BOSHLANG`ICH SINFLARDA MATEMATIKA O`QITISHNIBOSHLANG`ICH SINFLARDA MATEMATIKA O`QITISHNI TASHKIL QILISHTASHKIL QILISH REJAREJA 1-§. Boshlang`ich sinflarda dars va matematika darslari sistemasi1-§. Boshlang`ich sinflarda dars va matematika darslari sistemasi 2-§. Matematika darslari asosiy xillari.2-§. Matematika darslari asosiy xillari.

1-§. Boshlang`ich sinflarda dars va matematika darslari sistemasi1-§. Boshlang`ich sinflarda dars va matematika darslari sistemasi .. Ma'lumki, boshlang`ich matematika kursi uchta kursdan iborat: unda arifmetikMa'lumki, boshlang`ich matematika kursi uchta kursdan iborat: unda arifmetik material bilan birgalikda algebra va geometriya elementlari bayon qilinadi. Bumaterial bilan birgalikda algebra va geometriya elementlari bayon qilinadi. Bu yo`nalishlar bir – biri bilan uzviy ravishda bog`liq holda qaralishi dasturdayo`nalishlar bir – biri bilan uzviy ravishda bog`liq holda qaralishi dasturda ko’rsatilgan.ko’rsatilgan. Boshlang’ich sinflarda uyg’unlashgan holda arifmetika, algebra va geometriyaBoshlang’ich sinflarda uyg’unlashgan holda arifmetika, algebra va geometriya materiallarining o’rganishiga boshlang’ich sinflarda matematika kursiningmateriallarining o’rganishiga boshlang’ich sinflarda matematika kursining sestemasi deyiladi. sestemasi deyiladi. Boshlang`ich matematika kursining xususiyatlari nazariy bilimlar, amaliyBoshlang`ich matematika kursining xususiyatlari nazariy bilimlar, amaliy malaka va ko`nikmalarni shakllantirish va o`zlashtirishni nazarda tutadi. Shumalaka va ko`nikmalarni shakllantirish va o`zlashtirishni nazarda tutadi. Shu sababli har bir darsda yangi materialni o`rganish bilan bir qatorda ko`nikma vasababli har bir darsda yangi materialni o`rganish bilan bir qatorda ko`nikma va malakalarni mukammalashtirish ishlari olib boriladi. malakalarni mukammalashtirish ishlari olib boriladi. Matematika darslarining xususiyatlari o`quvchilarning matematik materialniMatematika darslarining xususiyatlari o`quvchilarning matematik materialni o`zlashtirish xususiyatlariga ham bog`liq: materialning abstrakt xarakterda bo`lishio`zlashtirish xususiyatlariga ham bog`liq: materialning abstrakt xarakterda bo`lishi ko`rsatma vositalarini, o`qitish metodlarini to`g`ri tanlashni, o`quvchilargako`rsatma vositalarini, o`qitish metodlarini to`g`ri tanlashni, o`quvchilarga differentsial va individual yaqinlashishni talab qiladi.differentsial va individual yaqinlashishni talab qiladi. Boshlang’ich sinflarda o’quv ishlarini tashkil qilishning asosiy formasi darsBoshlang’ich sinflarda o’quv ishlarini tashkil qilishning asosiy formasi dars hisoblanadi. Dars deganda sinfda aniq dars jadvali asosida olib boriladiganhisoblanadi. Dars deganda sinfda aniq dars jadvali asosida olib boriladigan mashg’ulot tushuniladi. Shunday qilib boshlang’ich sinflarda matematikanimashg’ulot tushuniladi. Shunday qilib boshlang’ich sinflarda matematikani sistemali o’zlashtirish uchun aniq o’quv dasturi, ishchi o’quv dasturi va darssistemali o’zlashtirish uchun aniq o’quv dasturi, ishchi o’quv dasturi va dars jadvali bo’lishi kerak.jadvali bo’lishi kerak. 1.1. Ishchi o’quv dasturida, o’quv materiallarining har bir mavzusini tematikIshchi o’quv dasturida, o’quv materiallarining har bir mavzusini tematik soatlari va sanalari ko’rsatilib ishlab chiqilishi kerak. Shuningdek, har bir mavzugasoatlari va sanalari ko’rsatilib ishlab chiqilishi kerak. Shuningdek, har bir mavzuga xos va mos ko’rsatmali qurollar, o’qitish vositalari, o’quvchilarning bilimxos va mos ko’rsatmali qurollar, o’qitish vositalari, o’quvchilarning bilim darajasiga ko’ra individual va gruppali shug’ullanish va uy vazifalarini belgilabdarajasiga ko’ra individual va gruppali shug’ullanish va uy vazifalarini belgilab qo’yilishi kerak. sinfda o’quvchilar bilimini baholash propartsiyasini saqlashqo’yilishi kerak. sinfda o’quvchilar bilimini baholash propartsiyasini saqlash uchun o’quvchilarning ismi va familyalari ko’rsatib qo’yilishi maqsadga muvofiq.uchun o’quvchilarning ismi va familyalari ko’rsatib qo’yilishi maqsadga muvofiq.

2.2. Boshlang’ich sinflarning matematika ishchi dasturi dastlab O’zbekistan xalqBoshlang’ich sinflarning matematika ishchi dasturi dastlab O’zbekistan xalq ta’limi vazirligi tomonidan maktablarga yetkazib beriladi. Shu asosda ishchi o’quvta’limi vazirligi tomonidan maktablarga yetkazib beriladi. Shu asosda ishchi o’quv dasturini har bir matematika o’qituvchisi tuzib oladilar.dasturini har bir matematika o’qituvchisi tuzib oladilar. O’qituvchi har bir darsni mavjud ishchi o’quv dasturi bo’yicha tashkil etadi.O’qituvchi har bir darsni mavjud ishchi o’quv dasturi bo’yicha tashkil etadi. Bunda o’qituvchi kalendar reja bo’yicha darsning konspektini shakllantiradi.Bunda o’qituvchi kalendar reja bo’yicha darsning konspektini shakllantiradi. konspektda darsning aniq rejasi beriladi.konspektda darsning aniq rejasi beriladi. Dars.Dars. Darsni o`tkazishga tayyorgarlik ko`rishda eng oldin darsning asosiy Darsni o`tkazishga tayyorgarlik ko`rishda eng oldin darsning asosiy maqsadlarini aniq oydinlashtirib olish zarur. Darsda nazariya bilan amaliyotningmaqsadlarini aniq oydinlashtirib olish zarur. Darsda nazariya bilan amaliyotning bog`liqligi, Algebraik va geometrik elementlarining arifmetika bilan bog`liqligi,bog`liqligi, Algebraik va geometrik elementlarining arifmetika bilan bog`liqligi, didaktik maqsadlar amalga oshiriladi; yangi material bilan topshiriladi vadidaktik maqsadlar amalga oshiriladi; yangi material bilan topshiriladi va mustahkamlanadi, malaka, ko`nikmalar hosil qilishga doir ishlar o`tkaziladi.mustahkamlanadi, malaka, ko`nikmalar hosil qilishga doir ishlar o`tkaziladi. MisolMisol uchun «Ikki xonali sonlarni xona birliklarining yig`indisi bilan almashtirish»uchun «Ikki xonali sonlarni xona birliklarining yig`indisi bilan almashtirish» mavzusiga bag`ishlangan darsni qaraylik.mavzusiga bag`ishlangan darsni qaraylik. Dars maqsadi.Dars maqsadi. 1. O`quvchilarni 2 xonali sonlarni xona birliklarining 1. O`quvchilarni 2 xonali sonlarni xona birliklarining yig`indisi bilan almashtirishga o`rgatish.yig`indisi bilan almashtirishga o`rgatish. 2. Nollar bilan tugaydigan ikki xonali sonlarni qo`shish va ayirish2. Nollar bilan tugaydigan ikki xonali sonlarni qo`shish va ayirish malakalarini mustahkamlash.malakalarini mustahkamlash. 3. Sonni yig`indiga qo`shish xossalarini o`rgatishga doir tayyorgarlik ishini3. Sonni yig`indiga qo`shish xossalarini o`rgatishga doir tayyorgarlik ishini o`tkazish.o`tkazish. Tematik reja (dars ishlanmasi) tuzish darsni aniq rejalashtirishga yordamTematik reja (dars ishlanmasi) tuzish darsni aniq rejalashtirishga yordam beradi. Tematik reja darslarning to`la ishlanmasidan iborat bo`lmay, balki, shu darsberadi. Tematik reja darslarning to`la ishlanmasidan iborat bo`lmay, balki, shu dars uchun majburiy bo`lgan asosiy momentlarini o`z ichiga oladi.uchun majburiy bo`lgan asosiy momentlarini o`z ichiga oladi. 1. Dars № vaqti.1. Dars № vaqti. 2. Mavzu: 2. Mavzu: 3. Maqsadi: 3. Maqsadi: 4. O`tilganlarni takrorlash, yangisini o`tishga tayyorlanish.4. O`tilganlarni takrorlash, yangisini o`tishga tayyorlanish. 5. Yangi materialni o`tish usuli.5. Yangi materialni o`tish usuli. 6. O`rgatu6. O`rgatu vv chi, mashq qildiruvchi ishlar tizimi.chi, mashq qildiruvchi ishlar tizimi. 7. Mustaqil ish.7. Mustaqil ish. 8. Ko`rgazmali vositalar.8. Ko`rgazmali vositalar.

9. Uyga vazifa.9. Uyga vazifa. Dars maqsadlarini muvoffiqiyatli amalga oshirishning to`g`ri yo`llariniDars maqsadlarini muvoffiqiyatli amalga oshirishning to`g`ri yo`llarini topishga darsning ta'limiy va tarbiyaviy vazifalarini, irodani qiziqishlarini vatopishga darsning ta'limiy va tarbiyaviy vazifalarini, irodani qiziqishlarini va qobiliyatlarini rivojlantiruvchi vazifalarni aniqlash yordam beradi.qobiliyatlarini rivojlantiruvchi vazifalarni aniqlash yordam beradi. Dars mazmuniniDars mazmunini aniqlash uchun o`qituvchi quyidagi talablarga rioya qilishi aniqlash uchun o`qituvchi quyidagi talablarga rioya qilishi kerak.kerak. 1. Dars mazmuni dasturiga mos kelishi va uning maqsadlaridan kelib chiqishi.1. Dars mazmuni dasturiga mos kelishi va uning maqsadlaridan kelib chiqishi. 2. G`oyaviylik va e'tiqodni tarbiyalash. Darsda o`quvchilar dunyoqarashlarini2. G`oyaviylik va e'tiqodni tarbiyalash. Darsda o`quvchilar dunyoqarashlarini kundalik axloq asoslari sifatida shakllantirish uchun eng qulay, yaxshi sharoitkundalik axloq asoslari sifatida shakllantirish uchun eng qulay, yaxshi sharoit yaratish zarur.yaratish zarur. 3. Darsni turmush bilan, o`quvchilarning shaxsiy tajribasi bilan bog`liqligi.3. Darsni turmush bilan, o`quvchilarning shaxsiy tajribasi bilan bog`liqligi. 4. O`quv materialning o`quvchilarga tushunarli va ularning kuchlari4. O`quv materialning o`quvchilarga tushunarli va ularning kuchlari yyetadigan bo`lishi. yyetadigan bo`lishi. Dars mazmuniga har xil masalalar, mashqlar kiradi. O`qituvchi bularniDars mazmuniga har xil masalalar, mashqlar kiradi. O`qituvchi bularni almashtirishi mumkin. almashtirishi mumkin. MisolMisol .. «Ko`paytirishning gruppalash qonuni» ni quyidagi «Ko`paytirishning gruppalash qonuni» ni quyidagi masala bilan boshlash mumkin.masala bilan boshlash mumkin. ZoomagazinZoomagazin gaga qushlar qamalgan qafaslar keltirildi. Qafaslarni uch qatorga qushlar qamalgan qafaslar keltirildi. Qafaslarni uch qatorga har birida 5 tadan qafas qilib joylashtirildi. Har bir qafasda 2 tadan qush bor.har birida 5 tadan qafas qilib joylashtirildi. Har bir qafasda 2 tadan qush bor. Qafaslardagi hamma qush qancha?Qafaslardagi hamma qush qancha? QafasniQafasni to’g’ri to’rtburchak, to’g’ri to’rtburchak, qushniqushni uchburchak shaklida tasvirlashga kelishib uchburchak shaklida tasvirlashga kelishib olamiz.olamiz.

I usul. Bir qatorda tyrgan qafaslarda qancha qush borligini bilib olamiz. BirI usul. Bir qatorda tyrgan qafaslarda qancha qush borligini bilib olamiz. Bir qafasda 2 ta qush bor. Qatorda esa 5 ta qafas bor. Demak, ularda 5·2 ta qush bor.qafasda 2 ta qush bor. Qatorda esa 5 ta qafas bor. Demak, ularda 5·2 ta qush bor. Qafaslar 3 qator qilib joylashtirilgan, demak, hammasi bo’lib (5·2)·3 ta qush bor.Qafaslar 3 qator qilib joylashtirilgan, demak, hammasi bo’lib (5·2)·3 ta qush bor. Yechish: (5·2)·3=10·3=30 ta qush.Yechish: (5·2)·3=10·3=30 ta qush. II usul. Oldin qafaslar qanchaligini bilib olamiz. Bir qatorda 5 ta, bundayII usul. Oldin qafaslar qanchaligini bilib olamiz. Bir qatorda 5 ta, bunday qatorlar 3 ta, demak, hammasi bo’lib, 5·3 ta qafas bor. Har bir qafasda 2 tadan qushqatorlar 3 ta, demak, hammasi bo’lib, 5·3 ta qafas bor. Har bir qafasda 2 tadan qush bor, demak, hammasi bo’lib (5·2)·3 ta qush bo’ladi.bor, demak, hammasi bo’lib (5·2)·3 ta qush bo’ladi. Yechish: (5·3)·2=15·2=30 ta qush.Yechish: (5·3)·2=15·2=30 ta qush. III usul.bir ustundagi qafaslarda qancha qush borligini bilib olamiz. BirIII usul.bir ustundagi qafaslarda qancha qush borligini bilib olamiz. Bir qafasda 2 ta qush bor, bir ustunda esa 3 ta qafas bor. Demak, ularda (2·3) ta qushqafasda 2 ta qush bor, bir ustunda esa 3 ta qafas bor. Demak, ularda (2·3) ta qush bor. Qafaslar 5 ta ustundan iborat. Demak, hammasi bo’lib (2·3)·5 ta qush bor.bor. Qafaslar 5 ta ustundan iborat. Demak, hammasi bo’lib (2·3)·5 ta qush bor. Yechish: (2·3)·5=6·5=30 ta qush.Yechish: (2·3)·5=6·5=30 ta qush. Matematika darslarida bajariladigan asosiy ish turlari: Matematika darslarida bajariladigan asosiy ish turlari: a) og`zaki mashqlar, b)a) og`zaki mashqlar, b) yozma hisoblashlar va masalalar yechish, v) yasashga va o`lchashga doiryozma hisoblashlar va masalalar yechish, v) yasashga va o`lchashga doir mashqlar.mashqlar. Hozirgi zamonning muhim talablaridan biri o`quvchilarning bilish va ijodiyHozirgi zamonning muhim talablaridan biri o`quvchilarning bilish va ijodiy faoliyatlarini aktivlashtirishdan iborat. Har bir dars fikrlash, ijod qilishgafaoliyatlarini aktivlashtirishdan iborat. Har bir dars fikrlash, ijod qilishga qaratilgan bo`lishi kerak.qaratilgan bo`lishi kerak. Bir necha shunday usullar bilan tanishaylik:Bir necha shunday usullar bilan tanishaylik: 1) Butun sinfga topshirilgan ijobiy ishda har bir o`quvchining maksimal1) Butun sinfga topshirilgan ijobiy ishda har bir o`quvchining maksimal bilimini hisobga olish.bilimini hisobga olish. 2) Maxsus tarqatma didaktik materiallardan foydalanish.2) Maxsus tarqatma didaktik materiallardan foydalanish. 3) Muammoli vaziyat yaratish, testlardan foydalanish.3) Muammoli vaziyat yaratish, testlardan foydalanish. 4) Har xil ko`rsatmali va ekran vositalarini qo`llash.4) Har xil ko`rsatmali va ekran vositalarini qo`llash. 5) Darsda musobaqa shaklidan foydalanish.5) Darsda musobaqa shaklidan foydalanish. Darsda alohida va umumiy ishni birgalikda mohirona olib borishDarsda alohida va umumiy ishni birgalikda mohirona olib borish o’quvchilarga differentsiallashgan yaqinlashishni amalga oshirishda darsningo’quvchilarga differentsiallashgan yaqinlashishni amalga oshirishda darsning muhim tashkiliy jihati hisoblanadi. O`qituvchining mahorati darsda o`quvchilarmuhim tashkiliy jihati hisoblanadi. O`qituvchining mahorati darsda o`quvchilar uning tushuntirishlarini qanday qabul qilishlariga, o`quvchilar qandayuning tushuntirishlarini qanday qabul qilishlariga, o`quvchilar qanday ishlashlariga, savollarga javob berishda va olishga qarab baholanadi.ishlashlariga, savollarga javob berishda va olishga qarab baholanadi.