uzatish tezligi
hamda sifatiga bo‘lgan talablari kun sayin ortib bormoqda. AKT sohasini jadal
sur'atlar bilan taraqqiy ettirish O‘zbekiston iqtisodiyotida amalga oshirilayotgan
tarkibiy o‘zgarishlar hamda iqtisodiy islohotlarning bosh yo‘nalishlaridan biri
hisoblanadi. Chunki bu yo‘nalish nafaqat respublikani axborotlashgan jamiyatga
aylantirish uchun xizmat qiladi, balki mamlakatimiz iqtisodiyotini jadal sur'atlar
bilan rivojlantirishda o‘ziga xos yetakchi tarmoq — «lokomotiv» rolini o‘ynaydi.
Dasturiy vazifalardan kelib chiqib, mamlakatimizda komputer va axborot
texnologiyalari, telekommunikatsiya va ma'lumot uzatish tarmoqlarini, internet
xizmatlarini rivojlantirish va zamonaviylashtirish, ularni dunyo standartlari
darajasiga yetkazish maqsadida keng ko’lamli islohotlar bosqichma-bosqich
amalga oshirilmoqda. Albatta, ijtimoiy hayotning barcha sohalarida bo’lgani kabi
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi islohotlarni muvaffaqiyatli
amalga oshirish, o’z navbatida, ushbu sohaning huquqiy asosini shakllantirish va
takomillashtirib borishni taqozo etadi. Shuning uchun ham mamlakatimizda
mazkur sohada samarali huquqiy mexanizmlarni yanada takomillashtirishga jiddiy
e'tibor qaratilmoqda. O’tgan davr mobaynida sohani yanada rivojlantirishga
qaratilgan 11ta qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 3ta farmoni,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti hamda Vazirlar Mahkamasining 40dan ortiq
qarorlari va 300dan ortiq idoraviy qonunosti hujjatlari qabul qilindi. Mustaqillik
4](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_4.png)
![yillarida yaratilgan keng huquqiy maydon mamlakatimizda siyosiy modernizatsiya
jarayonlarida tobora muhim ahamiyat kasb etib borayotgan
axborotkommunikatsiya texnologiyalarining jadal sur'atlarda rivojlanishi yo‘lida
qulay imkoniyatlar yaratmoqda.
Jamiyatni axborotlashtirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini
yanada rivojlantirish maqsadida 2003-2004 yillarda «elektron» qonunlar bloki
qabul qilindi. Bular «Elektron raqamli imzo to‘g‘risida»gi, «Elektron hujjat
aylanishi to‘g‘risida»gi va «Elektron tijorat to‘g‘risida»gi O‘zbekiston
Respublikasi qonunlaridir. Mazkur qonun hujjatlarini ishlab chiqishda ushbu
sohadagi xalqaro huquqiy me'yorlar hamda bir qator rivojlangan davlatlarning
tajribalari ham atroflicha o‘rganilib, milliy qonunchiligimizga maqbul jihatlari
uyg‘unlashtirildi. Ushbu qonunlarning qabul qilinishi va joylarda ularning ijrosi
ta'minlanishi, o‘z navbatida, ish yuritish madaniyatining elektron ko‘rinishi
shakllanishiga, masofa qisqarishiga, vaqt tejalishiga hamda iqtisodiy
samaradorlikning oshishida muhim omil bo‘ldi. Mamlakatimizda axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarining jadal sur'atlarda rivojlanishi elektron hujjat
aylanishi, elektron raqamli imzo, elektron tijorat, elektron to‘lovlar kabi yana bir
qancha yangi xizmat turlarining shakllanishiga, jumladan, tadbirkorlarimizga
masofadan turib dunyoning xohlagan mamlakatidan o‘ziga hamkor topish va
tijorat ishlarini yuritishiga keng yo‘l ochdi.
Mamlakatimiz milliy iqtisodiyotida yangi yo‘nalish hisoblangan mazkur
tizimlarning tez sur'atlarda taraqqiy etishining yana bir omili — bu
axborotkommunikatsiya texnologiyalarini raqamlashtirish darajasining ortishi,
xususan, xalqaro axborot tarmoqlaridan foydalanishning umumiy tezligi o‘tgan
yilga nisbatan 61 foizga oshib, bugungi kunda 7780 Mbit/s.ni tashkil etayotgani va
ulardan foydalanish uchun qulay shart-sharoitlar yaratilganligidadir. Shuningdek,
joriy yil boshida ma'lumotlar uzatish, jumladan, internetga ulanish bo‘yicha xizmat
ko‘rsatuvchi xo‘jalik subyektlarining soni 930 taga yetgan bo‘lsa, jamoaviy
foydalanish maskanlari 1063tani tashkil etdi.Xorijiy mamlakatlar tajribasidan
ma'lumki, elektron tijoratning shiddat bilan rivojlanishiga internetdan
5](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_5.png)
![foydalanuvchilar soni aholining 20-25 foizini tashkil etgandagina erishish mumkin.
Bugungi kunda mamlakatimizda internetdan foydalanuvchilar soni 10 millionga
yetgani elektron tijoratning kelgusidagi yorqin istiqbolidan darak berib turibdi.
O‘zbekistonda elektron hujjatlarga huquqiy mavqe beruvchi «Elektron hujjat
aylanishi to‘g‘risida»gi qonunning qabul qilinishi, shubhasiz, elektron hujjat
aylanishi tizimini rivojlantirishga ko‘maklashib, davlat hokimiyatining turli
idoralari o‘rtasidagi hujjat aylanishini avtomatlashtirishga qulay imkoniyat
yaratmoqda.
Elektron hujjat aylanishi tizimini joriy etish o‘zaro axborot almashinuvi
darajasi va sifatini oshirishga, axborot izlash samaradorligi o‘sishiga, katta
hajmdagi ma'lumotlar bilan ishlash va ulardan foydalanishga ko‘maklashib,
qog‘ozli hujjat aylanishi ulushining kamayishiga yordam bermoqda. Ushbu qonun
elektron hujjatning huquqiy maqomini va uning rekvizitlarini aniqlagan bo‘lib,
elektron hujjat aylanishi ishtirokchilarini, elektron hujjatni olish, jo‘natish, ularni
saqlash va muhofaza etish tartibini belgilab berdi. «Elektron raqamli imzo
to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni elektron hujjatdagi elektron
raqamli imzo va qog‘ozdagi shaxsiy imzo teng kuchga ega ekanligini ta'minlab
berdi. Natijada yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan internet tarmog‘idan
foydalangan holda kerak bo‘lgan barcha hisobot formalari va boshqa ma'lumotlarni
elektron ravishda interaktiv holda olish hamda soliq va statistika hisobotlarini
topshirish imkoniyatini yaratdi. Bu tizim kichik biznes va tadbirkorlik
subyektlarining vaqtini tejash, davlat xizmatchilari bilan bevosita muloqot uchun
navbat kutish yoki soliq hisobotlarini to‘ldirishdagi xato va kamchiliklarni
tuzatishga emas, balki o‘z tadbirkorlik ishlarini rivojlantirishga sarf etishlariga
imkon bermoqda.Shuningdek, mazkur qonunning qabul qilinishi va ijrosining
ta'minlanishi natijasida respublikamizda 9ta elektron raqamli imzo kalitlarini
ro‘yxatga olish markazlari tashkil etildi. Agar elektron raqamli imzo kalitlari soni
2006 yilda 93tani tashkil etgan bo‘lsa, hozirgi kunga kelib 300 mingtadan ortib
ketdi.Shu bilan bir qatorda, mijozlarga yangi xizmat turlarini ko‘rsatishning
huquqiy asoslari kafolatlab qo‘yildi. Bu bilan iqtisodiyotimizga «Paynet» kabi
6](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_6.png)
![elektron to'lovlar xizmatini ko‘rsatuvchi muassasalar kirib keldi, «SMS-banking»,
«Internet-banking» kabi yangi elektron to‘lov xizmatlari joriy etildi. Endilikda
ushbu xizmatlar sharofati bilan mijozlar kommunal, mobil aloqa va internet
xizmatlarini hisob-kitob qilib, uy-ro’zg’or mollarini internet orqali sotib
olishmoqda. 2005 yildan boshlab O’zbekistonda davlat organlarining internetdagi
rasmiy veb-saytlari ochilishi tatbiq etildi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining «Axborotlashtirish sohasida normativ-huquqiy bazani
takomillashtirish to‘g‘risida»gi 256-qarori bilan ushbu saytlarga asosiy talablar
belgilangan bo‘lib, unda saytlarni to‘laqonli rasmiylashtirish, undan foydalanish va
yangilash maqsadida veb-saytda joylashtiriladigan zaruriy axborotlar ro‘yxati,
mazmuni va boshqa kerakli shartlarga nisbatan xalqaro standartlar aniq
shakllantirildi.
Davlat va xo‘jalik boshqaruvi, mahalliy davlat hokimiyati organlarining
axborotkommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish vositasida jismoniy va
yuridik shaxslar bilan o‘zaro tezkor hamkorligini ta'minlash, shuningdek, davlat va
xo‘jalik boshqaruvi, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan
ko‘rsatiladigan xizmatlardan keng foydalanilishni ta'minlash maqsadida Vazirlar
Mahkamasi tomonidan 2007 yil 23 avgustda «Davlat va xo‘jalik boshqaruvi,
mahalliy davlat hokimiyati organlarining axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalangan holda yuridik va jismoniy shaxslar bilan o‘zaro
hamkorligini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qaror qabul
qilinib, u bilan axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda
interaktiv davlat xizmatlari ko‘rsatish to‘g‘risidagi nizom tasdiqlandi.
Ma’lumotlarni boshqarish vositalarining rivojlanishi axborot texnologiyalari
bazasiga qurilgan har qanday axborot tizimining asosi hisoblanadi. Ma’lumotlar
bazasi (date base) - bu EHM ning tashqi xotirasida saqlanadigan, har qanday
jismoniy, ijtimoiy, statistik, tashkiliy va boshqa ob’yektlar, jarayonlar, holatlarning
o‘zaro bog‘liq va tartiblashtirilgan majmuidir.Ma’lumotlar bazasi (MB) har xil
foydalanuvchilarning axborot yetishmovchiligini ta’minlash uchun mo‘ljallangan.
Amaliyotda ko’pchilik ma’lumotlar bazasi chegaralangan predmet sohasi uchun
7](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_7.png)
![loyihalashtiriladi. Bitta EHMda bir qancha ma’lumotlar bazasi yaratiladi. Vaqti
bilan turdosh vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan ba’zi bir ma’lumotlar bazasi
birlashishi ham mumkin. MB ni loyihalashtirishda asosan ikkita masala echiladi:
predmet sohasi ob’ektlarini qanday qilib ma’lumotlar modellarining abstrakt
obektlari shaklida ifodalash. Ayrim hollarda bu masalaga ma’lumotlar bazasini
mantiqiy loyihalash masalasi deyiladi.
ma’lumotlar bazasiga so‘rovlarning bajarilish effektivligini qanday
ta’minlash. Bu masalaga ma’lumotlar bazasini fizik loyihalash masalasi deyiladi.
Ixtiyoriy turdagi MBni loyihalashtirishning birinchi bosqichdagi predmet sohasini
tahlil qilish bo‘lib, u axborot tuzilmasini (konseptual sxemalar) tuzish bilan
yakunlanadi. Bu bosqichda foydalanuvchining so‘rovlari tahlil qilinadi, axborot
ob’ektlari va uning xarakteristikalari tanlanadi, hamda o‘tkazilgan tahlil asosida
predmet sohasi tuzilmalashtiriladi. Predmet sohasini tahlil qilishni uch bosqichga
bo‘lish maqsadga muvofiqdir:
konseptual talablar va axborot ehtiyojlarini tahlil qilish;
axborot ob’ektlari va ular orasidagi aloqalarni aniqlash;
predmet sohasining konseptual modelini qurish va MBni konseptual
sxemasini loyihalashtirish.
II.Nazariy qism.
8](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_8.png)
![2.1 Avtoservis korxonalarining turlari va turlanish mezonlar
Tabiiyki, avtoservis xizmatining asosiy qismini maxsus avtoservis korxonalari
k о ‘rsatadilar. Ulardan tashqari, bu xizmatni asosiy ishlab chiqarish faoliyati
boshqa, turli soha b о ‘lgan korxonalar (masalan, yuk va y о ‘lovchilar tashuvchi
avtotransport korxonalari) ham bajaradilar. Lekin ularning ulushi k о ‘rsatilgan
umumiy xizmat hajmida juda oz, faqat bir necha foiznigina tashkil etadi. Shuning
uchun bunday korxonalarga batafsil t о ‘xtamaymiz.
Jahonda avtoservis korxonalari о ‘z faoliyatlari va mavjud iqtisodiy-ijtimoiy
tuzum asosida tarixiy shakllanib va rivojlanib kelganlar va barcha mamlakatlar
xududi b о ‘ylab shaharlar va qishloqlar, magistral y о ‘llari yoqalari, aholi zich
yashovchi mavzelar, avtosayoxatchilar t о ‘xtovchi mexmonxonalar va
oromgoxlarda (motellarda) joylashganlar. Bunday korxonalar о ‘zlari bajaradigan
xizmat turlari va ishlab chiqarish faoliyatiga qarab, quyidagi turlarga b о ‘linadi
(rasm 1).
Avtoservis korxonalarining turlari.
9Avtoservis korxonalari
Avtosavdo markazlari,
avtosalonlar, eshtiyot
qismlar dikonlari Avtomobillarga texnik
xizmat kirsatish
korxonalari Avtoturar joylar,
sa q lash garajlari](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_9.png)
![Avtosavdo markazlari (yoki bazalari) yirik shaharlarda joylashgan b о ‘lib,
avtomobillar va ehtiyot qismlar bilan ulgurji savdo qiladilar.
Avtosalonlar esa shu mollarni chakana savdo bilan sotadilar, buning uchun
ularda avtomobillarni sotishga tayyorlash (sotish oldi) texnik xizmatini bajarish
uchun maxsus ishchi postlari b о ‘lishi shart.
Avtomobillarga texnik xizmat k о ‘rsatuvchi korxonalar о ‘z navbatida
avtomarkazlar, avtomobillarga texnik xizmat k о ‘rsatuvchi stansiyalar (ATXKS) va
postlar va shuningdek, turli ishlarga ixtisoslashgan avtoustaxonalardan iboratdir.
Avtomarkazlar avtoservis xizmati k о ‘rsatuvchi korxonalarning asosiy,
tayanch- yetakchi korxonalari b о ‘lib asosan yirik shaharlarda (viloyat
markazlarida) joylashadi va kamida 25 ta, k о ‘pi bilan 100, hatto 200 ishchi
postlarga ega b о ‘ladi. Bunday markazlarni odatda avtomobillar ishlab chiqaruvchi
va ular bilan savdo qiluvchi kompaniyalar va shuningdek, avtomobillar va ehtiyot
qismlar bilan savdo qilishga ixtisoslashgan firmalar hissadorlik asosida tashkil
etadilar. Avtomarkazlar bir necha rusumli avtomobillarni ta’mirlash
va ularga texnik xizmat k о ‘rsatish uchun zarur b о ‘lgan ishlab chiqarish texnika
bazasi (ICHTB), zarur texnologik jihozlar, maxsus asbob-uskunalar, ehtiyot
qismlar, materiallar va shuningdek, texnik-texnologik xujjatlar va adabiyotlar bilan
t о ‘la ta’minlangan b о ‘ladi. Avtomarkazlarning ma’lum xududlarida, - viloyat
tumanlari, shaharlari va qishloqlarida bir necha filiallari b о ‘lib markaz ularga har
jixatdan xomiylik qiladi, ayniqsa, kadrlar malakasini oshirish, ishlab-chiqarishda
yangi, ilg’or texnologiyani joriy etish, xizmat k о ‘rsatish madaniyatini yaxshilash
va h.k. kabilarda. Xullas, avtomarkazlar- avtomobillar ishlab chiqaruvchi
kompaniyalar bilan birga avtomobillar servisi sohasida ilmiy-texnika taraqqiyotini
yetaklovchi va ta’minlovchi, bu sohada texnik siyosat yaratuvchi va olib
boruvchilardir. Avtomarkazlar mamlakatimizda, viloyat markazlari va yirik
shaharlarida XX asrning 70-80chi yillarida qurilib ishga tushirilgan, birgina
Toshkentda bunday markazlarning 4 tasi ishlab turibdi. Avtomarkazlarning k о ‘p
10](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_10.png)
![qismi (12 tasi) 1996-98 yillarda t о ‘la rekonstruksiya qilinib, qayta jihozlanib
chiqildi.
Avtomarkazlarda avtomobillar (yangilari va ishlatilganlari), ehtiyot qismlar,
avtomateriallar bilan savdo qiluvchi avtosalonlar, bazalar, d о ‘konlar bilan bir
qatorda turli texnik xizmat k о ‘rsatish va ta’mirlash ishlarini bajaruvchi kuchli
ishlab chiqarish bazasi ham mavjud b о ‘ladi. Avtomarkazlarning tarkibiy qismi
b о ‘lgan savdo bazalari, d о ‘konlari, omborlari va ishlabqchiqarish uchastkalari
xududiy bir joyga joylashgan yoki shahar, viloyat b о ‘ylab bir necha joylarga,
mijozlar uchun qulay b о ‘lgan yerlarga, joylashishi mumkin.
Avtomobillarga texnik xizmat k о ’rsatuvchi stansiyalar (ATXKS).
Avtoservis xizmatini bajaruvchi asosiy va eng k о ’p tarqalgan korxonalaridir.
Zamonaviy ATXKSlari yangi va ishlatilgan avtomobillar, ehtiyot qismlar va
avtomobil materiallari bilan savdo qilish, avtomobillarga turli xildagi texnik
xizmatlar k о ‘rsatish, agregatlar, detallarni ta’mirlash, ishdan chiqqanlarini
almashtirish, avtoavariyalar natijasida shikastlangan avtomobillar va ular
kuzovlarining ishlash qobiliyatini tiklash ishlari bilan shug’ullanadilar.
Shuningdek, mijozlar avtomobillarga, ularning murojatlariga asosan k о ‘chalarda,
y о ‘llarda , avtomobillar turar va saqlash joylarida texnik yordam k о ‘rsatish,
mijozlarga avtomobilni texnik ekspluatatsiya qilish t о ‘g’risida konsultatsiya,
maslaxat berish, ularni avtoservis axboroti bilan ta’minlash kabi xizmatlar ham
ATXKS vazifalariga kiradi.
2. Avtomobillarga TX k о ‘rsatuvchi korxonalarning turlari.
11](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_11.png)
![ATXKSlari о ‘zlarining ishlab chiqarish faoliyati, quvvati, bajarayotgan
xizmat turlari va ma’muriy-tashkiliy tuzilishlariga qarab bir necha turlarga
b о ‘linadi.
Odatda shahar stansiyalarida k о ‘rsatiladigan xizmat turlari xilma -xilroq,
bajariladigan ishlarning hajmi kattaroq b о ‘lishi mumkin va shuningdek, bu
stansiyalardan foydalanuvchi avtomobillarni tarkibi bir muncha barqaror b о ‘ladi,
ya’ni stansiyalar bir qadar doimiy mijozlarga ega b о ‘ladi.
Shaharlararo y о ‘llar b о ‘ylarida joylashgan stansiyalarda aksincha, xizmat
turlari chegaralangan b о ‘lib, ular asosan texnik yordam k о ‘rsatish, mayda
tamirlash ishlari, g’ildiraklar shinalarini yamash, damlash, motor, tormoz, rul
boshqarmasi tizimlari, elektr jihozlari asboblarida paydo b о ‘lgan nuqson va
nosozliklarni tuzatish va shuningdek, eng k о ‘p, zarur b о ‘ladigan ehtiyot qismlar va
avtomateriallar savdosi bilan shug’ullanadilar.
12](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_12.png)
![2.2 Avtomobil markazlari , avtosalonlar, avtomobillarga TX
kо‘rsatish, diler stansiyalari va avtoustaxonalar
Shuni aytish zarurki, mamalakatimiz y о ‘llari b о ‘ylarida joylashgan bunday
ATXK stansiyalari aynan 90 yillardan boshlab tashkil etilib ishga tushirila
boshlandi, ularning soni ham, xizmat k о ‘rsatish darajasi ham hozircha real
talablarga javob bera olmayapti. Ular asosan yengil avtomobillarga xizmat
k о ‘rsatishga m о ‘ljallangan, yuk avtomobillari, avtobuslarning avtoservis
xizmatidan foydalanish imkoniyati chegaralangan. Bunday holat shaharlar
avtoservisiga ham taalluqlidir. Y о ‘l b о ‘ylari stansiyalariga xos b о ‘lgan yana bir
holat ularning yil va sutka davomida uzluksiz ishlashlaridir. Bunday stansiyalar
xususiy yoki shirkat (kooperativ) mulklari asosida tashkil etilib ulardagi ishchi
postlarning soni asosan 2-5 tadan iboratdir.
Chet el (ayniqsa A+Shda) avtoservisi faoliyatida y о ‘l b о ‘yi ATXKSlari
k о ‘pincha (70% i atrofida) yonil\i - moy quyish stansiyalari (AZS) bilan yonma-
yon joylashgan b о ‘ladilar va ba’zan ular bilan bir x о ‘jalikni tashkil etadilar.
Albatta, avtoservis xizmatining asosiy qismini shaharlarda joylashgan
ATXKSlari bajaradilar. Ular ma’muriy-tashkiliy tuzilishlariga qarab avtomobillar
ishlab chiqaruvchi yoki ular bilan savdo qilishga ixtisoslashgan maxsus
kompaniyalar tomonidan tuzilgan avtomarkazlarga qarashli filiallar yoki ular bilan
shartnomalar asosida ish yurituvchi diler-stansiyalar yoxud mustaqil faoliyat olib
boruvchi, ma’muriy-erkin ATXKSlaridir. Avtomarkazlarga qarashli stansiyalar va
dilerlarning asosiy vazifasi о ‘z kompaniyalari, korporatsiyalari tomonidan ishlab-
chiqilgan avtomobillarni, ehtiyot qismlarni, avtomobillarni sotishdir. Albatta,
bunday stansiya va dilerlar texnik xizmat k о ‘rsatish va ba’zi bir ta’mirlash ishlarini
ham bajaradilar, ammo bu ishlar ikkinchi о ‘rinda b о ‘lib, u ham faqat о ‘z firmasi
avtomobillariga k о ‘rsatiladi. Shuning uchun ham bunday korxonalari firma usulida
xizmat k о ‘rsatuvchi ATXKSlar deb yuritiladi. Ular k о ‘rsatgan xizmatlari hajmi
salmoqli b о ‘lib, ba’zi mamalakatlarda (masalan, ba’zi Yevropa mamlakatlarida)
13](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_13.png)
![umumiy xizmatning 30% gacha yetib boradi. Mamlakatimizda bunday firma
usuliga о ‘xshash xizmat k о ‘rsatuvchi stansiyalar asosan “ О ‘zDEU” avtotexxizmat”
xissadorlik birlashmasiga qarashlidir. Shuni aytish zarurki, firma usulida xizmat
k о ‘rsatuvchi stansiyalarning mavqi yuqori baholanadi, chunki ularda sotiladigan
ehtiyot qismlar zavodlarda tayyorlangan, xizmat kafolati ishonarli va sifati yuqori
b о ‘ladi va shuning uchun mijozlar shunday stansiyalar, dilerlar xizmatidan
foydalanishni afzal k о ‘radilar. Dunyodagi barcha avtomobillar ishlab chiqaruvchi
va ular bilan savdo qiluvchi kompaniyalar о ‘z mamlakatlari ichkarisida va
avtomobillari sotiladigan chet davlatlarda minglab firma usulida xizmat
k о ‘rsatuvchi avtomarkazlar va diler stansiyalariga egadirlar. Ayniqsa, A+SH,
Yevropa mamlakatlari va Yaponiya avtomobilsozlik kompaniyalari tashkil etgan
servis korxonalari mashhurdirlar.
ATXKS lari о ‘z xizmati bilan bo\liq \\b о ‘lgan barcha ishlarni, chunonchi,
avtomobilni yuvishdan tortib to unga texnik xizmat k о ‘rsatish, asosiy qismlari va
agregatlari, mexanizmlarini ta’mirlay olgan xolda universal stansiyalar deb ataladi.
Ba’zi hollarda ayrim ATXKSlar, ayniqsa, shahar stansiyalari, xizmatning
ayrim ishlarinigina bajaradilar, masalan, avariyaga uchrab urilgan avtomobillar
kuzovini tiklash yoki avtomobillar agregatlari va detallarini ta’mirlab, ish
qobiliyatini tiklash va h.k. Bu holda stansiyalar ixtisoslashgan deb ataladilar.
Ixtisoslashish xizmat k о ‘rsatiladigan avtomobil markalari va turlariga qarab ham
b о ‘lishi mumkin, ayniqsa bu firma usulida xizmat k о ‘rsatuvchi stansiyalar va
dilerlarga xosdir. ATXKS larining quvvatlari ulardagi ishchi postlarning soni va
bir yilda xizmat k о ‘rsatilgan avtomobillar soni bilan belgilanadi. Shu nuqtai
nazardan kelib chiqib, stansiyalar kichik (15 ta gacha ishchi postlarga ega b о ‘lgan),
о ‘rta (16-25 ishchi postlari) va katta (25 dan k о ‘p ishchi postli) xillarga b о ‘linadi.
Albatta, barcha mamlakatlarda kichik va о ‘rta stansiyalar ham son, ham
umumiy quvvat jihatdan va k о ‘rsatiladigan yalpi xizmat hajmi hisobida yetakchi
о ‘rinda turadilar (90 % dan yuqori). Dunyodagi k о ‘pchilik mamlakatlarda ATXKS
larining о ‘rtacha quvvati 3,5-4,5 postni tashkil etadi va ulardagi ishlaydigan
odamlarning о ‘rtacha soni esa 4,5-5,5 kishidan iboratdir. Ba’zi mamlakatlarda,
14](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_14.png)
![masalan A+Shda, diler quvvati ularning bir yilda sotadigan avtomobillari soniga
qarab belgilanadi, chunonchi, I- klass diler stansiyalari 149 gacha avomobil
sotishga m о ‘ljallangan b о ‘lsa, II- klass 150-399, III- klass 400-749, IV- klass esa
750 va undan k о ‘p avtomobillarga sotishga m о ‘ljallangandirlar. ATXKS lari
ma’lum standartlar va maxsus namunaviy (tipovoy) loyihalar asosida quriladi.
Mamlakatlar b о ‘ylab yagona loyihalar q о ‘llanilmaydi, har bir yirik firmalar о ‘z
namunaviy loyihalarini ishlab chiqadi va shularga binoan о ‘z stansiyalarini
quradilar. Masalan, Germaniyaning “Mersedes-Benz” firmasi yengil va yuk
avtomobillariga servis xizmati k о ‘rsatuvchi olti tipdagi (klassdagi) shahar
stansiyalarining namunaviy loyixalarini ishlab chiqib, ularni amalga oshirgan.
Ulardagi ishchi postlarning soni quyidagicha:
I - kl. 6 ta
II - kl. 6+1+avtosalon
III - kl. 7+2+avtosalon
IV - kl. 14+3+avtosalon
V - kl. 14+3+avtosalon + yuk avtomobillarga TX k о ‘rsatish
VI - kl. 41+8+avtosalon.
Sobiq ittifoqda esa “Lengiproavtotrans” loyihalash instituti 6, 11, 15, 25,
25+avtosaloni, 50+avtosaloni bilan, “Giproavtotrans” instituti esa postlari 15, 30,
30+ avtosaloni bilan, 50+avtosalon, 75+avtosaloni va 100+avtosaloni bilan
stansiya va avtomarkazlarning namunaviy loyihalari ishlab chiqib amalga
oshirilganlar.
Y о ‘l b о ‘ylarida joylashgan stansiyalarining quvvati esa shu y о ‘lning klassi,
ya’ni sutkasida y о ‘ldan о ‘tadigan avtomobillarning soniga qarab (5 kategoriyali)
hisoblanadi, ularni k о ‘pchiligi kichik stansiyalardir.
Avtoustaxonalar avtomobillarga texnik xizmat k о ‘rsatish va ularni
ta’mirlash ishlarining ayrim mexanizmlar, agregatlar yoki tizimlar b о ‘yicha
bajarishga ixtisoslashgan kichik korxonalardir. Masalan, shinalarga TX
k о ‘rsatuvchi va ularni yamovchi yoki akkumulyatorni zaryadlovchi va
ta’mirlovchi, yengil avtomobillar kuzovlarini tiklovchi va b о ‘yovchi va h.k.
15](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_15.png)
![Bunday ustaxonalar shahar va qishloqlarda, y о ‘llar b о ‘ylarida joylashishi mumkin.
Ustaxonalarda avtomobillar kirishi uchun maxsus postlar b о ‘lmaydi, ularning
maydoni ham uncha katta emas (40-60 m 2
), ishlovchilarni soni esa 1-3 kishidan
iboratdir. Avtoustaxonalar oilaviy, kichik biznesning aynan о ‘zidir.
Texnik xizmat k о ‘rsatish postlari esa ustaxonalardan farqli ravishda
avtomobilning о ‘ziga xizmat k о ‘rsatadi va mayda ta’mirlash ishlarini bajaradi.
Bular ham kichik biznes korxonalari b о ‘lib, ularda ishlovchilarni soni 1-3 kishi,
postlar soni esa 1-2 dan iborat b о ‘lib, shaharlar, qishloqlar va y о ‘l b о ‘ylarida
joylashadilar.
16](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_16.png)
![2.3.MBBT tillari haqida ma’lumot.
SQL - kompyuter berilganlar bazasida saqlanuvchi ma’lumotlarni qayta
ishlash va o‘qish uchun muljallangan instrumentdir. SQL – bu strukturlashgan
so‘rovlar tilining (Structured Query Language) qisqartirilgan nomlanishidir. SQL
abbreviaturasi odatda “sikvel” deb o‘qiladi. Ba’zi xollarda, “ESKYUEL” talaffuzi
xam SQL abbreviaturasini o‘qishda ishlatiladi. Nomlanishidan ko‘rinib turibdiki,
SQL foydalanuvchining berilganlar bazasi bilan o‘zaro aloqasini tashkil etish
uchun qo‘llaniluvchi dasturlashtirish tilidir. Xaqiqatda esa SQL faqat relyasion deb
nomlanuvchi bir turdagi berilganlar bazasi bilan ishlaydi.
Hozirda bu til MBBT foydalanuvchilariga taqdim etayotgan barcha
funksional imkoniyatlari qo‘llanilmoqda. Bu imkoniyatlar quyidagilardir:
1. Ma’lumotlar strukturasini tuzish. SQL foydalanuvchilarga ma’lumotlar
strukturasini tuzish, o‘zgartirish xamda berilganlar bazasi elementlari o‘rtasida
aloqalarni o‘rnatish imkoniyatini beradi.
2. Ma’lumotlarni o‘qish. SQL foydalanuvchi yoki dasturga berilganlar
bazasida saqlanuvchi ma’lumotlarni o‘qish va ulardan foydalanish imkonini
beradi.
3. Ma’lumotlarni qayta ishlash. SQL foydalanuvchiga yoki dasturga
berilganlar bazasini o‘zgartirish, ya’ni unga yangi ma’lumotlar qo‘shish, mavjud
ma’lumotlarni o‘zgartirish va o‘chirish imkonini beradi.
4. Berilganlar bazasini ximoyalash. SQL yordamida ma’lumotlar bazasi
foydalanuvchilarini undagi ma’lumotlarni o‘qish va o‘zgartirish imkoniyatlarini
chegaralab qo‘yish mumkin. Bu orqali ruxsat berilmagan foydalanuvchilardan
axborotlar ximoyalanadi.
5. Ma’lumotlardan birgalikda foydalanish. SQL ma’lumotlardan birgalikda
foydalanishni koordinatsiya qiladi, bu esa paralel ishlayotgan foydalanuvchilar
birbirlariga xalaqit bermasdan berilganlar bazasidagi ma’lumotlardan
foydalanishlari imkonini beradi.
6. Ma’lumotlar yaxlitligini ta’minlash. SQL berilganlar bazasini yaxlitligini
ta’minlashga imkon beradi va unda noo‘rin o‘zgartirishlar qilishni oldini oladi.
17](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_17.png)
![MySQL ni faqat mSQL kamchiliklariga javob sifatida qarash noto‘g‘ridir.
Uning ixtirochisi Maykl Videnius (+ yana Monty sifatida ma’lum) shved
kompaniyasi TsX xodimi ma’lumotlar bazasi bilan 1979 yildan beri ishlaydi.
Yaqin paytgacha Videnius TsX da faqat dasturchi edi. 1979 yilda firma ichida
foydalanish uchun UNIREG nomli ma’lumotlar bazasini boshqarish vositasini
yaratdi. 1979 yildan so‘ng UNIREG bir necha tillarda yozildi va katta ma’lumotlar
bazalarini qo‘llash uchun kengaytirildi. Bitta dastur bajarilayotgan har bir jarayon
bu dastur nusxasi deyiladi, chunki xuddi o‘zgaruvchi nusxasi kabi xotiradan joy
oladi. 1994 yilda TsX WWW uchun Amaliy dasturlar yarata boshladi va bu
loyihani qo‘llashda UNIREG dan foydalandi. Baxtga qarshi, UNIREG katta
harajatlar talab qilgani uchun, undan veb-sahifalarni dinamik generatsiya qilish
uchun muvaffaqiyatli foydalanib bo‘lmadi. Va TsX shundan so‘ng SQL va mSQL
ga murojaat qildi Lekin o‘sha paytda mSQL faqat 1.x relizlari shaklida mavjud edi.
Yuqorida aytganimizdek mSQL 1.x versiyalari hech qanday indekslarni qo‘llamas
edi va shuning uchun UNIREG dan unumdorligi past edi.Videnius mSQL avtori s
Xyuz bilan bog‘landi va mSQL ni UNIREG dagi V+ ISAM qayta ishlovchisiga
ulash fikri Bilan qiziqtirmoqchi bo‘ldi. Lekin Xyuz shu paytga keldib mSQL 2
yaratish yo‘lida anchaga ketgan va indekslar Bilan ishlash vositalarini yaratgan
edi. TsX o‘z talablariga ko‘proq mos keluvchi ma’lumotlar bazalari serverini
yaratishga qaror qildi. TsX xodimlari Yangidan velosiped ixtiro qilib o‘tirmadilar.
Ular UNIREG ni asos qilib oldilar va soni oshib borayotgan o‘zga dasturchilar
utilitalaridan foydalandilar. O‘z tizimlari uchun boshida mSQL uchun yaratilgan
API bilan deyarli ustma-ust tushuvchi API yaratdilar. Natijada Yangi kengroq
imkoniyatga ega TsX ma’lumotlar bazasiga o‘tmoqchi bo‘lgan mSQL
foydalanuvchisi o‘z kodiga juda kam o‘zgartirish kiritishi talab qilinardi. Shu bilan
birga Yangi ma’lumotlar bazasi kodi to‘la original edi. 1995 yil may oyiga kelib
TsX kompaniya ichki talablarini qanoatlantiruvchi ma’lumotlar bazasi, - MySQL
1.0 ga ega edi. Firma biznes-partneri Detron HB dan David Aksmark (David
Axmark) TsX ga o‘z serverini Internetda ko‘rsatishni taklif qildi. Serverni
Internetda ko‘rsatishdan maqsad - birinchi bo‘lib Aladdin Peter Deych (Aladdin
18](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_18.png)
![Peter Deutsch) qo‘llagan biznes modelldan foydalanishdir. Natijada MySQLni
mSQL ga nisbatan «tekinroq» qiluvchi o‘ta moslashuvchan avtorlik huquqlari
olindi. Nomiga kelganda Videnius bu haqida shunday deydi: «Xozirgacha
noma’lum MySQL nomi qaerdan kelib chiqqani. TsX da asosiy kattalog, hamda
bibliotekalar va utilitalar ko‘p qismi bir necha o‘n yildan beri «mu» prefiksiga ega.
Shu bilan birga mening qizim (bir necha yilga kichik) ismi ham May (My).
Shuning uchun haligacha sir, bu ikki manbaning qaysi biri MySQL nomini
bergan».
19](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_19.png)
![Amaliy qism
3.1 “ AVTO SERVIS ” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va
uni shakllantirish
" AVTO SERVIS Bo’limini" ma'lumotlar bazasini ishlab chiqish jarayonini
quyidagicha amalga oshirish jarayonini bajaramiz.
" AVTO SERVIS Bo’limini " mavzusini tahlil qilish
"Bolim" ma'lumotlar bazasi berilgan bo’limlar, xodimlar mehnatining
dinamikasi, bo’limda ishash shartlari.
Ushbu mavzu sohasida ob'ektlarning izini ajratish mumkin:
- AVTO SERVIS nomi, telifoni, email pochtasi)
-Bo’limi (Bo’lim nomi, Rahbari).
-Mijoz (To'liq ismi, mashinalar nomlari, Clientik turi,).
- AVTO SERVIS xodimlari. (hujjatlarni yig'ish, (agar filialga so'rov
yuborilsa) yordam berish).
Ob'ektlarning o'zlaridan tashqari, ular o'rtasida ham bog'liqlik mavjud.
Ob'ektlar o'rtasidagi munosabatlar - predmet sohasidagi ob'ektlarning aloqasi.
Mavzu maydoniga muvofiq tizim quyidagi xususiyatlarni hisobga olgan holda
quriladi:
- Mashinaning sifatiga javob berish.
- Clientning qanday mashina olishini aniqlash.
- xodim mijozga xizmat qiladi.
“ AVTO SERVIS ” – AVTO SERVIS haqida ma’lumotni saqlovchi jadval
20](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_20.png)
![Maydon nomi Tipi Izoh
id AVTO_SERVIS int(6) Kalit maydon
AVTO_SERVIS _nam
e varchar(255)
AVTO SERVIS nomi
AVTO SERVIS
_Adress varchar(255)
AVTO SERVIS Manzili
AVTO SERVIS
Maneger varchar(255)
AVTO SERVIS Menijeri
Phone varchar(255)
AVTO SERVIS telifoni
Email varchar(255) Email pochta manzili
AVTO SERVIS _Sete varchar(255)
AVTO SERVIS Internit
“ Bo’lim ” – Bo’lim haqida ma’ lumotni saqlovchi jadval
Maydon nomi Tipi Izoh
idBolim int(5) Kalit maydon
Bolim_Nomi
varchar(60) Bo’lim nomi
“ Lavozim ” –jadvali
Maydon nomi Tipi Izoh
idLavozim int(11) Kalit maydon
LavozimName varchar(100) Lavozim Nomi
21](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_21.png)
![“ Mashina ” –haqidag saqlovchi jadval
Maydon nomi Tipi Izoh
id Mashina int(11) Kalit raqami
Mashina Turi varchar(45)
Mashina Turi
Mashina Soni int(11)
Mashinalar soni
MashinaNarxi int(11) Mashinani narxi
“ Employee ” –Xodimlar haqida ma’lumot saqlovchi jadval
Maydon nomi Tipi
Izoh
idEmployee int(5) Kalit maydon
Full_name varchar(45) F.I.O
Phone varchar(45) Telifoni
Position varchar(45) Lavozmi
EmployeeDate varchar(45) Ishchi kelgan vaqti
22](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_22.png)
![3.2 JADVALLARNING O’ZARO BOG’LANISHI
AVTO SERVIS va Bo’lim jadvallarini ko’pga bir ya’ni n:1 bog’lanish turini
hosil qilamiz.
23](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_23.png)
![AVTO SERVIS bilan va Xodimlar N:1 bog’lanish jadvali
Xodimlar va Mijoz jadvallari 1:N bog’lanish
24](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_24.png)
![AVTO SERVIS va Mijoz jadvallari n:n bo’lanish
3.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga
ma’lumotlar kiritish
1-jadval. “ AVTO SERVIS ” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil
qilish
CREATE TABLE AVTO SERVIS (
id AVTO SERVIS INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
AVTO SERVIS _name VARCHAR(55) NOT NULL,
phone VARCHAR(55) NOT NULL,
email VARCHAR(15) NOT NULL
AVTO SERVIS _Adres VARCHAR(15) NOT NULL
AVTO SERVIS _Meniger VARCHAR(15) NOT NULL
);
2-jadval. “Xodim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
25](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_25.png)
![CREATE TABLE Xodim (
idXodim INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
EmployeEFullName VARCHAR(45) NOT NULL,
EmployeeDate INT(10) NOT NULL,
EmployeeAdres Varchar(45) NOT NULL,
phone VARCHAR(45) NOT NULL,
);
3-jadval. “Client” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Mijoz (
idMijoz INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
Full_name VARCHAR(45) NOT NULL,
MijozAdresi VARCHAR(45) NOT NULL,
MijozDate DATETIME(2)
);
4-jadval. “Mashina” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Mashina (
Id Mashina INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
Mashina Turi VARCHAR(20) NOT NULL,
Mashina Soni INT(2) NOT NULL,
MashinaNarxi INT(2) NOT NULL
);
5-jadval. “Bo’lim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Bolim (
idBolimINT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
26](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_26.png)
![BolimNomi VARCHAR(45) NOT NULL,
);
6-jadval. “Lavozim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Lavozim (
idLavozim INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
LavozimNomi VARCHAR(45) NOT NULL,
);
7-jadval. “ AVTO SERVIS va Mashina n:1 bog’lanish” jadvalini CREATE
operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE AVTO SERVIS _has_Hona(
AVTO SERVIS _id AVTO SERVIS INT(4) NOT NULL PRIMARY KEY,
Mashina_idMashina INT(3)) NOT NULL,
);
8-jadval. “ AVTO SERVIS va Bo’lim n:1 bog’lanish” jadvalini CREATE
operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE AVTO SERVIS _has_Bolim(
AVTO SERVIS Bolim INT(4) NOT NULL PRIMARY KEY,
AVTOMOBIL_YUVISH _SHAHOBCHASI _idSgifohona INT(3) NOT NULL,
Hodim_idHodim INT(3) NOT NULL,
)
3.4. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish
27](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_27.png)
![1-jadval. “ AVTO SERVIS ” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv
qo’shish
INSERT INTO AVTO SERVIS
VALUES(1,’Alimardon avto servis ','Samarqand’,’+998986987858’,Alimardon
Shokirov’,
’, alimardon@gmail,com',’alimardon.uz’);
INSERT INTO AVTO SERVIS
VALUES(2,‘Abdusattor avto servis
Abdusattor’,’abdusattor@gmail.com’,’Abdusattor.uz’ );
INSERT INTO AVTO SERVIS
VALUES(1,’Abdurahim avto servis ', 'Samarqand’,’+9989865835689’,’Karimov
Abdurahim’,
’, abdurahim_avto_servis@gmail,com',abdurahim_avto_servis.uz’);
Xulosa
28](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_28.png)
![Xulosa qilib shuni aytish mumkinki hozirgi kunda Respublikamizda keng
tarqalib borayotgan ish joylarini avtomalashtirish va ish joylarida axborot
kommunikatsiya vositalaridan keng foydalanishga katta e’tibor berilmoqda.
“AVTO SERVIS” ma’lumotlar bazasini yaratish jarayonida hozirda ishlab
turgan texnalogiyalar bilan tanishib chiqdim. Misol uchun Evaset pragarmmasi bu
pragramma ishlab chiqarish, savdo sotiq do’konlari, avto servislar va boshqa
ko’pgina sohalarga to’g’ri keladi. Evasetning malumotlar bazasi so’rovlar bilan
ishlaydi. Men yaratgan “AVTO SERVIS ma’lumotlar bazasin yaratishda shunga
o’xshash so’rovlardan foydalandim.
Men ushbu “ AVTO SERVIS ma’lumotlar bazasini yaratish” mavzusidagi
kurs ishimni bajarish davomida ko`plab izlanishlar olib bordim. Jumladan,
Xodimlarni oylik maoshini ishlab chiqish bo`yicha yaratilgan ma’lumotlar bazasi
bilan tanishib chiqdim. U yerda kerakli ma’lumotlarni qanday olish haqida
tassavvurga ega bo`ldim.
MB ni yaratish davomida dasturlash texnologiyasi bilan chuqurroq tanishib
chiqdim va chuqur malaka hosil qildim.
Shuningdek ma’lumotlar bazasi bilan ishlash, ularni oddiy va dinamik
usullarda tashkil qilish malakasini hosil qildim. Ma’lumotlar bazasini boshqarish
tizimlari bilan tanishib chiqdim va “ AVTO SERVIS ma’lumotlar bazasini
yaratish” ma’lumotlar bazasini bilan shuningdek undagi turli xil so’rovlar orqali
ishlar olib bordim.
Xulosa qilib shuni ta’kidlash mumkin, hozirgi fan-texnika xamda
informatsion texnologiyalarining yordamida avto servis ishlarini yanada qulay va
oson qilish mumkin.
AVTO SERVISlari ishini takomillashtirish va ish unumdorligini yuqori
darajada oshirishga erishishimiz mumkin ekan
Foydalanilgan adabiyotlar.
29](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_29.png)
![1. Karimov I.A. “Bizning bosh maqsadimiz – jamiyatni demokratlashtirish va
yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir”. – T.,”Xalq so‘zi”,
2005- yil 29-yanvar.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Kompyuterlashtirishni yanada
rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish
to‘g‘risida”gi Farmoni (№PF-3080 30.05.2002 y.).
3. O‘zbekiston Respublikasining “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi Qonuni.
(№563-11. № 560-II 11.12.2003 y.). 5. “Ma’lumotlar bazasini boshqarish
tizimlar” fani bo’yicha elektron o’quv qo’llanma, TATU FF.
4. Ayupov R.X., Ismoilov S.I., Azlarov A.X., “MS Access 2002 - ma’lumotlar
majmuasini boshqarish tizimi”(o’quv qo’llanma) Toshkent.: Toshkent
Moliya instituti, 2004.
5. Кодд Э.Ф., “Реляционная модель данных для больших совместно
используемых банков данных”. СУБД . 1995 г .
Internet saytlari
1. www.ictcouncil.gov.uz-Kompyuterlashtirishni rivojlantirish bo`yicha
Vazirlar Maxkamasi muvofiqlashtiruvchi Kengashining sayti.
2. www.ecsoman.edu.ru–Rossiya Federatsiyasi Oliy o`quv yurtlarida
o`qitilayotgan fanlar bo`yicha o`quv-uslubiy komplekslar.
3. http://www.voydod.uz/ - qidiruv tizimi.
4. ziyonet.uz–O`zbekistonning axborotlarni izlab topish tizimi.
5. http://ITPortal sayti.
30](/data/documents/e4076693-334d-45f7-b20a-ed157c35cecb/page_30.png)
“AVTO SERVIS” ma’lumotlar bazasini Loyihalash mavzusida KURS ISHI SAMARQAND – 2021 1
MUNDAREJA I. KIRISH……………….……………………………………….3 I.1 MBBT ni hozirgi kundagi ilm-fandagi o’rni…………….3 I.2 MBBT istiqbollari…….…………………………………...6 II. NAZARIY QISM……………………….……….....................9 2.1 Avtoservis korxonalarining turlari va turlanish mezonlar..9 2.2. Avtomobil markazlari , avtosalonlar, avtomobillarga TX kо‘rsatish, diler stansiyalari va avtoustaxonalar ………………14 2.3. MBBT tillari haqida ma’lumot……………………………18 III. AMALIY QISM……………………………......……………...21 3.1. “AVTO SERVIS” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish……………………………………………................21 3.2 JADVALLARNING O’ZARO BOG’LANISHI…...............24 3.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish………………………...………26 3.4. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish …………………………………….………………………….…….27 IV. XULOSA…………………………………………..29 V. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…….……………...30 2
Kirish O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga asosan, Axborot texnologiyalari va kommunikastiyalarini rivojlantirish vazirligi tashkil etildi. Farmonning O’zAda keltirilgan matniga ko’ra, vazirlik O’zbekiston Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikastiya texnologiyalari davlat qo’mitasi negizida tashkil etilgan.Yangi vazirlikning asosiy vazifalari va faoliyat yo’nalishlari sifatida quyidagilar belgilangan:axborot texnologiyalari va kommunikastiyalar soxasida, “elektron xukumat”ni joriy etishda yagona davlat siyosati amalga oshirilishini ta’minlash;aloqa va telekommunikastiyalar soxasidagi faoliyatni, shuningdek, radiochastotali spektrdan foydalanishni davlat yo’li bilan boshqarish, listenziyalash va nazorat qilish borasidagi funkstiyalarni amalga oshirish;Internet tarmog’ining milliy segmenti yanada shakllantirilishini ta’minlash;raqobatdosh dasturiy maxsulotlarning mamlakatimizda ishlab chiqarilishini va ichki bozorini xamda ularga ko’rsatiladigan xizmatlarni rivojlantirishga ko’maklashish;axborot xavfsizligini ta’minlash; zamonaviy kommunikastiya vositalari soxasida ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalarni, kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishni tashkil qilish;vazirlik faoliyati doirasiga kiruvchi boshqa yo’nalishlar bo’yicha xorijiy investistiyalarni jalb etish va boshqalar. “Gazeta.uz” ning qayd etishicha, Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikastiya texnologiyalari davlat qo’mitasi 2012 yil 16 oktyabrida Aloqa va axborotlashtirish agentligi negizida tashkil etilgan edi. O’zAAA esa, o’z navbatida, 2002 yili Pochta va telekommunikastiyalar agentligi negizida, ushbu agentlik esa 1997 yili Aloqa vazirligi negizida tashkil etilgan edi. Aloqa vazirligining o’zi 1992 yilda tashkil etilgan. Biz dasturchilar uchun bu qarorlar juda muhim qarorlardan biri bo’ldi. 2013- yildan 2020-yilgacha Elektron hukumat tizimiga o’tilish talab qilinmoqda. Shuning uchun axborot tizimlariga o’tilishga kata ahamiyat berilmoqda. Yangi o’quv yurtlari va yangi fakultetlar ochilmoqda. Dunyo globallashib borgani sari axborot tehnalogiyalarga bo’lgan talab ortib bormoqda. O’zbekiston ham rivojlangan davlatlar qatoriga kirib bormoqda. Bunda esa yoshlarni ongini saviyasini oshirish va zamon talablariga mos ravishda kadrlarni tayyorlash 3
davlatimiz taraqiyotini rivojlanishiga sabab bo’ladi. Mamlakatimizda axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish jarayoni izchil davom ettirib kelinmoqda. Eng avvalo, O‘zbekistonda mazkur sohani tartibga soluvchi mukammal qonunchilik bazasi yaratilganini alohida ta'kidlash joiz. Shu bilan birga, bugun dunyoda shiddat bilan kechayotgan globallashuv sharoitida AKT sohasining keskin taraqqiy etib borishi kuzatilayotganligi, ilg‘or davlatlarning ushbu soha rivojiga alohida e'tibor qaratayotgani bejiz emas. Darhaqiqat, hozirgi davrda AKT orqali uzatiladigan axborot jamiyat rivojining eng muhim shartlaridan biri bo‘lib qoldi. U ishlab chiqarish resursi, insonlar orasidagi aloqani ta'minlovchi qudratli vositaga aylandi. Shu bois, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, umuman, jamiyatning axborot uzatish tezligi hamda sifatiga bo‘lgan talablari kun sayin ortib bormoqda. AKT sohasini jadal sur'atlar bilan taraqqiy ettirish O‘zbekiston iqtisodiyotida amalga oshirilayotgan tarkibiy o‘zgarishlar hamda iqtisodiy islohotlarning bosh yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Chunki bu yo‘nalish nafaqat respublikani axborotlashgan jamiyatga aylantirish uchun xizmat qiladi, balki mamlakatimiz iqtisodiyotini jadal sur'atlar bilan rivojlantirishda o‘ziga xos yetakchi tarmoq — «lokomotiv» rolini o‘ynaydi. Dasturiy vazifalardan kelib chiqib, mamlakatimizda komputer va axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya va ma'lumot uzatish tarmoqlarini, internet xizmatlarini rivojlantirish va zamonaviylashtirish, ularni dunyo standartlari darajasiga yetkazish maqsadida keng ko’lamli islohotlar bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Albatta, ijtimoiy hayotning barcha sohalarida bo’lgani kabi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi islohotlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish, o’z navbatida, ushbu sohaning huquqiy asosini shakllantirish va takomillashtirib borishni taqozo etadi. Shuning uchun ham mamlakatimizda mazkur sohada samarali huquqiy mexanizmlarni yanada takomillashtirishga jiddiy e'tibor qaratilmoqda. O’tgan davr mobaynida sohani yanada rivojlantirishga qaratilgan 11ta qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 3ta farmoni, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti hamda Vazirlar Mahkamasining 40dan ortiq qarorlari va 300dan ortiq idoraviy qonunosti hujjatlari qabul qilindi. Mustaqillik 4
yillarida yaratilgan keng huquqiy maydon mamlakatimizda siyosiy modernizatsiya jarayonlarida tobora muhim ahamiyat kasb etib borayotgan axborotkommunikatsiya texnologiyalarining jadal sur'atlarda rivojlanishi yo‘lida qulay imkoniyatlar yaratmoqda. Jamiyatni axborotlashtirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini yanada rivojlantirish maqsadida 2003-2004 yillarda «elektron» qonunlar bloki qabul qilindi. Bular «Elektron raqamli imzo to‘g‘risida»gi, «Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida»gi va «Elektron tijorat to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonunlaridir. Mazkur qonun hujjatlarini ishlab chiqishda ushbu sohadagi xalqaro huquqiy me'yorlar hamda bir qator rivojlangan davlatlarning tajribalari ham atroflicha o‘rganilib, milliy qonunchiligimizga maqbul jihatlari uyg‘unlashtirildi. Ushbu qonunlarning qabul qilinishi va joylarda ularning ijrosi ta'minlanishi, o‘z navbatida, ish yuritish madaniyatining elektron ko‘rinishi shakllanishiga, masofa qisqarishiga, vaqt tejalishiga hamda iqtisodiy samaradorlikning oshishida muhim omil bo‘ldi. Mamlakatimizda axborot- kommunikatsiya texnologiyalarining jadal sur'atlarda rivojlanishi elektron hujjat aylanishi, elektron raqamli imzo, elektron tijorat, elektron to‘lovlar kabi yana bir qancha yangi xizmat turlarining shakllanishiga, jumladan, tadbirkorlarimizga masofadan turib dunyoning xohlagan mamlakatidan o‘ziga hamkor topish va tijorat ishlarini yuritishiga keng yo‘l ochdi. Mamlakatimiz milliy iqtisodiyotida yangi yo‘nalish hisoblangan mazkur tizimlarning tez sur'atlarda taraqqiy etishining yana bir omili — bu axborotkommunikatsiya texnologiyalarini raqamlashtirish darajasining ortishi, xususan, xalqaro axborot tarmoqlaridan foydalanishning umumiy tezligi o‘tgan yilga nisbatan 61 foizga oshib, bugungi kunda 7780 Mbit/s.ni tashkil etayotgani va ulardan foydalanish uchun qulay shart-sharoitlar yaratilganligidadir. Shuningdek, joriy yil boshida ma'lumotlar uzatish, jumladan, internetga ulanish bo‘yicha xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jalik subyektlarining soni 930 taga yetgan bo‘lsa, jamoaviy foydalanish maskanlari 1063tani tashkil etdi.Xorijiy mamlakatlar tajribasidan ma'lumki, elektron tijoratning shiddat bilan rivojlanishiga internetdan 5