Dasturiy injinering fanidan “Airaport” loyihasini loyihalashtirish va ishlab chiqish mavzusida kurs ishi 36 v

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

588.6650390625 KB

Скачать

Dasturiy injinering fanidan “Airaport” loyihasini loyihalashtirish va
ishlab chiqish mavzusida
KURS ISHI

1

MUNDARIJA
I . Kirish
1.1.Loyihashtirish haqida……………………………………3
II. NAZARIY QISM
2.1.Malumotlar bazasi tushunchasi…………………………………….…….…..6
2.2. “AIRAPORT” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va
uni shakllantirish ………………...................................................….…….11
III. AMALIY QISM
3.1. Jadvallarning o`zaro bog`lanishi ………………...............……..………13
3.2. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga
ma’lumotlar kiritish ………………………………………………………………..….…14
3.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish..….15
3.4 Dastur kodlari………………………………………………......16
Xulosa…………………………………………………………………………..……………….18
Foydalanilgan adabiyotlar………………….………………..…………………………19
Kirish
2

1.1.Loyihashtirish va ishlab chiqish haqida
Loyixalash lug’atda rеja asosida biror bir ko’rinishga kеltirish dеb
aniqlangan. Dasturiy maxsulotni loyixalash komplеks tuzilishini ishlab chiqarish
uning komponеntalarini aniqlash, ayrim modullarni dasturlash va xamma
modullarni sinashdan tashkil topgan.
Dasturlash ichki loyixalash bosqichida maxsulotni tashkil qiluvchi modullar,
prodtsеduralar aniqlangan bo’lishi shart. Bu bosqichda modullarni birlashtirish,
xosil qilingan loyixani kodlash, dasturni sozlash va tеstlash. Barcha modullarni
dasturlangandan kеyin va zarur bulgan xujjatlar bilan ta'minlagandan so’ng bu
bosqich tugallanadi.
Tajriba ishining mahsulotga to’la kompleksini aniqlash ishlab chiqarishning asosiy
maqsadi hisoblanadi. Sifatsiz qo’yilgan talablar noto’g’ri shakllangan masalani
to’g’ri yechadigan dasturni yaratilishiga olib keladi, bunday dasturiy mahsulot esa
buyurtmachining haqqoniy talablariga to’g’ri kelmaydi.
Shuning uchun dasturiy mahsulotga talablar qo’yilayotganda imkon qadar
maksimal ravishda batartiblik va aniqlilik talab qilinadi, so’ng bu talablarni ishlab
chiqilayotgan loyihada minimal sondagi xatolarga olib kelishi uchun imkon berishi
mumkin. Talablar oddiy tilda berilib juda aniq ifodalanish zarur, chunki dasturiy
mahsulotni ishlab chiqarishda shu talablar asosi “qonun” bo’lib qoladi.
Talablar hujjat ko’rinishida rasmiylashtirilib, dasturiy mahsulot
chiqarilayotganda unda bo’ladigan va bo’lmaydigan narsalar yozma ravishda
bayon qilinadi. O’quv yurtlarida bu hujjat “masalaning qo’yilishi”, korxonalarda
esa “texnik topshiriq” deyiladi.
Dasturni funksional xarakteristikalarini ro’yhatini tuzish
3

oddiy tilda yozilib foydalanuvchiga va dasturchiga tushunarli terminlarda
yoziladi va quyidagi bo’limlarga ega:
1. Kirish.
Dasturiy mahsulotning umumiy vazifalari aniqlanadi.
2. Ishni boshlash (tamomlash) vaqti.
Dasturiy mahsulotning ishlab chiqarishning oyi va yili ko’rsatilsin.
3. Ishlab chiqarishda asos (dalil).
Dasturiy mahsulot foydalanuvchi buyurtmasi, o’quv yurti topshirig’i, biror-bir
tashkilot bilan o’quv yurti orasida tuzilgan shartnomasi asosida ishlab chiqarilishi
mumkin.
4. Foydalanuvchi
Dasturiy mahsulotning foydalanuvchisi ko’rsatiladi va dasturiy mahsulotning
zarurligi ko’rsatiladi.
5. Yaratilayotgan obyektning qisqacha ta’rifi.
Yaratilayotgan obyektda, hozirgi ayni vaqtda hali ishlab chiqilmagan
dastursiz qo’yilgan masala qanday yechilayotganini va dastur yaratilgandan so’ng
qo’l mehnatining qancha qismi dasturga almashtirilishi ta’riflanadi.
6. Ishlab chiqarishning maqsadi va vazifasi.
Dasturiy mahsulotning maqsadi va vazifalari aniqlanadi.
7. Asosiy shartlar.
4

Foydalanuvchining dasturiy mahsulotga asosiy shartlari ko’rsatiladi. Shu
yerning o’zida foydalanuvchining nuqtai nazaridan kelib chiqqan holda batafsil
(to’la) ravishda dasturninng funksiyalarini sanab o’tish kerak.
8. Kirish ma’lumotlari.
Berilgan dasturiy mahsulotning tarkibi va vazifalaridan kelib chiqqan holda
hamma kirish ma’lumotlari sanab o’tiladi: ularning mumkin bo’lgan tashuvchilari
va informatsiyani ko’rsatadigan vositalar, hisobotlar, fayllar, yozuvlar,
ma’lumotlar maydoni, jadvallar va hokazo.
9. Chiqish ma’lumotlari.
Chiqish ma’lumotlari kirish ma’lumotlari bandida ko’rsatilgan.
10. Dasturlash va apparat ta’minotiga talablar.
Yaratilgan dastur boshqa dasturiy mahsulotlar bilan bog’liq holda ishlashi
mumkin bo’lgan dasturlash va apparat ta’minotining joylashinishi
(konfiguratsiyasi) tavsiflanadi.Davlat standartlari va xalqaro satndartlar
ko’rsatiladi.
11. Tashkiliy cheklash.
Masalan: mahsulot seriyasiga bog’liq.
12. Effektivligi.
Vaqt va hajm xarakteristikalari, o’tkazish xususiyatlari, resurslardan
foydalanish va shunga o’xshash bo’lgan ishlab chiqarishning maqsadlari.
13. Sanksiyalanmagan kirishdan axborot (ma’lumot)larning xavfsizligi.
5

II.Nazariy qism.
2.1 Malumotlar bazasi haqida tushuncha
Ma’lumotlar bazasi - bu EHM ning tashqi xotirasida saqlanadigan, har
qanday jismoniy, ijtimoiy, statistik, tashkiliy va boshqa obyektlar, jarayonlar,
holatlarning o‘zaro bog‘liq va tartiblashtirilgan majmuidir.
Ma’lumotlar bazasi (MB) har xil foydalanuvchilarning axborot yetishmovchiligini
ta’minlash uchun mo‘ljallangan. Amaliyotda ko‘pchilik ma’lumotlar bazasi
chegaralangan predmet sohasi uchun loyihalashtiriladi. Bitta EHMda bir qancha
ma’lumotlar bazasi yaratiladi.Vaqti bilan turdosh vazifalarni bajarishga
mo‘ljallangan ba’zi bir ma’lumotlar bazasi birlashishi ham mumkin.
Har qanday axborot tizimi bizni qamragan real dunyoning ba’zi tomonlarini yoki
predmet sohasini yoki muammoni yoritishi mumkin.
Muammoli muhit vaqti o‘zgarishi bilan o‘zgarishi, ya’ni ob’yektlar
xususiyatining o‘zgarishida, eski ob’yektlarning yo‘qolishi va yangilarining paydo
bo‘lishida ifodalanadi. Bu o‘zgarishlar voqealar natijasida bo‘lib o‘tadi.
Voqealarning ketma-ketligi jarayonni tashkil etadi.Har qanday axborot tizimi
ob’yektlarning o‘zlari bilan emas, mavjudiy borliq singari, balki ularning belgili
yoritqichi-idenfikatori bilan ishlaydi.
Belgi - idenfikatorlarning bosh vazifasi - ob’yektni guruhdagi turdosh
ob’yektlardan farqlash.Ob’yektning idenfikatori, umumiy aytganda, ob’yektning
xususiyati haqida yoki, ya’ni shunga o‘xshash, uning u yoki bu sinfga tegishligi
haqida hech qanday axborot bermasligi mumkin.
Ma’lumotlar. Belgili shaklda ifodalangan ob’yekt yoki ob’yektlarning muomalasi
haqidagi axborotlar ma’lumotni tashkil qiladi.
Bu ma’lumotlar inson yoki qandaydir texnik qurilma tomonidan qabul
qilinishi va tegishli tarzda interpretatsiya qilinishi mumkin. Ma’lumotlarning
tavsifli xususiyati shu hisoblanadiki, ya’ni ularni bir belgili tizimdan boshqasiga
qayta kodlash axborotni yuqotmagan holda o‘tkazish mumkin.Belgili
6

ifodalanishning bunaqangi xususiyatining ahamiyati - mavjud predmetli holatning
qabul qiluvchiga yo‘naltirilgan, belgilarning har xil tizimlarida ifodalanish
imkonini beradi.
Ma’lumotlar bazasini qurishda insonga yo‘naltirilgan mantiqiy ifodalanish haqida
va uzoq muddatli xotira qurilmasiga yo‘naltirilgan jismoniy ifodalanish haqida
gapirish an’anaga aylangan.
Ma’lumotlar ba’zasi - ma’lum masalaga yoki biror faoliyatga taalluqli o’zaro
bog’langan va aloxida ko’rinishda tashkil etilgan ma’lumotlar.
MB ma’lumotlarni xsusiyatlari: – tuliklik; – aktuallik; – kulaylik; – Tugri tashkil
etish.
Ma’lumotlar banki - bir nechta MB, texnik vosita va dastur ta’minotidan iborat
avtomatlashtirilgan tizim.
Malumotlar bazasini (MB) yaratish “MYSQL” dasturi bilan ishlash.
MB tashkil qilish, ularga qo’shimcha ma’lumotlarni kiritish va mavjud MBdan
foydalanish uchun maxsus MBlar bilan ishlaydigan programmalar zarur bo’ladi.
Bunday programmalar majmui ma’lumotlar bazasini boshqarish sistemalari
(MBBT) deb yuritiladi. Aniqroq qilib aytganda, MBBT–bu ko’plab
foydalanuvchilar tomonidan MBni yaratish, unga qo’shimcha ma’lumotlarni
kiritish va MBni birgalikda ishlatish uchun zarur bo’lgan programmalar majmuidir.
MBBTning asosiy tarkibiy qismi–ma’lumotlar bo’lsa, boshqa tarkibiy qismi–
foydalanuvchilardir. Bulardan tashqari Hardware- texnik va Software-dasturiy
ta’minoti ham MBBTning samarali ishlashini ta’minlovchi tarkibiy qismlar
hisoblanadi. Hardware tashqi qo’shimcha qurilmadan iborat bo’lsa, programma
qismi esa MB bilan foydalanuvchi o’rtasidagi muloqotni tashkil qilishni amalga
oshiradi. MBning tuzilishi o’rganilayotgan ob’ektning ma’lumotlari ko’rinishi,
ma’nosi, tuzilishi va hajmiga bog’liq bo’ladi.
Odatda, foydalanuvchilar quyidagi kategoriyalarga bo’linadilar:
 foydalanuvchi-programma tuzuvchi;
7

 sistemali programma tuzuvchi;
 ma’lumotlar bazasi administratori.
Bunda programma tuzgan foydalanuvchi MBBT uchun yozgan
programmasiga javob beradi, sistemali programma tuzuvchi esa butun sistemaning
ishlashi uchun javobgar hisoblanadi. U holda MB administratori sistemaning
saqlanish holatiga va ishonchliligiga javob beradi.
MBBT quyidagicha tavsiflanadi:
Ispolnimost-Bajarilishlik, foydalanuvchi so’roviga hozirjavoblik bilan muloqotga
kirishish;
Minimalnayapovtoryaemost- Minimal takrorlanishlik, MBdagi ma’lumot
iloji boricha kam takrorlanishi lozim, aks holda ma’lumotlarni izlash susayadi;
Yaxlitlik –axborotni MBda saqlash iloji boricha ma’lumotlar orasidagi bog’liqlikni
asragan holda bo’lgani, ayni muddao;
Bezopasnost–Xavfsizlik, MB ruxsat berilmagan kirishdan ishonchli himoya
qilingan bo’lishi lozim. Faqat foydalanuvchi va tegishli tashkilotgina
ma’lumotlarga kira olish va foydalanish huquqiga egalik qilishi mumkin;
Migratsiya–ba’zi bir ma’lumotlar foydalanuvchilar tomonidan tez ishlatilib
turiladi, boshqalari esa faqat talab asosida ishlatiladi. SHuning uchun ma’lumotlar
tashqi xotiralarda joylashtiriladi va uni shunday tashkil qilish kerakki, eng ko’p
ishlatiladigan ma’lumotlarga murojaat qilish qulay bo’lsin.
Ma’lumotlar bazasini boshqarish sistemasida har bir MB modeli quyidagi
xususiyatlari bo’yicha tavsiflanadi:
 Ma’lumotlar tuzilmalarining turi;
 Ma’lumotlar ustida bajariladigan amallar;
 Butunlikning cheklanganligi.
Bu xususiyatlarni e’tiborga olgan holda ma’lumotlar bazasi modellari quyidagi
turlarga bo’linadi:
 Daraxtsimon (ierarxik) modellar;
 Tarmoqli (to’rli) modellar;
8

 Relyatsion modellar.
Yana shu narsani ta’kidlash lozimki, ma’lumotlar bazasi modellarining
faqatgina yuqorida qayd qilingan modeli mavjud deyish noto’g’ri. CHunki
bulardan tashqari yana ma’lumotlar bazasining binar munosabatlar modeli, ER –
modellari, semantik model kabi boshqa turlari ham mavjud. Lekin amalda asosan
dastlabki ta’kidlangan 3 turli modellar ko’proq qo’llanilib kelinmoqda.SHuning
uchun ham biz ushbu modellarga qisqacha to’xtalib o’tamiz.
Daraxtsimon (ierarxik) modelda ob’ektlar yozuvlar ko’rinishida ifodalanadi.
Ierarxik modelda ikki yarusdagi elementlar bog’langan bo’lsa, unday ma’lumotlar
tarmoqli (to’rli) modelda ifodalangan deyiladi.Tarmoqli modellarda ham ob’ektlar
daraxtsimon modellardagi kabi yozuvlar ko’rinishida tasvirlanadi.Ob’ektlarning
o’zaro aloqalari yozuvlar o’rtasidagi aloqalar sifatida tavsiflanadi.
Relyatsion modellarda esa ob’ektlar va ularning o’zaro aloqalari ikki o’lchovli
jadval ko’rinishida tasvirlanadi. Ma’lumotlarning bunday ko’rinishda tasvirlanishi
ob’ektlarning o’zaro aloqalarini yaqqol tasvirlanishiga asos bo’ldi.
MBBT alohida olingan quyidagi modullardan tashkil topadi:
MBni boshqarish bloki-disklardagi ma’lumotlar bilan foydalanuvchi programmasi
va sistemaning so’rovi orasidagi interfeysni aniqlaydi;
Fayl menedjeri-ma’lumotlar tuzilmasi bilan disklar o’rtasidagi bog’lanishni
boshqaradi;
Guery protsessor-ingliz tilida yozilgan guery gaplarini MBni boshqarish bloki
tushunadigan tilga o’tkazadi;
Prekompilyator DML(Data Manipulation Language)- ma’lumotlar bilan
manipulyatsiya qiladigan til bo’lib, u quyidagi operatsiyalarga javob beradi:
MBdan ma’lumotlarni ajratib olish;
MBga ma’lumotlarni kiritish;
MBdan ma’lumotlarni olib tashlash;
MBni modifikatsiya (o’zgartirishlar) qilish;
9

Kompilyator DDL(Data Definition Language)-MB tilini, uning tuzilmasini
va tashqi xotiralardagi axborot turini aniqlaydi. MBning tuzilmasi ko’pincha jadval
shaklida bo’ladi.
MBga qo’yiladigan talablar :
 Minimum xatolik va dulikat. MBBT ga ma’lumot kiritilayotganda dublikat
bo’lmasligiga tekshiriladi;
 Aktualizatsiya imkoniyati. MB saklanayotgan ma’lumotlar eskirishi
mumkin, bunda ma’lumotlar strukturasi yangi ma’lumotlarni kiritishga va eskisini
uchirishga imkon berishi kerak.
 Ma’lumotlarni butunligini ta’minlash. MBBT ma’lumotlarni buzilishlardan
ximoya kilishni ta’minlashi va buzilgan ma’lumotlarni tiklash imkoniyatini
yaratish kerak;
 Yuqori qidirish tezligi. Xotira qurilmalarida ma’lumotlarni saklash usullari
ma’lumotlar banki bilan ishlashni dialog rejimini ta’minlashi kerak;
 Xavfsizlik va maxfiylik. Foydalanuvchi fakat uziga berkitilgan
zaruriyma’lumotlari bilan ishlashi kerak.
 Murakkab surovlar. Foydalanuvchilarni xar xil kurinishdagi surovlarini
kayta ishlashni ta’minlashi kerak
MBni yaratishda predmet sohasini tahlil qilish
MB ni loyihalashtirishda asosan ikkita masala yechiladi:
1.Predmet sohasi ob’ektlarini qanday qilib ma’lumotlar modellarining
abstrakt obektlari shaklida ifodalash. Ayrim hollarda bu masalaga ma’lumotlar
bazasini mantiqiy loyihalash masalasi deyiladi.
2.Ma’lumotlar bazasiga so’rovlarning bajarilish effektivligini qanday
ta’minlash. Bu masalaga ma’lumotlar bazasini fizik loyihalash masalasi deyiladi.
Ixtiyoriy turdagi MBni loyihalashtirishning birinchi bosqichdagi predmet
sohasini tahlil qilish bo’lib, u axborot tuzilmasini (kontseptual sxemalar) tuzish
bilan yakunlanadi. Bu bosqichda foydalanuvchining so’rovlari tahlil qilinadi,
axborot ob’ektlari va uning xarakteristikalari tanlanadi, hamda o’tkazilgan tahlil
10

asosida predmet sohasi tuzilmalashtiriladi. Predmet sohasini tahlil qilishni uch
bosqichga bo’lish maqsadga muvofiqdir:
 kontseptual talablar va axborot ehtiyojlarini tahlil qilish;
 axborot ob’ektlari va ular orasidagi aloqalarni aniqlash;
 predmet sohasining kontseptual modelini qurish va MBni kontseptual
sxemasini loyihalashtirish.
Kontseptual talablar va axborot extiyojlarini tahlil qilishda quyidagi
masalalarni hal qilish kerak:
 foydalanuvchilarning MBga bo’lgan talablarini tahlil qilish;
 MBdan o’rin olishi lozim bo’lgan axborotlarga ishlov berish bo’yicha
mavjud masalalarini aniqlash;
 kelajakda hal qilinishi lozim bo’lgan masalalarni aniqlash;
 tahlil natijalarini hujjatlashtirish.
MBBT da jadvallar,so’rovlar,formalar va hisobotlar bilan ishlash.
Ma’lumot bazasi (MB) buyurtmachisi bilan birgalikda , ma’lumot bazasiga
so‘rovlar tizimini ishlab chiqish zarur. Ishlab chiqilgan so‘rovlar tizimi relevant
yaratilgan Mohiyat aloqa modeliga va buyurtmachini talablarini maksimal darajada
qondirishi kerak . Agar buyurtmachini qo‘ygan talablariga qurilgan mohiyat aloqa
modeli so‘rovlar tizimiga , uni to‘la javob bermasa, unda predmet sohani
qushimcha o‘ranib chiqib, mohiyat aloqa modeli kerakli elnementlar ,
bog‘lanishlar va munosobatlar bilan to‘ldiriladi.
1. So‘rovlar tizimini ma’lumotlar bazasidan foydalanuvchiga beriladigan
axborot bo‘yicha standart va nostandart (reglamentlamagan) so‘rovlarga sinflanadi.
2. Ma’lumot bazasiga reglamentlanmagan so‘rovlar- shunday so‘rovlarki, ular
foydalanuvchilarni joriy ehtiyojlariga qarab , lekin qurilgan model imkoniyatlari
chegarasida va bu surovlarni unga relevantligini saqlagan xolda o‘zini ta’rifini
uzgartirish imkonini beradi.
"Omborxona" predmet sohasi uchun surovlar sistemasi
1. Omborxonada mavjud barcha materiallarni tashki tavsifini toping;
11

2. Materiallarni nomlarini va qabul qilish sanasini toping;
3. Omborxonada mavjud materiallar nomini toping;
4. Iste’molchilar va materiallar nomini toping;
5. Materiallarni olgan, omborxona nomlarini toping;
6.bir material uchun omborxona nomeru ularning kirim chiqimini toping;
7.№1 nomerli materiallar sonini va iste’molchini toping;
8. Vazni >100 bulgan materiallarni kirim va chiqim sonini toping;
9. S1 omborxonadagi materiallar nomini va ularni sonini aniklang;
10. Maksimal ogirlikka ega bulgan qizil rangli materiallarni nomini toping;
11. Eng engil vaznli detal uchun zarur bulgan materialga talab (son va
iste’molchi)ni toping;
12. 31.04 kunda kabul k.ilingan material nomerini toping;
13. P1 iste’molchiga zarur bulgan barcha materiallar saqlanadigan hamma
omborxonalarni toping;
14. Qizil rangli materiallar kerak bulgan barcha iste’molchilarni toping;
15. Vazni 40 dan katta bulgan talab kilingan mivdordagi materiallarni va ular
uchun barcha iste’molchilarni toping;
16. K1 va K2 materiallar saqlanaetgan barcha omborxonalarni toping;
17.31.04 sanada olingan materiallar zarur bulgan barcha iste’molchilarni
toping;
18. S1 raqamli omborxonadagi materiallar nomini va ularni mivdorini
aniqlang;
19. P1 iste’molchi zarur bulgan materiallarni umumii mikdorini aniqlang;
20. P1 iste’molchiga zarur bulgan materiallar umumii sonini toping;
21. Xar bir material va har bir omborxona uchun omborxona yangi xolatini
kuyidagi formula bilan hisoblang
22. kol = kol0 + kol1 - kol2
| | |
Qoldiq kirim chikim
12

23. bir material buiicha kirimlarni umumii sonini toping; bir omborxona va
har bir material uchun chik;imlarni umumii sonini toping;
24. Talab eng ko‘p miqdorda bo‘lgan materiallarni toping;
25. kirim munosabatiga tanlash quying
26.Omborxona joriy holatini uzgartiring (kirim va chikim hisobga olinsin);
27.Barcha munosabatlarda tanlashlarni olib tashlang;
28.har bir material uchun etishmaslikni hisoblang;
29. Oq materialni ortiqchasini hisoblang;
30. maksimal ortiklikka ega materiallarni tanlang;
31. K1 va K2 materiallar saqlanadigan barcha omborxonalarni kushimcha
munosabat yaratib toping.
MBBT tillari haqida ma’lumot.
SQL - kompyuter berilganlar bazasida saqlanuvchi ma’lumotlarni qayta
ishlash va o‘qish uchun muljallangan instrumentdir. SQL – bu strukturlashgan
so‘rovlar tilining (Structured Query Language) qisqartirilgan nomlanishidir. SQL
abbreviaturasi odatda “sikvel” deb o‘qiladi. Ba’zi xollarda, “ESKYUEL” talaffuzi
xam SQL abbreviaturasini o‘qishda ishlatiladi. Nomlanishidan ko‘rinib turibdiki,
SQL foydalanuvchining berilganlar bazasi bilan o‘zaro aloqasini tashkil etish
uchun qo‘llaniluvchi dasturlashtirish tilidir. Xaqiqatda esa SQL faqat relyasion deb
nomlanuvchi bir turdagi berilganlar bazasi bilan ishlaydi.
Hozirda bu til MBBT foydalanuvchilariga taqdim etayotgan barcha
funksional imkoniyatlari qo‘llanilmoqda. Bu imkoniyatlar quyidagilardir:
1. Ma’lumotlar strukturasini tuzish. SQL foydalanuvchilarga ma’lumotlar
strukturasini tuzish, o‘zgartirish xamda berilganlar bazasi elementlari o‘rtasida
aloqalarni o‘rnatish imkoniyatini beradi.
2. Ma’lumotlarni o‘qish. SQL foydalanuvchi yoki dasturga berilganlar
bazasida saqlanuvchi ma’lumotlarni o‘qish va ulardan foydalanish imkonini
beradi.
13

3. Ma’lumotlarni qayta ishlash. SQL foydalanuvchiga yoki dasturga
berilganlar bazasini o‘zgartirish, ya’ni unga yangi ma’lumotlar qo‘shish, mavjud
ma’lumotlarni o‘zgartirish va o‘chirish imkonini beradi.
4. Berilganlar bazasini ximoyalash. SQL yordamida ma’lumotlar bazasi
foydalanuvchilarini undagi ma’lumotlarni o‘qish va o‘zgartirish imkoniyatlarini
chegaralab qo‘yish mumkin. Bu orqali ruxsat berilmagan foydalanuvchilardan
axborotlar ximoyalanadi.
5. Ma’lumotlardan birgalikda foydalanish. SQL ma’lumotlardan birgalikda
foydalanishni koordinatsiya qiladi, bu esa paralel ishlayotgan foydalanuvchilar
birbirlariga xalaqit bermasdan berilganlar bazasidagi ma’lumotlardan
foydalanishlari imkonini beradi.
6. Ma’lumotlar yaxlitligini ta’minlash. SQL berilganlar bazasini yaxlitligini
ta’minlashga imkon beradi va unda noo‘rin o‘zgartirishlar qilishni oldini oladi.
MySQL ni faqat mSQL kamchiliklariga javob sifatida qarash noto‘g‘ridir.
Uning ixtirochisi Maykl Videnius (+ yana Monty sifatida ma’lum) shved
kompaniyasi TsX xodimi ma’lumotlar bazasi bilan 1979 yildan beri ishlaydi.
Yaqin paytgacha Videnius TsX da faqat dasturchi edi. 1979 yilda firma ichida
foydalanish uchun UNIREG nomli ma’lumotlar bazasini boshqarish vositasini
yaratdi. 1979 yildan so‘ng UNIREG bir necha tillarda yozildi va katta ma’lumotlar
bazalarini qo‘llash uchun kengaytirildi. Bitta dastur bajarilayotgan har bir jarayon
bu dastur nusxasi deyiladi, chunki xuddi o‘zgaruvchi nusxasi kabi xotiradan joy
oladi. 1994 yilda TsX WWW uchun Amaliy dasturlar yarata boshladi va bu
loyihani qo‘llashda UNIREG dan foydalandi. Baxtga qarshi, UNIREG katta
harajatlar talab qilgani uchun, undan veb-sahifalarni dinamik generatsiya qilish
uchun muvaffaqiyatli foydalanib bo‘lmadi. Va TsX shundan so‘ng SQL va mSQL
ga murojaat qildi Lekin o‘sha paytda mSQL faqat 1.x relizlari shaklida mavjud edi.
Yuqorida aytganimizdek mSQL 1.x versiyalari hech qanday indekslarni qo‘llamas
edi va shuning uchun UNIREG dan unumdorligi past edi.Videnius mSQL avtori s
Xyuz bilan bog‘landi va mSQL ni UNIREG dagi V+ ISAM qayta ishlovchisiga
14

ulash fikri Bilan qiziqtirmoqchi bo‘ldi. Lekin Xyuz shu paytga keldib mSQL 2
yaratish yo‘lida anchaga ketgan va indekslar Bilan ishlash vositalarini yaratgan
edi. TsX o‘z talablariga ko‘proq mos keluvchi ma’lumotlar bazalari serverini
yaratishga qaror qildi. TsX xodimlari Yangidan velosiped ixtiro qilib o‘tirmadilar.
Ular UNIREG ni asos qilib oldilar va soni oshib borayotgan o‘zga dasturchilar
utilitalaridan foydalandilar. O‘z tizimlari uchun boshida mSQL uchun yaratilgan
API bilan deyarli ustma-ust tushuvchi API yaratdilar. Natijada Yangi kengroq
imkoniyatga ega TsX ma’lumotlar bazasiga o‘tmoqchi bo‘lgan mSQL
foydalanuvchisi o‘z kodiga juda kam o‘zgartirish kiritishi talab qilinardi. Shu bilan
birga Yangi ma’lumotlar bazasi kodi to‘la original edi. 1995 yil may oyiga kelib
TsX kompaniya ichki talablarini qanoatlantiruvchi ma’lumotlar bazasi, - MySQL
1.0 ga ega edi. Firma biznes-partneri Detron HB dan David Aksmark (David
Axmark) TsX ga o‘z serverini Internetda ko‘rsatishni taklif qildi. Serverni
Internetda ko‘rsatishdan maqsad - birinchi bo‘lib Aladdin Peter Deych (Aladdin
Peter Deutsch) qo‘llagan biznes modelldan foydalanishdir. Natijada MySQLni
mSQL ga nisbatan «tekinroq» qiluvchi o‘ta moslashuvchan avtorlik huquqlari
olindi. Nomiga kelganda Videnius bu haqida shunday deydi: «Xozirgacha
noma’lum MySQL nomi qaerdan kelib chiqqani. TsX da asosiy kattalog, hamda
bibliotekalar va utilitalar ko‘p qismi bir necha o‘n yildan beri «mu» prefiksiga ega.
Shu bilan birga mening qizim (bir necha yilga kichik) ismi ham May (My).
Shuning uchun haligacha sir, bu ikki manbaning qaysi biri MySQL nomini
bergan».
2.2. “AIRAPORT” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va
uni shakllantirish
"Bolim" ma'lumotlar bazasi berilgan bo’limlar, xodimlar mehnatining
dinamikasi, bo’limda ishash shartlari,.
Ushbu mavzu sohasida ob'ektlarning izini ajratish mumkin:
-AIRAPORT (AIRAPORT nomi, telifoni, email pochtasi)
-Bo’limi (Bo’lim nomi, Rahbari).
15

-Mijoz (To'liq ismi, pasport ma'lumotlari,Clientik turi,).
-RESTORAN xodimlari. (hujjatlarni yig'ish, (agar filialga so'rov yuborilsa)
yordam berish).
Ob'ektlarning o'zlaridan tashqari, ular o'rtasida ham bog'liqlik mavjud.
Ob'ektlar o'rtasidagi munosabatlar - predmet sohasidagi ob'ektlarning aloqasi.
Mavzu maydoniga muvofiq tizim quyidagi xususiyatlarni hisobga olgan holda
quriladi:
- Client Sog’ligiga javob berish.
- Clientning clientik turini aniqlash.
- Clientning yotoq joyi va tinchligi
- xodim mijozga xizmat qiladi.
“ AIRAPORT ” – AIRAPORT haqida ma’lumotni saqlovchi jadval
Maydon nomi Tipi Izoh
id AIRAPORT int(6) Kalit maydon
AIRAPORT
_name varchar(255) AIRAPORT nomi
AIRAPORT
_Adress varchar(255) AIRAPORT Manzili
AIRAPORT
_Maneger varchar(255) AIRAPORT Menijeri
phone varchar(255) AIRAPORT telifoni
email varchar(255) Email pochta manzili
AIRAPORT
_Sete varchar(255) AIRAPORT Internit
“ Bo’lim ” – Bo’lim haqida ma’lumotni saqlovchi jadval
Maydon nomi Tipi Izoh
idBolim int(5) Kalit maydon
Bolim_Nomi varchar(60) Bo’lim nomi
16

“ Lavozim ” –jadvali
Maydon nomi Tipi Izoh
idLavozim int(11) Kalit maydon
LavozimName varchar(100) Lavozim Nomi
“ X ona ” – haqidag saqlovchi jadval
Maydon nomi Tipi Izoh
idHona int(11) Kalit raqami
HonaTuri varchar(45) Hona Turi
HonaSoni int(11) Honalar soni
HonaRaqami int(11) Hona raqami
“ Employee ” – Xodimlar haqida ma’lumot saqlovchi jadval
Maydon nomi Tipi Izoh
idEmployee int(5) Kalit maydon
Full_name varchar(45) F.I.O
Phone varchar(45) Telifoni
Position varchar(45) Lavozmi
EmployeeDate varchar(45) Ishchi kelgan vaqti
17

III. AMALIY QISM
3.1. Jadvallarning o`zaro bog`lanishi
AIRAPORT va Bo’lim jadvallari n:1 bog’lanish turini hosil qilgan.
Bo’lim va Hoxa 1:1 bog’lanish jadvali
Lavozim va Xodim jadvallari 1:1 bog’lanish
18

AIRAPORT va Xodim jadvallari n:1 bo’lanish
3.2.SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va
jadvallarga ma’lumotlar kiritish
1-jadval. “ AIRAPORT ” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE AIRAPORT (
idRESTORAN INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
RESTORAN_name VARCHAR(55) NOT NULL,
phone VARCHAR(55) NOT NULL,
email VARCHAR(15) NOT NULL
AIRAPORT VARCHAR(15) NOT NULL
AIRAPORT VARCHAR(15) NOT NULL
);
2-jadval. “Xodim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
19

CREATE TABLE Hodim (
idHodim INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
EmployeEFullName VARCHAR(45) NOT NULL,
EmployeeDate INT(10) NOT NULL,
EmployeeAdres Varchar(45) NOT NULL,
phone VARCHAR(45) NOT NULL,
);
3-jadval. “Client” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Client (
idClient INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
Full_name VARCHAR(45) NOT NULL,
ClientAdresi VARCHAR(45) NOT NULL,
ClientDate DATETIME(2)

);
4-jadval. “Xona” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Hodim (
IdHona INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
HonaTuri VARCHAR(20) NOT NULL,
HonaSoni INT(2) NOT NULL,
HonaRaqami INT(2) NOT NULL
);
5-jadval. “Bo’lim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Bolim (
idBolimINT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
BolimNomi VARCHAR(45) NOT NULL,
);
6-jadval. “Lavozim” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Lavozim (
idLavozim INT(11) NOT NULL PRIMARY KEY,
LavozimNomi VARCHAR(45) NOT NULL,
);
7-jadval. “ AIRAPORT va Hona n:1 bog’lanish” jadvalini CREATE operatori
yordamida hosil qilish
CREATE TABLE AIRAPORT _has_Hona(
20

AIRAPORT _idRESTORAN INT(4) NOT NULL PRIMARY KEY,
Hona_idHona INT(3)) NOT NULL,
);
8-jadval. “ AIRAPORT va Bo’lim n:1 bog’lanish” jadvalini CREATE
operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE AIRAPORT _has_Bolim(
AIRAPORT INT(4) NOT NULL PRIMARY KEY,
AIRAPORT _idSgifohona INT(3) NOT NULL,
Hodim_idHodim INT(3) NOT NULL,
)
3.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish
1-jadval. “ AIRAPORT ” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish
INSERT INTO AIRAPORT
VALUES(1,’Ko’p karimbek','Samarqand’,’+998986987858’,’Rahmatova
Mashhura’,
’, Karimbek@gmail,com',’Karimbek.uz’);
INSERT INTO AIRAPORT
VALUES(2,‘Sangzor',‘Samarqand’,’+998986574892’,’Odilova
Charos’,’Sangzor@gmail.com’,’Sangzor.uz’ );
INSERT INTO AIRAPORT
VALUES(1,’Zafarchoyxona','Samarqand’,’+9989865835689’,’Karimov
Abdurahim’,
’, SamMiK@gmail,com',’Zafarchoyxona.uz’);
21

Xulosa
Hozirgi kunda Respublikamizda keng tarqalib borayotgan ish joylarini
avtomalashtirish va ish joylarida axborot kommunikatsiya vositalaridan keng
foydalanishga katta e’tibor berilmoqda.
Men ushbu “ AIRAPORT loyihasini loyihalashtirish” mavzusidagi kurs
ishimni bajarish davomida ko`plab izlanishlar olib bordim. Jumladan, Xodimlarni
oylik maoshini ishlab chiqish bo`yicha yaratilgan ma’lumotlar bazasi bilan tanishib
chiqdim. U yerda kerakli ma’lumotlarni qanday olish haqida tassavvurga ega
bo`ldim.
MB ni yaratish davomida dasturlash texnologiyasi bilan chuqurroq tanishib
chiqdim va chuqur malaka hosil qildim.
Shuningdek ma’lumotlar bazasi bilan ishlash, ularni oddiy va dinamik
usullarda tashkil qilish malakasini hosil qildim. Ma’lumotlar bazasini boshqarish
tizimlari bilan tanishib chiqdim va “ AIRAPORT tarmog`ini loyihalashtirish”
ma’lumotlar bazasini bilan shuningdek undagi turli xil so’rovlar orqali ishlar olib
bordim.
Xulosa qilib shuni ta’kidlash mumkin, hozirgi fan-texnika xamda
informatsion texnologiyalarining yordamida restoran ishlarini yanada qulay va
oson qilish mumkin.
AIRAPORT lar ishini takomillashtirish va ish unumdorligini yuqori darajada
oshirishga erishishimiz mumkin ekan.
22

Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Karimov I.A. “Bizning bosh maqsadimiz – jamiyatni demokratlashtirish va
yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir”. – T.,”Xalq so‘zi”,
2005- yil 29-yanvar.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Kompyuterlashtirishni yanada
rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish
to‘g‘risida”gi Farmoni (№PF-3080 30.05.2002 y.).
3. O‘zbekiston Respublikasining “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi Qonuni.
(№563-11. № 560-II 11.12.2003 y.). 5. “Ma’lumotlar bazasini boshqarish
tizimlar” fani bo’yicha elektron o’quv qo’llanma, TATU FF.
4. Ayupov R.X., Ismoilov S.I., Azlarov A.X., “MS Access 2002 - ma’lumotlar
majmuasini boshqarish tizimi”(o’quv qo’llanma) Toshkent.: Toshkent
Moliya instituti, 2004.
5. Кодд Э.Ф., “Реляционная модель данных для больших совместно
используемых банков данных”. СУБД . 1995 г .
Internet saytlari
1. www.ictcouncil.gov.uz-Kompyuterlashtirishni rivojlantirish bo`yicha
Vazirlar Maxkamasi muvofiqlashtiruvchi Kengashining sayti.
2. www.ecsoman.edu.ru–Rossiya Federatsiyasi Oliy o`quv yurtlarida
o`qitilayotgan fanlar bo`yicha o`quv-uslubiy komplekslar.
3. http://www.voydod.uz/ - qidiruv tizimi.
4. ziyonet.uz–O`zbekistonning axborotlarni izlab topish tizimi.
5. http://ITPortal sayti.

23

Dasturiy injinering fanidan “Airaport” loyihasini loyihalashtirish va ishlab chiqish mavzusida KURS ISHI 1

MUNDARIJA I . Kirish 1.1.Loyihashtirish haqida……………………………………3 II. NAZARIY QISM 2.1.Malumotlar bazasi tushunchasi…………………………………….…….…..6 2.2. “AIRAPORT” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish ………………...................................................….…….11 III. AMALIY QISM 3.1. Jadvallarning o`zaro bog`lanishi ………………...............……..………13 3.2. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish ………………………………………………………………..….…14 3.3. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish..….15 3.4 Dastur kodlari………………………………………………......16 Xulosa…………………………………………………………………………..……………….18 Foydalanilgan adabiyotlar………………….………………..…………………………19 Kirish 2

1.1.Loyihashtirish va ishlab chiqish haqida Loyixalash lug’atda rеja asosida biror bir ko’rinishga kеltirish dеb aniqlangan. Dasturiy maxsulotni loyixalash komplеks tuzilishini ishlab chiqarish uning komponеntalarini aniqlash, ayrim modullarni dasturlash va xamma modullarni sinashdan tashkil topgan. Dasturlash ichki loyixalash bosqichida maxsulotni tashkil qiluvchi modullar, prodtsеduralar aniqlangan bo’lishi shart. Bu bosqichda modullarni birlashtirish, xosil qilingan loyixani kodlash, dasturni sozlash va tеstlash. Barcha modullarni dasturlangandan kеyin va zarur bulgan xujjatlar bilan ta'minlagandan so’ng bu bosqich tugallanadi. Tajriba ishining mahsulotga to’la kompleksini aniqlash ishlab chiqarishning asosiy maqsadi hisoblanadi. Sifatsiz qo’yilgan talablar noto’g’ri shakllangan masalani to’g’ri yechadigan dasturni yaratilishiga olib keladi, bunday dasturiy mahsulot esa buyurtmachining haqqoniy talablariga to’g’ri kelmaydi. Shuning uchun dasturiy mahsulotga talablar qo’yilayotganda imkon qadar maksimal ravishda batartiblik va aniqlilik talab qilinadi, so’ng bu talablarni ishlab chiqilayotgan loyihada minimal sondagi xatolarga olib kelishi uchun imkon berishi mumkin. Talablar oddiy tilda berilib juda aniq ifodalanish zarur, chunki dasturiy mahsulotni ishlab chiqarishda shu talablar asosi “qonun” bo’lib qoladi. Talablar hujjat ko’rinishida rasmiylashtirilib, dasturiy mahsulot chiqarilayotganda unda bo’ladigan va bo’lmaydigan narsalar yozma ravishda bayon qilinadi. O’quv yurtlarida bu hujjat “masalaning qo’yilishi”, korxonalarda esa “texnik topshiriq” deyiladi. Dasturni funksional xarakteristikalarini ro’yhatini tuzish 3

oddiy tilda yozilib foydalanuvchiga va dasturchiga tushunarli terminlarda yoziladi va quyidagi bo’limlarga ega: 1. Kirish. Dasturiy mahsulotning umumiy vazifalari aniqlanadi. 2. Ishni boshlash (tamomlash) vaqti. Dasturiy mahsulotning ishlab chiqarishning oyi va yili ko’rsatilsin. 3. Ishlab chiqarishda asos (dalil). Dasturiy mahsulot foydalanuvchi buyurtmasi, o’quv yurti topshirig’i, biror-bir tashkilot bilan o’quv yurti orasida tuzilgan shartnomasi asosida ishlab chiqarilishi mumkin. 4. Foydalanuvchi Dasturiy mahsulotning foydalanuvchisi ko’rsatiladi va dasturiy mahsulotning zarurligi ko’rsatiladi. 5. Yaratilayotgan obyektning qisqacha ta’rifi. Yaratilayotgan obyektda, hozirgi ayni vaqtda hali ishlab chiqilmagan dastursiz qo’yilgan masala qanday yechilayotganini va dastur yaratilgandan so’ng qo’l mehnatining qancha qismi dasturga almashtirilishi ta’riflanadi. 6. Ishlab chiqarishning maqsadi va vazifasi. Dasturiy mahsulotning maqsadi va vazifalari aniqlanadi. 7. Asosiy shartlar. 4

Foydalanuvchining dasturiy mahsulotga asosiy shartlari ko’rsatiladi. Shu yerning o’zida foydalanuvchining nuqtai nazaridan kelib chiqqan holda batafsil (to’la) ravishda dasturninng funksiyalarini sanab o’tish kerak. 8. Kirish ma’lumotlari. Berilgan dasturiy mahsulotning tarkibi va vazifalaridan kelib chiqqan holda hamma kirish ma’lumotlari sanab o’tiladi: ularning mumkin bo’lgan tashuvchilari va informatsiyani ko’rsatadigan vositalar, hisobotlar, fayllar, yozuvlar, ma’lumotlar maydoni, jadvallar va hokazo. 9. Chiqish ma’lumotlari. Chiqish ma’lumotlari kirish ma’lumotlari bandida ko’rsatilgan. 10. Dasturlash va apparat ta’minotiga talablar. Yaratilgan dastur boshqa dasturiy mahsulotlar bilan bog’liq holda ishlashi mumkin bo’lgan dasturlash va apparat ta’minotining joylashinishi (konfiguratsiyasi) tavsiflanadi.Davlat standartlari va xalqaro satndartlar ko’rsatiladi. 11. Tashkiliy cheklash. Masalan: mahsulot seriyasiga bog’liq. 12. Effektivligi. Vaqt va hajm xarakteristikalari, o’tkazish xususiyatlari, resurslardan foydalanish va shunga o’xshash bo’lgan ishlab chiqarishning maqsadlari. 13. Sanksiyalanmagan kirishdan axborot (ma’lumot)larning xavfsizligi. 5

Dasturiy injinering fanidan “Airaport” loyihasini loyihalashtirish va ishlab chiqish mavzusida kurs ishi 36 v

08.08.2023

0

588.6650390625 KB

Похожие