Mavzu: Bolalar bog‘chasida psixologik-ijtim oiy va reabilitatsion yordamning ijtimoiy pedagogik xizmati. REJA: 1. Mustaqillik yillarida ijtimoiy-reabilitatsion muassasalarning tubdan yangilanishi. 2. Bolalar va o`smirlarga yordam ko`rsatish majmuasining umumiy kontseptsiyasi. 3. Bolalar va o`smirlarga yordam ko`rsatish xizmati strukturasi va tuzilishining tamoyillari. 4. Ta’lim tizimidagi hududiy reabilitatsiya xizmati. 5. O’zbekistonda SOS – bolalar mahallasining faoliyati.

Maxsus statistika va sotsiologik tadqiqotlar shuni ko`rsatadiki, ko`plagan mamlakatlarda bolalar va o`smirlar og`ir axvolda yashayotgan bo`lib, bunday og`ir ahvol, nochorlik ularning: - psixologik va fiziologik sog`ligining pasayib ketishida, haq-huquqlarining buzilishida, ularga nisbatan kuch, zo`ravonlik ishlatilishida, alohida pedagogik faoliyat, xizmat ko`rsatish talab etiladigan, shuningdek, ijtimoiy kelib chiqishi past tabaqa oilalarning farzandlarini maktablardan siqib chiqarilishida, bunday bolalar va o`smirlarni ish bilan ta’minlash, joylashtirishda umumdavlat tizimining yo`lga qo`yilmaganida, aqliy jihatdan orqada kolgan, jismonan ojiz va zaif bolalar hamda o`smirlarni o`qitish, ular bilan korrektsion ish olib borish, ish bilan ta’minlash muammolarining davlat organlari, progressiv jamoatchilik tomonidan nazardan chetda qoldirilganligida namoyon bo`lmoqda. Mana shu kabi dolzarb muammolarning davlat miqyosida hal etilmaganligi balog`atga yetmagan yetim, qarovsiz, aqliy jihatdan orqada kolgan bolalar va o`smirlar o`rtasida jinoyatchilikning ortib borishiga sabab bo`lmoqda. SHu sababli: - Bolalar va o`smir yoshlarning ijtimoiy hayotini, ularning ichki ma’naviy dunyosini soglamlashtirishga oid chora va tadbirlarni zudlik bilan amalga oshirmoq kerak. Buning uchun esa: 1. bolalar va o`smirlar rivojlanishining buzilish sabablarini aniqlash, ularga pedagogik, psixologik, tibbiy yordam berishning usul va vositalarini belgilab olib, amalda bajarilishini yo`lga qo`yish. 2. Normal bola va o`smir shaxsini rivojlantirishga qaratilgan tarbiya va ta’lim jarayonini adekvat taxlil etish lozim. Voyaga yetmagan yoshlarning aqliy, jismoniy va psixologik jihatdan orqada kolishini bartaraf etish faqatgina jamiyatni (iqtisodiy, ma’naviy va siesiy) sog`lomlashtirish va umuminsoniy qadriyatlar asosida shaxsni rivojlantirishni ta’minlaydigan tarbiya va ta’lim berish tizimini yaratish asosida amalga oshiriladi. Bunda eng asosiy vazifalardan biri bolalar va o`smirlarga yordam ko`rsatish tizimini tubdan isloh qilishdir. Bu tizim bolalar va o`smirlarning ma’naviy-axlokiy sogligini, konstitutsion haq-huquqlarini ximoya qilishga qaratiladi. Bulardan biri bolalar huquqini ximoya qilish haqidagi Konventsiyadir.

Bolalar va o`smirlarga yordam ko`rsatish xizmati strukturasi va tuzilishining tamoyillari. YOrdam ko`rsatishning reabilitatsion xizmati bolalar va o`smirlarga ijtimoiy - huquqiy, psixologik, tibbiy va pedagogik jihatdan qo`llab quvvatlashni ta’minlashga qaratilgandir. Bu xizmat ularning : a) turmush sharoiti va tarbiyasini jadallashtirishga ko`mak berishi orqali, b). shaxsiy mol mulkka egalik huquqlarini himoya qilish orqali, v). voyaga yetmagan yoki estremal holatlarga tushgan, sharoiti og`ir oila farzandlariga turli xilda yordam berish orqali, g). qaltis guruxdagi oilalar va voyaga yetmaganlarga yordam berish orqali, d). kashandachilikka ruju qo`ygan oilalarning, ekstremal holatlarning qurboni bo`lgan yoki ota-onasiz qolgan voyaga yetmagan bolalarga turli xil yordam berish orqali amalga oshiriladi. Ijtimoiy-huquqiy, psixologo-tibbiy va pedagogik yordam quyidagi tamoyillarga asoslanadi: 1. qonunga muvofiqlik, 2. insonparvarlik. 3. adolatparvarlik. 4. demokratiya. 5. tashkilotchilik va nazorat. 6. differentsial va individual yondashish. 7. o`z vaqtida yordam berish. 8. yordamning yetarli va kompleksli bo`lishi. 9. ilmiy asoslanganganlik va xizmat ko`rsatishda hududni xisobga olish. Hududiy tamoyildan kelib chiqqan holda xizmat ko`rsatish ma’lum davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi. Xizmat tajribalarini umumlashtirish, ilmiy- metodik tavsiyalar berish, xizmat ko`rsatish xodimlarining malakasini oshirish uchun shaxar, viloyat, tuman va Respublika ilmiy metodik markazlari tashkil etiladi. Ularning eng asosiysi tuman ijtimoiy xizmat ko`rsatish tashkilotidir. Bolalar va o`smirlarga yordam ko`rsatishning tuman xizmat bo`limlari quyidagi strukturada tashkil topadi: 1. Psixologo-tibbiy, pedagogik yordam ko`rsatish. 2. Kasb tanlash buyicha maslahat berish bo`limi. 3. Tashqiliy axborot bo`limi. 4. Oilaviy hayotning uygunligini ta’minlash va jinsiy tarbiya bo`limi. 5. Metodik ishlar bo`limi.

6. O`qituvchi va tarbiyachilar bilan maslaxat berish ishlarini olib borish bo`limi. Ta’lim tizimidagi hududiy reabilitatsiya xizmati. Xar bir hududda bolalar va o`smirlarga ijtimoiy yordam ko`rsatish xizmati ma’lum kontingent asosida hududni inobatga olish tamoyilidan kelib chiqib amalga oshiriladi. Ta’lim tizimining reabilitatsiya xizmati – bu har bir bolaning yaxshi rivojlanishini va ijtimoiylashuvini ta’minlovchi, ularni kompleks xolda reabilitatsiya qilishga qaratilgan elitar, adaptiv tashkilotlar (maktablar), profilli (kesim) tashkilotlarning umumiy xizmatidir. Reabilitatsiya qilish xizmatining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 1. Bolalar va o`smirlarning rivojlanishidagi o`zgarishlarning (deformatsiyalanish) sabablarini aniqlash. 2. Ularni bartaraf etishning v o sita va usullarini t o pish. 3. Ta’lim-tarbiya va yashash shar o itini jadallashtirish. 4. N o rmal sha x sning shakllanishiga qaratilgan ad e kvat (bir x il) p e dag o gik jara yo nni vujudga k e ltirish. 5. Maxsus reabilitatsion xizmatga muxtoj bolalarga korrektsion rivojlantiruvchi maxsus dasturlar asosida xar tomonlama yordam berish va x o k azo . Reabilitatsiya qilish tamoyillari : 1. Hududdagi iqtisodiy, ijtimoiy, hududiy uziga xosliklarni inob a tga olish. 2. R e abilitatsi o n tadbirlarning x ilma- x illigi. 3. P e dag o gik, ijtim o iy-psi xo l o gik va bi o l o gik m e t o dlarning birligi. 4. B o skichlilik. 5 Individuallik, gumanistik yondashish. R e abilitatsi o n x izmat ko`rsatishning a x amiyati: a). B o laning s o g` ligini, q izi q ishi va huquqlarini h im o yalash. b). D e viatsiya xo latidagi riv o jlanishni o ldindan pr o filaktika qilish. v). P e dag o gik jarayonni ins o nparvarlashtirishni tashkil etishdan ib o rat. R e abilitatsiya qilish o b’ e ktlari va sub’ e ktlari: 1. Ijtimoiy-pedagogik jihatdan karovsiz kolgan bolalar.

2. V o yaga yetmagan huquqbuzarlar, d e viant, d e zadaptatsiyalangan b o lalar va yetimlar. 3. Psi xo s o matik va asabiy, ru x iy kasallangan b o lalar. R e abilitatsi o n x izmatni b o sh q arish m o d e li va uni amalga o shirish m ex anizmi. Hududdagi ijtim o iy madaniy vaziyatlarning uziga xo sligi r e abilitatsi o n x izmatning ma’lum m o d e lini yaratish imk o nini b e radi. Bu m o d e l b o la va o`smirlarning: 1. Umum o rganizmini r e abilitatsiya qilish (tibbiy). 2. SHa x s sifatida r e abilitatsiya qilish (psi xo l o gik). 3. Ijtimoiy sub’ekt sifatida (ijtimoiy). 4.Faoliyat sub’ekti darajasiga ko’tarishga qaratilgan reabilitatsion xizmatnihg bo`lishi kerak. Bu quyidagi k o` rinishga ega b o` ladi: Ijtimoiy reabilitatsion vazifa - nogiron, jismoniy va ruxiy nuksonlarga ega bolalar bilan tarbiyaviy va o`quv ishlarini olib borishdir. Bunda asosiy ijtimoiy vazifalarni pedagog bajaradi. Shu bilan birga u vazifalarning yanada kengrok tavsiflarini xam beradi: 1.Fal o katga uchragan b o la(o`smir)larga yordam ko`rsatish. Inkirozdan chikish yo`llarini topish, kiyin vaktda ko`llab-kuvvatlash xam muximdir; 2.B o la(o`smir)ni, uning xo latini, o ila va maktabdagi mun o sabatlarini o`rganish; 3.Bolani o`rab turgan va unga ta’sir kiluvchi turli ijtimoiy soxalardagi ijtimoiy tarbiya xolatining taxlili; 4. Ijtimoiy pedagog dikkatini ijobiy tajribani taxlil qilishga, tarkatishga va tarkib qilishga karatishi; 5.Bola(o`smir) faoliyatini o`z-o`zini tarbiyalash, o`z-o`zini o`kitish va o`z xayotini mustaqil tashkil kila bilishga karatishi ; 6.Ijtimoiy pedagog bola (o`smir) muammolarini xal kiluvchi, uning inkirozi, xukuklariga alokador tashkilotlar xamda mutaxassislarni birlashtirish bilan xam shugullanishi;