Reja: 1. Buddizm dini va ta’limoti 2. Milliy dinlar tushunchasi. 3. 3. Hinduizm, jaynizm, sikxizm.

Buddizm (Budda nomidan olingan), Buddaviylik — jahonda keng tarqalgan dinlardan biri (xristianlik va islom dini bilan birga). Unga e tiqod qiluvchilar ʼ taxminan 500 mln.dan ortiq. Miloddan avvalgi 6—5-asrlarda(bundan salkam2500- 2600 yil avval shimoli-sharqiy ) Hindistonda paydo bo lgan. Markaziy Osiyo, ʻ Janubiy Sharqiy Osiyo mamlakatlarida va Uzoq. Sharqda tarqalgan. Hozirgi kunda Shri Lanka, Myanma (Birma), Tailand, Laos, Kamboja, Vyetnam, Tibet, Butan va Yapo kabi davlatlarning asosiy dinidir . Buddizm muayyan tarixiy davrlarda Xitoy, Hindiston, Koreya va Indoneziyada, deyarli butun Osiyo xalqlari, ya ni jahonning ʼ salkam 2/3 qismi aholisi ma naviy qadriyatlariga juda katta ta sir ko rsatgan. ʼ ʼ ʻ Rivoyatlarga ko ra, ʻ Buddizm ga Siddhartha Gautama ( Budda ) asos solgan. Buddizim da 2 asosiy yo nalish mavjud: ʻ xinayana va maxayana . Keyingisi juda ko p sekta va mazhablarga bo linadi. ʻ ʻ Boshqa dinlardan farqli ravishda Buddizm da hech bir o zgarmas narsa yo q, hatto ʻ ʻ xudo ham o zgaruvchan, deb uqtiriladi. Faqat on yoki lahzalar silsilasi mavjud ʻ bo lib, ularning har biri yo qolib, keyingisiga o rin beradi. ʻ ʻ ʻ Buddizim ta limotiga ʼ ko ra, inson doimo azob uqubatga mahkum va bunga uning o zi sabab bo ladi. ʻ ʻ ʻ Zero u, garchand befoyda bo lsada, o z hayoti va farovon turmushini saqlab ʻ ʻ qolishga harakat qiladi. Azob uqubatdan qutulish uchun ko ngil xush ko rgan ʻ ʻ barcha narsalardan o zini tiyish darkor. Muntazam ravishda ʻ yolg ondan ʻ , o g rilikdan ʻ ʻ , boshqaga zarar yetkazishdan , zinodan o zini tiyish hamda ʻ meditatsiya (ongni oliy haqiqatga yetishishga qaratish), " bodxi ", ya ni ʼ " xotirjamlik "ka va oxiroqibatda nirvana ga (azobuqubatning tugashiga) olib keladi. Nirvana ga yetishish uchun talab qilinadigan axloqiy barkamollik bir emas, bir necha hayotni taqozo etishi mumkin. Buddizm zaminida 3 narsa — Budda , Dharma va Sangxa ga e tiqod yotadi ʼ . Budda ( Siddhartha Gautama ) oliy haqiqatga yetishishning yorqin timsoli . Dharma — Gautama qoldirgan ta limot. Bu ʼ ta limotning eng qisqa bayoni " ʼ to rt oliy haqiqat ʻ "dan iborat:

1) azob uqubat mavjud; 2) azob uqubatning sababi (istak) mavjud; 3) azob uqubatning tugashi (nirvana) mavjud; 4) azobuqubatning tugashiga olib keluvchi sakkiz bosqichli yo l mavjud. ʻ Sangxa — Budda asos solgan va hozirgacha faoliyat ko rsatib kelayotgan rohiblar ʻ jamoasi. Tor ma noda bu — o tgan ayerlarda " ʼ ʻ oliy haqiqat "ga yetishgan ko plab ʻ avliyolardir. Sangxa jamoasiga qabul etilgan shaxs quyidagi 10 farzni ado etishga qasamyod qiladi: 1) hech kim yoki hech narsani hayotdan judo qilmaslik ; 2) yolg on so zlamaslik; ʻ ʻ 3) o g rilik qilmaslik; ʻ ʻ 4) jinsiy aloqaga kirmaslik; 5) mast qiluvchi ichimlik ichmaslik; 6) kunning ikkinchi yarmidan to ertangi sahargacha ovqat tanovul qilmaslik; 7) uch kiyimdan ortiq hech narsa bilan tanani bezamaslik; 8) ommaviy ko ngilxushliklarda ishtirok etmaslik va tomoshabin sifatida ʻ qatnashmaslik; 9) baland va yumshoq o rinda yotmaslik; ʻ 10) pul ishlatmaslik. Rohiblar jamoasi asosan Buddizm txeravadasi (aynan — oqsoqollar ta limoti ʼ )ga xosdir . Maxayanada " haqiqat yo li ʻ " har kim uchun ochiq:

rohiblarga ham; dunyoviy kishilar (ya ni oddiy qavm)ga ham;ʼ Buddaga e tiqod qilinsa, bas. Kengroq qaralganda, ʼ Sangxa — muqaddaslik va qudrat xazinasi. Qisqasi, Buddizm — Budda ga ergashib, Dharma talablarini bajarish va Sangxa jamoasining a zosi bo lib qolishdir. ʼ ʻ Buddizm tarixi 2500 yildan ortiqdavrni o z ichiga oladi. Unga dastlab ʻ braxmanizm va jaynizm ni ta siri kuchli bo lgan. Imperator ʼ ʻ Ashoka (miloddan avvalgi 3-asr) davrida Buddizm kuchli mustaqil din sifatida shakllandi. Buddizm Hindistonda inqirozga yuz tuta boshladi va pirovardida bu yerda uning o rnini ʻ xinduizm to liq egalladi. Ammo ʻ Buddizm Shri Lanka , Janubiy Sharqiy Osiyo va Markaziy Osiyo orqali Xitoy, Koreya, Yaponiya va Tibetga yoyilib ulgurgan edi. Shri Lanka va Janubiy Sharqiy Osiyoning materik qismida Buddizm txeravadasi (qadimiy an analarga sodiqlik), Xitoy, Koreya, Yaponiya va Tibetda esa ʼ maxayana (yangicha yondashuvlar) tarqaldi. XV asrda Osiyo qit asida paydo ʼ bo lgan yevropaliklar ʻ Buddizm bilan tanishdilar. Ularning ba zilari ʼ Buddizm ga kirgach, Angliya, Germaniya, AQShda o z jamoalarini tashkil etdilar. Xitoylik va ʻ yaponiyalik muhojirlar bu e tiqodni Gavay orollari va AQShning g arbiy ʼ ʻ sohillariga olib keldilar. Hozirgi paytda AQShga ko plab yapon va tibet rohiblari ʻ hamda olimlarining kirib kelishi natijasida mamlakat bo ylab yirik ʻ Buddizm jamoalari tashkil topdi. Buddizm ning bir necha xalqaro tashkilotlari ham mavjud. Buddizm da kundalik, davriy, maxsus va bayram marosimlari ado etiladi. Monastir , butxona va xonadonlarda ertalabki va kechki ibodatlar uyushtiriladi. Odatda, 12—13 yoshli o spirin 20 yoshgacha, ya ni balog atga yetgunga qadar ʻ ʼ ʻ monastirda rohiblikni o taydi, lekin , taxminan ularning uchdan bir qismi umrbod ʻ shu maqomda qoladi. Oddiy qevm yoki dunyoviy kishilarning eng asosiy kundalik vazifasi — rohiblarni ovqat bilan ta minlashdir. Bu bilan ular xayrli xizmat qilgan ʼ bo ladilar. ʻ

XX asrda jahon bo ylab dunyoviy kishilarni ushbu dinga jalb etish odat tusiga ʻ kirdi. Hatto Hindistonning o zida ham ʻ Buddizm dunyoviy shaklda qayta tiklanmoqda. Yaponiyada dunyoviy kishilar "sinsyuko" ("yangi dinlar") deb atalgan oqimlarni (Rossiyada katta shovshuvga sabab bo lgan "Aum sinrikyo" ʻ shulardan) tashkil etmoqdalar. Amerikadagi "yangi buddizm" jamoalari asosan dunyoviy kishilardan tarkib topgan. O zbekistonda bitta ʻ Buddizm jamoasi rasmiy ravishda faoliyat ko rsatadi. ʻ Budda haykali, Tayland . Buddizm yoki Buddaviylik dharmik din hamda falsafiy oqimdir. U shuningdek Budda Dharma ( sanskrit tilida "Uyg‘onganning ta’limoti") deb ham ataladi. Buddizmga mil. avv. V asrda Siddharta Gautama tomonidan asos solingan; keyinchalik Gautamani " Budda " ismi bilan atay boshlashgan. Buddizm asoschisining shaxsi Buddizm tarixi tadqiqotchilari mavjud manbalar asosida bu oqim asoschisi real tarixiy shaxs ekanligini ta kidlaydilar. Bu ta limot to g risida xabar beruvchi ʼ ʼ ʻ ʻ