logo

DREAMWEAVER DASTURIDA WEB-SAHIFA YARATISH. DREAMWEAVER DASTURINING ASOSIY OYNASI ELEMENTLARI

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

39.5751953125 KB
  DREAMWEAVER 	DASTURIDA	 	WEB-SAHIFA	 	YARATISH.
DREAMWEAVER	
 DASTURINING	 ASOSIY	 OYNASI	 ELEMENTLARI.
REJA:
Dreamweaver	
 dasturining	 asosiy	 oynasi	 elementlari.
Dreamweaver	
 dasturining	 imkoniyatlari.
Dizayn	
 kod	 va	 aralash	 rejimda	 ishlash.
 	
  Professional dasturlar	 qatoriga	 kiruvchi	 Dreamweaver	 MX	 dasturi	 o‘zining	 barcha
imkoniyatlari	
 bilan	 har	 qanday	 murakkablik	 va	 mashtabdagi	 HTML	 sahifalarni
yaratish	
 va	 o‘zgartirishga	 qodir.	 U	 vizual	 loyihalash	 (WYSIWYG)	 rejimini
ta’minlab,	
 dastlabki	 matnli	 WEB	 – hujjatlarning	 juda	 aniq	 ishlashi	 bilan	 ajralib
turadi	
 va	 katta	 tarmoqli	 loyihalarning	 qo‘llab	 quvvatlovchi	 ichki	 qurilgan
vositalarga	
 ega.
Dasturda	
 ko‘rinib	 turadigan	 vizual	 loyihalash	 izchil	 olib	 boriladi.	 Matnlar	 hamda
ob’ektlarning	
 obrazlari	 ustida	 olib	 boriladigan	 ishlar	 bevosita	 kodlashtirishdan
ustun	
 turadigan	 gipermatnli	 hujjatlar	 yaratish	 usulini	 vizual	 deb	 atash	 qabul
qilingan.	
 Dastur	 nafaqat	 vizual	 loyihalash	 vositalarining   kuchli	 bazasiga	 ega ,	 balki
Web	
 – sahifalarni	 deyarli	 maxsus	 ko‘rib	 chiqish	 dasturlari	 yordamida	 aks	 ettirishga
ham	
 qodir:	 Microsoft	 Internet	 Explorer	 yoki	 Netscape	 Navigator.
Dastur	
 Web	 –	 dizayn	 soxasida	 gipermatnli	 hujjatlarni	 to‘g‘ridan-to‘g‘ri
kodlashtirish	
 yordamida	 yaratishni	 afzal	 ko‘ruvchi	 mutaxassislarga	 ham	 ma’qul
keladi.	
 Dreamweaver	 qobig‘iga	 gipermatnli	 belgilovchi	 diskreptorlar	 bilan	 ishlash
uchun	
 zarur	 barcha	 uskunalarga	 ega	 to‘liq	 funktsional	 HTML	 tahrirlagichi
integratsiya	
 qilingan.
Dreamweaver	
 dasturi	 ochiq	 arxitektura	 printsiplariga	 asoslangan.	 Bu	 amaliy
dasturni	
 interfeysi	 (Application	 Programming	 Interface,	 API)	 to‘liq	 ochiq
ekanligini	
 bildiradi.	 Uning	 yordamida	 tashqi	 dasturchilar	 hamda	 dasturiy	 ta’minot
bilan	
 shug‘ullanuvchi	 firmalar	 dastur	 va	 uning	 interfeysiga	 radikal	 funktsional
o‘zgartirishlar	
 kiritishi:	 yangi	 qurilma	 qo‘shish,	 menyu	 paneli	 yoki	 bo‘limini
yaratish,	
 yangi	 ob’ekt	 yoki	 multimedia	 roligini	 dasturlashtirish	 va	 xokazolar.
Dreamweaver	
 MX	 bu	 - nafaqat	 interfeysning	 tashqi	 ko‘rinishi	 yangilangani,	 balki
radikal	
 texnologik	 yangilangan,	 gipermatnli	 belgilash	 tili	 imkoniyatlari	 kengaygan.
Web-sahifa	
 maketlarini	 yaratish	 uchun	 yangi	 ashyolar	 paydo	 bo‘ldi;	 bu	 tizimga
Flash	
 ob’ektlarni	 qo‘yish	 (integrirovana)	 buyruqlari	 qo‘shilgan;	 bu	 esa	 kelajakda
WEB	
 uzellar	 bilan	 boshqarish	 va	 turli	 jamoaviy	 ishlarni	 loyihalashda	 rivojlanishga
imkon	
 beradi.	 Belgili	 kodlar	 bilan	 ishlash	 vositalari	 sezilarli	 darajada	 rivojlandi.
MX–	
 versiyasi	 bu	 ixtiyoriy	 murakkablikdagi	 dastlabki	 matn	 bilan	 ishlash	 uchun
kuchli	
 bazaga	 ega	 bo‘lgan	 gipermatnli	 dasturlashning	 to‘laqonli	 qobig‘idir.
Hujjatning	
 oynasi	 endi	 har	 xil	 rejimlarda	 ishlashi	 mumkin.	 Design	 View	 (Rejim
planirovki)	
 rejimida,	 foydalanuvchi	 HTML	 sahifa	 maketini	 taxminan	 shunday
ko‘rinishda	
 ko‘rish	 mumkin.	 Code	 View	 (Rejim	 razmetki)	 rejimida	 esa	 hujjatning
oynasida	
 belgili	 matn	 sahifasining	 barcha	 deskriptorlari,	 stsenariylari	 va
kommentariyalari	
 	tasvirlanadi.	 Dasturning	 bu	 	rejimlari	 orasida	 	kichik
koordinatsiya	
 mavjud.	 Kodlarni	 o‘zgartirish	 maket	 modifikatsiyasiga	 olib	 keladi, vizul rejimda	 (tartibda)	 rejalashtirish	 yoki	 formatlashga	 o‘zgartirish	 kiritishga	 olib
keladi;
Dreamweaver	
 tizimi	 qobig‘iga	 barcha	 zaruriy	 qurilmalarga	 ega	 bo‘lgan	 to‘laqonli
kodlar	
 tahrirlagichidan	 iborat	 dastur	 integratsiya	 qilingan.	 Unda	 HTML
hujjatlarining	
 dastlabki	 matnlari	 bilan	 ishlashni	 engillashtiruvchi	 vositalar:
kiritilgan	
 teglarning	 sarlavxalari,	 turli   kodlarni	 rangli	 belgilash ,	 tez	 qidirib	 topish
vositalari	
 aks	 etgan.	 Sintaktik	 noto‘g‘ri	 loyihalarni	 aniqlash,	 uzun	 qatorlarni
avtomatik	
 ko‘chirish,	 avtokorrektsiya	 rejimi	 yo‘lga	 qo‘yilgan.	 Dastur	 vositalari
yordamida	
 nafaqat	 gipermatnli	 sahifalarni,	 balki	 matnli	 ko‘rinishiga	 ega	 har
qanday	
 hujjatlarni,	 dasturlar,	 stsenariylar,	 oddiy	 matnlar,	 XML	 belgili	 hujjatlar	 va
boshqalarni	
 tahlil	 qilish	 mumkin.
Belgilash	
 kodlari	 bilan	 ishlashni	 ma’lumot	 paneli	 ancha	 oddiylashtiradi.	 Bu	 dastur
ichiga	
 qurilgan	 interaktiv	 ma’lumotnoma	 gipermatnli	 belgilash	 tilining	 barcha
standart	
 loyihalarini	 va	 u bilan	 bog‘langan	 vositalarni:	 diskreptorlar,	 atributlar,
ierarxik	
 stildagi	 o‘ziga	 xosliklarning	 deklaratsiyalari	 (Cascading	 Style	 Sheet),	 Java
Script	
 tilining	 sintaktik	 loyihalarini	 qisqa	 va	 lo‘nda	 shaklda	 tavsiflaydi.
Tajribadan	
 ma’lumki	 xatto	 eng	 tajribali,	 HTML	 tilini	 chuqur	 biladigan	 Web-	 ustasi
ham	
 bu	 til	 standartiga	 kiruvchi	 yuzlab	 kodlar	 va	 atributlarni	 eslab	 qolishga	 qodir
emas.	
 Ma’lumotlar	 paneli	 deskriptorni	 aniq   va	 ravshan	 tavsiflab	 beradi ,	 uning
atributlari	
 hamda	 ko‘rib	 chiqish	 dasturining	 turli	 versiyalari	 bilan	 mos	 tushishi
haqida	
 	ma’lumot	 	beradi.
Java	
 Script	 stsenariylar
Java	
 Script	 dasturlash	 tilida	 yozilgan	 stsenariylardagi	 yashirin	 xatolarni	 aniqlash
imkonini	
 beradi.	 Bu	 vosita	 nafaqat	 hozirgi	 vaqtda	 WEB-dasturlash	 sohasida
qo‘llaniladigan	
 ko‘p	 sonli	 analizatorlar	 uchun	 qiyin	 bo‘lmagan,	 sintaksis	 xatolarni
aniqlashga	
 qodir.	 Kodalarni	 tuzatish	 vaqtida	 dastur	 ichiga	 qurilgan	 nazorat
nuqtalari	
 va	 qadamba-qadam	 bajariladigan	 dastur	 ko‘rsatmalari	 hamda
o‘zgaruvchilarning	
 holatini	 nazorat	 vositalari	 mexanizmiga	 ega.
Doimo	
 sezilarli	 potentsialga	 ega	 bo‘lgan	 vizual	 loyihalash	 tahrirlagichining
uskunalari	
 yana	 bir	 vosita	 bilan	 boyitildi.	 Bu	 gipermatnli	 sahifalarni	 rejalashtirish
va	
 yaratish	 uchun	 mo‘ljallangan	 maxsus	 dastur	 ishi	 rejimidir.	 U	 sahifani	 aks
ettirishning	
 maxsus	 rejimi	 (Layout	 view)	 va	 ikkita	 uskuna	 ko‘rinishida	 amalga
oshirilgan	
 bo‘lib,	 ular	 yordamida	 maket	 elementlarini	 chizish	 mumkin.	 Ixtiyoriy
murakkablikdagi	
 maket	 dastur	 eskizi	 va	 mustaqil	 tuzadigan	 jadval	 asosida
bajariladi. Tahrirlagichning oldingi	 avlodlari	 vektorli	 animatsiyalashgan	 tasvirlar	 sohasida
birinchilar	
 qatorida	 bo‘lgan	 Flash	 dasturi	 bilan	 juda	 yaxshi	 o‘zaro	 aloqada	 bo‘lishi
bilan	
 ajralib	 turgan.	 Dasturning	 joriy	 versiyasiga	 animatsiyalashgan	 ob’ektlarni
generatsiya	
 qilishning	 ikkita	 asosiy	 buyrug‘i	 integratsiya	 qilingan.	 Endi	 bevosita
dastur	
 oynasida	 interaktiv	 tugma	 yoki	 «jonli	 matn»	 yaratish	 mumkin.	 Bunga
o‘xshash	
 ob’ektlarni	 kiritishning	 texnik	 tomoni	 o‘ta	 soddalashtirilgan	 va
loyihalashtirishdan	
 	ko‘ra	 	ko‘proq	 	anketalashtirishga	 	o‘xshab	 	ketadi.
Foydalanuvchidan	
 Flash	 – texnologiya	 sohasida	 chuqur	 bilimlar	 talab	 qilinmaydi,
u	
 faqat	 muloqot	 oynasi	 sohasini	 to‘ldirishi	 kerak.	 Zamonaviy	 dasturlarning
ko‘pchiligi	
 animatsiyalashgan	 Flash	 – grafikani	 aniq	 aks	 ettiradi.	 Bu	 tipdagi
ob’ektlar	
 a’lo	 darajada	 mashtablanishi	 bilan	 ajralib	 turadi	 va	 tarmoq	 bo‘ylab
uzatishda	
 ham	 diskda	 saqlashda	 juda	 kam	 resurs	 talab	 qiladi.	 Dasturning	 kam
ahamiyatga	
 	ega	 	bo‘lgan	 	yangiliklarini	 	qisqacha	 	sanab	 	o‘tamiz:
Ierarxik	
 stildagi	 o‘ziga	 xosliklar	 (CSS)	 bilan	 ishlash	 vositalari	 sezilarli	 darajada
takomillashtirilgan.
Macromedia	
 firmasi	 tomonidan	 ishlab	 chiqilgan	 Fire	 woks	 grafik	 redaktori	 bilan
Dreamweaver	
 dasturining	 integratsiyasi	 yanada	 rivojlantirildi.
Yangi	
 Assets	 (resurslar)	 paneli	 yaratildi.	 U	 dasturda	 bitta	 WEB	 – tugunning	 bir
necha	
 sahifasi	 tomonidan	 birgalikda	 ishlatiladigan	 turli	 xildagi	 ma’lumotlarning
omborxonasi	
 vazifasini	 bajaradi.	 Bular	 tasvirlar,	 animatsiya	 roliklari,	 ranglar,
tashqi	
 dalillar,	 stsenariylar,	 kutubxonalar	 va	 boshqalar	 bo‘lishi	 mumkin.
Saqlanayotgan	
 resurslarni	 turli	 sahifalarning	 talab	 qilinadigan	 sohalarida	 joyini
o‘zgartirish	
 (yoki	 surish)	 yo‘li	 bilan	 joylashtirish	 mumkin.
oldingi	
 versiyalarning	 achinarli	 cheklashlar	 ishlab	 chiquvchining	 izohlari	 bilan
bekor	
 qilingan	 (Design	 Notes).	 Endi	 ularni	 ixtiyoriy	 gipermatnli	 fayllar	 va
ob’ektlar	
 bilan	 bog‘lash,	 ularni	 tarmoq	 bo‘ylab	 ishlab	 chiquvchilar	 jamoasining
boshqa	
 a’zolari	 bilan	 almashish	 mumkin.
Site	
 Report	 (Otchet	 o sayte)	 buyrug‘i	 loyiha	 holati	 haqidagi	 batafsil	 hisobotni	 hosil
qiladi.	
 Hisobot	 o‘ziga	 ko‘p	 sonli	 giperbog‘lanishli	 hujjatlarni	 biriktiradi.
Tahrirlagichga	
 versiyalarni	 va	 dasturiy	 ta’minotni	 yangilashni	 boshqarishni	 nazorat
qilishning	
 etakchi	 dasturiy	 vositasi	 bo‘lgan	 Microsoft	 Source	 Safe	 paketli
integratsiya	
 vositalari	 qo‘shilgan.	 Bu	 narsa	 Dreamweaver	 tizimini	 Internet	 uchun murakkab loyihalarni	 ishlab	 chiquvchi	 jamoa	 uchun	 asosiy	 uskuna	 sifatida
qo‘llanilishiga	
 asos	 bo‘ladi.
Dasturning	
 bu	 versiyasi	 WEBDAV	 bayonnomasini	 to‘laqonli	 qo‘llab-	 quvvatlaydi.
Bu	
 versiyalarni	 boshqarish	 va	 taqsimlangan	 ishni	 tashkil	 qilish	 bo‘yicha
kengaytirilgan	
 	imkoniyatlarga	 	ega	 	bo‘lgan	 	klassik	 	bayonnomaning
kengaytirilishidir.
-Interfeysni	
 standartlashtirish	 va	 sayqal	 berish	 bo‘yicha	 katta	 ish	 qilindi.
Macromedia	
 firmasi	 ko‘pgina	 dasturlarning	 tashqi	 ko‘rinishi	 noto‘rg‘un
palitralarning	
 yagona	 kontseptsiyasiga	 asoslanadi.	 Muharrirning	 oxirgi	 versiyasida
palitralarning	
 ko‘rinishi	 standartlashtirilgan.	 Ularning	 deyarli	 hammasi	 tarkibiy
majmuaviy	
 palitralarga	 birlashish	 imkoniyatiga	 ega	 bo‘ldilar.	 Oldingi
versiyalarning	
 	ro‘yxatga	 	olishdagi	 	ba’zi	 	kamchiliklar	 	tuzatildi.
Klaviatura	
 kombinatsiyalari	 bir	 shaklga	 keltirildi.	 Ular	 web–dizayn	 uchun
Macromedia	
 firmasi	 tomonidan	 ishlab	 chiqilgan,	 barcha	 dasturlash	 vositalari
uchun	
 umumiy	 bo‘lgan	 ichki	 standartga	 moslashtirilgan.	 Ichiga	 qurilgan	 menedjer
yordamida	
 tugmalarning	 har	 qanday	 tuzilishini	 o‘zgartirish	 mumkin.
Dastur	
 o‘rnatilgandan	 keyin	 uni	 ishga	 tushirish	 uchun	 Windows	 bosh	 menyusidan
Пуск	
 - Программы	 - Macromedia	 Dreamweaver	 MX	 - Dreamweaver	 MX
buyruqlar	
 ketma-	 ketligini	 tanlash	 kerak.	 Natijada	 quyidagi	 oyna	 ishga	 tushadi:
9.1-rasm.	
 Dasturni	 ishga	 tushirilishi.
Oynadagi	
 va	 bo‘limlaridan	 mos	 ravishda	 Basic	 Page	 va	 HTML	 tiplari	 tanlanadi	 va
tugmasi	
 bosiladi.	 So‘ngra	 dastur	 to‘liq	 ishga	 tushadi.	 Bu	 oyna	 quyidagi	 ko‘rinishda
bo‘ladi:
9.2-	
 rasm.	 Dastur	 interfeysi.
Dasturni	
 yuklashning	 boshqa	 bir	 nechta	 universal	 usullari	 mavjud.	 Bu	 bizga	 oddiy
Microsoft	
 office	 paketi	 dasturlaridan	 ham	 ma’lum.
Interfeys	
 deganda	 informatikada	 dasturdagi	 turli	 komponentlar	 va	 foydalanuvchi
o‘rtasidagi	
 o‘zaro	 aloqani	 ta’minlovchi	 vositalar	 va	 qoidalar	 yig‘indisi	 tushuniladi. Dreamweaver paketi	 taklif	 etadigan	 muomala	 usuli	 zamonaviy	 foydalanuvchi
uchun	
 odatiy	 bo‘lib	 qolgan	 grafik	 oynali	 interfeys	 printsiplariga	 asoslanadi.
Dreamweaver	
 paketi	 o‘sha	 sinfdagi	 boshqa	 dasturlar	 bilan	 taqqoslaganda	 ancha
aniq,	
 moslashuvchan	 va	 shu	 bilan	 bir	 paytda	 kuchli	 interfeys	 hisoblanadi.
Palitralar,	
 ko‘p	 sonli	 klaviatura	 kombinatsiyalari	 va	 menyu	 qatori	 uning	 asosiy
«tashuvchi	
 loyihalari»	 hisoblanadi.	 Barcha	 operatsiyalar	 to‘xtatilgach	 ekranda
qoladigan	
 oynalarni	 palitralari	 (Palette)	 yoki	 panellar	 (panel)	 deb	 atash	 qabul
qilingan.	
 Ekranning	 maxsus	 ajratilgan   pozitsiyalarida	 emas ,	 balki	 ixtiyoriy	 joyida
joylasha	
 oladigan	 oynalar	 ko‘chib	 yuruvchi	 palitralar	 (floating	 plette)	 deb	 ataladi.
Dreamweaver	
 dasturi	 muloqot	 oynalarining	 ko‘pchiligi	 ko‘chib	 yuruvchi	 palitralar
ko‘rinishida	
 ishlaydi.
Palitralar	
 va	 panellar	 orasidagi	 kichik	 farqlar	 dasturni	 tavsiflash	 uchun	 sezilarli
ahamiyatga	
 ega	 emas.	 SHuning	 uchun	 kelgusida	 bu	 atamalarni	 sinonimlar	 sifatida
qo‘llaymiz.
Deyarli	
 barcha	 palitralar	 birlashish	 xususiyatiga	 ega.	 Bu	 har	 xil	 palitralarni	 bitta
muloqot	
 oynasida	 joylashtirish	 mumkinligini	 bildiradi.	 Birlashtirish	 amali	 turli
mavzu	
 yoki	 buyruqlarga	 tegishli	 boshqaruv	 vositalariga	 ega	 bo‘lgan	 ko‘p
funktsiyali	
 terma	 palitralarni	 olish	 imkoniyatini	 beradi.	 Birlashish	 xususiyatiga	 ega
bo‘lgan	
 palitralarni	 (ular	 dasturda	 ko‘pchilikni	 tashqil	 etadi)	 modulli	 (dockable)
palitralar	
 deb	 ataymiz.	 Bir	 necha	 alohida	 modullardan	 iborat	 murakkab	 palitralar
terma	
 (tabbed)	 palitralar	 deb	 ataladi.
Quyidagi	
 rasmda
9.3-rasm.
 Ichki	 oynalar	 ko‘rinishlari.
to‘rtta	
 ochiq	 muloqot	 oynali	 dasturning	 tashqi	 ko‘rinishi	 ko‘rsatilgan.
Boshqaruvning	
 eng	 talab	 qilinuvchi	 vositasi	 so‘zsiz,	 Properties	 inspector	 (xossalar
inspektori)	
 paneli	 hisoblanadi.	 Uning	 yordamida	 HTML	 sahifalarida	 ob’ektlarni
formatlash	
 va	 HTML	 sahifasidagi	 ob’ektlarni	 tahrirlash	 bo‘yicha	 ko‘plab	 amallar
bajariladi.	
 Behavieros	 (rejimlar)	 paneli	 – bu	 moduli	 ko‘chib	 yuruvchi	 palitraga
misol	
 bo‘ladi.	 Dreamweaver	 dasturi	 turli	 loyiha	 masalalarini	 hal	 qilishga
mo‘ljallangan	
 unga	 yaqin	 shunga	 o‘xshash	 ob’ektlarga	 ega.
Rasmda	
 ikkita	 oddiy	 modulli	 Layers	 va	 History	 palitralardan	 iborat	 bo‘lgan	 terma
palitraga	
 misol	 keltirilgan.	 Objekts	 paneli	 tashqi	 ob’ektlar:	 rasmlar,	 jadvallar,
qatlamlar	
 freymlar	 va	 boshqa	 ob’ektlarni	 qo‘yish	 uchun	 mo‘ljallangan.	 Rasmda
ko‘rsatilgan	
 boshqa	 barcha	 boshqaruv	 elementlari	 hujjat	 oynasining	 ajralmas
tashkil	
 etuvchi	 qismi	 hisoblanadi.	 Texnik	 tizimlarning	 ishonchli	 ishlashi,	 dasturiy
mahsulotlari	
 interfeyslarining	 qulayligi	 asosida	 to‘g‘ri	 tashkil	 qilingan.
Dreamweaver	
 paketi	 formatlash	 va	 tahrirlashning	 deyarli	 barcha	 asosiy	 buyruqlari
uchun	
 amalga	 oshirishning	 bir	 necha	 xil	 usullarini	 taklif	 etadi.	 Keng	 formatli
ekranlarning	
 omadli	 egalari	 ularni	 palitralar	 va	 panellar	 yordamida	 bajarishlari mumkin. Bundan	 mahrum	 foydalanuvchilarga	 esa	 dastur	 menyu	 qatori
buyruqlarini	
 va	 klaviatura	 tugmalari	 kombinatsiyalaridan	 foydalaniladi.
Menyu	
 qatori	 – bu	 Windows	 ning	 ixtiyoriy	 ilovasining	 zaruriy	 atributidir.	 U
komandalarga,	
 muloqot	 oynalariga,	 tugmalarga	 yo‘l	 ochadi,	 ular	 yordamida	 hujjat
yaratish,	
 dasturni	 sozlash,	 vizuallashtirish	 jarayonini	 boshqarish	 kabi	 samarali
ishlar	
 bajariladi.	 Menyu	 qatorining	 har	 bir	 bandi	 vazifasi	 jihatidan	 bir-biriga	 yaqin
kiritilgan	
 menyu	 va	 kichik	 menyular	 ierarxiyasini	 hosil	 qiluvchi	 buyruqlar	 guruhini
birlashtiradi.	
 Bu	 bandlarning	 qisqacha	 tavsifini	 keltiramiz.
File	
 menyusi   (Файл)   fayllar	 bilan	 bog‘liq	 buyruqlarni,	 gipermatnli	 hujjatlar
shablonlari	
 bilan	 ishlash,   eksport	 qilish ,	 import	 qilish	 va	 brouzer	 dasturlarida
ko‘rish	
 buyruqlarini	 o‘z	 ichiga	 oladi.
Edit   (Правка)	
 menyusiga	 tahrirlash	 va	 qidirish	 bilan	 bog‘liq	 buyruqlar	 kiradi.
View   (Вид)	
 menyusi	 interfeysning	 yordamchi	 elementlarini	 va	 gipermatnli	 hujjat
ob’ektlarining	
 	ko‘rinishlari	 	ustida	 	ishlovchi	 	buyruqlarni	 	o‘z	 	ichiga
oladi.Insert   (Вставка)	
 menyusiga	 har-xil	 ob’ektlarni	 import	 qilish	 buyruqlari
kiradi:	
 rasmlar,	 jadvallar,	 formalar,	 katlamlar,	 maxsus	 belgilar	 va	 boshqa
ob’ektlarni	
 import	 qilish.
Modify   (Изменить)
 menyusi	 o‘z	 ichiga	 gipermatnli	 hujjat	 ob’ektlari	 atributlarini
o‘zgartirish	
 buyruqlarini	 oladi.
Text   (Текст)   menyusi	
 o‘z	 ichiga	 matnli	 fragmentlarni	 hosil	 qilish	 va	 ularni
formatlash	
 bilan	 bog‘liq	 buyruqlarni	 o‘z	 ichiga	 oladi.
Commands   (Команды)	
 menyusi	 gipermatnli	 hujjatlarni	 avtomatik	 qayta	 ishlash
buyruqlarini	
 o‘z	 ichiga	 oladi.
Menyu	
 qatorining   Site   (Сайт)	 bo‘limi	 sayt	 bilan	 ishlash	 vositalari	 va	 gipermatnli
hujjatlar	
 bilan	 bog‘liq	 murakkab	 tizimlar	 vositalarini	 o‘z	 ichiga	 olgan.
Window   (Окно)	
 menyusi	 dasturga	 tegishli	 palitralar,	 panellar	 va	 muloqot
oynalarini	
 o‘rnatish	 va	 olib	 tashlash	 bilan	 bog‘liq	 buyruqlarni	 o‘z	 ichiga	 oladi.
Help   (Справка)	
 	menyusida	 	dasturdan	 	foydalanish	 	haqidagi	 	interaktiv
ma’lumotlarni	
 chaqirish,	 elektron	 qo‘llanmani	 chaqirish	 kabi	 buyruqlar	 joylashgan.
Instrumentlar	
 paneli	 dasturning	 asosiy	 dispetcherlik	 (nozimlik)	 pulti	 vazifasini
bajaradi.	
 U	 eng	 ko‘p	 ishlatiladigan	 buyruqlar	 va	 tahrirlash	 resurslarini	 chaqirish tugmalarini birlashtiradi.	 Bu	 ixchamgina	 panel	 kiritilgan	 menyu	 va	 kichik
menyular	
 tizimi	 navigatsiyasi	 bilan	 bog‘liq	 sarf-harajatlarni	 anchagina	 qisqartiradi.
Unda	
 joylashgan	 barcha	 boshqaruv	 elementlarini	 sanab	 o‘tamiz	 (chapdan	 o‘ngga).
9.4-rasm.	
 Uskunalar	 paneli.
ShowCode	
 View   (Режим	 разметки)	 - gipermatnli	 hujjatning	 faqat	 belgili	 kodlari
tasvirlanadi.	
 (dizayni	 tasvirlanmaydi).
Code	
 and	 Design	 View   (Режим	 разметки	 и планировки)   .	 Tugmasi	 bosilganda
hujjat	
 oynasi	 ikki	 qismga	 ajraladi:	 birinchi	 oynada	 belgili	 kodlar	 beriladi,	 ikkinchi
oynada	
 esa   gipermatnli	 sahifaning	 dizayni ,	 ya’ni	 tashqi	 ko‘rinishi	 beriladi.
Design   View	
 (Режим	 планировки)	 . Dasturda	 ishlashning	 vizual	 – WYSIWYG
rejimiga	
 o‘tish	 tugmasi.
Title   (Загаловок)	
 –	 bu	 matnli	 maydon	 hujjatning	 sarlavhasini	 kiritishga
mo‘ljallangan.
File	
 Management   (Управление	 файлами)	 – tarmoqda	 ma’lumot	 almashish	 uchun
xizmat	
 qiladigan	 fayllar	 bilan	 ishlash	 buyruqlaridan	 tarkib	 topgan	 menyuni	 ochish
tugmasi.
Preview/Debug	
 in	 Browser   (Просмотр/отладка	 в	 броузоре)	 –	 tugmasi
gipermatnli	
 hujjatni	 ko‘rish	 va	 undagi	 Java	 Script	 kodlarini	 tanlangan	 brouzerda
ishlash	
 yoki	 ishlamasligini	 tekshiruvchi	 buyruqlaridan	 iborat	 menyuni	 ochadi.
Refresh	
 Design	 View   (Обновит	 страницу)	 - bu	 buyruq	 berilgandan	 so‘ng,
hujjatning	
 belgili	 matnlarida	 bo‘lgan	 barcha	 o‘zgarishlar	 loyihalash	 rejimiga
uzatiladi.	
 Ana	 shu	 vaqtda	 kodlarni	 interpritatsiyasi	 va	 sintaksik	 tekshiruv
boshlanadi.	
 Xato	 fragmentlari	 sariq	 rangda	 ko‘rsatiladi.	 To‘g‘rilari	 esa	 sahifada
tasvirlanadi.
Reference	
 (Справка)   –	 tugmasi	 elektron	 ma’lumotli	 qo‘llanmani	 ekranga	 chiqarib
beradi.	
 Bu	 qo‘llanmada	 gipermatnli	 belgilash	 tili	 deskriptorlari	 ifodalangan. Code Navigation   (Навигация	 по	 кодам)	 – tugmasi	 Java	 Script	 tilida	 yozilgan
belgili	
 kodlarni	 tuzatishni	 boshqaruv	 buyruqlaridan	 tarkib	 topgan	 menyuni	 ochadi.
View	
 Options   (Параметри	 отоброжения)	 – tugmasi	 hujjat	 oynasining	 qo‘shimcha
elementlari	
 vizualizatsiyasini	 boshqaruvchi	 buyruqlar	 menyusini	 ochadi.	 Bu
menyuga	
 asosiy	 menyu	 qatoridagi	 View	 menyusining	 bir	 necha	 buyruqlari
Dastur	
 panellaridan	 birortasini	 ekranga	 chiqarish	 uchun	 gorizontal	 menyu	 satridan
Windows-	
 …(biror	 buyruq)	 buyrug‘ini	 bajarish	 kerak.	 Bu	 buyruqning	 takroran
bajarilishi	
 palitrani	 ekrandan	 olib	 tashlaydi.	 Palitra	 ettita	 eng	 ko‘p	 talab	 qilinadigan
dastur	
 komponentlarining	 tez	 ishga	 tushirish	 tugmalarini	 birlashtiradi.
Site   (Сайт)	
 - katta	 saytlarni	 boshqarish	 uchun	 muloqot	 oynasi,	 murakkab
kesishuvli	
 bog‘lanishlarga	 ega	 gipermatnli	 hujjatlar	 tizimi	 uchun.
Assets   (Библиотека)	
 - bu	 nom	 harfma-harf	 tarjimada	 faollar	 yoki	 fondlar
ma’nolarini	
 beradi.	 Bu	 panel	 dasturda	 kutubxona	 rolini	 o‘ynaydi.	 U	 gipermatnli
hujjatlar	
 dizayniga	 tegishli	 elementlarni	 o‘zida	 saqlaydi.	 Bu	 elementlarga:	 tasvirlar,
ranglar,	
 tashqi	 bog‘lanishlar,	 Flash	 – roliklari,	 shablonlar	 va	 boshqalar	 kiradi.
HTML	
 Styles   (Стили	 HTML)	 – bu	 palitra	 matnli	 qator	 va	 abzatslar	 uchun	 HTML
belgili	
 stillar	 bilan	 ishlashga	 mo‘ljallangan.
CSS	
 Styles   (Каскадные	 листы	 стилей)	 - bu	 palitra	 stillarni	 kaskadli	 sahifalar
bilan	
 boshqarish	 uchun	 xizmat	 qiladi.	 Keyinchalik	 bu	 jumlani	 «ierarxik	 stillar
spetsifikatsiyasi»	
 ko‘rinishida	 ham	 qo‘llaymiz.
Behaviors   (Режимы)	
 - paneli	 gipermatnli	 sahifalarni	 interfaolligini	 boshqarish
vositalarini	
 o‘zida	 birlashtirgan.	 Stsenariy	 sahifani	 ko‘rish	 jarayonida	 ro‘y
beradigan	
 xodisalar	 asosida	 quriladi.	 Bu	 jarayonning	 chizmasida	 ko‘plab	 interfaol
effektlar	
 yig‘iladi:	 oddiy	 animatsiyalashgan	 tugmalardan	 tortib	 ma’lumotlar
omborini	
 qayta	 ishlashning	 murakkab	 protseduralarigacha.
History   (Предыстория)	
 – paneli	 foydalanuvchining	 HTML	 hujjatni	 tahrirlashdagi
xatti-harakatlarini	
 yozib	 boradi	 va	 saqlaydi.	 Tahrirlash	 jarayonidagi	 operatsiyalarni
bekor	
 qilish	 imkonini	 beradi	 va	 ayrim	 zanjirli	 ketma-ketliklarni	 buyruq
ko‘rinishida	
 saqlaydi.
Code	
 Inspector   (Инспектор	 кода).	 Dasturning	 eng	 muhim	 palitralaridan	 biri. HTML kodining	 ichki	 tahrirlagichi	 bo‘lib	 Dreamweaver	 ning	 grafikli	 rejimiga
o‘zaro	
 bog‘langan.   [23].
Kontekstli	
 	menyu	 	Windows	 	operatsion	 	tizimining	 	xatto	 	boshlovchi
foydalanuvchilari	
 uchun	 ham	 yaxshi	 tanish.	 Boshqaruvning	 bu	 standart	 usuli	 ushbu
operatsion	
 tizimi	 boshqaruvida	 ishlovchi	 ko‘pchilik	 ilovalar	 (dasturlar)	 tomonidan
ko‘p	
 qo‘llaniladi.	 Uning	 mohiyati	 sodda.	 Sichqonchaning	 o‘ng	 tugmasini	 hujjat
oynasining	
 ob’ekti   ustida	 bosilsa ,	 ekranga	 ob’ekt	 turiga	 bog‘liq	 bo‘lgan	 mazmunli
menyu	
 chiqadi.	 Bu	 menyuda	 shu	 ob’ektga	 tegishli	 yoki	 ushbu	 holatda	 talab
qilinishi	
 ko‘proq	 ehtimolligi	 bor	 bo‘lgan	 buyruqlar	 to‘plangan.
Dreamweaver	
 dasturining	 barcha	 versiyalari	 kontekstli	 menyu	 bilan	 aloqada
bo‘ladi.	
 Kontekstli	 menyuning	 o‘lchamlari	 buyruklari	 safi	 kengaydi,	 qo‘shimcha
darajalarga	
 ega	 bo‘ldi	 va	 endi	 har	 qanday	 holatda	 chaqirilishi	 mumkin.	 Ushbu
9.5-rasm.	
 Kontekstli	 menyu	 ko‘rinishi.
rasmda	
 oyna	 ixtiyoriy	 bo‘sh	 nuqtasida	 sichqonchaning	 o‘ng	 tugmasi	 bosilsa	 dastur
chiqarib	
 	beradigan	 	kontekstli	 	menyuga	 	misol	 	keltirilgan.
Properties	
 Inspector	 paneli.   Properties	 Inspector	 (Инспектор	 свойств)	 paneli	 —
bu	
 dasturning	 asosiy	 instrumentidir.	 HTML	 sahifasida	 joylashgan	 ob’ektlar
atributlarini	
 o‘zgartirish	 ishlarining	 asosiy	 qismini	 uning	 yordamida	 bajariladi.(9.6-
rasm)
9.6-rasm.	
 Hususiyatlar	 palitrasi.
Properties	
 Inspector	 paneli	 ko‘chib	 yuruvchi	 palitradan	 iborat	 bo‘lib,	 uning	 tarkibi
bajarilayotgan	
 operatsiyaga,	 tanlangan	 ob’ekt	 turiga	 va	 kursorning	 holatiga	 qarab,
mos	
 ravishda	 o‘zgarib	 turadi.	 Palitrani	 ekranga	 chiqarish	 uchun	 quyidagi	 Window-
Properties	
 (Окно-	 Свойства)	 buyruqni	 berish	 yoki	 CTRL+F3	 tugmalar
kombinatsiyasini	
 bosish	 kerak.	 Bu	 buyruqni	 qaytadan	 berish	 palitrani	 ekrandan
olib	
 tashlaydi.
Palitraning	
 asosiy	 maydonlari	 va	 tugmalarini	 sanab	 o‘tamiz.	 Palitraning	 shu
boshqaruv	
 elementlari	 matnni	 formatlash	 va	 gipermatnli	 bog‘lanishlarni	 hosil
qilishga	
 tegishli	 vazifalarni	 o‘z	 ichiga	 oladi.
Format	
 (Формать)	 ro‘yxati	 matnning	 standart	 strukturali	 tiplaridan	 birini	 tanlash
imkonini	
 beradi.	 (1). Link (Ссылка)	 ro‘yxati	 ushbu	 hujjatga	 tegishli	 giperbog‘lanishlar	 ro‘yxatini	 o‘zida
saqlaydi.	
 Har	 bir	 bog‘lanishni	 bir	 necha	 marta	 qo‘llash	 mumkin,	 ya’ni	 bir	 marta
tuzilgan	
 bog‘lanishni,	 boshqa	 faol	 xududlarga	 ham	 takror	 qo‘llash	 mumkin	 (2).
Matn	
 fragmentini	 shriftini	 belgilash	 imkonini	 beradi.	 Bu	 ro‘yxatning	 punktlari
shriftlar	
 to‘plamidan	 iborat	 bo‘lib	 ular	 qo‘llanilishiga	 qarab	 joylashgan.	 (3).
Size	
 (Размер)	 ro‘yxati	 shrift	 o‘lchamini	 tanlash	 uchun	 mo‘ljallangan	 (4).
Standart	
 ranglar	 panelini	 chaqirish	 tugmasi.	 Bu	 palitra	 tanlangan	 matnli	 fragment
rangini	
 tanlash	 imkonini	 beradi.	 (5).
Tanlangan	
 rangning	 kodi	 tasvirlangan	 yoki	 kiritiladigan	 maydon.	 (6).
SHriftni	
 	tanlash	 	tugmasi.	 	Ko‘rinishi	 	va	 	funktsiyasi	 	standart	 	boshqa
dasturlardagidek.	
 (7).
Matnni	
 tekislash	 tipini	 tanlash	 tugmalari	 (8).
Interaktiv	
 yordamni	 chaqirish	 tugmasi	 (9).
Marker-ko‘rsatgich.	
 Uni	 tegishli	 fayl	 yoki	 simvolga	 surish	 bilan	 gipermatnli
bog‘lanish	
 hosil	 qilinadi.	 (10).
Select	
 File	 (Выбрат	 файл)	 muloqot	 oynasini	 ochish	 tugmasi.	 Fayllar	 tizimida
harakatlanish	
 va	 gipermatnli	 bog‘lanishlarni	 asosi	 bo‘lib	 xizmat	 qiladigan	 hujjatni
tanlash(11).
Target	
 (Назначение)	 ro‘yxati	 gipermatnli	 bog‘lanishda	 ko‘rsatilgan	 hujjatni
ekranda	
 yuklanish	 usulini	 tanlash	 imkonini	 beradi.	 SHu	 bo‘limda	 bog‘lanishli
hujjat	
 chiqish	 oynasi	 yoki	 freymni	 belgilanadi.	 (12).
Ko‘pchilik	
 tahrirlagich	 dasturlarda	 standart	 ko‘rinishda,	 matnli	 va	 HTML,
ro‘yxatlarni	
 belgilash	 va	 nomerlash	 tugmasi.	 (13).
List	
 Item	 (Раздел	 списка)	 tugmasi	 List	 Properties	 (Свойства	 списка)	 muloqot
oynasini	
 ochish	 uchun	 ishlatiladi.	 Bu	 oyna	 barcha	 tipdagi	 ro‘yxatlarni	 taxrirlashga
mo‘ljallangan	
 (14). Ikkita tugma,	 matnli	 fragmentlarni	 gorizontal	 surilishini	 boshqaradi	 (15).
Kodlarni	
 ekspress-tahrirlash	 oynasini	 chaqirish	 tugmasi.	 (16).
Expander	
 arrow	 (Расширение)	 palitra	 o‘lchamlarini	 o‘zgartirish	 uchun	 xizmat
qiladi.	
 Uning	 yordamida	 Properties	 Inspector	 (Инспектор	 свойств)	 panelini
ochish	
 va	 yopish	 mumkin	 (17).
Properties	
 Inspector	 paneli	 yordamida	 bajariladigan	 buyruqlarning	 ko‘pchiligi
qayta	
 ishlanayotgan	 ob’ektlar:	 rasm,	 matn	 yoki	 jadvallarga	 tegishlilari	 paydo
bo‘ladi.	
 Xususiyatlar	 nazoratchisida	 harakatlanish	 uchun	 TAB	 tugmasini	 bosish
yoki	
 kerakli	 qismga	 sichqonchani	 chap	 tugmasini	 bosish	 kerak.	 Tanlangan
bo‘limda	
 kerakli	 ko‘rsatgichni	 kiritib,	 ENTER	 tugmasini	 bosish	 uni	 o‘rnatilishi
uchun	
 yetarli.
Properties	
 Inspector	 panelining	 ko‘plab	 boshqaruv	 elementlari	 o‘zida	 matnli	 yoki
raqamli	
 maydonlar	 kombinatsiyasini	 va	 yashiringan	 ro‘yxatlardan	 iborat.	 So‘ralgan
qiymatni	
 klaviaturadan	 terish	 yoki	 menyudan	 tanlash	 yo‘li	 bilan	 tegishli
parametrlarni	
 o‘rnatish	 uchun	 eng	 qulay	 usul	 hisoblanadi.
Dreamweaver	
 	o‘zining	 	bir	 	qancha	 	qo‘shimcha	 	funktsiyalari	 	bilan
foydalanuvchilarga	
 manzur	 bo‘ldi:	 birinchidan,	 Dreamweaver	 barcha	 palitralari
erkin	
 holatda	 turadi.	 Ularni	 qaerga	 surib	 qo‘ysangiz	 o‘sha	 yerda	 joylasha	 oladi.	 Bu
esa	
 monitorning	 ish	 maydoni	 hududini	 boshqaruvning	 xizmatchi	 elementlari	 va
hujjatning	
 oynasiga	 eng	 optimal	 bo‘lish	 imkonini	 beradi.	 Ikki	 monitorli	 tizimda
ishlaydigan	
 foydalanuvchilar	 barcha	 yordamchi	 oyna	 va	 palitralarni	 bitta
monitorga	
 joylab,	 ikkinchisida	 esa	 hujjatlar	 bilan	 ishlashi	 mumkin.	 Ikkinchidan,
dastur	
 palitralari	 birlashish	 xususiyatiga	 ega.	 Uchinchidan,	 barcha	 ochiq
palitralarni	
 dastur	 ish	 stolidan	 olib	 tashlovchi	 buyruq	 mavjud.	 Bu	 operatsiyalarni
F4	
 tugmasini	 bosish	 bilan	 ham	 bajarish	 mumkin.	 Bu	 tugmani	 takror	 bosish	 esa
yana	
 	tiklash	 	imkonini	 	beradi.
Ob’ektlar	
 paneli.   Faqatgina	 eng	 oddiy	 gipermatnli	 hujjatlar	 o‘zida	 bog‘lanish
bo‘yicha	
 boshqa	 hujjatlarga	 o‘tuvchi	 buyruqlar	 biriktirilgan	 gipermatnli
fragmentlarni	
 birlashtiradi.	 Ammo	 ko‘pchilik	 zamonaviy	 HTML	 sahifalari
multimedialashib	
 bormoqda.	 YA’ni	 ularning	 tarkibiga	 quyidagi	 tashqi	 ob’ektlar
kiradi:	
 multimediali	 fayllar,   ijro	 etish	 vositalari ,	 kartinkalar,	 animatsiya	 fayllari	 va
boshqalar.
Objects   (Палитра	
 объектов)	 paneli	 ana	 shunday	 tashqi	 ob’ektlarni	 yaratish	 va
qo‘yish	
 uchun	 xizmat	 qiladi.	  Bu	 palitrani	 ekranga	 chiqarish	 uchun	 Window-
Others	
 buyrug‘ini	 bajarish	 kerak.	 Xuddi	 shu	 buyruqni	 klaviaturadan	 CTRL	 +F2
tugmalar	
 kombinatsiyasini	 bosish	 bilan	 ham	 berish	 mumkin.	 Bu	 buyruqni	 takror berish 	palitrani	 	ekrandan	 	olib	 	tashlaydi.(9.7-rasm)
9.7-rasm.	
 	Ob’ektlar	 	palitrasi	 	ko‘rinishi.
Ob’ektlar	
 paneli
Palitra	
 bir	 necha	 nomdagi	 qismlardan	 iborat.	 Bular	 Characters,	 Common,	 Forms,
Frames,	
 Head,	 Invisibles,	 Special,	 …	 .
Characters   ( Специальные   символы ).	
 Klaviaturada	 uchramaydigan	 maxsus
simvollarni	
 qo‘yish	 (savdo	 markasi,	 kopirayt	 va	 boshqalar).
Common   ( Обшие )	
 – bo‘limi	 eng	 ko‘p	 qo‘llaniladigan	 ob’ektlarni	 birlashtiradi.	 Bu
jadvallar,	
 rasmlar,	 gorizontal	 chizg‘ich,	 joriy	 kalendardagi	 sanalar	 va	 boshqalar.
Forms   ( Формы ).	
 Formalar	 va	 elementlar,	 ularning	 tashkil	 qiluvchilari:	 yoqib-
o‘chiruvchilar,	
 ro‘yxatlar,	 matn	 maydonlari	 va	 boshqalar.
Frames   ( Фреймы ).	
 Freymlar	 tizimini	 yaratish.	 Har	 xil	 holatdagi	 freymlar
qismlaridan	
 tarkib	 topgan	 freymlar	 tizmini	 hosil	 qilish.	 YA’ni	 yaratilayotgan	 saytni
sahifasini	
 freymlarga	 bo‘lib	 olish.
Head   ( Загаловок )	
 - gipermatnli	 hujjatning	 sarlavha	 qismiga	 tavsif	 qo‘yish.
Invisibles   ( Скритые   объкты ).	
 HTML	 sahifani	 brouzer	 dasturlarida	 namoyish
qilishda,	
 ko‘rinmaydigan	 yashirin	 ob’ektlarni	 joylash.	 Bu	 palitraning	 eng	 kichik
qismi	
 bo‘lib,	 u faqat	 uchta	 tipdagi	 ob’ektlarni	 qo‘shib	 beradi:	 simvollari,	 izohlar	 va
stsenariylar.
Special   ( Специальные   объкты )	
 - bu	 bo‘lim	 o‘zida	 maxsus	 ob’ektlarni	 qo‘yish
tugmalarini	
 birlashtiradi.	 Bularga	 appletlar,	 ActiveX	 ob’ektlari	 va	 boshqa	 tashqi
to‘ldiruvchilarni	
 (plag-	 ins)	 kiritish	 mumkin.
Ushbu	
 bo‘limni	 nomi	 palitra	 sarlavxasi	 qatori	 ostida	 tasvirlanadi.	 Bo‘limni	 ochish
uchun	
 shu	 nomni	 sichqoncha	 chap	 tugmasi	 bilan	 bosiladi.	 Ochilgan	 menyudan
foydalanuvchi	
 kerakli	 qismni	 tanlashi	 mumkin.	 Palitraning	 ayrim	 bo‘limlarida
hamma	
 tugmalar	 ham	 tasvirlanmaydi.	 Masalan,	 Common	 ( Обшие )	 bo‘limi
yigirmaga	
 yaqin	 tugmani	 o‘z	 ichiga	 oladi,	 ularning	 hammasi	 ham	 palitra	 oynasiga sig‘maydi. Boshqa	 tugmalarni	 ko‘rish	 uchun	 prokrutkadan	 foydalanish
(prokrutkani	
 vazifasini	 palitraning	 chetida	 joylashgan	 strelkali	 tugmalar	 bajaradi)
yoki	
 muloqot	 oynasining	 o‘lchamini	 kattalashtirish	 kerak.
Aksariyat	
 xollarda	 ob’ektlarni	 qo‘yish	 uchun	 qo‘shimcha	 parametrlarni	 kiritishga
to‘g‘ri	
 keladi.	 Bunday	 holatlarda	 ekranda	 foydalanuvchi	 tanlashi	 yoki	 ma’lumot
kiritishi	
 mumkin	 bo‘lgan	 muloqot	 oynasi	 paydo	 bo‘ladi.	 Bu	 oynaga	 foydalanuvchi
ob’ektning	
 kerakli	 ob’ektlarini	 tanlash	 yoki	 kiritish	 kerak.
Fayllar	
 bilan	 ishlash.   Fayllarni	 ochish	 texnikasi	 Windows	 tizimida	 ishlaydigan
boshqa	
 dasturlardan	 farqi	 yo‘q.	 Buning	 uchun	 File-	 Open	 ( Файл  	- Открыть )
buyrug‘ini	
 berish	 kerak.	 Bu	 buyruqni	 klaviaturadan	 CTRL+0	 tugmalar
kombinatsiyasini	
 bosish	 bilan	 ham	 bajarish	 mumkin.	 Bundan	 tashqari	 dasturda
fayllarni	
 ochishning	 surib	 kelish	 usuli	 ham	 mavjud.	 HTML	 fayl	 belgisini   sichqon
yordamida	
 surib	 kelib ,	 hujjat	 oynasining	 ixtiyoriy	 eriga	 tashlansa	 fayl	 ochiladi.
Dasturda	
 bir	 vaqtda	 bir	 necha	 oyna	 bilan	 ishlash	 imkoniyati	 faqatgina
kompyuterning	
 bo‘sh	 xotirasi	 bilan	 mos	 ravishda	 cheklanadi.	 Agar	 dasturda	 bo‘sh
sahifa	
 bilan	 ish	 boshlagan	 bo‘lsa,	 u holda	 yangi	 fayl	 har	 qanday	 holatda	 uni	 o‘rnini
egallaydi.
Dreamweaver	
 dasturi	 ochiladigan	 HTML	 sahifalarida	 sintaksis	 xatolarni
tekshiradi.	
 Dastur	 standart	 HTML	 gipermatnli	 belgilash	 tilida	 yozilgan	 barcha
kengaytmali	
 fayllarni	 ocha	 oladi.	 Ularga	 quyidagilar	 kiradi:	 .HTM,	 .HTML,	 .ASP,
.CFM,	
 .CFML,	 .TXT,	 .SHTM,	 .SHTML,	 .STM,	 .LASSO,	 .XML,	 .CSS,	 .PHP.
Fayllarni	
 saqlash.   Dreamweaver	 da	 fayllarni	 saqlash	 ham	 Windows	 tizimining
boshqa	
 standart	 dasturlaridagi	 singari	 amalga	 oshiriladi.	 Buning	 uchun	 menyu
qatorining	
 File	 menyusidagi:	 File-	 Save	 ( Файл -	  Сохранить …)	 va	 File-	 Save	 as
( Файл -	
  Сохранить   как …)	 buyruqlarini	 berish	 kerak.	 Birinchi	 buyruqni	 CTRL+S
tugmalar	
 kombinatsiyasini	 bosish	 bilan	 ham	 bajarish	 mumkin.	 Bu	 buyruq	 shu
nomdagi	
 muloqot	 oynasini	 hosil	 qiladi.	 Oynaga	 foydalanuvchi	 tomonidan	 faylning
nomi,	
 tipi	 va	 joyi	 belgilanadi.	 Agar	 avval	 hujjatga	 nom	 berilgan	 bo‘lsa	 u holda
avtomatik	
 ravishda	 Save	 as	 ( Сохранить   как )	 buyrug‘ining	 muloqot	 oynasi	 hosil
bo‘ladi.	
 Bu	 buyruqni	 CTRL+SHIFT+S	 tugmalar	 kombinatsiyasi	 yordamida	 ham
bajarish	
 mumkin.
Gipermatnli	
 hujjatlar	 fayllari	 Windows	 operatsion	 tizimida	 .htm	 kengaytma	 oladi,
Macintosh	
 platformasida	 esa	 .html	 kengaytma	 oladi.	 Ammo	 bu	 kengaytmadagi
fayllarni	
 dasturlarda	 ochish	 va	 saqlash	 buyruqlari	 bajarilishi	 teng	 kuchli.	 Dasturda
ochilishi	
 mumkin	 bo‘lgan	 barcha	 tipdagi	 fayllar,	 xuddi	 shu	 dasturda	 saqlanadi
ham.
Bekor	
 qilish	 va	 takrorlash.	 Tabiiy	 sharoitda	 yoki	 ilmiy	 laboratoriyalarda	 o‘tadigan ko‘pgina fizik	 jarayonlar	 qaytmas	 hisoblanadi.	 Bu	 tabiatshunoslikning	 olamning
butun	
 ilmiy	 manzarasini	 shakllantiruvchi	 fundamental	 qoidalaridan	 biridir.	 Nazariy
va	
 eksperimental	 fizikaning	 butun	 bilishga	 oid	 arsenali	 ana	 shu	 bazaviy	 farazga
asoslanadi.	
 Zamonaviy	 hisoblash	 mashinalari	 insonni	 bu	 falsafiy	 kategoriyadan
qisman	
 qutqarishga	 qodir.	 Ko‘pchilik	 zamonaviy	 dasturlar	 qoniqarsiz	 natijani
bekor	
 qilishga	 imkon	 beradi.	 Ya’ni	 hujjatning	 avvalgi	 holatiga	 qaytish,	 qabul
qilingan	
 qarorlarni	 qadamba-qadam	 orqaga	 qaytarish	 imkonini	 beradi.
Dreamweaver	
 dasturida	 buning	 uchun	 Edit-	 Undo	 ( Правка -	  Отмена )	 buyrug‘ini
bajarish	
 yoki	 CTRL+Z	 tugmalar	 kombinatsiyasini	 bosish	 etarli.
Dastur	
 bekor	 qilishni	 bir	 nechta	 o‘zaro	 bog‘langan	 ketma-ket	 qadamda	 amalga
oshiradi.	
 Bu	 ketma-ketlik	 qadamlarining	 soni	 dasturning	 tegishli	 ko‘rsatgichida
ifodalangan	
 songa	 teng;	 odatda	 bu	 son	 100	 ga	 teng.
Bu	
 sonni	 quyidagicha	 o‘zgartirish	 mumkin.
Edit-Preferences	
 ( Правка -	  Настройки )	 - buyrug‘ini	 bering
General	
 ( Обшие )	 kategoriyasini	 oching.
Maximum	
 Number	 of	 History	 Steps	 ( Максимально   число   записей   журнала )
maydoniga	
 o‘zingiz	 saqlamoqchi	 bo‘lgan	 ketma-ketliklar	 maksimal	 sonini	 kiriting.
Tahrirlash	
 ishlari	 va	 buyruqlarini,	 yozish	 va	 saqlash	 foydalanuvchidan	 qo‘shimcha
hisoblash	
 manbalarini	 talab	 qiladi.
Undo	
 ( Отмена )	 buyrug‘i	 «eng	 muhim	 izlarni»	 bekor	 qilish	 imkoniyatini	 beradi.
Ammo	
 bu	 usul	 bilan	 jarayonni	 bir	 necha	 bor	 bajarib	 «bekor	 qilish»	 buyrug‘idan
yaxshi	
 natija	 olib	 bo‘lmaydi.	 CHunki	 uning	 yordamida	 faqatgina	 eng	 muhim
izlarni	
 bekor	 qilish	 mumkin	 xolos.	 Bundan	 tashqari,	 ayrim	 buyruqlarni	 bu	 usul
bilan	
 bekor	 qilib	 bo‘lmaydi.	 Bekor	 qilib	 bo‘lmaydigan	 buyruqlarni	 orqaga
qaytarish	
 yoki	 ancha	 oldin	 bajarilgan	 operatsiyalarni	 qaytarish	 uchun	 File-	 Revert
( Файл -	
  Вернуця   к   сохранненому )	 buyrug‘idan	 foydalanish	 mumkin.	 Bu	 buyruq
hujjatni	
 oxirgi	 saqlangan	 holatini	 tiklab	 beradi.
Buyruqni	
 ishlatish	 yo‘li	 oddiy.	 Qaytarib	 bo‘lmaydigan	 buyruqlar	 mavjud	 ketma-
ketlikni	
 tiklashga	 berishdan	 oldin	 hujjatni	 diskka	 saqlab	 olish	 kerak.   Agar	 ish
yaxshi	
 natija	 bermasa ,	 u holda	 Revert	 (Файл-	 Вернуця	 к сохранненому)	 buyrug‘i
hujjatni	
 o‘sha	 holatida	 tiklab	 beradi.
Dasturda	
 bajarilgan	 operatsiyalarni	 takrorlash	 ham	 mumkin.	 Edit-	 Redo	 ( Правка -
Повторит )	
 buyrug‘i	 oxirgi	 buyruqni	 yoki	 tahrirlash	 ishlarini	 takroran	 bajaradi.	 Bu buyruqni CTRL+Y	 tugmalar	 kombinatsiyasi	 yordamida	 ham	 berish	 mumkin.	 (9.8-
rasm).
9.8-rasm.	
 Edit	 menyusi
Shuni	
 esda	 tutish	 kerakki,	 dasturning	 ish	 bayonnomasiga	 faqatgina	 natijaviy
operatsiyalar	
 yoziladi,	 masalan:	 simvollarni	 kiritish	 va	 o‘chirish,	 ob’ektlarni
qo‘yish,	
 formatlash	 buyruqlari	 va	 boshqalar.	 Faqat	 shunday	 holatlarni	 bekor	 qilish
yoki	
 takrorlash	 mumkin.	 Ko‘plab	 yordamchi	 tipdagi	 buyruqlarni	 bekor	 qilib	 yoki
takrorlab	
 bo‘lmaydi.	 Kursorni	 surish,	 ob’ektlarni	 belgilash,	 hujjatni	 saqlash	 va
boshqalar	
 shular	 jumlasidan.
Foydalanilgan	
 	adabiyotlar
M.Aripov,	
 M.Muhammadiyev.	 Informatika,	 informasion	 texnologiyalar.	 Darslik.
T.:	
 TDYuI,	 2004	 y.
С . С . Ғуломов   ва   бошқалар .	
  Ахботор   тизимлари   ва   технологиялари .	  Дарслик .
Тошкент ,	
 “ Шарқ ”,	 2000	  й .
M.Mamarajabov,	
 S.Tursunov.	 Kompyuter	 grafikasi	 va	 Web-dizayn.	 Darslik.	 T.:
“Cho‘lpon”,	
 2013	 y.
U.Yuldashev,	
 M.Mamarajabov,	 S.Tursunov.	 Pedagogik	 Web-dizayn.	 O‘quv
qo‘llanma.	
 T.:	 “Voris”,	 2013	 y.

  DREAMWEAVER  DASTURIDA   WEB-SAHIFA   YARATISH. DREAMWEAVER  DASTURINING  ASOSIY  OYNASI  ELEMENTLARI. REJA: Dreamweaver  dasturining  asosiy  oynasi  elementlari. Dreamweaver  dasturining  imkoniyatlari. Dizayn  kod  va  aralash  rejimda  ishlash.    

Professional dasturlar  qatoriga  kiruvchi  Dreamweaver  MX  dasturi  o‘zining  barcha imkoniyatlari  bilan  har  qanday  murakkablik  va  mashtabdagi  HTML  sahifalarni yaratish  va  o‘zgartirishga  qodir.  U  vizual  loyihalash  (WYSIWYG)  rejimini ta’minlab,  dastlabki  matnli  WEB  – hujjatlarning  juda  aniq  ishlashi  bilan  ajralib turadi  va  katta  tarmoqli  loyihalarning  qo‘llab  quvvatlovchi  ichki  qurilgan vositalarga  ega. Dasturda  ko‘rinib  turadigan  vizual  loyihalash  izchil  olib  boriladi.  Matnlar  hamda ob’ektlarning  obrazlari  ustida  olib  boriladigan  ishlar  bevosita  kodlashtirishdan ustun  turadigan  gipermatnli  hujjatlar  yaratish  usulini  vizual  deb  atash  qabul qilingan.  Dastur  nafaqat  vizual  loyihalash  vositalarining   kuchli  bazasiga  ega ,  balki Web  – sahifalarni  deyarli  maxsus  ko‘rib  chiqish  dasturlari  yordamida  aks  ettirishga ham  qodir:  Microsoft  Internet  Explorer  yoki  Netscape  Navigator. Dastur  Web  –  dizayn  soxasida  gipermatnli  hujjatlarni  to‘g‘ridan-to‘g‘ri kodlashtirish  yordamida  yaratishni  afzal  ko‘ruvchi  mutaxassislarga  ham  ma’qul keladi.  Dreamweaver  qobig‘iga  gipermatnli  belgilovchi  diskreptorlar  bilan  ishlash uchun  zarur  barcha  uskunalarga  ega  to‘liq  funktsional  HTML  tahrirlagichi integratsiya  qilingan. Dreamweaver  dasturi  ochiq  arxitektura  printsiplariga  asoslangan.  Bu  amaliy dasturni  interfeysi  (Application  Programming  Interface,  API)  to‘liq  ochiq ekanligini  bildiradi.  Uning  yordamida  tashqi  dasturchilar  hamda  dasturiy  ta’minot bilan  shug‘ullanuvchi  firmalar  dastur  va  uning  interfeysiga  radikal  funktsional o‘zgartirishlar  kiritishi:  yangi  qurilma  qo‘shish,  menyu  paneli  yoki  bo‘limini yaratish,  yangi  ob’ekt  yoki  multimedia  roligini  dasturlashtirish  va  xokazolar. Dreamweaver  MX  bu  - nafaqat  interfeysning  tashqi  ko‘rinishi  yangilangani,  balki radikal  texnologik  yangilangan,  gipermatnli  belgilash  tili  imkoniyatlari  kengaygan. Web-sahifa  maketlarini  yaratish  uchun  yangi  ashyolar  paydo  bo‘ldi;  bu  tizimga Flash  ob’ektlarni  qo‘yish  (integrirovana)  buyruqlari  qo‘shilgan;  bu  esa  kelajakda WEB  uzellar  bilan  boshqarish  va  turli  jamoaviy  ishlarni  loyihalashda  rivojlanishga imkon  beradi.  Belgili  kodlar  bilan  ishlash  vositalari  sezilarli  darajada  rivojlandi. MX–  versiyasi  bu  ixtiyoriy  murakkablikdagi  dastlabki  matn  bilan  ishlash  uchun kuchli  bazaga  ega  bo‘lgan  gipermatnli  dasturlashning  to‘laqonli  qobig‘idir. Hujjatning  oynasi  endi  har  xil  rejimlarda  ishlashi  mumkin.  Design  View  (Rejim planirovki)  rejimida,  foydalanuvchi  HTML  sahifa  maketini  taxminan  shunday ko‘rinishda  ko‘rish  mumkin.  Code  View  (Rejim  razmetki)  rejimida  esa  hujjatning oynasida  belgili  matn  sahifasining  barcha  deskriptorlari,  stsenariylari  va kommentariyalari   tasvirlanadi.  Dasturning  bu   rejimlari  orasida   kichik koordinatsiya  mavjud.  Kodlarni  o‘zgartirish  maket  modifikatsiyasiga  olib  keladi,

vizul rejimda  (tartibda)  rejalashtirish  yoki  formatlashga  o‘zgartirish  kiritishga  olib keladi; Dreamweaver  tizimi  qobig‘iga  barcha  zaruriy  qurilmalarga  ega  bo‘lgan  to‘laqonli kodlar  tahrirlagichidan  iborat  dastur  integratsiya  qilingan.  Unda  HTML hujjatlarining  dastlabki  matnlari  bilan  ishlashni  engillashtiruvchi  vositalar: kiritilgan  teglarning  sarlavxalari,  turli   kodlarni  rangli  belgilash ,  tez  qidirib  topish vositalari  aks  etgan.  Sintaktik  noto‘g‘ri  loyihalarni  aniqlash,  uzun  qatorlarni avtomatik  ko‘chirish,  avtokorrektsiya  rejimi  yo‘lga  qo‘yilgan.  Dastur  vositalari yordamida  nafaqat  gipermatnli  sahifalarni,  balki  matnli  ko‘rinishiga  ega  har qanday  hujjatlarni,  dasturlar,  stsenariylar,  oddiy  matnlar,  XML  belgili  hujjatlar  va boshqalarni  tahlil  qilish  mumkin. Belgilash  kodlari  bilan  ishlashni  ma’lumot  paneli  ancha  oddiylashtiradi.  Bu  dastur ichiga  qurilgan  interaktiv  ma’lumotnoma  gipermatnli  belgilash  tilining  barcha standart  loyihalarini  va  u bilan  bog‘langan  vositalarni:  diskreptorlar,  atributlar, ierarxik  stildagi  o‘ziga  xosliklarning  deklaratsiyalari  (Cascading  Style  Sheet),  Java Script  tilining  sintaktik  loyihalarini  qisqa  va  lo‘nda  shaklda  tavsiflaydi. Tajribadan  ma’lumki  xatto  eng  tajribali,  HTML  tilini  chuqur  biladigan  Web-  ustasi ham  bu  til  standartiga  kiruvchi  yuzlab  kodlar  va  atributlarni  eslab  qolishga  qodir emas.  Ma’lumotlar  paneli  deskriptorni  aniq   va  ravshan  tavsiflab  beradi ,  uning atributlari  hamda  ko‘rib  chiqish  dasturining  turli  versiyalari  bilan  mos  tushishi haqida   ma’lumot   beradi. Java  Script  stsenariylar Java  Script  dasturlash  tilida  yozilgan  stsenariylardagi  yashirin  xatolarni  aniqlash imkonini  beradi.  Bu  vosita  nafaqat  hozirgi  vaqtda  WEB-dasturlash  sohasida qo‘llaniladigan  ko‘p  sonli  analizatorlar  uchun  qiyin  bo‘lmagan,  sintaksis  xatolarni aniqlashga  qodir.  Kodalarni  tuzatish  vaqtida  dastur  ichiga  qurilgan  nazorat nuqtalari  va  qadamba-qadam  bajariladigan  dastur  ko‘rsatmalari  hamda o‘zgaruvchilarning  holatini  nazorat  vositalari  mexanizmiga  ega. Doimo  sezilarli  potentsialga  ega  bo‘lgan  vizual  loyihalash  tahrirlagichining uskunalari  yana  bir  vosita  bilan  boyitildi.  Bu  gipermatnli  sahifalarni  rejalashtirish va  yaratish  uchun  mo‘ljallangan  maxsus  dastur  ishi  rejimidir.  U  sahifani  aks ettirishning  maxsus  rejimi  (Layout  view)  va  ikkita  uskuna  ko‘rinishida  amalga oshirilgan  bo‘lib,  ular  yordamida  maket  elementlarini  chizish  mumkin.  Ixtiyoriy murakkablikdagi  maket  dastur  eskizi  va  mustaqil  tuzadigan  jadval  asosida bajariladi.

Tahrirlagichning oldingi  avlodlari  vektorli  animatsiyalashgan  tasvirlar  sohasida birinchilar  qatorida  bo‘lgan  Flash  dasturi  bilan  juda  yaxshi  o‘zaro  aloqada  bo‘lishi bilan  ajralib  turgan.  Dasturning  joriy  versiyasiga  animatsiyalashgan  ob’ektlarni generatsiya  qilishning  ikkita  asosiy  buyrug‘i  integratsiya  qilingan.  Endi  bevosita dastur  oynasida  interaktiv  tugma  yoki  «jonli  matn»  yaratish  mumkin.  Bunga o‘xshash  ob’ektlarni  kiritishning  texnik  tomoni  o‘ta  soddalashtirilgan  va loyihalashtirishdan   ko‘ra   ko‘proq   anketalashtirishga   o‘xshab   ketadi. Foydalanuvchidan  Flash  – texnologiya  sohasida  chuqur  bilimlar  talab  qilinmaydi, u  faqat  muloqot  oynasi  sohasini  to‘ldirishi  kerak.  Zamonaviy  dasturlarning ko‘pchiligi  animatsiyalashgan  Flash  – grafikani  aniq  aks  ettiradi.  Bu  tipdagi ob’ektlar  a’lo  darajada  mashtablanishi  bilan  ajralib  turadi  va  tarmoq  bo‘ylab uzatishda  ham  diskda  saqlashda  juda  kam  resurs  talab  qiladi.  Dasturning  kam ahamiyatga   ega   bo‘lgan   yangiliklarini   qisqacha   sanab   o‘tamiz: Ierarxik  stildagi  o‘ziga  xosliklar  (CSS)  bilan  ishlash  vositalari  sezilarli  darajada takomillashtirilgan. Macromedia  firmasi  tomonidan  ishlab  chiqilgan  Fire  woks  grafik  redaktori  bilan Dreamweaver  dasturining  integratsiyasi  yanada  rivojlantirildi. Yangi  Assets  (resurslar)  paneli  yaratildi.  U  dasturda  bitta  WEB  – tugunning  bir necha  sahifasi  tomonidan  birgalikda  ishlatiladigan  turli  xildagi  ma’lumotlarning omborxonasi  vazifasini  bajaradi.  Bular  tasvirlar,  animatsiya  roliklari,  ranglar, tashqi  dalillar,  stsenariylar,  kutubxonalar  va  boshqalar  bo‘lishi  mumkin. Saqlanayotgan  resurslarni  turli  sahifalarning  talab  qilinadigan  sohalarida  joyini o‘zgartirish  (yoki  surish)  yo‘li  bilan  joylashtirish  mumkin. oldingi  versiyalarning  achinarli  cheklashlar  ishlab  chiquvchining  izohlari  bilan bekor  qilingan  (Design  Notes).  Endi  ularni  ixtiyoriy  gipermatnli  fayllar  va ob’ektlar  bilan  bog‘lash,  ularni  tarmoq  bo‘ylab  ishlab  chiquvchilar  jamoasining boshqa  a’zolari  bilan  almashish  mumkin. Site  Report  (Otchet  o sayte)  buyrug‘i  loyiha  holati  haqidagi  batafsil  hisobotni  hosil qiladi.  Hisobot  o‘ziga  ko‘p  sonli  giperbog‘lanishli  hujjatlarni  biriktiradi. Tahrirlagichga  versiyalarni  va  dasturiy  ta’minotni  yangilashni  boshqarishni  nazorat qilishning  etakchi  dasturiy  vositasi  bo‘lgan  Microsoft  Source  Safe  paketli integratsiya  vositalari  qo‘shilgan.  Bu  narsa  Dreamweaver  tizimini  Internet  uchun

murakkab loyihalarni  ishlab  chiquvchi  jamoa  uchun  asosiy  uskuna  sifatida qo‘llanilishiga  asos  bo‘ladi. Dasturning  bu  versiyasi  WEBDAV  bayonnomasini  to‘laqonli  qo‘llab-  quvvatlaydi. Bu  versiyalarni  boshqarish  va  taqsimlangan  ishni  tashkil  qilish  bo‘yicha kengaytirilgan   imkoniyatlarga   ega   bo‘lgan   klassik   bayonnomaning kengaytirilishidir. -Interfeysni  standartlashtirish  va  sayqal  berish  bo‘yicha  katta  ish  qilindi. Macromedia  firmasi  ko‘pgina  dasturlarning  tashqi  ko‘rinishi  noto‘rg‘un palitralarning  yagona  kontseptsiyasiga  asoslanadi.  Muharrirning  oxirgi  versiyasida palitralarning  ko‘rinishi  standartlashtirilgan.  Ularning  deyarli  hammasi  tarkibiy majmuaviy  palitralarga  birlashish  imkoniyatiga  ega  bo‘ldilar.  Oldingi versiyalarning   ro‘yxatga   olishdagi   ba’zi   kamchiliklar   tuzatildi. Klaviatura  kombinatsiyalari  bir  shaklga  keltirildi.  Ular  web–dizayn  uchun Macromedia  firmasi  tomonidan  ishlab  chiqilgan,  barcha  dasturlash  vositalari uchun  umumiy  bo‘lgan  ichki  standartga  moslashtirilgan.  Ichiga  qurilgan  menedjer yordamida  tugmalarning  har  qanday  tuzilishini  o‘zgartirish  mumkin. Dastur  o‘rnatilgandan  keyin  uni  ishga  tushirish  uchun  Windows  bosh  menyusidan Пуск  - Программы  - Macromedia  Dreamweaver  MX  - Dreamweaver  MX buyruqlar  ketma-  ketligini  tanlash  kerak.  Natijada  quyidagi  oyna  ishga  tushadi: 9.1-rasm.  Dasturni  ishga  tushirilishi. Oynadagi  va  bo‘limlaridan  mos  ravishda  Basic  Page  va  HTML  tiplari  tanlanadi  va tugmasi  bosiladi.  So‘ngra  dastur  to‘liq  ishga  tushadi.  Bu  oyna  quyidagi  ko‘rinishda bo‘ladi: 9.2-  rasm.  Dastur  interfeysi. Dasturni  yuklashning  boshqa  bir  nechta  universal  usullari  mavjud.  Bu  bizga  oddiy Microsoft  office  paketi  dasturlaridan  ham  ma’lum. Interfeys  deganda  informatikada  dasturdagi  turli  komponentlar  va  foydalanuvchi o‘rtasidagi  o‘zaro  aloqani  ta’minlovchi  vositalar  va  qoidalar  yig‘indisi  tushuniladi.