logo

Ijtimoiy-pedagogik tadqiqotlar. Ijtimoiy pedagogik faoliyat metodikasi va texnologiyasi

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

27.2001953125 KB
Mavzu:   Ijtimoiy-pedagogik tadqiqotlar .  Ijtimoiy pedagog ik  faoliyat
metodikasi va texnologiyasi
REJA: 
1.Ilmiy  tadqiqotning  mohiyati.
2.Ijtimoiy-pedagogik  tadqiqotning bosqichlari va metodlari.
  . Metodlar   -o’rganilayotgan   ob’ektning   mohiyati   va   qonuniyatlaridan   kelib
chiqib, borliqni amaliy va nazariy o’zlashtirish usullaridir ijtimoiy pedagogika esa
pedagogikaning   bir   sohasi   bo’lib,   uning   metodlarini   pedagogikada   qo’llanadigan
tarbiyalash   va   o’qitishning   an’anaviy   metodlariga   tayanamiz,   boshqa   tomondan
ijtimoiy   ta’lim   va   ijtimoiy   tarbiyaning   ijtimoiy   pedagogika   va   ijtimoiy   faoliyat
bilan   o’zgarib   bormoqda.     YAna   shuni   yodda   tutish   kerakki,   buning   diqqat
markazimizda bola va uni o’rab turgan ijtimoiy muhit turadi ijtimoiy pedagog esa
bolaga   muammolarni   uni   ijtimoiylashish   jarayon   hal   qilishga   yordam   beradi   .
Ijtimoiy   pedagogika   bola   bilan   bevosita   yoki   bilvosita   -   oila,   do’stlari,   bolalar
jamoasi   orqali   ta’sir   o’tkazadi.   U   qandaydir   qisqa   muddatli   vazifalarni   bajarilishi
yoki, bola bilan uzoq vaqt davomida ishlashi mumkin oqliqligini hisobga olamiz.
                         Ijtimoiy pedagog metodlar  orqali bolaning ongi, xulqi his-tuyg’ulariga
maqsadga muvofiq ta’sir o’tkazilish hamda uni o’rab turgan ijtimoiy muhitga ta’sir
o’tkazilishi mumkin.
                        Metodlar   -   bolaning   ijtimoiylashilishi   va   tiklashda   hamkorlik   qiluvchi,
pozitiv ijtimoiy tajriba to’plashida yordam beruvchi ijtimoiy pedagog va bolaning
o’zaro   boqliq   hatti-   harakatlari   usullaridir.   Ijtimoiy   pedagogika   ham
pedagogikaning   eng   yangi   sohalaridan   biri   bo’lib,   ijtimoiy   -   pedagogik   faoliyat
yangi shakllanayotgani uchun uning metodlar tizimi haqida gapirish juda erta .
        SHuning   uchun   ijtimoiy   pedagog   o’z   amaliy   faoliyatida   pedagogika,
psixologiya   va   ijtimoiy   ishdagi   metodlardan   keng   foydalanadi.   U   shakllanishi
bosqichida   o’z   kasbiy   faoliyatni   bajarish   uchun   ijtimoiy   pedagog   alohida
usullardan tashkil topgan metodlarni egallashi kerak. Metodlar, usullar va vositalar
shu tariqa bir - birlari  bilan bog’liqki, metodlar va usullar holatda vositalar  rolini
bajarishi mumkin.
Ijtimoiy   pedagogik   faoliyatda   ishontirish   va   mashq   qilishi   metodlari   keng
qo’llaniladi,   Bu   metodni   qo’llashning   xususiyati   shundan   iboratki,   ijtimoiy
pedagog   qaysidir   sabablarga   ko’ra   odob   -   axloqning   umumqabul   qilingan
me’yorlari shakllanmagan yoki noto’g’ri shakllangan bola bilan ish olib boradilar.  SHu jamiyatga qabul qilishgan hayot me’yorlari, ular to’g’risidagi to’g’ri va
aniq   tasavvurning   yuzaga   kelishi,   og’ir   -   oqibatda   shaxsning   ishonchi   uning
hayotdagi o’rnini shakllantiradi, bilim va ular haqidagi tasavvur bilan boqliq.
  Ishontirish   metodi   jamiyatda   qabul   qilingan   me’yorlarni   bola   xulqi   va
faoliyoti motivlariga ko’chirishga yordam berib, e’tiqodni shakllantiradi.
  E’tiqod   -   bu   bolaning   ma’naviy   bilimlarining   xaqiqiyligi   va   adolatliliga
qat’iy ishonch bo’lib, u shaxsning ahloqiy faoliyatga va harakatiga ichki xohishdir.
  E’tiqod   -   bu   muayyan   harakatning   zarurligi   va   to’g’riligi   tushuntirish   va
isbotlashdir. Ishontirish jarayonida ijtimoiy pedagog bolaning ongli, his-tuyg’ulari
va irodasiga ta’sir o’tkazadi.
  Ishontirish   metodi   maqsadga   erishishi   uchun   bolalarning   psixologik
xususiyatlari, ularning xulqi, qiziqishlari, shaxsiy tajribasini hisobga olish zarur.
  Ishontirishning asosiy qismi talab qilishdir.
 Uning asosiy vazifasi shundan iboratki, bolalar oldiga vazifa qo’yilib, axloq
-   odob   qoidalarining   mazmunini   ularning   ongiga   yetkazishi   va   kelgusi   faoliyat
mazmunini aniqlashdan iborat.
  Ishontirish quyidagi pedagogikaga ma’lum bo’lgan metodlar orqali amalga
oshiriladi, ya’ni hikoya, leksiya, suhbat, disput.
  Hikoya   va leksiya - bir kishi ijtimoiy pedagog tomonidan olib boriladigan
metodning monologik formasi.
  Hikoya   kichik   yoshdagi   bolalar   bilan   ishlashda   qo’llaniladi,   u   uzoq   vaqt
cho’zilmaydi, aniq va ravshan faktlarga asoslanadi.
Leksiya   katta   yoshdagi   bolalariga   qo’llaniladi,   vaqti   uzoqroq   bo’lib,
murakkab axloqiy tushunchalar ( gumanium, do’stlik, yaxshilik) ni ochib beradi.
Suhbat   va   disput   -   dialogik   shakldagi   usul,   bunda   bolalarning   ishlash
muhim. Suhbat - bu savol - javob metodi ijtimoiy pedagog suhbatni shunday olib
borishi kerakki, savollarni nafaqat u, balki bolalar ham bersin.
O’smirlar uchun disput metodi qo’llanadi, bu metod fikrlarini shakllantiradi. SHunday   qilib   ishontirish   -   bu   ma’lum   axloqning   to’g’riligi   va   zarurligini
tushuntirish   va   isbotlash.   Agar   ishontirish   bola   ongini   «programmalashtirilsa,
mashq qilish bilim - ko’nikma va malakalarini shakllantiradi».
             Mashq qilish ohir - oqibatda bolalarda odob - axloqni shakllantirishi uchun
zarur.
Axloqiy mashqlar deganda, bolalar faoliyati va harakatlarining zarur bo’lgan
ko’nikma   va   odat   hosil   bo’lib,   mustahkamlanishga   qadar   bo’lgan   ko’p   marta
takrorlanuvchi   harakatga   aytiladi.   Ko’nikma   va   odatlarning   shakllanishi   quyidagi
usullardan   iborat:   vazifani   qo’yish,   uning   bajarilishi   qoidalarini   tushuntirish   va
talab   uyg’otish,   amalda   qilib   ko’rsatish,   amalliy   mashqni   tashkil   qilishi,   talab
qo’yishi, talabni bajarishni zslatish va uniig bajarilishini kuzatib borish. Malaka va
odat  o’rtasida  ma’lum  distansiya  bor. Bu malakani  shakllantiramiz keyin ma’lum
vaqt muntazam mustahkamlab borib, uni odatga aylantiramiz.
Mashq   qilishi   metodining   unumliligi   ijtimoiy   pedagogning   mashq   qilishini
o’yin shaklida tashkil  qilishi orqali oshadi.
Mashq qilishi va ishontirish metodlari o’zaro chambarchas boqliq..
Ijtimoiy   pedagogik   metodlar   orasida   muhim   guruhni   korreksiya   metodlari
tashkil qiladi, unga rag’batlantirish va jazolash metodlari kiradi.
  Ijtimoiy         -         pedagogogika                   tarixi         guvohlik         beradiki,
rag’batlantirishi   va   jazolash   -   bola   shaxsiga   ta’sir   qilishining   murakkab   usullari.
Rag’batlantirish   va   jazolash   bir   maqsadga   yo’naltirilgan   -   ya’ni   ma’lum   axloqiy
sifatlarni bola harakterida shakllantiradi.
  Lekin   bu   maqsad   turli   yo’llar   bilan   amalga   oshiriladi:   rag’batlantirish
harakat va holatni ma’qullaydi, jazolash  noto’g’ri harakat va faoliyatni qoralaydi,
unga   yomon   baho   beradi.   Jazolash   va   rag’batlantirish   bola   harakati   va   uning
oqibati   orasidagi   muqarrar   boqliqlikni   eslatadi   (rag’batlantirish   -   qoniqish,   jazo   -
norozilik).
  Ijtimoiy   pedagogning   amaliy     faoliyatida   bu   metodlarning   turli   xil   turlari
qo’llanilishi  mumkin.   Modomiki,     bolalarda   adashish   va   hato   qilish   xos   ekan,   qayta   ishontirish,
ogohlantirish, qiziqishlarini o’zgartirish va jazolash metodlarni qo’llash mumkin.
 Qayta ishontirish bola ongidan noto’g’ri tasavvurlar, hato hayotiy rejalarni,
aqliy tasavvurlar va qarashlar orqali surib chiqarish.  Bu ishontirish metodining bir
turidir .
 Ogohlantirish ijtimoiy pedagog va pedagog faoliyatiga keng qo’llaniladi va
u bola noto’g’ri  harakatni oldini oladi va noto’g’ri faoliyatga yo’l qo’ymaydi.
  YUqorida   ko’rib   chiqilgan   metodlar   ijtimoiy   pedagogikada   alohda   emas
balki bir   - biri bilan bog’iq holda qo’llaniladi.
  Ijtimoilashuv jarayonida bola jamiyat, ijtimoiy munosabatlar.
  Ijtimoiy   maqom   va   o’rinlar,   ijtimoiy   o’zini   tutish   me’yor   va
kiradilar.Haqida ko’pgina bilimlarni o’zlashtiradi. U shuningdek integratsiyasn va
jamiyatta   kirishiga   yordam   beraligan   turli   xil   malaka   va   ko’nikmalarni   egallaydi.
Agar normal   bolada   normal  bola   (jismonan   va   psixik
sog’lom)  tug’ilsa,  unda uning jismoniy, psixik va  ijtimoiy shakllanishi   ma’lum
qonunlariga       ko’ra       sodir       bo’ladi.         Bola       avval   jismoniy       maqomni
o’zlashtiradi,       unda       yo’lini       topishga       o’rganildi:   emaklash,   o’tirish,     yurish,
yugirish va h.
Bola  yaqin  kishilarini   ajratadi   otani,   onani,   aka-ukalarini  o’z ismiga
egaligiga     o’rganadi,     o’nta   javob   berishni   boshlaydi.       Bolada   ijtimoiy   xush
ko’rishlar, his tuyg’ular, ijtimoiy tajriba shakllanadi. Bola   ijtimoiy   rivojlanishda
nuh xazinasidagi bor narsa til
yordamida       bola       diliga       o’tadi.       Tilda         xalq       tarixi,         harakteri,     odatlari,
an’nalari  saqlanib  qoladi. Tilni  o’zlashtirib, bola xalq madaniyati, ijtimoiy tajriba
va     ijtimoiy           an’analarni         ham   o’zlashtiradi.   Eng   muhim   bo’lgan         bola
ijtimoiy         rivojlanishi   o’yinlarda         sodir         bo’ladi.         O’yinlar         yordamida
bolalar    turli    xil ijtimoiy rollar  bilan tanishadi. Agar bolalar jismoniy  va psixik
kamchiliklar   bilan   tug’ilsa,   unla   ijtimoiy   tajribani   o’zlashtirilishi   ancha
murakkabdir.   Agar       bunday       bola   oddiy   oilada   tug’ilsa   bu     haqida   bolaning
ijtimoiy   tiklanishi   ko’p   holda   bunga     tayyor     bo’lmagan   ota-onalar       zimmasiga to’lanadi.  Bola   o’zi   uchun   zarur   bo’lgan    muhitlaridan tashqarida, masalan,
chaqaloq uyida, so’ngra bolalar uyida tarbiyalansa boshqa  gap.
  Bu   holda   ba’zi   bir   ijtimoiy     rollarni   tabiiy       yo’l   bilan   o’zlashtirish
bo’lmaydi:   ota-ona,       aka-uka   boshqa   qarindoshlar.   Bunday   hollarda   bolalarda
muayyan   bir   bilim   va   malakalarini     shakllantirishga   imkon       beradigan,         ular
ijtimoiy       tajribani         o’zlashtirilishiga       va   jamiyatda   ularning   entegratsiyasiga
yordam   beradigan   maxsus   metodiklar   va   texnologiyalar   mavjud   bo’lishi   kerak.
Maktabda o’qitish jarayonida bola avvalom bor akademik bilimlarini oladi. Biroq
shu   bilan   birga   ijtimoiy   me’yorlarini,   ko’rsatmalarini,   qadriyatlarini,   rollarni
yanada   muffaqiyatli   o’zlashtirilishini   ta’minlaydigan   ma’lum   bir   ijtimoiy   bilim,
malaka va ko’nikmalarni egallashi lozim, bola ijtimoiylashuviga yordam beradigan
ijtimoiy   bilimlarini   berish   va   ijtimoiy   malaka   va   ko’nikmalarni   shakllantirish
maqsadga qaratilgan jarayoni  ijtimoiy o’qitish deb ataladi.
Ijtimoiy ta’lim, birinchidan, o’qish va o’zini rivojlantirish turli shakllarda 
(faqat maktab yoki professional ta’lim shaklida emas) amalga oshirilishni va 
odamlar butun umr buyi mustaqil o’qishni davom ettirishlarini, ikkinchidan, ta’lim 
berish – davlatning mutloq vazifasi emas, balki butun jamiyat bu haqida 
g’amho’rlik qilish va faoliyat ko’rsatishini tan olishga asoslangan. SHu sababli har 
qanday hamjamiyat o’z muammo hamda vazifalarini o’zini o’zi tashkil etish va 
o’zini o’zi boshqarish asosida hal qilish uchun turli (muqobil va variantli) ta’lim 
tizimlarini tashkil etish mumkin.
                       Ijtimoiylashtirilgan ta’lim  ikki  inson  o’rtasidagi  muomala madaniyatini
shakllantiradi.   Hayotning   ma’nosini   va   yo’nalishlarini   aniqlashga,   jamiyatda   o’z
o’rnini   topishga,  o’z    imkoniyatlarini  chamalab   ko’rishga   imkon  beradi.  Tabiiy  –
ilmiy   ta’lim   inson   bilan   tabiat   o’rtasidagi   munosabatni,   uning   tabiiy   rivojlanish
tamoyillari   va   qonuniyatlarini   hamda   o’zlashtirishning   maqsadga   muvofiq
usullarini   o’tkazadi.   Texnologik   ta’limda   inson   ilmiy   –   texnika   yutuqlari,   uning
tamoyillari,  metodlari,  hozirgi  zamon   texnologiyasini  o’zlashtiradi.Bu  faqat  ishda
emas, balki turmushda, komunnikatsiya sohasida, madaniy hayotda ham kerak. Kadrlar   tayyorlash   milliy   dasturining   insonparvarona   mohiyati   shundaki,
bunda   ta’lim   –   shaxsni   shakllantirish   va   rivojlantirish   shakli   va   usullari   sifatida
qabul qilinadi.
Bu   o’qitish   va   tarbiyalash   maqsadi,   mazmuni,   metodi   va   vositalarini
aniqlashda hal qiluvchi rol  o’ynaydi. U o’qituvchi  bilan o’quvchi  o’rtasida ta’lim
jarayonidagi   o’zaro   munosabatlarida   o’zgarish   yasaydi,   o’quvchilar   faolligi   va
mustaqilligini oshirish o’zini o’zi kashf etishining sub’ekti bo’lib qoladi.
Ta’limni   ijtimoiylashtirish   o’qitish   sub’ekti   –   o’quvchiga   o’z   qobiliyati   va
ichki imkoniyatlarini ochishga yordam beradi.
Milliy   dasturning   ijtimoiy   mazmuni   tufayli   ta’limda   yangi   qadriyat   o’z
ifodasini   topadi.   O’quvchining   shaxsiy   qiziqishlari   va   intilishlari   birinchi   o’ringa
chiqadi, bunda ta’lim oluvchi o’z imkoniyatlarini to’la ochishga muyassar bo’ladi.
Mazkur,   muammoda   insonparvarlik   ta’limi   bilan   ijtimoiylashtirish
o’rtasidagi   munosabat   muhim   ahamiyatga   ega.   Bu   faqat   masalaning   mohiyatini
belgilash   uchun   emas,   balki   ayni   vaqtda   ta’limda   boshlangan   ijtimoiy
o’zgarishlarni   amalga   oshirishda   va   hayotga   joriy   etish   yo’llari   va   vositalarini
aniqlashga  xam muhim ahamiyatga ega.
Ijtimoiylashtirish   insonparvarlikning   mohiyatini   tushunib   yetishga
ko’maklashadi,   insonni   totalitarizm   asoratlaridan   halos   etadi,   o’zligini   anglatadi.
Bu maqsadga bilimsiz erishib bo’lmasligi ma’lum narsa.Ta’limni ijtimoiylashtirish
insonni bu dunyoda borligini anglashga imkon beradi. U faoliyat usullarini anglash
va   samarali   izlash,   o’ziga,   boshqalarga,   tabiatga   nisbatan   uyg’un   munosabatda
bo’lish imkoniyatini beradi.
Ta’lim   jarayonini   ijtimoiylashtirish   natijasida   o’quvchi   inson   mohiyatini
anglaydi.   O’z     hayoti   dovomida   inson   to’g’risida   hosil   qilingan   tushunchalar
asosida, shaxs xaqiqiy fuqaro bo’lib yetishadi.
Insonparvarlikka  asoslangan   ta’lim   – ijtimoiy fanlar  va  yondosh  fanlarning
funksiyalarini   kengaytiradi,   ta’lim   jarayonini,   mutaxassis     shaxsi   va   uning
dunyoqarashi yaxlitligini ta’minlaydi. Ta’limni   insonparvarlashtirishdan   kuzlangan   asosiy   maqsad   yoshlarga
tegishli  bilim,  ko’nikma,  malaka,   malaka  berish,  ularning  insoniy  dunyoqarashini
shakllantirishdan iborat. U bo’lajak fuqarolar tomonidan insonlar faoliyatining turli
sohalarida insonparvarlik g’oyasi va qadriyatlarini amalga oshirishning asosi bo’lib
xizmat qiladi.
Ta’limda   metodologik   hayot   tajribasiga   ziddiyatli   holatlarda   ijtimoiy
moslashuv modelini ishlab chiqishni taqozo etadi:
- ijtimoiy – shaxsiy hayot tajribasiga asoslangan muntazam davom etadigan
jarayon hisoblanadi; 
-   real   vaziyatdan   kelib   chiqib,   ziddiyatli   holatlarida   ijtimoiy   moslashuv
modelini ishlab chiqishni taqozo etadi;
- mavjud amaldagi holatga doim moslashish jarayoni hisoblanadi;
- shaxslararo aloqalarni qamrab oladi;
- shaxsning shakllanish jarayonini yo’naltiradi.
Ijtimoiy ta’lim (hamjamiyat orqali ta’lim berish) – tashabbuskor guruhlar, 
hamjamiyatlar, jamoalar, odamlarning o’zini o’zi boshqaradigan uyushmalari 
hayoti va ixtiyoriy faoliyatining bir qismi sifatida muntazam, uzluksiz ta’limni 
tashkil etish konstepsiyasi va amaliyoti.
Ijtimoiy ta’lim konsepsiyasi quyidagi g’oyat muhim prinsiplarini o’z  ichiga 
oladi:
 u   ayrim   odamlarda   ham,   guruxda   ham   o’z     kuchlariga   ishonishni   va
ularga tayanishni rivojlantirishga qaratilgan;
 u   xamjamiyatda,   xamjamiyat   bilan   birgalikda   va   xamjamiyat   uchun
ta’limning   variantliligi   prinsiplari   asosida   (ya’ni   uning   ob’ektiv   xilma   –   xilligini
e’tirof   etish   va   ushbu   xilma   –   xillikni   ta’lim   amaliyotida   ruyobga   chiqarish
asosida) amalga oshirilgan uzluksiz ta’limni qo’llab – quvvatlaydi;
 u   xamjamiyatdagi   odamlarning   muammolari   va   ehtiyojlariga   ta’lim
jarayonining   boshlang’ich   nuqtasi   deb   munosabatda   bo’ladi,   shu   sababli
tug’ilayotgan   ijtimoiy   –   iqtisodiy   muammolarni   mustaqil   hal   qilish   maqsadida samarali   o’qitish   va   konkret   professional   trening   shakllarini   ahamiyatli   deb
beriladi;
 u ochiqdir va mushkul ahvolga tushib qolgan odamlar ehtiyojiga hamda
bolalarning muammolariga ayniqsa hamdardlik bilan qaraydi, ularni pedagogika va
psixologiya   nuqtai   nazaridan   qo’llab   –   quvvatlashga   qaratilgan   maxsus
maqsadlarni qo’yadi;
 u   mavjud   maorif   tizimining   xilma   –   xil   ta’lim   xizmatlarini   ta’minlash
borasidagi   ishini   to’ldiradi   va   xar   bir   odamning   aynan   o’ziga   kerakli   va   ta’lim
standartlari   hamda   tasdiqlangan   o’quv   rejalari   bilan   belgilab   qo’yilganiga
qaraganda ancha keng ma’lumot olishga imkon beradi.
Ijtimoiy ta’lim, birinchidan, o’qish va o’zini rivojlantirish turli shakllarda 
(faqat maktab yoki professional ta’lim shaklida emas) amalga oshirilishni va 
odamlar butun umr buyi mustaqil o’qishni davom ettirishlarini, ikkinchidan, ta’lim 
berish – davlatning mutloq vazifasi emas, balki butun jamiyat bu haqida 
g’amxo’rlik qilish va faoliyat ko’rsatishini tan olishga asoslangan. SHu sababli har 
qanday hamjamiyat o’z muammo hamda vazifalarini o’zini o’zi tashkil etish va 
o’zini o’zi boshqarish asosida hal qilish uchun turli (muqobil va variantli) ta’lim 
tizimlarini tashkil etish mumkin.
Mamlakatimizning o’tgan yillaridagi mentalitetida ijtimoiy ta’limni 
tushinish mafkuraviylashtirilgan tarbiyadan, ta’limni ijtimoiy – siyosiy maqsadlar 
bilan chegaralab qo’yilgan tizim deb tasavvur qilishdan iborat edi. Jamiyatdagi 
o’zgarishlar ta’limga ham, hamjamiyatga ham, ularning o’zaro aloqasiga ham 
qarashlarni ancha kengaytirdi. Ta’lim va hamjamiyatlarga multimadaniy tizimlar 
deb qaraladigan bo’ldi, bu tizimlarda hamjamiyat individdan yuqori turib, uning 
rivojlanishini belgilamaydi, balki turli individlar birgalikda hayot kechiradigan, 
turli odamlarning birgalikdagi harakatlari amalga oshadigan jonli makon deb 
hisoblanadi.
Bunga guruhlar: ota – onalar (bolalar bilan birga); ta’limning konkret 
shakllaridan manfaatdor bo’lgan ishbilarmon odamlar va tadbirkorlar; o’z ta’limini
takomillashtirishdan va o’z  bilimlarini rivojlantirishdan manfaatdor bo’lgan  hamma odamlar (ya’ni, mutaxassislar va mutaxassis bo’lmaganlar) kiritilish i 
mumkin.
Hamjamiyatda, hamjamiyat orkali va hamjamiyat uchun shunday 
tushiniladigan ta’lim – jarayonlariga kiritilgan (shu jumladan majburiy o’rta ta’lim 
doirasida ham) odamlar aloqalari va birgalikdagi harakatlarning bevosita amal 
qiluvchi, dinamik ijtimoiy – madaniy va ijtimoiy ta’lim tizimidir. Bu, shuningdek, 
‘‘quyidan’’ chiqadigan shaxsiy ta’lim ehtiyojlarining, qiziqishlarining va 
tashabbuslarining (xolbuki davlatga qarashli ta’lim tuzilmalari ‘‘yuqoridan’’ 
chiqadigan sotsial  – ta’lim manfaatlari va maqsadlaridir) namayon bo’lish va 
o’zini o’zi ro’yobga chiqarish sohasi hamdir . Adabiyotlar
1. Egamberdiyeva H.M. «Ijtimoiy pedagogika» (darslik) - T., 2009 y.
2.     Mavlonova   R.   va   boshkalar   “Ijtimoiy     pedagogika”   (O’kuv     kullanma)   -   T.,
2009 y.
3.  Galaguzova  M.  A.  Sotsialnaya  pedagogika  (Uchebnoye  posobiya)  - M.,
4.   Xarlamov   I.F.   Pedagogika   v   voprosax   i   otvetax   (Uchebnoye   posobiya)     -1.
Munavvarov A.K. Pedagogika (O’quv qullanma). - T.,  1996 u.
5. Munavvarov A.K. Pedagogika(o`quv qo`llanma). - T.,  1996 u.
6 .Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi (o`quv qo`llanma a). - T.,  1994 u.
7. Yo‘ldoshev J.  Ta’lim yangilanish yo‘lida (o`quv qo`llanma). - T., 2000 u.
8 . Podlasыy I L .Pedagogika. V 2x kn. (o`quv qo`llanma). - M., 2003 g.
9.Yu.Asadov,   R.Musurmanov.O’smirlar   deviant   hatti-harakatning   ijtimoiy
psixologik xususiyatlari T;-Sano-standart-2011

Mavzu: Ijtimoiy-pedagogik tadqiqotlar . Ijtimoiy pedagog ik faoliyat metodikasi va texnologiyasi REJA: 1.Ilmiy tadqiqotning mohiyati. 2.Ijtimoiy-pedagogik tadqiqotning bosqichlari va metodlari. .

Metodlar -o’rganilayotgan ob’ektning mohiyati va qonuniyatlaridan kelib chiqib, borliqni amaliy va nazariy o’zlashtirish usullaridir ijtimoiy pedagogika esa pedagogikaning bir sohasi bo’lib, uning metodlarini pedagogikada qo’llanadigan tarbiyalash va o’qitishning an’anaviy metodlariga tayanamiz, boshqa tomondan ijtimoiy ta’lim va ijtimoiy tarbiyaning ijtimoiy pedagogika va ijtimoiy faoliyat bilan o’zgarib bormoqda. YAna shuni yodda tutish kerakki, buning diqqat markazimizda bola va uni o’rab turgan ijtimoiy muhit turadi ijtimoiy pedagog esa bolaga muammolarni uni ijtimoiylashish jarayon hal qilishga yordam beradi . Ijtimoiy pedagogika bola bilan bevosita yoki bilvosita - oila, do’stlari, bolalar jamoasi orqali ta’sir o’tkazadi. U qandaydir qisqa muddatli vazifalarni bajarilishi yoki, bola bilan uzoq vaqt davomida ishlashi mumkin oqliqligini hisobga olamiz. Ijtimoiy pedagog metodlar orqali bolaning ongi, xulqi his-tuyg’ulariga maqsadga muvofiq ta’sir o’tkazilish hamda uni o’rab turgan ijtimoiy muhitga ta’sir o’tkazilishi mumkin. Metodlar - bolaning ijtimoiylashilishi va tiklashda hamkorlik qiluvchi, pozitiv ijtimoiy tajriba to’plashida yordam beruvchi ijtimoiy pedagog va bolaning o’zaro boqliq hatti- harakatlari usullaridir. Ijtimoiy pedagogika ham pedagogikaning eng yangi sohalaridan biri bo’lib, ijtimoiy - pedagogik faoliyat yangi shakllanayotgani uchun uning metodlar tizimi haqida gapirish juda erta . SHuning uchun ijtimoiy pedagog o’z amaliy faoliyatida pedagogika, psixologiya va ijtimoiy ishdagi metodlardan keng foydalanadi. U shakllanishi bosqichida o’z kasbiy faoliyatni bajarish uchun ijtimoiy pedagog alohida usullardan tashkil topgan metodlarni egallashi kerak. Metodlar, usullar va vositalar shu tariqa bir - birlari bilan bog’liqki, metodlar va usullar holatda vositalar rolini bajarishi mumkin. Ijtimoiy pedagogik faoliyatda ishontirish va mashq qilishi metodlari keng qo’llaniladi, Bu metodni qo’llashning xususiyati shundan iboratki, ijtimoiy pedagog qaysidir sabablarga ko’ra odob - axloqning umumqabul qilingan me’yorlari shakllanmagan yoki noto’g’ri shakllangan bola bilan ish olib boradilar.

SHu jamiyatga qabul qilishgan hayot me’yorlari, ular to’g’risidagi to’g’ri va aniq tasavvurning yuzaga kelishi, og’ir - oqibatda shaxsning ishonchi uning hayotdagi o’rnini shakllantiradi, bilim va ular haqidagi tasavvur bilan boqliq. Ishontirish metodi jamiyatda qabul qilingan me’yorlarni bola xulqi va faoliyoti motivlariga ko’chirishga yordam berib, e’tiqodni shakllantiradi. E’tiqod - bu bolaning ma’naviy bilimlarining xaqiqiyligi va adolatliliga qat’iy ishonch bo’lib, u shaxsning ahloqiy faoliyatga va harakatiga ichki xohishdir. E’tiqod - bu muayyan harakatning zarurligi va to’g’riligi tushuntirish va isbotlashdir. Ishontirish jarayonida ijtimoiy pedagog bolaning ongli, his-tuyg’ulari va irodasiga ta’sir o’tkazadi. Ishontirish metodi maqsadga erishishi uchun bolalarning psixologik xususiyatlari, ularning xulqi, qiziqishlari, shaxsiy tajribasini hisobga olish zarur. Ishontirishning asosiy qismi talab qilishdir. Uning asosiy vazifasi shundan iboratki, bolalar oldiga vazifa qo’yilib, axloq - odob qoidalarining mazmunini ularning ongiga yetkazishi va kelgusi faoliyat mazmunini aniqlashdan iborat. Ishontirish quyidagi pedagogikaga ma’lum bo’lgan metodlar orqali amalga oshiriladi, ya’ni hikoya, leksiya, suhbat, disput. Hikoya va leksiya - bir kishi ijtimoiy pedagog tomonidan olib boriladigan metodning monologik formasi. Hikoya kichik yoshdagi bolalar bilan ishlashda qo’llaniladi, u uzoq vaqt cho’zilmaydi, aniq va ravshan faktlarga asoslanadi. Leksiya katta yoshdagi bolalariga qo’llaniladi, vaqti uzoqroq bo’lib, murakkab axloqiy tushunchalar ( gumanium, do’stlik, yaxshilik) ni ochib beradi. Suhbat va disput - dialogik shakldagi usul, bunda bolalarning ishlash muhim. Suhbat - bu savol - javob metodi ijtimoiy pedagog suhbatni shunday olib borishi kerakki, savollarni nafaqat u, balki bolalar ham bersin. O’smirlar uchun disput metodi qo’llanadi, bu metod fikrlarini shakllantiradi.

SHunday qilib ishontirish - bu ma’lum axloqning to’g’riligi va zarurligini tushuntirish va isbotlash. Agar ishontirish bola ongini «programmalashtirilsa, mashq qilish bilim - ko’nikma va malakalarini shakllantiradi». Mashq qilish ohir - oqibatda bolalarda odob - axloqni shakllantirishi uchun zarur. Axloqiy mashqlar deganda, bolalar faoliyati va harakatlarining zarur bo’lgan ko’nikma va odat hosil bo’lib, mustahkamlanishga qadar bo’lgan ko’p marta takrorlanuvchi harakatga aytiladi. Ko’nikma va odatlarning shakllanishi quyidagi usullardan iborat: vazifani qo’yish, uning bajarilishi qoidalarini tushuntirish va talab uyg’otish, amalda qilib ko’rsatish, amalliy mashqni tashkil qilishi, talab qo’yishi, talabni bajarishni zslatish va uniig bajarilishini kuzatib borish. Malaka va odat o’rtasida ma’lum distansiya bor. Bu malakani shakllantiramiz keyin ma’lum vaqt muntazam mustahkamlab borib, uni odatga aylantiramiz. Mashq qilishi metodining unumliligi ijtimoiy pedagogning mashq qilishini o’yin shaklida tashkil qilishi orqali oshadi. Mashq qilishi va ishontirish metodlari o’zaro chambarchas boqliq.. Ijtimoiy pedagogik metodlar orasida muhim guruhni korreksiya metodlari tashkil qiladi, unga rag’batlantirish va jazolash metodlari kiradi. Ijtimoiy - pedagogogika tarixi guvohlik beradiki, rag’batlantirishi va jazolash - bola shaxsiga ta’sir qilishining murakkab usullari. Rag’batlantirish va jazolash bir maqsadga yo’naltirilgan - ya’ni ma’lum axloqiy sifatlarni bola harakterida shakllantiradi. Lekin bu maqsad turli yo’llar bilan amalga oshiriladi: rag’batlantirish harakat va holatni ma’qullaydi, jazolash noto’g’ri harakat va faoliyatni qoralaydi, unga yomon baho beradi. Jazolash va rag’batlantirish bola harakati va uning oqibati orasidagi muqarrar boqliqlikni eslatadi (rag’batlantirish - qoniqish, jazo - norozilik). Ijtimoiy pedagogning amaliy faoliyatida bu metodlarning turli xil turlari qo’llanilishi mumkin.

Modomiki, bolalarda adashish va hato qilish xos ekan, qayta ishontirish, ogohlantirish, qiziqishlarini o’zgartirish va jazolash metodlarni qo’llash mumkin. Qayta ishontirish bola ongidan noto’g’ri tasavvurlar, hato hayotiy rejalarni, aqliy tasavvurlar va qarashlar orqali surib chiqarish. Bu ishontirish metodining bir turidir . Ogohlantirish ijtimoiy pedagog va pedagog faoliyatiga keng qo’llaniladi va u bola noto’g’ri harakatni oldini oladi va noto’g’ri faoliyatga yo’l qo’ymaydi. YUqorida ko’rib chiqilgan metodlar ijtimoiy pedagogikada alohda emas balki bir - biri bilan bog’iq holda qo’llaniladi. Ijtimoilashuv jarayonida bola jamiyat, ijtimoiy munosabatlar. Ijtimoiy maqom va o’rinlar, ijtimoiy o’zini tutish me’yor va kiradilar.Haqida ko’pgina bilimlarni o’zlashtiradi. U shuningdek integratsiyasn va jamiyatta kirishiga yordam beraligan turli xil malaka va ko’nikmalarni egallaydi. Agar normal bolada normal bola (jismonan va psixik sog’lom) tug’ilsa, unda uning jismoniy, psixik va ijtimoiy shakllanishi ma’lum qonunlariga ko’ra sodir bo’ladi. Bola avval jismoniy maqomni o’zlashtiradi, unda yo’lini topishga o’rganildi: emaklash, o’tirish, yurish, yugirish va h. Bola yaqin kishilarini ajratadi otani, onani, aka-ukalarini o’z ismiga egaligiga o’rganadi, o’nta javob berishni boshlaydi. Bolada ijtimoiy xush ko’rishlar, his tuyg’ular, ijtimoiy tajriba shakllanadi. Bola ijtimoiy rivojlanishda nuh xazinasidagi bor narsa til yordamida bola diliga o’tadi. Tilda xalq tarixi, harakteri, odatlari, an’nalari saqlanib qoladi. Tilni o’zlashtirib, bola xalq madaniyati, ijtimoiy tajriba va ijtimoiy an’analarni ham o’zlashtiradi. Eng muhim bo’lgan bola ijtimoiy rivojlanishi o’yinlarda sodir bo’ladi. O’yinlar yordamida bolalar turli xil ijtimoiy rollar bilan tanishadi. Agar bolalar jismoniy va psixik kamchiliklar bilan tug’ilsa, unla ijtimoiy tajribani o’zlashtirilishi ancha murakkabdir. Agar bunday bola oddiy oilada tug’ilsa bu haqida bolaning ijtimoiy tiklanishi ko’p holda bunga tayyor bo’lmagan ota-onalar zimmasiga