Мавзӯъ: БОЗИ-БА СИФАТИ ПЕШБАРАНДАИ БАЧАГОН Нақша: 1. Моҳият ва хусусияти бози ҳамчун фаъолияти кўдак 2. Нақши бозӣ дар раванди педагогии тарбияи томактабӣ 3. Намудҳои бозиҳои эҷодӣ 4. Бозиҳои қоида. Намудҳои бозиҳои дидактикӣ 5. Ахамияти бозича дар тарбияи фарзанд 1. Моҳият ва хусусияти бози ҳамчун фаъолияти кўдак

Бозӣ як зуҳури шахсияти инсон, роҳи камолоти он аст. Дар ҳоле ки бозӣ дар ҳаёти калонсолон мавқеи хоса дорад, он барои кӯдакон махсусан муҳим аст. Уро «хамсафари бачагй» гуфтан кабул аст. Мазмуни асосии хаёти бачагони синни томактабй мебошад. Ин фаъолияти пешбарандаест, ки бо мехнат ва таълим алокаи зич дорад. Ҷиддтарин коре, ки кӯдак ба он машғул аст, дар шакли бозӣ аст. Дар бозӣ тамоми ҷанбаҳои мавҷудаи шахс фаъол мешаванд: кӯдак ҳаракат мекунад, гап мезанад, дарк мекунад, фикр мекунад. Бозӣ воситаи муҳими тарбия ба назар мерасад.Бозӣ аз замонҳои қадим таваҷҷуҳи омӯзгорон, равоншиносон, файласуфҳо, этнографҳо, санъатшиносонро ба худ ҷалб намуда, дар ҳаёти ҷомеа пас аз кор қарор гирифта, мазмуни онро муайян мекунад. Қабилаҳои ҷамъиятии ибтидоӣ дар бозиҳои худ шикор, ҷанг ва кишоварзиро инъикос мекарданд. Масалан, дар баъзе қабилаҳо дар он замон пошидани биринҷ бо шукӯҳу шаҳомати хоса бо бозиҳо сурат мегирифт.Барои назарияи бозиҳои муосири бачагона андешаҳои Я.А.Коменский, К.Д.Ушинский, А.С.Макаренко, П.Ф.Лестгаф низ муҳиманд. «Пьесаи бачагон таърихи дуру дароз дорад, — навишта буд К.Д.Ушинский, — воситаи тавонои тарбиявие, ки худи инсон офаридааст ва аз ин ру, вай талаботи хакикии табиати инсонро инъикос мекунад».Ян Амос Коменский бозиро шакли зарурии фаъолияти бача хисоб мекард, ки ба табиат ва майли у мувофик аст. Ба ақидаи ў, бози фаъолияти ҷиддии равони мебошад, ки дар он тамоми зуҳуроти қобилияти кўдак инкишоф ёфта, доираи дарки ҳасти ва олам дар бози васеъ ва ғани мегардад, нутқ инкишоф меёбад. Кӯдак ҳангоми бозӣ ҳамсолони худро дӯст медорад. Коменский бозиро шарти бачагии хушбахтона ва инкишофи мутаносиби кӯдак дониста, калонсолонро даъват мекард, ки ба бозиҳои кӯдакон таваҷҷӯҳ зоҳир намуда, онҳоро оқилона роҳнамоӣ кунанд. П.Ф.Лестгафт мегӯяд, ки кӯдакон таассуроти худро аз атрофиён дар бозиҳои худ инъикос мекунанд. Чунин фаъолият дар инкишофи кудак ахамияти калон дорад.Ҳамин тавр, олимону маорифпарварони пешқадам тавассути мушоҳидаҳо ва тадқиқоти илмии худ собит кардаанд, ки бози як ҳодисаи иҷтимоиаст, бози

муҳити атрофро инъикос мекунад.Омӯзгорон ҳангоми роҳнамоии бозии кӯдакон бояд инҳоро риоя кунанд. 1. Муносибати дурусти бозӣ ва кор 2. Тарбияи сифатхои чисмонй ва равонии бачахо дар бозй, ки ба шуури ояндаи мехнатии онхо хос аст.Хамин тавр, бозй фаъолияти чамъиятиест, ки дар натичаи фаъолияти мехнатй дар рафти тараккиёти таърихй ба вучуд омадааст; бозӣ ҳамеша ҳаёти воқеиро инъикос мекунад. Аз ин чост, ки баробари тагьир ёфтани хаёти чамъиятй мазмуни он хам тагьир меёбад; бозй фаъолияти бошууронаи ба максад нигаронидашуда буда, бо мехнат умумияти зиёд дорад ва барои ба мехнат тайёр кардани чавонон хизмат мекунад. Дар асоси фаъолиятҳои бозӣ, фаъолияти омӯзишии кӯдак инкишоф меёбад ва кӯдак ҳар қадар беҳтар бозӣ кунад, дар мактаб ҳамон қадар хубтар кор мекунад.Марҳилаи аввали фаъолияти бозии кӯдакони соли аввал бозии муқаддимавӣ мебошад, ки фаъолияти объект ба объект мебошад. Мазмуни он харакатхои мураккабу нозук дар хунари дастй мебошад.Марҳилаи навбатӣ бозии инъикос аст. Ин баландтарин нуктаи инкишофи мазмуни психологии бозии бачагони соли якум мебошад. Вақте ки калонсолон кори тарбиявии худро бо пай дар пай анҷом медиҳанд, кӯдакони ин синну сол номи ашё ва ашё, барои чӣ кор фармудани онҳоро меомӯзанд ва ин дониши навро дар бозиҳои худ истифода мебаранд.Бозии бачагон дар ин синну сол фаъолияти субъектиро аз чихати мазмун инъикос менамояд.Охири давраи якум ва инъикоси сюжет дар бозии бачагони синни дуюм ба амал меояд. Он инъикос мекунад, ки чӣ тавр кӯдак бояд ашёи дар даст доштаашро истифода барад.Марҳилаи навбатӣ бозикунии нақшҳо мебошад, ки дар он кӯдакон дар бораи меҳнати калонсолон ва муносибатҳои иҷтимоӣ, ки бо онҳо шиносанд, инъикос мекунанд.Мулоҳизаҳои илмӣ дар бораи рушди тадриҷии фаъолияти бозии кӯдакон имкон доданд, ки тавсияҳои возеҳ систематикӣ оид ба роҳнамоии фаъолияти бозии кӯдакон дар гурӯҳҳои синну соли гуногун таҳия карда шаванд.Ҳамин тавр, нақши бози дар раванди педагогии МТМ хеле калон буда, дар тарбия ва таълими кўдакони синни томактаби аз он васеъ истифода

мешавад. Сифр: бози фаъолияти мустаќили кўдакон аст, ки дар он равони кўдак зуњур меёбад; бозй — шакли ташкили хаёти бачагони синни томактабй; бозй яке аз воситахои тарбияи хаматарафаи бачагон аст; бозї усул ва воситаи таълиму тарбияи кўдакон аст; Бозӣ воситаи омодасозии кӯдакон ба фаъолияти таълимӣ мебошад.Тадкикотхои олимони маъруфи педагоги нишон доданд, ки ба воситаи идоракунии комплексии бози бачахо метавонанд ба мазмун, ташкил, сохти бозй, муносибатхои ахлокии бачагон, дарачаи инкишофи бозии бачагон таъсир расонанд.Бозии бачагон аз чихати мазмун, хусусият, ташкили худ гуногун аст.Бозиҳои эҷодиро худи кӯдакон ихтироъ мекунанд. Он қоидаҳои пешакӣ муайяншуда надорад. Қоидаҳои бозиро худи бачаҳо ҳангоми бозӣ муқаррар мекунанд. Мазмуну коидахои бозихои коидаро калонсолон муайян мекунанд. Ба бозиҳои муқаррарӣ дохил мешаванд: бозиҳои дидактикӣ, бозиҳои амалиётӣ, бозиҳои мусиқӣ, бозиҳои шавқовар.Кобилияти калонсолон ба максади тарбияи бачагон интихоб кардани бозй, дуруст ба рох мондани он ичрои бомуваффакияти вазифахои дар «Программаи таълиму тарбияи МТС» ба миён гузошташударо таъмин мекунад.Бозӣ воситаи рушд ва тарбияи кӯдакон аст. Психологҳо бозиро як фаъолияти пешбарандаи синну соли томактабӣ медонанд. Дар натиљаи бозї дар кўдак сифатҳое пайдо мешаванд, ки ба ў имкон медиҳанд ба зинаи баланди инкишоф гузаранд, дар равони ў тағйироти ҷидди ба амал меояд.Дар бози тамоми љанбањои шахсияти кўдак дар робита бо њамдигар ташаккул меёбад. Мушоҳидаи бозии кӯдак метавонад шавқу рағбат, дарки муҳити зист ва муносибати ӯро нисбат ба калонсолон ва ҳамсолон ошкор созад.Барои дар одам тарбия кардани хар як хислат, дигар чихатхои онро инкишоф додан лозим аст. Масалан, бозиҳои дорои мазмуну мундариљаро бояд барои инкишоф додани шавќу раѓбати кўдак ба бози ва ќобилияти ташкилотчиги созанд. Барои инкишоф додани бозеозии эчодии бачахо дар навбати худ

коллективи бачагонаи нагз ташкилшуда лозим меояд.Бозй дар системаи тарбияи чисмонии бачахо, дар кори тарбиявии МТС, дар тарбияи ахлокй, мехнатй ва эстетикй роли калон мебозад.Бозӣ талабот ва талаботи организми кӯдакро қонеъ мегардонад, фаъолияти ҳаётии кӯдакро зиёд мекунад, тобоварӣ, тароват , хушҳолӣ тарбия мекунад. Аз ин чост, ки бозй дар системаи тарбияи чисмонии бачагон мавкеи сазовор дорад.Бозй бо таълиму тарбия, мушохидахо дар хаёти харруза алокаи зич дошта, ахамияти калони тарбиявй дорад. Дар бозиҳои эҷодӣ раванди муҳими азхудкунии дониш ба амал меояд, ки қувваи рӯҳии кӯдакро фаъол мекунад, фаъолсозии тафаккур, тасаввурот, таваҷҷӯҳ, хотираро талаб мекунад, кӯдак мустақилона ҳалли мушкилотро меомӯзад, роҳи беҳтар ва осонтари иҷро кардани он чизеро, ки фикр мекунад, меомӯзад. дониши худро истифода бурда, онро бо сухан баён мекунанд.Донистани он, ки дар бозӣ чӣ инъикос ёфтааст, ҷолиб аст. Аксар вақт бозӣ барои ба кӯдакон додани донишҳои нав ва васеъ кардани ҷаҳонбинии онҳо, доираи дониш хизмат мекунад. Бозии эчодиро ба максадхои танги дидактикй тобеъ кардан мумкин нест, бо ёрии ин бозй вазифахои хеле калони тарбиявй хал карда мешаванд.Бозии мунтазам ба кӯдак имкон медиҳад, ки инкишофи ҳиссиёт, тафаккур ва нутқ, диққат ва хотираи ғайриихтиёрӣ, ҳаракатҳои гуногунро мунтазам машқ кунад. Ҳар як бозии қоидаҳо ҳадафи мушаххаси дидактикӣ дорад ва ба рушди умумии кӯдак нигаронида шудааст. Муҳим он аст, ки таълим дар шакли бозӣ буда, ба рушди ҳамаҷонибаи кӯдак нигаронида шудааст. Муҳим он аст, ки таълим дар шакли бозӣ бошад ва ба синну соли кӯдак мувофиқ бошад. Бозии шавковар фаъолияти равонии кӯдакро зиёд мекунад, дар бозӣ кӯдак метавонад нисбат ба дарс масъалаи мураккабтарро ҳал кунад. Ин маънои онро надорад, ки таълим бояд дар шакли бозӣ бошад. Тарбия истифодаи усулу усулҳои гуногунро талаб мекунад. Бозӣ яке аз шаклҳои тарбия мебошад.Бача хангоми бозй истифода бурдани дониши худ, дар вазъиятхои гуногун истифода бурда тавонистани онро меомузад. Бозихои эчодй ба бачагон рохи васеъ мекушоянд, ки хаёл кунанд, чизхо созанд, озмоиш кунанд.Дар бозй баробари инкишофи равонй сифатхои ахлокй низ ташаккул