Eng qadimgi va qadimgi odamlarning vujudga kelishi va mehnat faoliyati Reja: 1. Eng qadimgi odamlarning vujudga kelishi. 2. Sharqiy Afrikadan topilgan paleantropologik topilmalar tavsifi 3. Homo Habilisning turmush tarzi va mehnat faoliyati 4. Olduvay madaniyati 5. Ye vropa hududiga eng qadimgi odamlarning tarqalishi. 6. Ye vropadan topilgan paleantropologik topilmalar tavsifi 7. Homo Ergaster va Homo Erektuslarning turmush tarzi va mehnat faoliyati 8. Geydelberg odami va Homo antecessor 9. Osiyo hududiga eng qadimgi va qadimgi odamlarning tarqalishi.

1890-91 yillarda Yava orolidan topilgan topilmalarni (ya’ni pitekantroplarni koldiklarini) analizi shuni kursatdiki, bu suyaklar boshni tepa kismi bulib, ular shu jonzotni ikki oyoklab yuriganidan dalolat beradi. Shuning uchun bu topilmani xam Pitecanthropus deb ataydilar. Bu pitekantroplarni suyak koldiklari juda katta munozaralarga sabab buldi. Chunki bu gurux olimlar bu suyaklar “Mikrotsefalga” ya’ni xozirgi amon kichik odamning uzgargan shakli. (kasallik natijasida) degan fikrga xam keldi. Lekin keyingi yillada pitekantroplarga tegishli yigirmadan ortik suyak koldiklarini topilishi va ularni obdon urganilishi yukoridagi fikrni notugri ekanligini isbotlabgina kolmay, balki bu pitekantroplar inson evolyusiyasini kursatuvchi va xozirgi zamon odamlarini shakllanish jarayonini ma’lum bir boskichini kursatuvchi daliliy ashyo ekanligini namoyon kldi. Lekin shuni aytish kerakki bu pitekantroplar xozirgi zamon odamlaridan uz miya xajmlari bilan kuprok ajralib tursalar xam tugri yurishlari, kul xarakatlari bilan xam fark kilar edilar. Demak, tugri yurish va kul xarakatlari pitekantroplar davrida kamolotga yetgan bulsada, miyaning usishi orkada kolgan. Ba’zi olimlar bunga sabab qilib mexnat kurollarini juda oddiy bulganligi ni ta’kidlashadi . Pitekantroplarni miya xajmi 900 sm 3 bulib, cherepi (bosh kismi) kup xollarda maymunlarnikiga uxshashdir. Koshi burtib chikkan. Agar avstrolopitekni bosh suyagi bilan pitekantropni solishtirsak, pitekantroplarniki ancha tarakkiy etganini kuramiz. Anikrogi, pitekantroplarning boshini xajmi avstrolopiteknikiga nisbatan 1,5 barobar katta. (avstrolopiteklarning miya xajmi 550-600 sm. 3 ) shuni aloxida ta’kidlash keraki, pitekantroplarning suyak koldiklarini xammasi pereanlotennыe xolatida topilgan. Buning ustiga ular tosh kurolari bilan birga topilmagan. Chunki madaniy katlam joyidan tabiat kuchlari ta’sirida siljigan. Shuning uchun xam olimlar urtasida pitekantroplar kurollar yasashni bilganlarmi? Yoki blimaganlarmi? Deb munozara bulgan. Lekin shu pitekantroplarning suyak koldiklari topilgan joylardan uzok bulmagan joylarda tosh kurollar topilgan. Ularni shu pitekantroplarga tegishli. Ular tabiat kuchlarining ta’sirida xar xil joylarga joylashgan deb fikr yurituvchilar xam bor.

1954 yillarda yana bir ilk pleystotsen davriga oid suyak topilma topilgan. Ammo juda oz mikdorda. Lekin buni kimmati shundaki, madaniy katlam Yava orolidan fark kilib shikastlanmagan (nepotrevotennыm). Yana muxim tosh kurollar bilan birga topilgan bu odam koldiklari pitekantroplarni tosh kurollari deb topilgan taxminlarni tugri deb topilganligiga guvox bula oladi. Chunki ular bir birlariga uxshash bulib, davrlari xam deyarli bir xil. Demak, morfologik atlantroplar pitekantroplar bilan tarakkiy etish jixatidan bir tekislik (uroven) dabulganlar. Kadimgi odamlarning morfologik turlarini evolyusiyasini tushunishda muxim axamiyatga ega bulgan topilma 1927 yilda Xitoyning shimolida Pekindan uncha uzok bulmagan Chjou- Kou goridan topilgan. Bu gor eng kadimgi ov gorlaridan bulib, bu yerlardan arxeologik materiallardan tashkari 40 ta erkagu ayol va bolalar suyak koldiklari topilgan. Bu suyak koldiklarining ilmiy analizi shuni kursatadiki, ularning tashki morfologik kurinishlari pitekantropga nisbatan ancha tarakkiy etgan bulib, xozirgi odamlar kiyofasiga ancha yakinlashgan. Demak, bular pitekantroplarga nisbatan ancha keyingi davrga oid bulib, ularni Sinentropus Pekinenis deb ataganlar. Bu turdagi odam suyaklarining topilishi, ya’ni tula tukis topilishi sinantroplarni skeletlarini tula tiklashga imkon berib, pitekantroplarni chala skeletlarini tiklashga va ular xakida tula tasavvur xosil kilishimizga yordam berdi. Sinantroplar xam pitekantroplar kabi urta buyli bulib, mukammal tana tuzilishiga ega bulganlar. Ularning miya xajmlari 900 sm 3 ga tugri kelgan. Lekin shunga karamay, chereplarida xali primitiv belgilar mavjud edi. Mexnat kurollarini takomillashganligi, ya’ni ikki tomonlama ishlov (dvuxstoronnaya obrabotka) berishni vujudga kelishi ularni nutklari xam vujudga kelishidan dalolat beradi. Chunki mexnat kurollarini takomillashuvi shu kurollarni kupchilik tomonidan, ya’ni bir biridan urganib, kilishligidan kelib chikadi. Demak, uzaro munosabatlar vujudga kelgan. bu munosabatlar esa uz navbatida tubiiy ravishda nutkni keltirib chikargan. Sinantroplar yirik xayvonlarga- bugu, oxu, yovvoyi otlar xatto nasoroglarni xam ov kilgan. Ularning joylari doimiy tarzda gorlarda bulgan. Olovdan foydalanishni bilganlar. Chjou-Koudagi kulning kalinligi bir necha metr bulgan.

Olovdan foydalanishni axamiyati shundaki odamlarni imkoniyatlari kengaydi. Olov odamlarga issiklik berdi. Gushtni pishirib yeyishlari natijasda ovkat yaxshi xazm bula boshladi. Xayvonlarni kurkitib uzlari xoxlagan joylarga kuvlab olib borishlari mumkin buldi. Eng muximi yogoch kurollarni uchlarini kuydirib, utkirladilar. Sun’iy olov paydo kilish garchi sinantroplarga ayon bulmagan bulsa xam uni paydo bulishida ikkita narsa muxim rolg‘ uynagan. Birinchisi, toshni toshga urishda paydo bulgan bulsa, ikkinchisi yogochni yogochga ishkashga vujudga kelgan kuyish jarayoni bulgan. (Ulug vatan urishi davrida odamlar shu usuldan foydalan-ganlar). 1965 yilda Yevropaning Vengriya xududida Verteshselleshida kadimgi gominidlar suyagi topilib, ularning bosh xajmi 1400 sm. 3 edi. Bu topilmani olimlar eng kadimgi neandertales ki pitekantrop va sinantroplarni utish davridagi odamni suyagi degan fikrga keldilar. Nixoyat odam ajdodlarining koldiklari tashki kurinishlari jixatidan pitekantroplar va sinantroplarga uxshagan ilk plestotsen va urta plestotsen katlamlaidan Afrikada juda kuplab topildi. Bularning (bosh miya xajmi jixatidan) xammasi Yava maymun odamidan fark kiladi. Maymunlarga uxshagan , ya’ni miya xajmi xam uncha tarakkiy etmagan pitekantrop, sinantrop, atlantrp, geydelberg ordami va boshkalar nisbatan ilik joyda Afrikada, Yevropada va Osiyoning janubiy xududlarida yashagan. Pitekantroplar geografik jixatdan juda katta to t Katta Zond arxipelagigacha bulgan xududlarda joylshib usha ibtidoiy sharoitda bir birlari bilan alokada bulmaganlar. Bundan xulos shuki, ayrim olimlarnin fikricha ular uzaro munosabatda bulmaganlar. Pitekantrop uruglari bir necha turlardan iborat bulib, ular bir birlaridan xulki, tashki kurinishi, madaniyati jbilan fark kilgan. Bu fikrni pitekantroplar davriga mansub yodgorliklardan topilgan arxeologik materiallarni xar xilligi, xatto bitta materikdagi yodgorliklarning topilmalarini xar xilligi tasdiklaydi. Pitekantroplar uchun kuyi va urta plitotsen tugri keladi.

Ye r yuzidagi eng qadimiy odam yava pintekantropi emas, balki, sharqiy Afrikada 3-2,5 mln yil ilgari yashagan «Gomo xabilis»-«ishbilarmon odam» ekan. Sharqiy Afrikadagi Tanzaniyaning Olduvay darasidantopilgan arxeologik va antropologik materiallar bu fikrni aytishga imkon berdi. Keniya va Efiopiyada olib borilgan qazish ishlari olduvaydan topilgan materiallarga juda muhim aniqlik kiritdi. Olduvay darasi tanzaniyaning shimolida bo‘lib, Eyasi ko‘lidan 36 km. shimoliy-sharqdadir. Daraning uzunligi 40 km, chuqurligi esa 100-130 mertdan iborat. Olduvay darasidan qazilma hayvonlarning qoldiqlari 1911 yildan boshlab topila boshlagan. 1931 yili keniyalik ingliz olimi Luis Liki darada qizg‘in arxeologik va poleontologik qazish ishlari olib borar ekan, har xil davrga mansub tosh asri madaniy qatlamlarini topishga muyassar bo‘ladi. Bu borada Luis Lekining xizmatlari juda kattadir. L. Liki vafot etgach (1972) uning ishlarini rafiqasi Meri Liki va o‘g‘li Richard Liki davom ettiradilar. Keyingi 15-20 yil ichida Olduvay darasidan olib borilgan arxeologik qazishlar natijasida odamsimon maymunlar, eng qadimgi maymunsimon odamlarning kalla va boshqa suyaklari, shuningdek eng qadimgi odamlarning mehnat faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan buyumlar topilgan. 1959 yili Luis va Meri Likilar Olduvay darasidan avstralopiteklardan farq qilmaydigan maymunsimon mavjudodning kalla suyagini topishga muvaffaq bo‘ldilar. Mazkur mavjudod miya qutisining hajmi 530 sm 3 bo‘lib, avstrolopiteklarnikidan katta bo‘lmagan. Ammo kalla suyak yotgan qatlamda oddiy tosh qurollarning mavjudligi uni avstorlopitek maymuni emas, balki Yava pitekantropiga nisbatan ilgariroq yashagan maymunsimon odam deb aytishga imkon berdi. Tadqiqotchilar bu odamga «zinjantrop»,- deb nom ham berishdi. Ba’zi olimlar uni odam jesa, ayrimlari avstrolopitek maymuni deb xisoblaydilar. Lekin bir yil o‘tgach ya’ni 1960 yil «zinjantantrop» topilgan joydan, faqatgina biroz chuqurroqda «zintrantrop»ga nisbatan ham tarqqiy etgan mavjudodning suyak qoldiqlari topilgan. Olimlar unga «prezinjantrop» deb nom berishdi